Logo DBNL
Nieuw Nederlandtsch caertboeck (1616)

Nieuw Nederlandtsch caertboeck

(1616)–A. Goos, Reinier Telle–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Beschryvinghe des graefschaps van Zelandt.

HET Graefschap van Zelandt (gelijck zommige zeggen) begrijpt de Eylanden die men in ouden tyden Arboricas noemde, ende heeft synen tegenwoordigen naem gekregen van de Denen, de welcke +eerst inghenomen hebbende het Eylandt van Walcheren, 'tselve Zelandt gheheten hebben, na den naem van het voornaemste Eylandt des Koninrijx van Denemercken, waer af alle d'andere omliggende Eylanden mede alzo genaemt zijn geworden. Levinus Lennius, een vermaert Medicijn-meester gheboren van Zierixze, brengt den name af van Ze ende Landt, om dat het namelijck een Landt is rondom met de Ze becingelt: waer in hy ghevolcht wordt by Louijs Guicciardin, die hem nochtans niet +toe en staet, dat de Zeeusche Eylanden eertijts zouden bewoont geweest hebben by de volckeren die Kornelius Tacitus in sijn boeck van de zeden der Duytschen Mattiacos noemt. Overmits (zecht hy) de Mattiaci in Hoog-duytschlandt ende over den Rhijn gewoont hebben, gelijck de voorsz Tacitus selve mede getuycht. Maer men zoude Guicciardin mogen antwoorden, of wel de Mattiaci Hoog-duytsche volckeren gheweest zijn, alzo ghenaemt na Matrium hare Hooft-stadt, ghelegen (zo men uyt den Landt-beschryver Ptolemeus vernemen kan) in't Landt te Hessen, oock genomen dat Tacitus in de plaetse by Lemnius aengetogen van de Zelanders niet en sprake: dat nochtans daer uyt niet besloten kan worden, dat sy van de Mattiacis niet en zouden mogen ghesproten wezen. Want waerom en zouden de Mattiaci niet zo wel uyt haer Vaderlandt overgekomen ende in Zelandt nedergeslagen mogen zijn, als de Catten hare naburen (zo wy voren gehoort hebben) in Hollandt? Waerom en zouden sy oock den nieuwelijx ingenomen ende by haerluyden bevolckt Eylant na haren name niet mogen genoemt hebben? dewijl wy noch huyden ten dage zulx by verscheyden natien zien geschieden, ende de Spaenjaerden zo het vaste landt als de Eylanden des nieuwen Werelts den name van hare vaderlantsche Provincien medegedeelt hebben, noemdende t'ene Nieu Spaenjen, 'tandere Nieu Granade, het derde Nieu Galissen, ende zoo vast henen? De Engelschen hebben die niet mede de Landtschappen by haer in de Noordtwestersche quartieren des zelven nieuwen Wereldts ontdeckt Nova Albion ende Virginia geheten? Hebben zelfs onze Nederlanders de Landen by haer in Oost-Indien ende in't ijzige Noorden bezeylt niet ghegeven de namen van Mauritius Eylandt, van Nieu Hollandt, van't Staten Eylandt, ende meer andere hier onnodich verhaelt? Voorwaer ja sy, ende blijckt over zulx dat het zeggen van Guicciardin hier niet vast en gaet. Op dat ick nu niet en zegghe, dat het eyghen Zeeusche woort Maet, waer mede sy een macker oft medeghezelle betekenen, waerschijnlijck ghezeyt mach worden van de voorgenoemde Mattiacis afgekomen te wezen. Hadrianus Iunius stemt met Lemnius +in dit gevoelen over een, ende schrijft duydelijck dat de Zelanders noyt geen andere naem by den ouden gevoert en hebben. Doch wat hier in der waerheyt van zy, laten wy de geleerde onder malkanderen bedisputeren, ons genoegende in't gros te zeggen dat de Denen ende Noormans niet alleen deze Zeeusche Eylanden, maer oock een goet deel van Hollandt daer toe begost hebben te vermeesteren ende bewonen ontrent



illustratieuitvergroten
Zelandia Comitatus


den jare 828. als wanneer sy de oude Inwoonders (het zy de Mattiacos, Toxandris, oft andere) t'onder ghebracht hebbende, ende dese Landen tusschen haer Vaderlandt ende groot Britanien, ('twelck sy mede ten meesten deele verheert hadden) seer bequamelijck gheleghen siende, die oock ghegheven hebben de teghenwoordighe namen van Hollandt ende Zeelandt, uyt de welcke sy eyntlijck verdreven zijn geworden by Grave Diderick de eerste dies naems van Hollandt. Oft nu de Zeeusche Eylanden gesamentlijck met Hollandt den voornoemden Grave Diderick by Keyser ende Coningh Caerle de Caluwe te leene ghegheven, ende op een selvighe tijdt tot een Graefschap verheven zijn geworden, dan of Zeelant al langhe te voren sijne besondere Graven ghehadt hebbe, ende wanneer het eyghentlijck met Hollandt vereenicht zy gheworden, en connen wy niet heel vastelijck segghen. Maer dat het de Noor-mans ofte Deenen eerst ghelijck uyt der Zee ghevischt, ghewonnen ende ghetrocken souden hebben, ende het te voren maer onbewoonde Sant-platen zouden gheweest zijn, op de welcke de voorseyde Noor-mans haer vertreck souden ghenomen hebben, om hare vyanden de Enghelschen ende Franchoysen van daer te besteken, ghelijck Guicciardin ende meer andere willen beweren, en kan met gheene waer-schijnlijcke redenen bevesticht worden. Veel eer is het te ghelooven, soo Ian Reygersberghe Chronijckschryver van Zeelandt ende andere Autheuren bewysen, dat een deel van dese Eylanden, ten minsten de naest-gheleghenste, als Walcheren ende Zuydt-bevelandt, eertijdts vast gheweest zijn aen Vlaenderen, ende dat by gheval ende tempeeste der Zee, de watervloet Schelde een nieuwe Stroom ofte loop tusschen beyden ghenomen, ende die alsoo van Vlaenderen af-ghescheyden hebbe. Ghelijck dan oock Cornelius Battus schrijft, een oudt gheschrift ghesien te hebben, waer in stondt, dat zeer ontrent de tijdt van de gheboorte onses Heeren Jesu Christi dese Eylanden niet dan met sekere enge slooten ende water-loopen van malcanderen afghescheyden waren. Andere ghelooven dat ontrent de selve tijdt de Schelde dese Eylanden niet alleen van Vlaenderen, maer oock van malcanderen afscheydende, aldaer in de Mase geloopen hebbe, ende dat het immers ten deele, die Eylanden zijn, die (nae Cesars schryven) de Rhijn maeckt, loopende te veel plaetsen in de groote Zee. Maer alle dese twijffelinghen ende swaricheden sal eer langhe beslechten ende wech nemen het Boeck van den Edelen ende wel-gheleerden Ionck-heer Iacob van den Eynde, in sijn leven Baender-Heere van Haemstede in't Landt van Schouwen, 'twelck alle gheleerde Lief-hebbers, maer voornamelijck wy Zee-landers met grooter begheerte verwachten. Derhalven wy ons voor dit mael tot het selve ghedraghende, segghen met den dickmaels aenghetoghen Guicciardijn, dat het schier onmoghelijck is alle de Zeeusche Eylanden, soo groote als kleyne, (die hy ende Lemnius schryven vijfthien of sesthien in ghetale te wesen) eyghentlijck ende volkomentlijck te beschryven, want een deel der selve zijn dickwils door onweder ende overvloedt der Zee verandert, ende nu kleynder ende +dan wederom grooter gheworden, nu vergaen, ende dan weder op ghekomen. Daerom wy voorby gaende de ghene die noch onbedijckt zijn ende met de Zee gemeen ligghen, alleenlijck sullen beschryven de ghene die bedijckt, ende teghen 'tghewelt des selven woedende Elements bevrijt zijn, namelijck, Schouwen, Duyve-lant, Tolen ende Oresant, welcke ten aenzien vande Schelde oostwaerts gheleghen zijnde daeromme ghenoemt worden Zeelant Be-oosterscheldt, mitsgaders Walcheren, Zuydt-bevelandt,

Noort-bevelant ende Welfers-dijck, die onder den name van Zeelandt Bewester-schelt, gerekent ende begrepen worden. Doch eer wy daer toe comen, sal't van noode zijn eerst een weynigh te spreken soo van de gheleghentheyt ende grensen deser Eylanden in't ghemeyn, als van hare vruchtbaerheyt, van den aerdt harer Inwoonders, ende sommighe andere eyghenschappen meer. Zeelandt dan, is in't Westen ende Zuydt-westen, maer voornemelijck in't Noordt-westen ende Noorden bespoelt met de wilde Zee, doch+ teghen de zelve wel versien ende bewaert met berghskens ende Heuvelkens van wit zandt, door de natuere ofte Zee opgheworpen, ende ghemeynlijck gheheeten Duynen, welcke alleen in Walcheren ende Schouwen als wesende de twee uyterste Eylanden, te vinden zijn. In 'tOosten ende Noordt-oosten scheyden het sekere Stroomen, als het Goereesche gat, Flackee ende Volckerack, van het Graef-schap van Hollandt, zuydt-waerts heeft het de slincker, endde zuyd-oost-waert de rechter arm van de Schelde, die het van Vlaenderen ende Brabandt scheyt, ende voort (soo gheseydt is) in twee principale deelen afdeelt.

Van daer de Duynen ophouden, zijn Walcheren ende Schouwen, ende al d'ander Eylanden rondomme met vaste stercke Dijcken beset, van sulcker hoochte, dat de Zee (ghelijckmen door neerstighe toesicht ende versochtheyt bevindt) daer niet overvloeden en kan, ende boven ghemeenlijck so breedt, datter twee Waghens neffens den anderen konnen op ryden, maer beneden aen de voet wel vijf en twintich ellen breedt. Dese Dijcken worden met handen ghemaeckt, ende dat van goede kley oft pot-aerde, die sy met korde-waghens op malkanderen brengen. Van buyten loopense allencxkens vlacker en vlacker af, ende zijn boven op, so verre als 'twater ghewoonlijck daer tegen spoelt, bet dan twee vingeren dick met stroo ofte gluy wel dicht doorwrocht, het welcke wonderlijck sterck ende gheduerigh maeckt. De kosten die daghelijcks aen de vermakinghe, onderhoudinghe ende verseeckeringhe van dese Dijcken ghedaen worden, zijn zeer groot, den arbeyt ende moeyte niet minder. Emamuel van Meteren in het sesthiende Boeck sijner Commentarien verhaelt uyt het ghetuyghenisse der Zeeusche Dijck-graven, dat den omvangh der Landen van Zeelandt, so verre die niet met Dijcken beset ende beschermt zijn, wel ghemeten wesende, bedraecht veertich mylen weechs, elcke myle van veerthien hondert Roeden, ende dat elcke Roede Dijcks d'een door d'ander wel ghecost heeft thien pont Vlaems, of 'tsestigh guldens van twintich stuyvers het stuck, soo dat alle buyten-dijcken, te samen comen te staen by de vier en dertich tonnen Gouts, De ordinare onkosten tot de onderhoudinghe der selver gaende en konnen wy so ten nausten niet calculeren, maer sullen by den verstandighen hier uyt ten deele moghen afghenomen worden, dat int landt van Schouwen yeder gemet, ofte halve Morgen Hollants, alle Iaers te gelden heeft soa en Schot als aen Dijck-gelt tusschen de drye en vier guldens, welcke penningen eeniglijck besteet worden tot de reparatie der Dijcken. Maer alle dese overgroote kosten worden overvloedelijck vergoedet door de uytnemende vruchtbaerheut des Landts, het welcke op dat ick andere greynen, als gerst, haver, en wat des+ meer is voorby gae, insonderheydt gheeft groote menichte van seer schoone ende uytgelesen Tarwe, die in de omligghende Landen wel bekent ende grootelijcx begheert is. Daer beneffens waster veel Koolzaets, waer van Olie wordt gheslaghen, diemen besight om in de Lampe te branden, Zeepe af te zieden,

ende tot andere eynden meer. Meede oft krappe die de Verwers ghebruycken, valter uytnemende veel ende goet. Daer wassen oock met name int Lant van Schouwen eenighe Laurieren oft Lauwer-boomen met hare rype ende volcomen bessen, oft Bakelaer, een sake (seght Guicciardin) die in d'andere Nederlanden niet en ghebeurt. Gelijcker dan mede verscheyden soorten van Medicinale kruyden wassen, die elders niet te vinden en zijn. De Zeeusche weyden zijn wonderlijck goedt ende vet voor het Vee, ende zelfs op de buyten-dijcksche schorren, ofte voorlanden, die nochtans alle ghetyde met de zoute Zeebaren overloopen worden, daer dwalen ontelbare kudden schapen, de vetste ende smakelijckste van alle de Nederlanden. De Duynen zijnder gelijck in Hollant vol Conynen, ende op de Koorn-ackers onthout sich een groote menichte Hasen, Velt-hoeneren ende Patrijssen. Wat aengaet de Zeeusche Locht, daer +van sullen wy Lemnium hooren spreken, wiens woorden nae den sin vertaelt aldus luyden. Van de soeticheyt des Zeeuschen Lochts en derf ick niet veel toeseggen, als die op sommighe plaetsen wat strafachtich is, ende ongesonder dan in de naestgheleghene Landen, voornemelijck des Sommers, ende dat door de stercke dampen der Poelen ende Morasschen, als oock door dien het landt weynigh met boomen beplant is. Doch heeft sy dit voordeel, dat sy niet haest van Peste besmet en wordt, maer de besmettinghe eens ontfanghen hebbende, valt den menschen seer wreedt, ende en is niet haest te versoeten of te stillen. Dese hardicheyt van de Locht heeft het spreeckwoordt veroorsaeckt, waer mede men ghemeenlijck wenscht om Brabandtsche Locht ende Zeeusche renten, al hoe wel nochtans het Eylandt van Schouwen een tamelijck wel ghetemperden Hemel heeft, ende in dien deele alle d'andere +Zeeusche Eylanden te boven gaet. De Zeelanders zijn seer scherpsinnich, vernuftich, ende loos ofte listigh, wat ghemeens daer in hebbende met de zouticheyt hares Landts. In haer huys-houden zijn sy soo net ende puntich dat de lest overleden Coninck van Spaengen Philippus, ende syne Hovelinghen, in Zeelandt aenghekomen zijnde, sich daer grootelijcks inne verwonderen. Men vinter veel cloecke Zee-luyden ende wel versochte Schippers, die grooten handel dryven in't vervoeren van de Waren des Landts, als Sout, Meede, Greynen, ende dierghelijcke, bestaende ende ghenerende zich de Zeeuwen int ghemeyn meest by de Landt-winninghe ende Visscherye, op welcke twee Neeringhen sy haer besonderlijck wel verstaen, ende varen van Zierixzee alleen wel tachtentich Boots te visschen, die (behalven den verschen Visch, welcke sy daghelijcks overvloedich al levende ter Merckt brenghen) ghemeenlijck drie of vier reysen s'jaers aenkomen gheladen met Abberdaen oft ghesouten Cabbeljau een ware die zeer ghetrocken is in de omliggende landen. Door de bandt en zijn de Inwoonders hier niet soo grof ende groot van ghestalte als in Hollandt. Doch verhaeldt de Zeeusche Chronijcke, dat Graef Willem de vierde (meen ick) dies naems van Hollandt ende Zeelandt, toeghenaemt de Goede, +op de Bruyloft van Carel de Schoone, Coningh van Vranckrijck een Zeelandtsche Vrouwe ghebrocht heeft, die soo groot van Lichame was dat selfs de aldergrootste Mannen maer dwerghskens by haer en schenen te wesen. Hare crachten waren soodanigh, dat sy in elcke handt een volle Tonne biers konde dragen, ende een Balck, die acht Mannen niet en konden optillen, haelde en sleepte sy waer sy begheerde.

In Zeelandt en zijn maer ses bemuerde Steden, die haer ghedeputeerdens ende stemmen hebben ter

vergaderinghe van de Heeren Staten des selven Landts, namelijck, Middelburgh, Zierixzee, Goes,+ Tolen, Vlissingen ende Vere. Daerenboven zijnder noch Sinte Martens Dijck, Armuyden ende Brouwers-haven, welcke mede wel goede besloten Vlecken zijn, ende Stads Privilegien hebben, maer eyghentlijck onder de Steden niet ghetelt en worden. Roemers oft Reymers-wale (datmen houdt de oudste Stadt van Zeelandt gheweest te zijn) light nu meestendel ontmantelt, ende en can nauwelijcks de waerdicheyt van een tamelijck Dorp beschermen, al hoewel het al mede syne Burger-meesters heeft, die sich beneffens hare mede-burghers met Mosselen te halen zijn generende. Dorpen oft open Vlecken telt men in Zeelandt over de hondert, waer onder zommighe seer uytnemende goedt ende groot zijn, als+ Domburg, eertijts een Stadt, ende als noch Stadts Privilegien hebbende: Haemstede, een oudt Baronie, Schepenisse, Cruningen, Baerlandt ende meer andere. De Staten des Landts ende Graeflijckheydts van Zeelandt bestaen uyt de eerste edele, welcke den ganschen Adel representeert, namelijck,+ de Marquis van der Vere ende Vlissinghen, plaetsen teghenwoordielijck toe behoorende den Doorluchtighen hooch-geboren Prince Maurits van Nassou, ende de ses voorgenoemde Steden. Maer laet ons nu voortgaen tot de beschryvinghe van yder Eylandt int besonder, ende van de Steden daer inne geleghen, beginnende van Beooster-Scheldt, welcks grootste ende voornaemste Eylandt is dat van Schouwen.

Dit Eylandt noemen de Latinisten Scaldia, na den Water-vloedt Schelde, die 'tselve met alle de andere Oostersche Eylanden van Bewester-scheldt onderscheydt. Het is eertijdts veel grooter gheweest, als+ nu, ende placht Noort-bevelandt soo nae te ligghen, dat de Inwoonders van 'teen en 'tander Eylandt te samen konden sprake houden, daer sy nu met een groot ende wijdt water van den anderen afgescheyden zijn. De oorsaecke van dese groote afbrake is wel principalijck gheweest het gheweldt van de onghestuymige Zee, maer mach oock ten deele de onachtsaemheyt, oft liever onervarentheyt der Inwoonders toegheschreven worden, die niet ghewoon en waren hare Dijcken soo hooch ende gheweldich te maken, als men naderhandt uyt hoochdringhenden noodt wel heeft moeten doen, wilde men anders het geheele Eylandt niet quijt gaen. Nu ter tijdt begrijpt het in synen ommeloop, behalven de aenghehechte Polders van Dreyfschor, Zonnemaer, Noordtgouwen ende meer andere, tusschen de seven ende acht Zeeusche mylen, maer die de Zee-strandt volghen wilde, ende voorts den Ringh van de voorseyde annexie Polders, moest al wel te beene wesen, als hy't in een Somerschen dach soude rontom gaen. Men houdt het, sonder de Polders, binnen Dijcks groot te wesen ovder de achtien duysent gemeten, oft negen hondert Morghens, waer onder veel Moeren oft half verdrocken landen zijn, die nochtans door de naersticheyt der Noort-hollanders, aldaer sedert eenige jaren herwaerts nedergeslagen, nu al mede gebruyckt worden, ende met een groote menichte van Melck-rijcke Koeyen beslagen zijn, behalven dat sy uyt de Poelen ende Sloten overvloedich veel Palinge trecken, die uytnemende goet ende vet is, gelijck dan de Water-Voghelen daer mede in grooten ghetale gevangen worden. Al het welcke gheen cleyne vervullinghe ende neeringhe veroorsaeckt in de goede Stadt van Zierixzee, die wy kortelijck gaen beschrijven.

+Zierixzee, de Hooft-stadt van Beooster-scheldt, ende naest Middel-burgh, van heel Zeelandt, is ghesticht in't jaer ons Heeren acht hondert ende neghen en veertich, by eenen Zyrigus, oft Zierick, van den welcken sy haren naem heeft. Andere dryven dat sy behoort Ceres-zee ghenoemt te worden, van weghen de Koorn-Goddinne, Ceres, die quansuys hare vruchten den lande overvloedelijck mededeelt. Andere wederom makent noch grover ende fabuleuser, seggende dat sy zoude den naem habben van de vermaerde Tooverster Ciree, die al-hier de medeghesellen van Vlysses in Swynen ende andere lelijcke beesten soude verandert hebben, ghelijck dan de Stadt Vlissinghen mede na Vlysses ghenoemt zijn, ende Middelburgh nae den vermaerden Romeyn Metelius. Wat salmen hier toe segghen?

Pictoribus atque Poëtis
Quid libet andendi, semper fuit aequa Potestas.
 
Een Schilder en Poeet die moghen bey beginnen
 
Al wat haer schiet int hooft, tot scherpingh harer sinnen.

Wy sullen't haer laten verantwoorden, ende tot versterckinghe van onse naem-sporingh by brenghen dese navolghende oude ruymen, gheschreven op Perkement, ende in een derde beslaghen, hangende in de Gasthuys Kercke van onse Vaderlandtsche Stadt.

 
Int 'tIaer acht hondert neghen en veertich mede
 
Werdt ghefondeert Zierixzee die Stede,
 
By eenen die Zirygus ghenaemt was,
 
Alsoo men in de oude Chronijcke las.
 
Lotharius was Keyser in't rijcke machtich,
 
En Koninck van Vranckrijck, dat is waerachtigh,
 
Soo men vindt claer en oock wel beseffe,
 
De Sondaechsche Letter was doen een Effe,

Zierixzee wordt gehouden voor de outste Stadt van heel Zeelandt, ende plach wel eer zeer vermaert te zijn door den grooten koop-handel die aldaer gheschiede: maer naderhandt het diep verloopen zijnde, is sy de Zee-vaert allenskens quijt gheworden, ende bestaet nu meest by de Visscherye, ende Lantbouwinghe, doch worter noch tamelijcken handel ghedreven van Zout, dat hier uytnemende wit ende fijn +ghemaeckt wordt, ende van Meede, die int Eylandt van Schouwen overvloedich ende zeer groot is vallende. De Stadt is rontomme met steenen muyren besloten, uytghenomen in't aencomen van de nieuwe Haven, een heerlijck werck, dat de Heeren Magistraten voor weynich Iaren met groote kosten heb-

ben doen maecken, op hope van desen koop-handel weder tot haer te locken, dan tot noch toe met kleene vrucht. Dese Haven is ontrent een half mijl langh, ende valt op 'teynde in dien arm van de Schelde, die Zee-lant (soo ghezeyt is) in tween deelt: Sy is een van de drie treffelijcke ende (om so te spreecken) royale wercken, by die van Zeelandt, staende den oorlogh teghen Spaengen, ghemaeckt, maer gheen van drie wel gheluckt, oft immers niet naer de voorghenomen hope. Onder de andere publijcke ghestichten daer de Stadt van Zierixzee mede verciert is, munt voornemelijck uyt hare Hoofdt-kercke, ghenoemt Sinte Lievins Monster, overmits sy eerstmael gewijt is ter eeren van den selven Zeeuschen Apostel, in heel Zeelandt en heeft dese Kercke haers gelijck niet, so in grootheyt als schoonheyt van gebouw,+ nochtans meent men datse noch veel schoonder gheweest zy, eerse jammerlijck van den Blixem aenghesteken ende verbrandt werdt, in't jaer dat dit veersken mede brenght, 'twelck al noch te lesen is boven aen seecker yseren tralien voor de glasen-vensters van de Kerck-Meesters kamer, luydende als volght:

Cras Cane terIbILIS. non possVM. CVr? CadIt IgnIs.

Om dit te verstaen, moetmen weten dat de brandt (daer wy af spreecken) gheviel op een Kerck-mis avont. Nu so is men in de Roomsche Kercke op den dach der Kerck-wydinghe onder andere ghewoon te singhen de woorden die de Patriarche Iacob sprack, als hy uyt synen droom oft ghesichte ontspringhende seyde, Genes. 28. dese plaetse is schrickelijck, ende in't Latijn Terribilis est est locus iste. Het veersken dan is een 'tsamensprekinghe tusschen yemant uyt den Volcke ende een Priester, zinght (seght d'eerste) morghen Terribilis. Ick en can niet, antwoordt de Priester. Waerom? om datter vier valt, te weten uyt den Hemel. Nu comen wy weder ten propooste, ende segghen dat aen 'twest eynde van dese Kercke ghebouwt is een uytnemende schoonen Tooren, van sonderlinghe dickte, maer niet hooghe nae advenant, overmits hy maer voor een derdendeel en is opghemaeckt, zijnde de reste door ick en weet niet+ wat ongheval onder weghe ghebleven. Maer hadd' hy voltrocken gheworden naer het afghebeelde Patroon oft Model, dat noch huyden te sien is, soude buyten twijffel alle Nederlandtsche Torens overtreft hebben, ende een sonderlingh Baken gheweest zijn voor de schepen in de zee.

De Stadt van Zierixzee heeft een groot wijdt-streckende Rechts-ghebiedt ofte (soo men't gemeenlijck noemt) jurisdictie, niet alleen over 'tplatte Landt van Schouwen, wiens Dorpen al te mael voor+ hare Vierschaer te rechte staen, hebbende voorts hare Gemeente Burgh-meester met sijn seven Heemraden, oock het volcomen ghesegh heeft in saecken van Dijckage, maer oock over het dichte by gheleghen ende nu over weynich jaren aen den Lande van Schouwen aenghehechte Eylant van Duyvelandt, alwaer hare Regierders by recht van coope Ambachts-Heeren zijn van de vier Bannen, soo te styner plaetse breder verhaelt zal worden. Sy is oock van hare oude Landts-Heeren begaeft met veel schoone Privilegien, ende met name, dat hare Burghers het ongheluck hebbende van yemandt neder gheleyt te hebben, uyt haer goederen niet meer en moghen verbeuren als vijf pondt vlaems, dat sy ende hare goederen tol vry zijn in Hollandt, Zeelandt, Vrieslandt ende Henegouwen, met meer andere vryheden, hier te langh ende niet noodich verhaelt.

+In het selve Eylandt van Schouwen is oock gheleghen de Stadt van Brouwers-haven, te voren een open Vlecke, maer gheduerende den oorlogh met aerden Wallen beschanst. Hier gheneeren sich de Borghers, behalven de Landt-winninghe, veel met den Haring-vaert, ende reden jaerlijcks ettelijcke Buyssen uyt ter Zee. De naem van de plaetse schijnt daer uyt sijn oorsprongh ghenomen te hebben, dat eertijts aldaer aenquamen de Bier schepen uyt Hollandt, van waer dan het Bier met schuyten gehaelt ende naer andere Zeeusche quartieren vervoert plach te worden.

De Dorpen in den Lande van Schouwen gheleghen, waer onder sommighe seer goedt ende groot zijn: met namen Haemstede, Burgh, Noort-welle ende meer andere, noch oock de annexie Polders van Dreyschor, Sonne-maer ende Noortgouwe, en zullen wy kortsheyts halven hier niet beschryven, maer voort varen tot het tweede Eylandt van Be-ooster-scheldt, 'twelck nae sijn Hooft-stadt ghenoemt is 'tLandt van der Tolen.

+Dit Eylandt en is soo groot niet als Schouwen, hoewel het nochtans vermeerdert is met dat van Sinte Martens Dijck, waer van het wel eer plach af-ghescheyden te wesen met een tusschen beyden loppende water, maer daer en tusschen seer van ghelijcker aerdt vruchtbaerheyt. Het oude Graeflijcke Stedeken Tolen heeft sijn naem van den Tol, diemen aldaer den Graven van Zeelandt plach te betalen. Light maer twee mylen van Berghen op den Zoom, ende is onlancx seer sterck ghemaeckt tegen den aenloop des Vyants, zijnde voorts in tamelijck doene, ende hebbende de vierde stemme inde vergaderinghe van de Heeren Staten des selven Graefschaps.

Sinte Martens Dijck, het tweede bemuerde Stedeken in dit Eylandt, is seer ghenoechlijcke ende lustighe plaetse, toe behoorende met de by gheleghen Heerlijckheydt van Scherpenisse mijn Heere den +Prince van Orangen, als erfghenaem van den Huyse van Bueren, die derhalven aldaer heeft synen Drost ende andere heerlijcke Officieren.

Aen het selve Eylandt zijn metter tijdt oock aenghedijckt gheworden die goede Polders van Poort-vliet, Vossemaer ende Stavenisse, elcx met een goedt Dorp van ghelijcken name beset.

+Duyvelandt, alsoo gheheeten nae de groote menichte der duyven sich aldaer onthoudende, is het derde Eylandt vande Be-oosterscheldtsche, groot vier goede mylen in't ronde, maer sonder eenighe Stadt oft besloten plaetse. De Dorpen daer in gheleghen zijn seven in ghetale, waer van de viere, namelijck Nieuwer-kercke, Ouwer-kerck, Vyanen ende Capelle, diemen ghemeenlijck noemt de Vier-bannen, in eygendomme toe behoorende de goede Stede van Zierixzee, diese by koope verkreghen heeft van den sterf-huyse des lesten Heers van Beveren, ghesproten uyt den Doorluchtigen Huyse van Borgondien ende sonder wttelijck Oor ghestorven. De voorseyde Stadt heeft heel onlancx dit Eylandt met een middel-dijck aen den Lande van Schouwen vast ghemaeckt, soo dat de Inwoonders nu aen weder zyde malcanderen te voete comen besoecken.

Het vierde ende laetste Eylandeken van de Be-ooster-scheldtsche is Orezandt, oft (soo andere +schryven) Moorezandt, gheleghen tusschen Schouwen ende Noordt-bevelandt. Dese gorsinghe (want te voren en hadde het noyt Landt gheweest, maer altijdt met de Zee ghemeene gheleghen) is

ten meesten deele bedijckt gheworden by de Borghers van Zierixzee, ende dat sedert acht ofte thien jaren herwaerts. Was met ten eersten over de seven hondert gemeten, dat is vierdehalf hondert morghen groot, maer neemt door 'tgheweldt van de stroomen allenskens wederom af, ende schijnt tot haer vorighe Staet te willen keeren. Ondertusschen is de grondt uytnemende vruchtbaer, ende heeft haer Bedijckers die by hun uytgheleyde penninghen over langhe vergoedet.

Laet ons nu komen tot Zeelandt Be-wester-scheldt, in welck deel gheleghen zijn de Eylanden van Walcheren, Zuydt-bevelandt, Noort-bevelandt, ende Wolferts-dijck.

Walcheren is het voornaemste Eylandt ende als het Hoofdt van heel Zeelandt, niet soo zeer om sijn+ grootheyt, (want het Eylandt van Zuydt-bevelandt is van meerderen ommeloop,) als van weghen syne bequame gheleghentheyt, rijckdommen, menighte van Inwoonderen, schoonheydt ende getal van Steden, ende meer andere qualiteyten. Het begrijpt in 'tronde thien mylen, ende telt vier besloten Steden, namelijck, Middelburgh, Vlissinghen, Vere ende Armuyden. Behalven noch de oude Steden van Domburgh, Zoutelande ende Westcappele, de welcke hoewel sy nu open Vlecken zijn, soo ghenieten sy nochtans hare voorighe Privilegien ende Stadts rechten. Den naem Walcheren brenghen sommighe af van de Walen. Andere van de Wal-visschen, welcker meyninge schijnt bevesticht te worden met het wapen des Eylants, welcke is een Wal-visch. Wy laten de curieuse dit nauwer ondersoecken, ende varen voort tot de besondere beschryvinghe van de Steden.

Middelburgh, dat de Hooftstadt is niet alleen van Bewesterschelt, maer oock van gantsch Zeelandt,+ wort also ghenoemt van de woordekens Midden ende Burgh, om dat sy is als een Burgh ghelegen int midden van Walcheren. Diese in't Latijn Merello-burgum noemen, ende den naem afbrengen van den Roomschen Merellus, makense veel hondert jaren ouder dan sy inder waerheyt is, want men weet gewisselijck, dat sy ontrent den jare 1120. als wanneer Bisschop Godebald van Vtrecht de Premonstreyte Monicken aldaer invoerde, in plaetse van de Regulieren, die hy overmits de ongheschicktheyt hares levens uytdreef, dat sy doen (segh ick) maer een Dorp was, ende hare voornaemste Stadts rechten ende Privilegien vercreghen heeft van Coningh Willem van Roomen, Grave van Hollandt ende Zeelandt, de welcke oock met de Conninginne Isabelle sijn Huys-vrouwe te Middelburgh in d'Abdye begraven is.+ Sy leyt op de hoochte van 51. graden 34. minuten, ontrent een derdendeel mijls van Armuyden, een myle van Vlissinghen, ende so veel vander Vere, zijnde een groote, schoone, machtige ende stercke stadt, met lustighe straten, fraye huysen, ende veel treffelijcke publijcke gebouwen verciert. Waer onder voornemelijck uytmunt de heerlijcke Abdye van Sint Niclaes, eertijdts beseten by Monicken van der Premonstreyten Orden, maer nu ghedestineert tot een woonplaetse van eenighe uyt de Ghecommitteerde+ Raden der Heeren Staten van Zeelandt, die aldaer mede hare vergaderinghe houden, soo wanneer het dach-vaert is, ende hare E.E. uyt de omligghende Steden op deselve beschreven worden. In d'Abdye hebben oock haer by eencomste de Heeren Reecken-meesters van Zeelandt, mitsgaders de Raden, gecommiteert ter Admiraliteyt, ende selfs Prince Maurits, wanneer hy in Zeelandt is, houdt aldaer zijn residentie. Daer is mede de Munte van Zeelandt, ende een groot besloten pleyn, met oude ende lu-

stighe boomen beplant, tot vermakinge niet alleen van die daer binnen woonen, maer oock van de gantsche burgherye. Het Stadt ofte Raedt-huys van Middelburgh is mede een seer heerlijck ghestichte, staende neffens soo schoonen Marckt-velt, alsser inde Nederlanden niet veel te vinden zijn, rondtom vry van alle huysen, ende voren aen de Gevel met eenige van der ouder Graven gehouwen beelden verciert. Den Toren daer neffens rysende met het cierlijcke ende soet klimmende Vrywerck, en verheerlijcken het werck niet weynich. Ghelijck dan mede het nieuwe Spits voor weynich jaren op den stompen Toren van d'Abdye gebracht, met het by ghevoeghde Vrywerck ende d'uytnemende grove Vry-klock de gheheele Stadt grootelijck zijn vercierende. Dit werck met sijn aenhanghsels ende byvoechsels achtmen ghekost te hebben over de ander halve tonne Gouts, hoewel by faute van seker knecht niet naer wensche gevallen is, ende 'tvoorzeyde Spits aen d'een zyde wat overhanght.

+De Stadt Middelburgh heeft zeer in volcke, rijckdom ende neeringhe toeghenomen zints dat Antwerpen aen de zyde van Spaengen ghekomen is, soo datse met rechte onder de treffelijcke koopsteden van Europa gerekent mach worden, hebbende de machtichste Coophuysen van Brabandt ende Vlaenderen aldaer haer residentie ghenomen. Tot de welcke naemaels is by ghevallen de Enghelsche Natie, die van de Stadt vereert zijn met een schoone, bequame ende zeer groote huysinghe, als oock met vrydom van alle borgherlijcken lasten. 'tHof van Zeelandt veroorsaeckt alhier mede gheen cleynen toeloop+ van menschen uyt de rond-om gheleghen quartieren, ghelijck oock het Stapel-recht dat de Stadt heeft +den van de Fransche, Spaensche, Canarische ende andere Westerse Wynen, die ter Zee in dese Nederlan ghebracht worden, de Stadt goede profyten aenbrenght. Al het welcke ghemaeckt heeft datmen de oude Stadts-mueren heeft moeten slechten, haere palen rondtom veel wyder uyt-setten, ende die met nieuwe aerden Wallen, Bolwercken ende Poorten omringhen, soo dat, indien de Neeringhe hadde moghen dueren, ende de ledighe plaetsen naer voornemen, doorgaens betimmert waren gheworden, het geweest hebben soude een van de grootste ende volckrijckste Steden in Nederlandt: Maer alsoo de koophandel binnen weynich jaren, ick en weet niet om wat oorsaecke, aldaer seer heeft afghenomen, ende tot een groot verloop ghekomen is, zo zijnder veel plaetsen onbetimmert ghebleven, ende veel Coopluyden naer Amsterdam ende elders vertrocken. Een saecke die ons onlancx op dese vermaerde Stadt aldus heeft doen spelen:

 
Classe virisque potens, portuque decora superbo,
 
Mattiaci Emporium, nec minus Aula foli:
 
Seu te hoc donarunt Walachri meditullia ruris
 
Nomine, seu Castrum, magne Metelle, tuum:
 
Esse quid hoc dicam, quòd, ut area messibus orba,
 
Sic tua frigescant, qua calucre fora?
 
Miror, & indignor, nec causam inquire; sed illud
 
Subjicio, poenam culpa praire solet.
 
Hanc ubi dilueris, vel mortua, crede, refurges,
 
Et sublime feres rursus ad astra caput.
 
Vt facius, Sancti moveant te exempla Senatus,
 
Quosque, viros sacris Orde dicatus habet.
 
Ghy die van Schepen zijt end' oock van Mannen machtich,
 
Met eenen Haven trots tot uwen nut verciert,
 
De Koop-stadt en met een het Hof van Zeelandt prachtich:
 
'Tzy dat u dese naem die elck Zeelander viert,
 
Komt van den Roomschen Heldt, ghelijckmen heeft verziert,
 
Oft om dat ghy bycans int midden zijt gheleghen
 
Der Walcherscher Landouw. O Stadt wel ghemaniert,
 
Wat mach 'tbeduyden dat ghy die door Godes zeghen
 
So seer te bloeyen pleecht nu neder wordt ghesteghen?
 
'Kverwonder my voorwaer en ben daer in ontset,
 
Maer wil nochtans als nu d'oorsaeck niet overweghen,
 
Doch segghe dit alleen dat na des Heeren wet,
 
Die schuldt gaet voor de straf. Ist dat ghy hier op let,
 
En die te betren pooght ghy sult weer haest verrysen,
 
Al waerdy schoon heel doodt, jae 'thooft verheffen net
 
Tot aen den Hemel hooch. Laet u dien wech maer wysen
 
Van uwen heyl'ghen Raedt, en van de Predicanten,
 
Die Godes heylsaem zaedt in uwen Acker planten.

Doch en is dit alles niet tegehenstaende de staet deser Stadt noch soo zeer niet vervallen, of sy en is naest Amsterdam de voornaemste Koop-stadt ghebleven van de vereenighde Nederlanden, hebbende noch ter tijdt de tweede Camer van d'Oost-Indische Compagnie, haer oudt Stapel-recht van de We-

stersche Wynen, ende de waerdicheyt van de residentie des Hofs van Zeelandt, soo datter noch grooten toeloop is van Volcke, ende tamelijcken Coophandel ghedreven wordt. Hare Hooft-Kercke is eertijdts gewijdt geweest ter eeren van Sinte Pieter, behalven welcke daer noch zijn de twee Kercken in d'Abdye, de Gasthuys Kercke, ende meer andere, hier om kortheyts wille versweghen.

+Vlissinghen, datmen ghemeenlijck houdt synen naem te hebben van de Vlessche oft Flessche, eertijts aldaer vergeten by Sinte Willeboordt, een van de eerste ende vermaertste Apostelen van Zeelandt, is een Zee-stadt, jae genoech de Conninginne ende Sleutel vande Nederlandtsche Noort Zee, gelijckse Carolus Quintus plach te noemen, die derhalven synen Sone Philippus onder andere verholentheden belaste dese Stadt insonderheyt wel te bewaren. Sy is gelegen aen de Zuyt-west zyde van Walcheren, een goede ure-gaens van Middelburgh, ende twee van der Vere. Plach in't jaer 1400. of daer ontrent niet veel anders te wesen als een Veer oft passagie van Zeelandt op Vlaenderen, gelijck de Chronijcken melden: maer is namaels vermeerdert ende nu ontrent hondert vijf en twintig jaer geleden met Mueren ende Poorten gesterckt by den Doorluchtighen Heere Adolph van Burgondien, in sijn leven Heere van der Vere ende Vlissingen, ende Admirael van der Zee. Doch heeft lange te vooren geweest ende Stadts Privelegien gehadt. Want daer wort gewach van haer gemaeckt in de Chronijcken onder Floris de derde dies naems, Grave van Hollant ende Zeelant, ontrent den jare 1227. ende men leest datse Graef Willem de derde in't jaer 1315. met schoone Stadts rechten begaeft heeft. In het beginsel stondt sy onder de heerlijckheyt der Graven van Zeelant, maer is naemaels het zy by koope, geschencke oft andere gecomen aen den Huyse van Borsele, diese gesamentlijck met der Here wat bet dan 100. jaren beseten hebben, tot dat eyntlijck de Doorluchtige, Hooch-geboren Vorst Willem van Nassou, Pr. van Orangen ende de selve twee Steden ende 'tMarc-graefschap van dien, met consent der H.Staten van Zeelant gekocht heeft voor de somme van hondert ses en veertich duysent Carolus guldens, wiens waerdige Sone, Prince Maurits van Nassou, die als noch besit, ende over sulcx is die eerste Edele, represeterende ter vergaderinge der voorgenoemde Heeren Staten den gantschen Edeldom des Landts ende Graeflijckheyts van Zeelant. De Stadt Vlissingen is in korte jaren herwaerts zeer vermeerdert ende ghesterckt, zijnde in de nieuwe Stadt oock gebout een Kercke voor de Enghelsche Natie (die zedert den jare 1585. herwaerts hare Garnisoenen aldaer hebben liggende,) ende een schoon Princen Hof. Ghelijck dan op't Merct-velt, ter plaetsen daer het Preeck-heeren Clooster te staen plach, gesticht is het heerlijck nieu Stadthuys, nae't exempel van dat van Antwerpen, doch niet so groot, een vande drie royale wercken by die van Zeelandt (so voren geroert is) staende d'oorloge gemaeckt, maer noch niet heel vol trocken. De oude Parochie-kercke van de Stadt is na gelegentheyt van de selve een groot ende schoon gebouw, met een tamelijck hoogen Toren ende goet Vry-werck verciert. De Inwoonders van der Stadt zijn veel Zee-varende luyden, dryvende grooten handel op Enghelant, Vranckrijck, Spangen, ende de Eylanden, so dat dese Stadt naer haren doen is de neerachtichste ende volck-rijckste van heel Zeelant.

+Vere, andersins Camp-vere gheheten, om datmen van daer plach over te varen op Campen, eertijts een vermaert Dorp in Noordt-bevelandt, maer nu door de Zee vergaen, is de derde bemuerde stadt des

Eylants van Walcheren, gelegen Noort-oostwaerts op den Oever der Zee, een goede myle van Middelburgh, welcke Steden, ghelijck oock die van Middelburgh ende van Vlissingen, malcanderen comen besoecken langhs een goede ghestrate wech, streckende van d'een Stadt tot aen d'andere, soo dat de reysighers alst maer drooch is van boven ende niet een reghent, gheen onghemack en

hebben te vreesen. Dese Stadt is in den Jare derthien hondert acht en vijftich bemuert geworden door den Herre van Borsele, ende naerdehandt vermeerdert zijnde, met veel schoone Privilegien begifticht, ende eyntlick ten tijde van den Edelen Here Maximiliaen van

Borgondien verheven tot de waerdigheyt van een Marck-graefschap ofte Marquisaet. Overmits hare goede ghelegentheyt, ende de bequaemheyt van de Haven plach sy besocht ende gefrequenteert te worden van verscheyden Landen ende Steden, als namelijck Spaengen,

ende de Eylanden van Canarien, van waer d'eerste Nederlantsche Schepen in den jare 1508.

met suycker alhier aen ghecomen zijn, dat sy't Antwerpen ter Merckt voerden, maer en

konden geen twee blancken maken van't pont: Vranckrijck, tot welcken eynde de Stadt

vercregen heeft het recht van een vrye Krane: Oost-landt, welcke Natie alhier frequenterende zijn ghegeheven verscheyden Privilegien, ende vryheden van handelinghe, selfs al eer de

Steden van Antwerpen ende Amsterdam hare Neeringe ende Traffijcke aldaer hadden, ende

ten lesten Schotlandt, die van over vele jaren haren Stapel van verscheyden koopmanschappen ter Vere gehadt hebben ende noch hebben. Zijnde de selve Stadt oock vermaert door hare schoone Vissecherye, waer mede de Borgers onder andere koopmanschappen zich meest gheneren. In voorleden tyden heeft der Vere gheweest de residentie van de Admiralen ende Raden ter Admiraliteyt der ghemeene Nederlanden, ende is over sulcx inden jare 1564. van wegen den Coning van Spangen, als doen ter tijdt Prince ende Heere van de Nederlanden, aldaer ghesticht een ghemeyn Arsenael ende Amunitie huys van alle de Amunitie ende gereetschap tot de Nederlandtsche Zee behoorende. De oude Heeren van der Vere plachten hare woonstede te hebben buyten de Stadt op een zeer schoon ende wel gebout Huys, genaemt het Hof van Zanden-burg, nu door den oorloge geheel vergaen.

De plaetse daert oude Armuyden gestaen heeft en is niet verre gelegen van daer nu t'nieuwe staet. Het+ was een schoon Dorp met een Casteel, met rijcke inwoonders, so Koop-luyden als andere, mitsgaders een schoone Reede ende Haven, alwaer groote menichte van schepen uyt verscheyden landen met koopmanschappen geladen plachten aen te komen, ende van daer wederom t'zeyl te gaen na andere landen. Daer was ooc ter selver tijt grooten handel, jae meer als tot Middelburg, twelcke doen geen bequame Haven hadde.

Het voorsz. out Armuyden, welcx plaetse na alle Historie schrijvers ende Chaert-snyders nergens elders gesien oft getoont can worden dan tusschen de oude Haven van Middelburg ende het nieuwe Armuyden, op de Zant-plate liggende tusschen S.Ioos Polder ende de rechte diepte oft Canael van'tvoorsz Armuyden, door het gewelt der Waterstroomen geheel onder gheworpen zijnde, met namen in den jare 1438. ten tijde van Heer Gillis zynen lesten, waren ende natuerlicken Heere, so heeft de zelve synen Inwoonderen ende Landtslieden al te samen doen verhuysen, ende hare wooninghe stellen op den Dijck daer nu het nieuw' Armuyden staet: Welcken Dijck hoewel hy eyghentlijck ende meest Oosthoeck ghenaemt wordt, soo behouden nochtans de huysen, daer op ende onder staende, den Naeme van Armuyden.

Nieu Armuyden heeft zedert, door de bequaemheyt van sijne diepe reede ende goede gheleghenheydt op de Zee, altijdt behouden goeden handel ende vaert van groote Schepen, dewelcke daer met geheele Vloten t'seffens uyt de gantsche Christenheyt aen plegen te comen met alderley zoorten van coopmanschap, van dewelcke een deel aldaer gheconsumeert ende ghesleten wierden, ende de reste ghevoerdt nae andere Steden van de Nederlanden, blyvende al noch daer ter plaetsen een goede menichte van grof Sout, datter van Spaengen, Vranckrijck, West Indien ende andere quartieren ghebracht wordt: Ghelijck dan ten selven eynde, zedert datmen in Zeelandt begonnen heeft Sout te zieden ende raffineren, verscheyden Sout-keten aldaer opgherecht zijn, in de welcke het grove Sout wit ghemaeckt wordt tot dienst ende nutticheyt van de omligghende Landen, die 'tzelve daghelijcks van daer komen halen.

Ende hoe wel het voorseyde nieuw Armuyden voor den jare 1572. een open plaetse was, geen poorten hebbende die sloten, so heeft het nochtans van eersten af seer vermaert geweest, ende voor een Stadt in vreemde Landen bekent, als namelijck in Spaengen, Portugael, Vranckrijck, Italien ende andere, ja de heele Christenheydt door, uyt oorsaecke van den grooten handel die daer ghedreven wierdt, overmits de groote navigatie van alle gewesten. Waeromme, ende voornemelijck om syne goede gelegentheydt ter Zee, de Grave van Zeelandt, alhier eertijts opgerecht heeft het Tolhuys synes Graefschaps, het welcke noch teghenwoordelijck staet ende voor handen is, als hebbende geweest ende noch zijnde de voornaemste macht van den Tol van Zeelandt. Het was oock seer wel bebouwet ende volckrijck soo van Borghers als vreemdelinghen, dewelcke in alle dinghen ghenoten de Privilegien ende vryheden der Stadt Middelburg, als Borghers der selve, ende als hanghende aen de Iurisdictie van dien, tot den jare 1572. voornoemt. Op welcken tijdt de Borghers ende Inwoonders van Armuyden, ter oorsake van de troubelen ende oorloghen als doen opghestaen, haer begeven hebben onder 'tGouvernement ende ghebiedt van wylen mijn Heere den Prince van Orangen, zijnde weynich daghen daer nae subytelijck overvallen gheworden van de Spaengaerden ende haren aenhangh, dewelcke vele der selver van hare goederen beroofden, vele oock om 'tleven brachten. Dan Middelburgh in den jare 1574. overgegaen zijnde aen den hooghgedachten Heere Prince, heeft syne Excell. siende den jammerlijcken staet der Borgeren van Armuyden, om haer te meer tot het opbouwen van hare huysen te animeren, ende voornamelijck ten aensien van de goede ende ghetrouwe diensten by haer te water ende te lande ghedaen, de plaetse van Armuyden ende hare inwoonders, het contract met die van Middelburgh gemaect sulcx toelatende, ontslagen ende vry gemaeckt van de subjectie der zelver Stadt Middelburch, haer verleenende Stadts Rechten ende Privilegien, ende de plaetse vast makende met blockhuysen, wallen, Vesten ende Poorten.

Waer door de voorseyde Borghers moedt grypende hare vervallen huysen herbouwet hebben, so dat Armuyden zedert een Stadt is ghebleven, staende onder haer eyghen Overicheden ende Rechters, gehadt hebbende noch voor weynich jaren een Haven die door gantsch Europa vermaert was, overmits het oneyndelijck ghetal der Schepen van alle Natien die daer daghelijcks aenquamen ende afvoeren, so dat men der dickwils vier of vijf honderty groote Schepen teffens sach ligghen. Maer het diep allenskens verloopen zijnde, is tegenwoordich in so soberen staet geraeckt datter de huysen staen ende vervallen,

ende de plaetse nauwelijcks de waerdicheyt van een Dorp en can beschermen.

Westwaerts ende Noortwestwaerts van Vlissingen langs den Oever der Zee na der Vere gaende sietmen onder de Duynen van dit Eylandt sommighe groote Vlecken oft onbesloten Steden, met namen Zoutelande ende West-cappele, welcke laetste plaetse al noch haren besonderen Schout ende andere+ Stadts vryheden heeft, maer de oude stadt, die seer schoon was, ende de beste haven van gantsch Walcheren plach te hebben, is al over hondert en vijftich jaren verdroncken, ende light nu, gelijck de zeeluyden segghen, meer dan een kenninghe in Zee.

Daer nae comt Domburgh, mede voortijdts een Stadt, ende als noch Stadts Privilegen genietende, al hoe wel niet besloten, waer op light de zeer lustighe plaetse van West-hoven, eertijdts toe behoordt+ hebbende den Abt van Middelburgh.

Tusschen Vlissinghen ende Armuyden light den hoeck ofte punct van Rammekens, op den welcken+ by Kaerle de vijfste ghetimmert is het Slot Zeeborgh, om den ingang van de Riviere op die zyde te bevryden.

Daer en boven heeft dit Eylandt veel goede Dorpen, onder welcke is Zuydtborgh, oft soo men ghemeenlijck schrijft Souborgh, gheleghen by naest ter halver weghen tusschen Middelburgh ende Vlissinghe, een seer lustighe plaetse met een geerlijck Paleys, daer de hoochghedachte Keyser, ligghende op sijn+ leste reyse naer Spaengen, inden jare 1556. langhe tijdt nae de Windt heeft moeten wachten.

Zuydt-bevelandt is 'tnaeste Bewester-scheldtsche Eylant aen Walcheren, hebbende ten zuyden het+ Graefschap van Vlaenderen, waer van het ghescheyden is door den tusschen beyden loopende slincker arm van de Schelde, ghemeenlijck ghenaemt de Honte. Sommighe brenghen den naem des Eylanders af van de woordekens zuydt ende beven, om dat het, eer't ingedijckt was, beefde als of het niet vast gegrondt oft onderset en hadde gheweest. Maer de welgheleerden Petrus Bertius seght dat de naem van de Beyersche comt, welcker Baniere oft Veldt-teecken in des Landts wapen ghesien wordt. Dit Eylandt is het grootste van alle de Zeeusche, ende heeft voortijdts twintich mylen in't ronde ghehadt, maer nu ter tijt, mits de groote tempeesten ende overvloeden der Zee, als oock de geduerige Vloedt ende Ebbe van de Schelde, die tusschen Romers-walen ende Berghen op den Zoom gheweldichlijck ende doorgaens loopt, is het by naest de helft gemindert. Heeft eertijdts drie Steden ghehadt, waer af de voornaemste, Borsele ghenaemt, in't jaer 1532. met alle de omligghende Landen, gheheeten de Heerlickheydt van Borsele verdroncken is, ende sichtent noyt weder bedijckt.

Romers-wale, wiens naem sommighe doch zonder fondement, van de Romeynen willen afbrengen,+ hoewel het door den selven Vloedt van 'tjaer 1532. van het ander landt afghespoelt, ende ghelijck een Eylandt op hem zelven ghebleven is, heeft nochtans tot Guicciardijns tijden toe, ende sommighe jaren daerna, de eerste plaetse ghehouden onder de Zuydt-bevelandtsche steden, maer is, staende de lest troubels, ende met name in den jare 1574. by die van Zeelant, om den vyandt te beletten aldaer te nestelen, in brandt ghesteken, so dat het teghenwoordich een arme desolate plaetse is, daer niet en wonen dan sommighe schamele Mossel-haelders. Het plach ghehouden te worden voor de oudste stadt van Zee-

landt, ende heeft over sulcx de lest voorleden Coningh van Spangen Philippus de tweede, als Grave des selven Landts, aldaer den eerdt ghedaen, ende wederomme van de Staten des Landts ontfanghen.

+Goes, oft soo men ghemeenlijck spreeckt, Ter Goes, is alleen van de Zuyt-bevelandtsche Steden geheel ghebleven in een leeghe morasachtighe plaetse aen de Noort zyde van't Eylandt op een arm van de Schelde ghenaemt Schenghe. Dese Stadt en is so groot niet, als sy wel lustigh, vermakelijck ende vol rijckdom is. Sy werdt eerst met Mueren omringht, ende met Poorten besloten ontrent den jare 1350. Niet verre van daer light het schoone Dorp Baerlandt, behalven 'twelcke dit Eylant noch veel andere heerlijck Dorpen ende Vlecken telt, waer onder voornemelijck uytmunten Cruningen, Heyntjens-zandt, Elfsdijck, Bieselinghen ende Persicke-damme.

+Het derde Eylandt van de Bewesterscheldtsche wordt gheheeten Noordt-bevelandt, ende is eertijdts so vruchtbaer ende lustigh gheweest datmen't plach te houden voor den Lust-hof van Zeelandt. Maer de voorsz. hooghe vloedt van't jaer 1532. heeft het gantschelijck verdorven, waer naer het wel 'tsestich jaren meer met de Zee ghemeen heeft gheleghen, doch metter tijdt weder aenghewassen wesende, zijnder voor sesthien oft achtien jaren ontrent vier duysent gemeten van bedijckt ende twee goede nieuwe Dorpen op ghebouwt, 'tvoornaemste gheheeten Colijns-platte, en 'tander Cats-hoeck. 'Tlandt gaf de eerste jaren overvloedich veel Vruchten, doch heeft namaels wel ses of acht Iaren gequelt, ende veel Huysluyden byster ghemaeckt, maer die het tot nu toe hebben connen harden, sullen hare gheleden schade wel seven fout weder inhalen, indien het soo voort gaet, alst nu drie oft vier Iaren gedaen heeft.

+Wolfers-dijck, het vierde ende laetste Eylandt van Bewester-scheldt is oock 'tcleynste van alle, ende en begrijpt niet meer dan drie mylen int ronde, bezet zijnde met twee Dorpen. Het pleech aen de westzyde naer Walcheren teghen over Armuyden wel noch zo veel Voor-landts te hebben als het nu groot is, ende daer stondt een stedeken op ghenaemt Piet, met twee Dorpen, te weten Tarmuyen ende Zabbinghe, maer is al te mael overlangh wech ghespoelt. Aen de Oost zyde heeft Hertogh Ian van Beyeren een groote aengheroeyde schor doen bedijcken, doch die lijdt weder veel afbreucks, ende is te vreesen, datmen dit gheheel Landeken qualijck sal konnen houden, uyt oorsaecke dat het de twee wateringhen Zuydt-vliedt ende Schenghe geduerichlijck af-knaghen, waer van gemaeckt zijn dese gemeene Rijmkens.

 
Suydt-vliedt ende Schenghe
 
Loopen beyde om strenghe,
 
En hebben heur vermeten
 
Wolfers-dijck op te eten.

Aengaende de regeringhe van alle dese voorbeschreven Zeeusche Eylanden, daer zijn behalven de Edele Moghende Heeren Staten des Landts, ende de besondere Magistraten der Steden ende Vlecken

twee Graeflijcke Officieren, ghenoemt Rentmeesters, de welcke elcx nae ghelijcke portie, een groot aensien ende bewindt hebben, residerende d'een voor Beooster-scheldt binnen Zierixzee, ende d'ander voor+ Bewesterscheldt tot Middelburgh. Dese zijn als Stadthouders van de Graeflijckheyt in saecken van Leenen, ende ontfanghen daer beneffens alle de Domeynen ende ordinare inkomsten des gantschenGraefschaps, daer sy reeckeninghe ende bewijs van doen ter Reecken-kamer van Zeelandt. Hebben voorts macht op alle Dorpen ende ten platten Lande alle quaet-doenders ende Landt-loopers te doen vanghen, die sy dan in de twee voorseyde Hooft-steden te rechte moeten stellen. Ende dit is vast het ghene wy hadden te segghen van't Graefschap van Zeelandt: Laet ons nu wyder voortvaren tot dat van Namen.


Vorige Volgende