Van Afra tot de Zevenslapers. Heiligen in religie en kunsten

Parasceve

zou onder keizer Antoninus Pius (138-61) de marteldood gestorven zijn. De legende noemt haar de dochter van christelijke ouders en zegt dat zij na in een klooster te zijn ingetreden het evangelie verkondigde. Toen op bevel van de keizer ondernomen pogingen om haar te doden geen succes hadden, liet hij haar verbannen. Maar na herhaalde martelingen die op niets uitliepen bekeerde de keizer zich en werd gedoopt. De heilige trok daarop weer als verkondigster in vele landen rond. Toen zij ergens een draak gedood had, bekeerde zich ook koning Asclepius van dat land. Een Vandalenvorst Taresius daarentegen bleek niet te bekeren. Hij liet haar martelen en sleepte haar naar een tempel, waar een beeld van Apollo echter zijn nietswaardigheid bekende. In de kerker verscheen Maria haar. Parasceve stierf uiteindelijk de dood met het zwaard, maar niet dan nadat Jezus zelfhaar verschenen was.

Historische ongerijmdheden waren in de Kerken van het Oosten geen belemmering voor de populariteit van Parasceve. De rijkdom aan typische martelaarsmotieven zal daartoe hebben bijgedragen. Zij werd de patrones van de Slavische volkeren, werkende vrouwen en kooplui (waarschijnlijk vanwege de markt op vrijdag). Haar Griekse naam, die ‘Goede Vrijdag’ betekent, bezorgde haar als attributen lijdenswerktuigen van Jezus (zoals kruis, geselkolom, doornenkroon, spijkers, lans en stengel met spons). Haar Russische naam, Pjatnitsa, klinkt als ‘verkondigster van het geloof’; vandaar misschien het andere attribuut: een rol met de geloofsbelijdenis (op talrijke ikonen, onder meer een 16e-eeuws exemplaar uit Rostov in het Nationaal Museum te Stockholm). Vooral door schilders uit Novgorod werd zij vaak afgebeeld (ikoon tweede helft 15e eeuw in de Hermitage te Sint Petersburg; met de heilige Anastasia, wier naam ‘verrijzenis’ betekent), als non meestal in gezelschap van andere heilige

[p. 273]

De heilige Parasceve in discussie met de keizer. Italo-Byzantijnse ikoon uit de 15e eeuw. Verzameling Amberg te Köllikonen (Zwitserland).

[p. 274]

vrouwen, soms ook mannen (ikoon 14e eeuw uit de school van Pskov in de Tretjakov Galerij te Moskou; met belangrijke heiligen als »Gregorius van Nyssa, »Basilius de Grote en »Johannes Chrysostomus). Een 15e-eeuws Italo-Byzantijnse ikoon in de verzameling Amberg te Köllikonen geeft de discussie met de keizer weer. In het Westen komt zij zelden voor, en dan alleen in gebieden met Byzantijnse invloeden (12e-eeuws mozaïek in de dom in het Siciliaanse Monreale). Cycli komen als randafbeeldingen op ikonen voor (bijvoorbeeld een ikoon uit de tweede helft van de 16e eeuw in de genoemde galerij te Moskou). Afgebeeld worden de genezing van een kreupele, preek van Parasceve, verhoor, veroordeling, het Apollo-beeld, geseling en andere martelingen, verschijning van Maria en van Jezus, onthoofding, dood van Taresius en begrafenis.

Dupont-Sommer 1950.