Logo DBNL
Nieuw Nederlandtsch caertboeck (1616)

Nieuw Nederlandtsch caertboeck

(1616)–A. Goos, Reinier Telle–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Beschryvinghe van Noort-hollandt.

VOlcht nu in onse afdelinghe het Landtschap by ons hier voren Noordt-hollandt ghenoemt, onder +'twelcke wy begrepen hebben dat hele deel van Hollandt dat in't Zuyden ten meestendele bepaelt is met den Watervloedt Ye, ende voorts met een engte ontrent Beverwijck aen Zuydt-hoallandt vast is, begrypende de twe Hollandtsche quartieren die men gemeenlijck West-vrieslandt ende Water-landt noemt, oft (zo de Staten der zelve Landen in hare Placaten schryven) West-vrieslandt ende Noorder quartiere. Dit Landtschap, behalven daer't aen Zuydt-hollandt verknocht is, wordt voorts rondom +bespoelt met de Ze, ende telt in alles zeven zo bemuyrde als bewalde Steden, namelijck Enckhuysen, Hoorn, Alckmaer, Edam, Monickendam, Purmerent ende Medenblick, met een groot ghetal van Dorpen, ende enige heerlijcke open Vlecken, die met Stadts privilegien begaeft zijn, als met name Beverwijck ende Schagen. De oude Schrijvers hebben deze volckeren gherekent onder de Vriezen, ende Hadrianus Iunius noemtse naer synen zin tot onderscheyt van de Vriezen die over de Zuyder-Ze gelegen zijn, Frisios Cis rhenanos, dat is Vriezen beneden oft aen dees zyde van den Rhijn, de andere daerentegen Frisios Trans-rhenanos, oft Over-rhijnsche Vriezen, om dat den Rhijn, komende voorby Doesburch, Zutphen ende Kampen, plach door't landt te lopen daer nu de Zuyder-ze is, ende by't Vlie uytvallende, deze twe Natien, namelijck de Minder ende Meerder Vriezen van malkanderen te onderscheyden. Maer laet ons voortvaren tot de beschryvinge van de voorgenoemde Noordt-hollandtsche steden, onder welcke sich voor eerst presenteert die van Enckhuysen.

+Deze Stadt meent men (naer 'tschrijven van Iunius) dat haren name gekregen heeft van de enckele ende alleen staende huyzen, de welcke int eerste wijdt van den anderen verscheyden zijnde, als op een Dorp oft open Vlecke, naderhandt allengskens dichter ende tot een schone Stadt zijn gheworden, die gelegen is op +de uyterste palen van Hollandt aen den boesem oft Inham der Zuyder-ze, drie mylen van Hoorn, ende recht tegen Staveren in Vrieslandt over. Een vermaerde ende wel betimmerde Ze-stadt, rondom met muyren en torens omcingelt, uytghenomen alleen aen de Zekant naer Vrieslandt toe, alwaer met onuytsprekelijcke kosten een Dijck door de Ze geleyt zijnde, haer tegen 'tgewelt der zelve beschermt. Heeft meest stenen, oft



illustratieuitvergroten
Hollandia Septent.


immers zeer weynige houten huyzen, ende dat om 'tperijckel des brandts te schouwen, waer van sy meer dan eens is beschadicht geworden, maer voornamelijck in den jare 1297. als het vuyr van den vyandt, diese zocht t'overrompelen, daer in was gheworpen. De voorsz Dijck die van Wier oft Meergras (dat de Ze tegen haer zelven opwerpt) gemaeckt is, besluyt een zeer schone haven, bequaem om veel schepen te bergen, behalven de welcke daer noch een twede haven is, met een stenen toren daer by, waer aen op een Marmorstenen plate ghegraveert staet dit navolgende jaerdicht, ghemaeckt by den wel-gheleerden Iunius, als hy noch een jongen was, ter ghedachtenisse van de listen gebruyckt by Hertog Caerle van Gelderlandt om de stadt te vermeesteren:

 
Enchusam infidijs tacitis sub nocte silenti
 
Obruere adnixa est Gelrica perfidia.

Dat is:

 
De GeLders-Man bII naCht door VeeL Verborgen Lagen
 
EnChVIsen heeft getraCht fLVX in sIIn net te lagen

De Inwoonders van Enckhuysen generen haer by den koop-vaerdt op verscheyden gewesten des werelts, by den Haring-vangst, waer toe sy jaerlijx een merckelijck ghetal van Buyssen uytreden, ende by de +Zout-neringhe, oft het rafineren ende verzieden van't grove zout, dat sy uyt Vranckrijck, Spaenjen, West-Indien ende andere Landen met groter menichten overbrengen, ende in hare Zout-pannen niet alleenlijck wit maken, maer oock grotelijx doen vermeerderen, ende dat op een zeker maniere, die wy hier na in de beschryvinge van Zelandt, alwaer de Hollanders deze loflijcke wetenschap eerst geleert hebben, breder zullen verhalen. De Zout-keten, eerst buyten der Stadt ghestaen hebbende, zijn voor weynich jaren, namelijck anno 1590. als de Stadt met een nieuwe haven zeer vergroot werdt, binnen de wallen getrocken. Enckhuysen is uyt der natueren een zeer stercke Stadt, overmits hare ghelegentheyt, ende de verholen Zanden +oft Droochten, in de Ze, als bolwercken, liggende, teghen het aenkomen van de Schepen der vyanden, die de Stadt enich hinder zouden willen doen. Want de diepte tusschen de zanden in niet dan met grote behendigheyt te bezeylen is, zo dat de schepen voor de windt aenkomende, qualijck weder te rugge kunnen zonder tegen 'tgeweldt der stadt aen te moeten, die dan altijt ghenoech op haer hoede kan wezen. Binnen de +zelve zijn twe Parochie kercken, de ene ghewijt ter ere van Sint Pancraes, de andere van Sint Gommer, Ende licht niet verre daer buyten het wel betimmerde ende volckrijcke Dorp van Broeck, dat zeer veel Bootsgezellen uytlevert ende ter Ze is brengende.

Hoorn is twe grote mylen van Enckhuysen gelegen op den zelven boesem der Zuyder-ze. Den oorsprong+ hares naems verklaert Hadrianus Iunius (die van Hoorn geboren was) niet heel klaerlijck te weten: doch meent nochtans dat die genomen heeft van haer lange Haven, welcke krom loopt gelijck een Hoorn. Andere (zegt hy) menen datse den naem gekregen heeft van zekere drie Herbergen niet verre van het Verlaet staende (het werck sy de kuyl noemen) waer van de principaelste een Hoorn hadde uythangende tot haer ken-teken, welck huys onghewoonlick dick van muyren zijnde, tot op den huydigen dach toe midden op de Marckt noch te zien is. Wat hier van zy of niet, de Stadt voert een Krom-hoorn in haer Wapen, ende 'tis kennelijck datse eerst in den jare 1300 begost is ghebout ende bewoont te worden, uyt oorzake dat ter+ plaetse daer sy ghesticht is, overmits de graf-rijcke weyden daer rond-om gelegen, veel Deensche Schepen uyt Holsten ende andere aenquamen met magere Ossen, die sy daer verkochten, ghelijck dan oock noch de Stadt Hoorn alle jare ontrent den April, als wanneer de Denen gemeenlijck pleghen af te varen, van veel+ Ossen-weyders bezocht wordt, ende niet weynich daer by propheteert. Behalven het welcke sy oock zeer vermaert is door hare jaermarckten, op de welcke grote handelinge geschiet van Noordthollantsche Kaes, die van veel uytheemsche koopluyden opgekocht ende naer verscheyden gewesten vervoert wordt. Hoe overvloedelijck dat de zelve kaes als dan moet ter marckt komen, kan hier uyt afghenomen worden, datter zelfs op een weeck-marckt somtijts over de hondert vijftich duyzent ponden ter Wage ghebracht worden, waer over oock het Marcktveldt ende de Waghe sedert enighe jaren herwaerts noodzakelijck groter ghemaeckt hebben moeten worden. Hoorn is een schone, lustige, stercke, redelijck grote ende uytnemende leeftochtighe Stadt, aen d'een zyde met de Zuyder-ze bespoelt, ende voorts met schone ende vette Landen+ omringt. Heeft brede straten, ende een goede wel bevryde Haven. De Posch (een Visch kleyn als een Spiering, maer bezonderlijck goet van smake) valt ontrent Hoorn allerbest, ende wordt op de Disch meest begeert. De Hoornsche Wortelen zijn oock zeer geacht, daer de Keyser Tiberius (als Plinius ghetuycht) zulcken smaeck in hadde, dat hy die jaerlijx van Gelduba, een Kasteelken op den Rhijn, tot Romen voor sijn eten dede brengen. In de Hoofdtkercke van der stadt, wezende een tamelijck schoon ghebouw, hangt tot+ een gedachtenisse de Vlagge oft Wimpel, die de Noort-hollanders in den slach op de Zuyder-ze veroverden op den Grave van Bossu. Den toren der zelver kercke is zeer net ende cierlijck van hout gemaeckt, maer met loot bekleet, zeer van een maecksel, doch wat kleynder, als die van Haerlem. Binnen Hoorn rezideren de Ghecommitteerde Raden der Heren Staten van West-vrieslandt ende Noorder-quartier, als oock de Admiraliteyt van den zelven Lande, doch deze verandert by gebeurte haer rezidentie, ende een tijdt-lang te Hoorn geweest hebbende, vertreckt naert Enckhuyzen. Hoorn heeft oock het voordeel van de West-vrieslandtsche Munte, ende wordt om alle deze oorzaken gehouden voor de Hooftstadt des zelven Landts, zijnde+ zeer welvarende door de schipvaert ende rederye, gelijck mede door den groten handel die de Inwoonders, onder welcke veel treffelijcke koopluyden zijn, zo ten Oosten als ten Westen ende Noorden dryven. Waer door oock de Stadt staende de laetste oorlogen zeer vermeerdert, ende met enige nieuwe poorten verciert ende versterckt is gheworden.

+Alckmaer, oft (zo Iunius ende andere gheleerde schryven) Al-meer, zijnde 'teynde van de heerschappe der Kennermerlanders, ende liggende drye mylen verscheyden van Hoorn, heeft zijn naem van de menichte der grote Meyren daer't rondom mede omvangen is, welcke men vindt dat eertijts vijftien in getale geweest zijn, als namelijck de Bergh-meer, de Dael meer, de Vroon-meer, de Swijn-meer, de Boeckel-meer, de Heyler-meer, de Grebbe-meer, de Tempel-meer, de Kley-meer, de Aster-meer, de Beemster-meer (die nu altesamen uytgemalen, tot landt gemaeckt ende bedijckt zijn, zo wy namaels van de Beemster-meer breder +verhalen zullen) ende voorts de Scher-meer, de Voor-meer, de Diepen-meer ende de Waerder-meer. Dese namen worden by ons aenghetrocken, om den oorsprong des naems Al-meer te bevestigen, waer toe noch dit komt, dat de zelve naem in de oude handschriften der Bisschoppen van Vtrecht anders niet gheschreven en wordt, zo dat men de fabuleuse vertellingen van Hercules, anders Alcides gheheten, ende Maer dat is roem, als of men zeggen wilde Alcides oft Hercules room, geen gheloof en mach geven. Sommige menen niet ongherijmdelijck dat de ghemene naem Alck maer bestaet ende 'tsamengezet is uyt het oude Duytsche woordeken A, 'twelck alnoch by de Engelschen in gebruyck is, betekende even zo veel als een, ende Leek-meer, van 'twoordt Leken, oft vlieten, om dat het water van de Duynen afkomende door zekere Vooren in de Meren te zamen liep.

+De stichtinge van Alck-maer wordt toegeschreven Agillus, een Godtvruchtig man, die niet gemeens en heeft gehadt met de rasery van zijn Vader Radtbout Koning der Vriesen, de welcke als hy gedoopt zoude worde, vraegde waer de meeste deel zijner voorouders gevaren was, in den Hemel oft in de Helle? ende als hem gheantwoort werdt, in de helle, zijn voet uyt de Vonte wederom tot hem trock, zeggende, hy wilde by de meesten hoop wesen. De voornoemde Agillus segt men dat in't jaer onser zalicheyt 720 Vrieslandt beheerscht, ende de Stadt Alckmaer ghebout heeft, het welcke indien't waer is, zoo is Alckmaer een van de oudste Steden in Hollandt. Ende nademael in de Chronijcken geen gewach gemaeckt wordt wanneer sy met de Vesten omcingelt is, ende vele (onder welcke oock de hoochgeleerde Petrus Nannius, van Alckmaer gheboren) zeggen, dat zy in't opgraven van de fondamenten des Kasteels by den voorsz Agillus ghesticht, voor weynig jaren, te weten als men de Stadt tegen den vyandt bewalde, grote stenen ghezien hebben, uyt de zelve fondamenten gehaelt zo zoude men oock mogen zeggen dat sy van den zelven haren Stichter de naem heeft. Wat hier van zy, laten wy den verstandigen oordelen, ons te vreden houdende met te +zeggen, dat Alckmaer een schone, genoeglijcke, rijcke, wel bewoonde ende van allerley leeftocht overvloedige Stadt is, wiens omliggende landt ende byvang, van wegen zijn uytnemende vettigheyt, meer kaes ende botter geeft, als enig ander ghewest in gantsch Hollandt. Sy heeft een schoon Prochiekercke, die overmidts de vergrotinghe van de Stadt, nu staet op't een eynde der zelve. Daer beneffens isser een cierlijck Raedthuys uytkomende in de Langestraet aen een heerlijcke brede brugge, dienende tot een wandelplaets voor de burghers, ende voorts een bequame Vischmarckt op 'twater dat uyt de Scher-meer komt, ende tot veel plaetsen door de Stadt loopt, zijnde uytnemende klaer ende zoet, ende zeer bequaem voor de Huysluyden om met haren kaes, botter, ende ander waren uyt de omliggende Dorpen, die zeer veel in getale zijn, tot

Alckmaer ter marckt te komen, waer door de Stadt goede profijten gheniet, ende 'tWaeg-geldt een grote somme van penningen jaerlijx bedraegt, daerom datter oock een heerlijcke Wage gemaeckt is tot des koopmans gerief, gelijck dan de Stadt zelve mede zeer vergroot is, de wallen ende poorten verder uytgezet, ende de oude veste tot een cierlijcke gracht gheworden zijnde. Daerenboven isser een grote wateringhe met zandt gevult, ende daer op, zonder den grondt te heyen, veel schone Zout-keten gebout, want men hier mede veel grof zout raffineert. De haven van der Stadt is zeer gerieflijck voor de Schepen, die met staende masten daer in komen door de heerlijcke nieuwe brugghe, meest ghemaeckt van de tuynen der Abdye van Egmont.

Een weynig buyten Alckmaer, zeyt-men, dat gelegen is geweest, Verona, eertijts een overvloedige ende+ volckrijcke Stadt, je de enige koopstadt ende gelijck als de moeder van gansch West-vrieslandt, zo dit halve veersken te kennen geeft, medebrengende het jaer van hare desstructie, ECCe CadIt Mater FrIsIae, Siet de moeder van Vrieslandt valt. Maer van zo groten macht ende rijckdom worden nu zeer kleyne tekenen ende overblijfselen ghezien, als namelijck, een omgheworpen hoop stenen, ende sommige nu geboude ende zeer vruchtbare heuvelen, welcke den naem van de plaetse tot noch toe behouden, ende geheten worden de Vroonen, oft Velden van Verona. Het is te gheloven dat dese Stadt den Graven van Hollandt dickwils veel spels moet ghemaeckt hebben, overmits hare bequame ghelegentheyt om in Hollandt te vallen. Ende de Chronijcken zeggen, dat zy wederspannigheyt verdorven, ende tot den grondt toe uytgheroyt ende verdelgt eyntlijck van Grave Ian van Henegouwen, overmits gebroken trouwe ende vernieude is worden, met verbodt van de zelve immermeer weder op te timmeren, ende bevel dat men zelfs de ghedachtenisse hares naems zoude te niete doen. Ia den haet die hy haer toedroeg was zo gansch onverzoenlijck, dat men segt, dat hy oock de Engelsche heyrkrachten tot het verderf van dese bloeyende Stadt verweckte, ende de zelve der uytzinnigheyt dezes volx ten beste gaf, na dat zy door haren Burgemeester Fop verraden was, die tot zijn beloninge kreech een Leerse vol geldt, maer namaels overvallen ende met aerde overstolpt is gheworden ter plaetse daer noch ter tijdt zekeren toren staet, die na zijnen name genoemt is. De laetste geheugenisse deser Stadt is een koperen klocken hangende in de kercke van een Dorp ghenaemt Valcken-oghe, het welcke te kennen geeft dat het te Verona gegoten is, ende noch een ander van gelijcke stoffe naer Lonnen in Engelandt overghevoert.+

De Stadt die wy nu Edam heten, is van onse voorouderen Ydam ghenoemt gheweest van den Watervloedt Ye, die de voornaemste kerck tot noch toe omringt, ende de Stadt van de menichte der staende wateren door haren Dam oft Verlaet ontledigt. Het naeste Dorp, Middel-Y gheheten, om dat het in't midden van de Ye gelegen is, betuygt oock den oorsprong des naems. Edam is met een muyr ende gracht besloten, een proper net ende tamelijck rijck Stedeken, dat een lange haven heeft, maer in zonderheyt met een zeer heerlijcke Schip-timmer-werf, daer geduerig veel grote schepen getimmert ende toeghemaeckt worden, verciert is. Het is oock vermaert door de uytnemende goede kasen die het met groter menigten uytlevert, ende ligt van Amsterdam drie, van Hoorn zo te water als te lande twe goede mylen verscheyden, wat verre

afwyckende van de Zuyder-Ze.

+Ontrent een myle weegs van Edam ligt het Stedeken Monickendam ende daer tegen over aen de oost zyde het Eylandeken Marcken. Dit is mede een kleyn net stedeken, eensdeels met een muyr, eensdeels met een wal ombangen. Den oorsprongh des names komt zonder twijfel van het naestliggende Monicker-meer, het welcke met veel andere Meren verslonden zijnde van de Zuyder-Ze, zo ontfangt nu dese, beschermt van het voornoemde Eylandt, de Marckt ende koren-schepen in een vrye ende veyle haven. Men bevindt dat Monickendam, oft (zo het Iunius noemt) Monick-meer-dam al gheweest is in 'tjaer 1297 als wanneer de West-vriesen, willende den Bisschop van Vtrecht ter hulpe trecken, aldaer met haer scheeps-heyr aenghekomen zijn.

+Het Stedeken Purmer-endt brengt zijn naem zelfs mede, als liggende op het endt van de Purmer, een Meer vermaert door de goede Posch die daer inne ghevangen wordt. Het plach een open vlecke te wesen onder Stads vryheden, maer is geduerende de laetste oorlogen tot een sterckte bewalt. Sijn eerste fondateur is gheweest Willem Eggert, een rijck machtig koopman geboren van Gent, wiens grafschrift alnoch gelesen wordt t'Amsterdam in de Nieuwe kerck. Dese, vermits hy Grave Willem de seste van dien name groten bystandt dede van gelde, wert van hem vereert met het Thresorierschap van Hollandt ende met de Heerlijckheydt van Purmer-landt, voor hem ende zijn erven, waer over hy daer terstondt een treffelijck Kasteel heeft doen maken, het welcke gesamentlijck met het Stedeken door versterfte namaels geraeckt is aen den Graeflijcken Huyse van Egmont. Purmer-endt is tamelijck wel bewoont ende rijck, Het Kasteel staende op 'teen eyndt van de Vlecke, komt uyt aen de Purmer-meer, die zo groot is, dat mense qualijck kan overzien.

+Ten tyde van Haron Hertoghe van Vrieslandt zoude een van zijn Edelen, met name Diderick, ontrent twe mylen van Staveren in het westen begonnen hebben te bouwen een Sterckte, die hy na zijn Afgodinne Medea zoude genoemt hebben, want zy schoon vergult was, ende als de Sonne daer op scheen, zeyde men Medea-blinckt, waer van de Sterckte eerst Medea-blinckt, ende daerna Medenblick ghenoemt zoude zijn gheworden. Al oudtwijssche fabelkens, mogelijck van een droncken Monick op een Sint Martens avondt verziert, die ons hier niet en staen te wederleggen,'Tis ghenoegh dat Medenblick een goede ende redelijcke grote Vleck is, aen de Zuyder-Ze gelegen, twe mylen van Hoorn, met een haven ende Schiptimmer-werf verzien. De dijcken daer mede zy de Ze aen de oostzyde teghenhoudt ende van haer uytsluyt, zijn uytnemende sterck ghemaeckt van Wier ofte Meer-gras, een materie, als zy dick op een zit, zo vast ende sterck, dat men naeuwelijx van steen harder fondament zoude konnen leggen, zo gheweldig wederstaet zy de dertelheyt van het woedende element des waters. Medenblick is in't eerste van de troubels by den Heren Staten van Hollandt met bolwercken ende stercke wallen tegen allen aenstoot ende geweldt des vyandts also gesterckt, dat men't houdt voor onwinbaer.

+Bever-wijck, dat zo veel te zeggen is als de Wijck, dat is de loopplaets ende toevlucht der Beren, ghelijck Hadrianus Iunius verhaelt, is een grote ende welbetimmerde open Vlecke, twe mylen van Haerlem

op een bequame plaetse aen het Ye gelegen, ende rondtom met veel vermakelijcke Hoeven ende vruchtbare landen omgeven. Men houter jaerlijx twe Leer-marckten, die van veel Huyvetters ende Schoemakers uyt Hollandt Vrieslandt ende Over-isel bezocht worden, Ghelijck dan oock de jaerlijxsche Vercken-marckt deser plaetse in de omliggende quartieren zeer vermaert is.

Schagen, oock een edele ende overvloedige Vlecke, huys aen huys gelijckerwijs een Stadt bewoont, deelt+ daer van de Marckt af in drie ghebuerten, zoo datse te dien aenziene dri-hoeckig ghenoemt mach worden, maer de reste daer buyten is Dorps-gewyse betimmert, staende de huysen zo hier en daer van malkanderen verscheyden, ghelijck eertijdts die van de edele Stadt Lacedemon. Sy is met een fraey Kasteel verciert, waer op zich onthouden de Edele Heren der zelver plaetse, die haren oorsprong afbrengen van Hertogh Albracht van Beyeren, Grave van Hollandt, ende daerom naest de drie gheslachten van Brederode, Egmont ende Wassenaer, gerekent worden onder de edelste Huysen des zelven Landts, hebbende altijdt een van de eerste stemmen onder de Ridderschap in de vergaderingen der Heren Staten. Schagen ligt in't uyterste noorder geweste van Hollandt, van Alckmaer ende van Medenblick even verre, namelijck drie mylen verscheyden, ende wordt ghezeyt te hebben het vruchtbaerste ende kruydt-rijckste landt van gansch Hollandt, zijnde vol wel-gestelde ende geldtrijcke luyden.

Onder de Dorpen ende Kastelen van Noordt-Hollandt zijnder vele die zeer goedt ende treffelijck gehouden worden, maer alzo onse kortheyt niet en lijdt die alle te beschrijven, zullen wy ons te vreden houden met+ een weynichien te verhalen van de oude ende zeer vermaerde plaetse van Egmondt, wiens Heren, die men plach te rekenen voor de rijckste van gantsch Hollandt, ten lesten verciert zijn geworden met den titel ende waerdigheyt van Graven, zo dat dese Vlecke geweest is een Graefschap in een Graefschap ghelegen, ende onder haer heeft gehadt veel goede Hollandtsche plaetsen, als met name (zo voren gezeyt is) het Stedeken Purmerent ende Purmerlandt, de heerlijckheden van Neck, Ilpendam, Hoogwoude, Aerts-woude, ende meer andere, behalven noch dat de laetste Graven bezeten hebben het Prinschap van Gavere in Vlaenderen, ende verscheyden andere heerlijcke goederen geheel Nederlandt door, zijnde voorts geweest Ridderen van den Gulden Vliese, ende Gouverneurs van de voornaemste Landtschappen onder den Koning Philips de twede van Spaenjen. Egmont dan, liggende by de Ze westwaerts van Alckmaer anderhalf myle, ende van Beverwijck twee, is een schoon ende lustich Dorp, oft om beter te spreken twee Dorpen, 'teen ghenaemt Egmondt binnen, oft op de Hoeve, 'tander Egmondt op Ze. Doch is Egmondt binnen verre het principaelste, verciert zijnde met een treffelijck oudt Kasteel, gesticht by Radtbodt der Vriesen Koning, ende eertijdts gehadt hebbende een heerlijcke Abdye, welcke was de enighe mannen Abdye van Hollandt, eerst gebout, zo Irencius schrijft, van Adelbertus, eerste Aertz-diaken van Vtrecht, die te deser plaetse, doen ter tijdt Halam genoemt, in de Christelijcke religie onderwesen heeft den voorsz Radtbodt, zoon van Adgillus der Vriesen Koning, hier voren in de beschryvinge van Alckmaer gheroert, Andere schryven de eerste stichtinge des Klooster toe Grave Diderick de eerste van Hollandt, de welcke Iunius stelt ghestorven te zijn ontrent den jare 878. Ende wederom andere maken de grondt legginghe van't Kasteel tot Egmondt veel

jongher, de zelve treckende tot den jare 1140 ofte daer ontrent, als wanneer Beroldus, een van der oude Vriesche Koningen afkomst, overmits zijn zonderlinghe trouwigheyt, van den Abt des Kloosters met zes Hoevenlandts begiftigt zijnde, de eerste grondtvesten des Kasteels gheleydt, ende zijnen nakomelingen den naem ende titel van Egmondt achtergelaten zoude hebben. Doch en duncken dese beuselingen den geleerden Iunio niet wel tsamen te hangen, die derhalven sich vergenoegt te zeggen, dat het Wapen van dit oude gheslacht is een Schildt met zes vergulde ende zes rode winckelhaken, beduydende de zes voornaemste deugden die in een vroom ende dapper krijghs-heldt vereyscht worden, als namelijck de gherechtigheydt, de dapperheyt, de matigheyt, de beraedtzaemheyt, de arbeytzaemheyt, ende de zachtmoedigheyt. Het Klooster 'tEgmondt is staende de voorleden beroerten tot den grondt toe gedestrueert, hebbende in voorleden tyden uytnemende rijck geweest, ende wekelijx veel aelmoessen uytghedeelt aen de schamele menschen die van enige mylen weegs met wijf en kindt aen gingen, om onderhoudt ende bystandt te ghenieten, een zake die men met rechte in twijffel treckt of zy den armen oock voordelijck, dan liever schadelijck ende nadelig gehouden behoort te worden. Want dit gaet vast, dat de huysluyden in ende ontrent Egmondt woonachtigh, ten tyde dat men in't Klooster zo mildelijck deelde, door de bedelrye verleckert ende verluyert zijnde, altemael arme kalisen waren, daer zy in teghendele by onsen tyden, sich tot arbeyden ende neerstigheyt begheven hebbende, meestendeels rijcke ende wel ghestelde luyden gheworden zijn.

+Nu moeten wy tot een besluyt oock wat zeggen van de Eylanden onder Noort-hollant behorende. Onder welcke 'tvoornameste is dat van Texel, een overvloedig ende zeer leeftochtig Eylandt, ten dele van de +natuere met Duynen, ten dele door menschen toedoen met goede stercke Dijcken tegen 'tgewelt der Ze beschermt. 'Tlandt is meestendeel wylandt, ende met een ontallijcke menichte van schapen beslagen, van welcker melck ghewrongen worden die goede ende vermaerde Texelsche kasen, zo groene als witte, die in scherpheyt ende aengenaemheyt van smake den Parmesaen mogelijck niet en wijcken. Texel en heeft geen besloten Steden, maer wel een heerlijcke grote open Vlecke, gheregeert by haer eygen Magistraten ende met Stadt privilegien verciert, behalven welcke daer noch enighe goede Dorpen zijn, ende een treffelijcke Sterckte, waer op de Staten des landts hare garnisoenen gedurichlijck hebben liggende. De Eylanders generen haer met de landtneringhe ende Visscherye.

+Vlielandt, alzo genaemt na den ouden mondt oft uytgang des Rhijns, by den Latinisten Flevus, oft Ostium Flevi gheheten, is een langh smal Eylandeken met twe Dorpen, 'twelck aen d'een zyde met Zandt-bergen, ane d'ander met Dijcken bezet is, ende meest vermaert door de goede Mosselen, die van daer overvloedelijck ghehaelt ende naer verscheyden plaetsen vervoert worden.

+Wieringen heeft zijn naem van het kruydt ofte Meer-gras by den Hollanders Wier geheten, het welcke aldaer met zo groter menichten aenkomt, dat zy ghehele Dijcken daer mede onderhouden, ende tegen het woeden der Ze beschutten. Dit Eylandt is mede zeer vruchtbaer, ende met enige Dorpen betimmert, gevende voornamelijck veel vette Hamels oft Weren, die de Eylanders aen de omliggende Steden, ende voornemelijck die van Amsterdam, overvloedelijck mede-delen. Tusschen 'tEylandt van Wieringen, het ver-

droncken Tuysenlandt, ende 'tvaste landt van Noorthollandt, is in den jare 1608 begost bedijckt te worden de Polder die men noemt de Wieringer waert, palende aen het Zijplandt (dat wy strax beschrijven zullen) ende alleen met de Slijcker-dijck van het zelve ghescheyden. Dese Waert is met grote menichte van kleyne schuytjens tusschen ebbe ende vloedt noch dat zelve jaer tot Ze-weer ghebracht, ende daerna in de volgende jaren zo met slijcker-werck en schuyten als kruyd-werck zijn de dijcken mitsgaders de binnen-wercken zo verre ghebracht, dat de landen daer innne bedijckt ten ghetale van 1895 Morgens toe van 700 Roeden de Morghen, Geestmeer ambachts lantmate, oft 600 Roeden binnen-bansche oft Sijpsche dijckmate, by alle contribuanten ende gewillige Bedijckers op den 12 Iuly 1611 by blinde lotinge gekavelt ende ghedeelt zijn worden. Ende is de voorsz Polder by ons in het Kaertjen van Noordthollandt mede uytgedruckt ghelijck de opmerckende Leser zal bevinden.

Midden uyt de baren der Zuyder-Ze verheffen sich de Eylandekens Vrck ende Ens, die voorwaer door+ een zonderlinge weldaet Godts het hooft boven water houden. De Eylanders, meest van enen tronck gesproten ende afghekomen zijnde, sluyten sich haest van alle ander menschelijcke gheselschap uyt, ende onder malkanderen trouwende, en zien schier nimmermeer enigen vreemdelingh, dan in de voorby-varende Hollandtsche ende Vriesche Schepen.



illustratie


Vorige Volgende