Nieuw Nederlandtsch caertboeck

[p. 282]

Beschryvinghe der heerlijckheydt van Mechelen.

DE Heerlijckheydt van de Stadt ende Vryheydt van Mechelen heeft eertijdts toebehoort den Doorlichtighen Huyse der Bertholdts⁺, waer van sy, by ghebreecke van wettelijcke erfghenamen, nae veel oorloghen ende oneenigheden, ghekomen is voor d'een helft aen den Bisschop van Luyck, ende voor d'ander aen den Hertogh van Gelre, diese lange tijdt t'samen ghehouden ende besten hebben, eyntelijck in den jaere 1333, soo Iacob Meyer verhaelt ende op-ghedraghen hebben aen Lodewijck van Nevers, Grave van Vlaenderen. Waer door wederom veel twisten ende oorloghen zijn gheresen, overmits de selve Grave die niet en wilde bekennen te wesen een Leen van Brabandt, noch den Hertoghe manschap daer van pleghen, ghelijck andere (soo men seyde) voor hem ghedaen hadden. Maer ten langhen lesten werdter een houwelijck ghemaeckt tusschen Lodewijck van Male des voorschreven Lodewijcx Sone, ende Margriete Hertogh Ians dochter van Brabant, waer door de Landen van Brabandt ende Vlaenderen, vredelijck met malkanderen vereenight zijn gheworden. Doch naemaels heeft Hertogh Philips van Burgondien, toeghenaemt de Goedertieren, Over-grootvader van Coningh Philips de eerste van Spaenjen, den staet van Mechelen wederom afghescheyden van Brabandt, willende dat hy ganschelijck een Heerlijckheydt op hem selven wesen soude, alhoewel hy anders gheleghen is in het midden ende als in't herte van Brabandt: ghelijck dan dese zyne wille tot op den dagh van heden toe vast blijft, ende Mechelen een besondere Heerschappye maect, waer van de Eertshertoghen Albertus ende Isabella eenen besonderen tytel oft eer-naem zijn voerende. Ende hier om ist oock, dat veel Vrouwen ontrent haeren tijdt van baren uyt Mechelen vertrecken, ende in Brabandt haer kinder-bedde gaen houden, om dat naemelijck haere kinderen de schoone privilegien der Brabanders, daer sy anders van berooft moeten blijven, souden moghen ghenieten.

Wat nu aengaet de Iurisdictie oft het Rechts-ghebiedt deser Heerlijckheydt⁺, die en streckt niet verder dan over de Stadt van Mechelen ende haer Vryheydt, te weten dese naervolghende Dorpen ende hunne Ghehuchten, als Never, Muysen, Hombeke, Leest ende Heffene, met de Buytenien van Neckerspoel, Nieulandt ende sommighe andere met haere toebehooren, de welcke altesamen staen onder het Schependom der Stadt Mechelen. 'Tis wel waer dat het groote ende schoone Dorp van Heyst, gheleghen op eenen hoogen Heuvel twee mylen van Mechelen, ende onder hem hebbende seven Ghehuchten, die te samen een goede Heerlijckheydt maecken, mede ghebruyckt de costuymen der selver Stadt, ende begrepen is binnen de palen van haere Iurisdictie: maer het selve en staet soo immediatelijck ofte ongemiddelt niet onder't voorschreven Schependom, maer heeft zynen Schout ende seven Schepenen op hem selven: van welcker vonnisse men nochtans aen die van Mechelen vermach te appelleren. Ghelijck dan die van Heyst oock met de Stadt contribueren in alle hunne beden, blijckende by seecker vrywilligh accoordt tusschen hun ghepasseert den 10 Martij 1552, behalven alleenlijck dat sy gheen acsijns en betalen. De reste van't landt van Mechelen en heeft met de Stadt niet ghemeyns, maer wordt van Brabandt

+ Oudste Heeren.

+ Streckinge van des Heerlijckheydts Iurisdictie.

[p. 283]

Mechlinia Dominium

[p. 284]

ghehouden, ende by besondere Officieren bedient. Daerenteghen zijnder vijf Dorpen gheleghen in Brabandt, waer van de twee, naemlijck Doorne by Antwerpen, ende Haecht, beyde by hooft-advise ende by appellatie voor Schepenen van Mechelen komen: wel verstaende dat sy keure hebben hunne appellen te verheffen voor de voornoemde Schepenen, oft in de Cancellerye van Brabandt. D'ander drie, naemelijck Wespelaer, Boortmeerbeke ende Hombeke komen voor Schepenen van Mechelen alleenlijck om leeringhe oft hooft-advijs, maer hunne appellen en verheffense nerghens als in Brabandt. Alles achtervolghende seker Concordaet tusschen die van Brabandt ende de Stadt van Mechelen ghemaeckt den achtsten Novembris 1533.

De Stadt Mechelen⁺, een van de oudste ende voornaemste Steden der Nederlanden, heeft haren name ghekreghen, soo de gheleerde Weereldt-beschryver Abrahamus Ortelius in zijn Reysboeck verhaelt, van eenen Michiel, oft (na de Brabandtsche uyt-sprake) Machiel, die ter plaetse eertijds Sint Rombouts Capelle plach te staen, naemelijck midden weghe tusschen Antwerpen ende Brussel, herbergh hieldt voor de reysende man. Tot dese uytspanninghe nu zijn allencxkens meer huysen by-ghekomen, ende is de plaetse eerst tot een Dorpken, ende naederhandt by langheydt van tyde tot soo heerlijcken Stadt gheworden als men teghenwoordelijck sien mach. Zy is wonderlijck wel gheleghen⁺ van weghen des lochts ende alle andere menschelijcke gherieflijckheden, even in't herte van Brabandt, tusschen Leuven, Brussel ende Antwerpen, welcke drie Steden van haer bynaest ghelijcke verre, naemelijck vier Brabandtsche mylen, verscheyden zijn. De watervloedt Dele, van hem selven tamelijck groot zijnde, ende door de Zee-vloedt (welcke men tot een mijl boven Mechelen toe ghewaer wordt) vermeerderende, loopter midden door, ende deelt sich voort in veel armen oft Vlieten, (die met een groot ghetal van brugghen overleyt zijn) makende binnen de Stadt verscheyden Eylandekens met veel schoone ghebouwen van Huysen ende Kercken betimmert. Al het welcke soo lustigh om sien is, ende daerenboven soo gherieflijck ende bequaem, dat men te rechte mach twyfelen of de Riviere met alsdus veel vlieten ende verscheyden loopen sich ghesticht heeft nae de Stadt, dan of dese van't beginsel af ghestelt ende ghemaeckt is nae den loop der Riviere: de welcke, behalven 'tghene boven verhaelt is, de Stadt oock seer versterckt, als waer door men de selve meestendeels kan bewateren. Mechelen is ghedeelt in seven Parochien⁺, elck hebbende een heerlijcke ende wel gheboude Kercke: onder de welcke voornemelijck uytmunt de Hoofdt-kercke, een uytnemende schoon ghestichte, ghewyet ter eere van Sint Rombout, ende met eenen dicken, hooghen ende treffelijcken, alhoewel noch onvolmaecten Toren, van waer men verscheyden omligghende Steden ontdecken ende beschouwen kan, verciert. De selfde Kercke is by den overleden Coningh van Spaenjen Philips de tweede ghemaeckt tot een Domkercke, ende de Stadt Mechelen verheven tot een Aertsbisdom⁺, onder't welcke resorteren alle de Bisschoppen van Brabant ende Vlaenderen, hebbende d'eerste Aertsbisschop gheweest de Cardinael van Granvelle.

Te Mechelen zijn oock veel Cloosters⁺ ende Conventen bykans van alle Ordenen, onder de welcke plach uyt te nemen dat van de Minnebroeders, ghehouden voor het grootste, schoonste ende volmaeckste (soo veel die Orden aengaet) van alle de Nederlanden. Desghelijcx was der Clarissen Clooster alhier soo

+ Beschryvinghe der Stadt Mechelen.

+ Gelegentheydt.

+ Parochien.

+ Aertsbisdom.

+ Cloosters.

[p. 285]

groot ende schoon als eenigh andere van de selve Orden. Het zijn binnen Mechelen oock veel heerlijcke Paleysen ende besondere huysinghen met schoone ende lustighe hoven, ende met naeme het Huys van Pitzenborgh, een wooninghe van de Edele Heeren des Duytschen Ordens, die oock in verscheyden andere plaetsen van de Nederlanden haere Conventien ende groote jaerlijcksche inkomsten hebben.

In de Stadt van Mechelen zijn seventhien Ambachten⁺, die alle in den Raedt komen alsser yet sonderlinghs ende ghewichtighs verhandelt wordt. De ses voornaemste van dese zijn die van de Backers, Visch-koopers, Verwers, Huydevetters, Brouwers ende Vlees-houwers, de welcke van sulcker weerde ende achtbaerheydt zijn, dat uyt elck van de selve een Schepen gekoren wordt, bestaende 'tSchependom van Mechelen uyt ses Edel-mannen, ende ses Ambachtsluyden, ende haere Staten⁺ uyt den Magistraet ende Ghemeynte. Maer boven al is het Huyde-vetyters Ambacht wel het treffelijckste ende voornaemste, als het welcke bynaest begrijpt het een vierendeel van de Stadt: Hebbende de Gilde-broeders een groote ruymte op haer selven alleen, seer gherieffelijck met veel Water-vlieten, werck-huysen ende andere noodelijcke ghereeschappen versien, ende daer beneffens begaeft zijnde met veel schoone ende heerlijcke privilegien, onder andere dat sy als Edel-luyden moghen jaghen ende vlieghen naer allerley Wildt ende Ghevoghelte. Het Ambacht van de Laecken-bereyders, Wolle-wevers ende dierghelijcke plach te Mechelen mede seer vermaert te wesen: ende hoewel het naemaels door deltelheydt ende moetwille seer vervallen is, soo wordt het nochtans oock nu teghenwoordelijck het Groote Ambacht geheeten. Maer eertijdts, doe men te Mechelen de beste ende fijnste Laeckenen maeckte van alle de Nederlanden, warender over de drie duysent Winckels van desen handel. Daer worden oock noch veel goede ende uytnemende Linnen-laeckenen ghemaeckt, ende men heefter veel schoone Verweryen. Insghelijcks gietmender veel Gheschuts, ende dat soo kunstiglijck ende wel als erghens ter wereldt. Ende wordt binnen dese Stadt bewaert al het grof gheschut ende ander amunitie van oorloghe des Princen, in een seer groot ende ruym Wapen-huys⁺, te dien eynde ghemaeckt.

Mechelen heeft wel soo veel Edeldoms als eenige Stadt van de Nederlanden, ende zijn door de bandt de Mechelaers⁺ seer vriendelijcke ende beleefde luyden, hebbende behalven heuren eyghen aert een sekere hoflijcke sedigheydt ende lieflijckheydt over haer, die sy schijnen behouden te hebben van't Hof, het welcke hier langhen tijdt zijn residentie ghehadt heeft, zijnde in dese Stadt gheduerende haere jonckheydt opghevoedt de Eertshertoghe Philips van Oostenrijck, naemaels Coningh van Spaenjen, de eerste dies naems, ende Kaerle zijn Sone, naederhandt Keyser van Roomen. De welcke de Stadt Mechelen ghegheven heeft Vrouw Margriete zijn Moeye, Regente der Nederlanden, heur leven langh te besitten: ghelijck sy dan stede-vast hier ghewoont heeft, ende eyntelijck oock ghestorven is in den jaere duysent vijf hondert dertich.

Onder veel andere heeft Mechelen twee voornemelijck schoone Privilegien.⁺ Het eene, dat haere Borghers vry zijn de gantsche Nederlanden door van alle Tollen die herwaerts en derwaerts ghegheven worden op koopmanschappen ende andere goederen. Het andere, dat haere roerlijcke goederen soo in Brabandt als elders in de Nederlanden los ende vry zijn van alle beden ende schattinghen, die andere

+ Ambachten

+ Staten.

+ Amunitiehuys.

+ Inwoonders.

+ Twee voornemelijcke privilegien.

[p. 286]

Landen den Prince moeten gheven. Dese twee Privilegien hebben sy verkreghen van den lesten Hertoghe van Burgondien Caerle, toeghenaemt de Stoute, overmidts den ghetrouwen dienst hem persoonlijck bewesen in verscheyden oorloghen ende andere gheleghentheden, derhalven hy oock de Mechelaers boven alle zyne ondersaten beminde ende vertroude.

De selve Hertogh Caerle heeft in den jare 1473 te Mechelen oock inghestelt den grooten Vorstelijcken Raedt van de Nederlanden⁺, doen ter tijdt bestaen hebbende uyt vier en dertich personen, waer van hy selve 'tHoofdt was, ende naest hem zijn Cancellier. D'andere waren twee Presidenten, vier Ridders, ses Request-meesters, acht gheestelijcke Raedtsheeren, ende twaelf weereldtlijcke Doctoren ofte Licenciaten in de Rechten. Maer de voorghemelte Coning Philips de eerste van Spaenjen den selven Raedt bevestighende in den jaere 1503, heeft de ordre, het ghetal ende d'authoriteyt van dien wat verandert, soo dat hy nu bestaet uyt eenen President, sesthien Raedtsheeren, twee Griffieren, acht Secretarisen, ende andere mindere Officieren. Ende behooren tot den selven de appellatien van de Heerlijckheydt van Mechelen, van gheheel de Graefschappen van Vlaenderen ende Artoys, van Namen, van Lutzenborgh, van Valencijn, ende sommighe andere kleyne Steden gheleghen op de frontieren van Vlaenderen ende Henegouwen, ende ghemeenlijck gheheeten de Twist-steden, deur dien der tusschen de Vlaminghen ende Henegouwers ghetwist wordt om de Iurisdictie van dien. Daerenboven komen de saecken van de Ridders des Gulden Vlies ter eerster instantie voor desen Raedt. Ende wordt in den selven ghewesen diffinitivelijck ende sonder voorder appel, soo wel in borgherlijcke als in criminele saecken, behoudens alleenlijck de rivisie, welcke toegaet in manieren hier voren in de generale Beschryvinghe der Nederlanden verhaelt.

Dicht aen de Stadt van Mechelen, ter syde van Sinte Catherynen poorte, op den wegh naer Antwerpen, plach voor de leste troubels te wesen, maer is gheduerende de selve ghedestrueert, een weerdich ende treffelijck Begijn-hof⁺, ghelijck een Casteel rondtom in zijn mueren staende, ende met een schoone Kercke verciert, die ghewijt was ter eere van Sint Alerius, patroon der selver Orden. In dit Klooster bevonden sich door de bandt meer dan vijfthien hondert Begijntjens al van eender professe, die met eerlijcke oeffeninghen ende goede excempelen heure religie ende ceremonien weerdighlijck onder-hielden, staende onder't regiment ende ghebiedt van viere uyt haer eyghen ghetal verkoren Vrouwen.

+ Parlement.

+ Begijnhof.