Nieuw Nederlandtsch caertboeck

[p. 95]

Beschryvinghe des graefschaps van Henegouwe.

⁺HEnegouwe heeft sijn naem van't Rivierken Hene oft Haine, datter verscheydentlijck door loopt, ende van't oude duytsche woordt Gouwe, 'twelck zo veel beteeckent als een landt ofte landtschap. Het heeft eertijds ghenaemt gheweest Neder Picardyen, ende daer te voren (zo enige zeggen) Saltus Carbonarius, ofte het Kool-bosch, om dat het voor een goedt deel beplant was met een zeker wijdtstreckende⁺ woudt, in het welcke menichte van kolen ghebrandt plach te worden, ghelijck dan noch huyden ten daghe zulx gheschiedt in het grote bosch van Mormaut, gelegen in dit zelve Graefschap, het welcke sommighe houden een deel te wesen van't oude Kool-bosch, oft Silva Carbonaria, alzo by den Romeynen genoemt: maer andere meynen dat die Silva verder oostwaerts gheweest zy tusschen de Mase ende Sambre, wiens overblijfsel sy stellen te wesen het schone bosch van Harchie, daer een Dorp in staet van den zelfden name, ⁺toebehorende de Graven van Buerlemont. Het Graefschap van Henegouwe paelt int noorden aen Brabandt ende Vlaenderen, int zuyden aen de Fransche landen van Chapanien ende Picardyen: in't ⁺oosten eensdeel aen't Graefschap van Namen, eensdeels aen't Bisdom van Luyck: ende in't westen aen de Schelde ende Walsch-Vlaenderen. Het begrijpt in de lengde omtrent t'wintich mijlen, ende zestien in de breette. ⁺Heeft een zoete gezonde Locht, ende met verscheyden Rivieren bewatert, als namentlijck met de Schelde, ⁺Sambre ende Denre, hebbende daer beneffens veel staende wateren ende fonteynen, als oock veel lustighe ⁺bosschagien, onder andere die van Mormant ende Sint Amand. Beemden ende weyden zijnder zeer veel ⁺ende goet voor alderley beesten, maer voornemelijck is de gront zeer vruchtbaer van koren ende terwe. Men ⁺vintter op verscheyden plaetse Mynen ende Groeven van goet Yser, van Loot, van schone Stenen zeer bequaem tot metselryen, ende onder andere oock van Toetsteen. Daer wordt veel goet glas ghesmolten, ende veel levende kalck gegraven, als oock menichte van steenkolen, maer zo goet niet als die van Luyck. ⁺In Henegouwen zijn 24 besloten Steden, namelijck Bergen, dat de Hooftstadt van't landt is, Valencijn, (het welcke voor een Stadt ende Heerlijckheyt op hem zelven gehouden wordt) Quenoy, Conde, Landrecy, Avennes, Chimay, Marienborg, Philippe-ville, Beaumont, Maubeuge, Bavais, Bins, Reus, Soigny, Brayne le Comte, Eugen ofte Enghien, Halle, Lessine, Chevre, Aeth, Sint Gileyn ende Leuze. Voorts zijnder na Guicciardins rekeninge meer dan negen hondert en vijftich Dorpen, maer Robertus Cenalis telter ⁺twaelf hondert, die altemael Torens ende klocken hebben, met noch veel Kastelen ende Heren huyzen, onder welcke veel treffelijcke ende schone Vlecken zijn, als Pequicourt, Fontaine, Lalaing, Montigny, Antoing, ⁺Bye, Briseul, Ligne, Bossu, Barlamont, Glayon, Trazegnye, Ecochinne, Trelon, Sor le chateau, Barbanzon, Aimeries ende meer andere. Het Graefschap van Henegouwe heeft veel hoge ende zeer weerdeghe staten, te weten een Prinsschap, 10 Graefschappen, 12 Pairien oft Genootschappen, 22 Baenderheerlijckheden, 26 Abdyen, een Maerschalck, een Seneschael, een Opper-houtvester, een Kamerling, ende meer ⁺ander Officieren, welcke ampten meest altemael besterven op de Principaelste Heren des lands. Welckers

+ Oorsprong des naems.

+ Silva Carbonaria.

+ Lant-palen.

+ Grootte.

+ Locht.

+ VVater.

+ Bosschen.

+ Gront ende ghewas.

+ Mynen.

+ Getal ende namen van Steden.

+ Dorpen.

+ Officieren.

+ Staten.

[p. 96]

Comitatus Hannonia

[p. 97]

Staten bestaen in vijf leden, als te weten, de twaelf Ghenoten, de Prelaten, den Edeldom, de vier ordinale Hoofd-officiers, ende de Steden. Dit kleyne, maer zeer edele ende bloeyende landeken en houden de Graven van niemandt te leen dan van God ende de Zonne, daerom het oock dickmaels ghenoemt wordt, Pays de Henaut tenu de Dieu & du Soleil. Maer laet ons nu komen tot de bezondere beschrijvinghe van de steden.

⁺De stadt Bergen, by den Walen ghenaemt Mons, ende tot onderscheydt van andere ghelijck-namige steden toeghenaemt en Hainault, ofte in Henegouwen, heeft haren naem (zo L. Guicciardin schrijft in zeer oude boecken ghevonden te hebben) niet alleen van den heuvel daer op sy ghelegen is, maer oock ter gedachtenisse ende ere van veel heylighe Lichamen eniger treffelijcker personagien, die als Heremyten in dese voortijds stille ende eensame plaetse ghewoont, ende haer leven gheluckzalichlijck gheyndicht hebben, als namentlijck Sint Walbert, Sinte Berthilde, Sinte Waltruyt, Sint Vincent, Sint Amant ende meer andere Heyligen, zo van wegen hare deucht ende godtvruchtigheydt, als om haer gheslachte, hoge afkomste, ⁺ende grote Heerlijckheden zeer vermaert. Sy leydt van Engen ofte Enghien vijf mylen, ende van Brussel tien, aen een vlietende water ghenaemt Trulle, het welcke sijnen oorsprong nemende uyt verscheyden Fonteynen niet verre van het Dorp Marpen, loopt westwaerts aen, ende van Bergen komende valt in de Hayne. Is een zeer vaste stercke stadt, die-men zegt dat rondom int water ghezet kan worden, ende boven dese natuerlijcke vastigheydt noch besloten is met stercke mueren, ende drie zeer wyde diepe grachten. Heeft van binnen een heel oudt Kasteel, ende en is niet alleen schoon ende groot, maer oock met fraye zo ghemeyne als bezondere geestelijcke ghebouwen ende huysen verciert. Daer zijn oock verscheyden lustighe Fonteynen, Ende onder ⁺andere geestelijcke personen isser het edele Capittel ende Orden van de hoochvermaerde Canonikessen, gesticht by de welgemelte Sint Waltruyt, in haren tijdt Hertoginne van Lorayne, welck Hertogdom doen begreep Henegouwe, Brabandt, Cambresis, Haspengouw, Ardenne, ende voorts tot den Rhijn toe. Dese Canonikessen hebben een zeer schone Kercke, daer sy hare Ghetyden in zingen, even als in andere Kercken de Canonicken. In haer Orden en mogen niet komen dan Dochters van grote Heren ende Edelluyden, die altesamen van het Convent zeer wel voorzien ende onderhouden worden, wonende elck in een verscheyden huys by ende ontrent de Kercke, ende zijnde des voornoens int wit ghekleet als Geestelijcke personen, maer des namiddaegs als wereldtlijcke Ioffrouwen, zo dat sy tot haren believe mogen houwelijcken, ende ter maeltijdt gaen daerse ghenoodt worden, min noch meer dan ghelijck de Canonikessen van Nivelle in ⁺Walschbrabandt. De Abdissen van dit Convent plegen Vrouwen te wesen zo wel int wereldlijck als int geestelijck, niet alleen van de stadt Bergen, maer oock van Framerie, Cheni, ende andere plaetsen in Henegouwe, als mede van Hermes, Genistre, Herentals, Breyne Aleud ende meer andere plaetsen in Brabant. Maer sichtent de tijden van Graef Boudewijn van Henegouwe, die deze macht ontfing van den Keyser, zijn de Graven des selven Landts tot noch toe ghebleven wereltlijcke Abten, Guardianen, Rechters, Beschermers, ende Voorstanders der Kercken van Sinte Waltruyt, ende der personen ende goederen van't voorsz Convent, welckers wereltlijcken staet sy vryelijck ende vredelijck zonder jemants tegenzeggen bedienen, houdende in haer plaetse een Abdisse, als Overste van't Collegie, die alsnoch tot ghedenckenisse van

+ Beschrijvinge van Berghen.

+ Ghelegentheydt.

+ Canonikessen van S.waltruyt.

+ Ende hare Abdissen.

[p. 98]

zo edelen ende treffelijcken inzettinghe, zulcken autoriteyt ende voordeel heeft, dat sy den nieuwen aenkomenden Grave van Henegouwe zelve ontfangt ende stelt in't bezit van het Graefschap, van d'Abdye, ende van de andere goederen, die hy van deze kercke te leen hout. Gelijck dan de Grave daerentegen haer by ede belooft alle de privilegien, vryheden, rechten ende kostuymen des Convents van Sinte Wattruyt voor te staen ende te beschermen. In de Stadt van Bergen rezideert den Raet Provinciael van Henegouwe,⁺ tot den welcken de appellen gaen van't gehele Landtschap, uytgezondert die van de Stadt ende Heerlijckheyt van Valencijn. De vonnissen in den voorsz Raed ghewezen zijn definitief, ende en vast van de zelve gheen voorder appel. Men doetter goet ende kort recht, ende en macher gheen eyntelijck oordeel vellen, dan in teghenwoordiheyt van den Hoog-baillieu van Henegouwe, die des Princen Stadhouder is zo in civile als criminele zaken. Bergen is van Keyser Caerle de Grote niet alleen gemaeckt tot een Hooftstadt des Landts van Henegouwe, maer oock tot een bezonder Graefschap, ende heeft lange sijn eygen bezondere Graven ghehadt, maer die hebben namaels weder aenghenomen den ouden titel van Graven van Henegouwe, ende zijn (zo de Chronijck-schrijvers zeggen) van moeders wegen ghesproten uyt den doorluchtigen bloede des zelven Keysers.

Valencijn, zo de waerschijnlijckste opinie der Schrijvers hout, heeft sijn naem van den Keyser Valens,⁺ de welcke gekomen zijnde in dit geweste, ende bevindende de Landouwe zo schoon ende vruchtbaer, de locht zo gezont, ende de plaetse zo wel gelegen, aldaer een wijle tijdts ghebleven is, ende omtrent een out Kasteel⁺ van te voren daer staende deze Stad ghetimmert heeft, die na synen name hetende Valentiana, als of men zegghen zoude de Stadt van Valens. Dezen naem heeft sy tot noch toe, doch met een weynich veranderinge behouden, wordende by de Walen Valencienne. De voorsz Keyser, op dat sy te eer mocht bevolckt⁺ worden, gaf haer onder andere privilegien die vryheyt, die Romulus eertijts ghegeven hadden den Inwoonderen van sijn nieugeboude Stadt Romen, namelijck dat de gene die daer in quamen timmeren ende wonen niet en mochten aengesproken ofte eniger wijze ghemoeyt worden noch om civile noch oock om criminele zaken. Welcke vryheyt door het meestendeel des landts verbreyt zijnde, noch teghenwoordigh buert, ende genoemt wort Banlieue, maer is by langheyt van tyde alzo gematicht geworden, dat zo jemant te grof toegegaen heeft met schult te maken, oft enen moedwilligen dootslach gedaen, zo en kan sy hem niet ⁺helpen, maer hy wordt na verdiensten gestraft. De Stadt Valencijn is ghelegen zeven mijlen van Bergen, ende zo veel van Rijssel, in een lustige dellinge op de Schelde, welcken watervloet daer doorloopt, gelijck oock van binnen aen de zyde van Porte Cardon vliet het Rivierken Rouelle, ende brengen beyde zo overvloedich veel waters by, dat behalven verscheyden stercke ende schone Eylandekens die sy maken, sy noch lopen bykans door alle de straten onder de huyzen heen, grotelijx tot gerief van elck Inwoonder in't bezonder, ende oock tot ghemeyne versterckinghe van der Stadt, die men meestendeels op d'een zyde kan in't⁺ water zetten, ende op d'ander zyde heeftse zekere heuvelkens, als oock wijde ende diepe grachten, met zeer stercke Bolwercken ende mueren, zo dat sy niet en kan belegert worden dan met twe Legers teffens, ende⁺ dat noch met grote moeyte. Men zietter noch ter tijd tusschen de Doornijxsche ende Douaysche Poorte

+ Raet Provinciael.

+ Beschrijvinghe van Valencijn.

+ Haren naem.

+ Vryheyt ghenaemt Banlieue.

+ Gelegentheydt.

+ Sterckte.

+ Vervallen Kasteel.

[p. 99]

de overblijfselen van het voorz out Kasteel, staende besloten tusschen de Schelde ende de Bolwercken binnen der Stad. Die voorwaer zeer schoon ende groot is, met veel heerlijcke ende kostelijcke huyzen zo gemeyne als particuliere verciert. De twe voornaemste Kercken zijn die van Onser Vrouwen, ende Sint ⁺Ians. D'eerste is gesticht by de Graefinne Richilde, een werck niet na dezen tijt, maer na d'oude maniere gemaeckt, met veel Marberen ende Porphyr stenen colommen, de welcke drie wonderlijcke welfsels ende bogen maken onder ende boven, zeer breet om te wandelen, ende lustich om te zien. D'ander is een nieuwer gebouw, maer uytnemende schoon ende cierlijck, ghesticht by Pipijn Carles des Groten Vader, oft (zo andere zeggen) lange te voren by Koning Diederick van Vranckrijck. Behalven deze twe zijnder noch veel andere fraye Kercken ende Godtshuyzen, met name de Klooster van de drie biddende Ordenen, onder welcke dat van de Minnebroeders wel het schoonste ende grootste is, daer veel Graven van Henegouwe ende Heren van Valencijn in begraven liggen. Onder andere vernaemde ghestichten staeter op zekeren ⁺hoeck niet wijt van de schelde een groot ende out Paleys, nu ter tijdt geheten des Graven Sale, eerst ghebout oft immers hermaeckt ende vermeerdert door Graef Boudewijn toeghenaemt de Timmerman, om dat hy zo veel huyzen timmerde ende hermaeckte. Maer staet te mercken, dat dit ghehele Paleys met synen omvang, al ist (zo wy gezeyt hebben) besloten in de Stadt ende in Sint Ians parochie, nochtans ghehouden wordt voor het landt van Henegouwe, ende bezonderlijck dat deel naest de Schelde, met de 10 bruggen daer over gaende, welcke altsamen betimmert sijn met verscheyden fraye huyzen, daer ghemeynlijck in wonen zo wel de bezondere Ontfangers van deze Sale, als de algemeyne van't Graefschap van Henegouwe. Andere Paleysen ende groet Huyzen van bezondere Heren gaen wy voorby, maer van het Stadt ofte Raethuys, dat boven alle de wereltlijcke ghebouwen van Valencijn uytsteeckt, en kunnen wy niet laten ⁺een weynich breder te spreken. Deze heerlijcke timmeragie, die sy ghemeynlijck noemen de Halle, staet op de Merckt van der Stadt, uytkomende met een lange streke al van gehouwen steen zeer konstich bearbeyt, ende met zo veel vensteren ende portalen verciert, dat het altezamen een lust om zien is. Sy begrijpt al in een Lichaem ende uyt eender handt aen d'een zijde Sint Peters Kercke, aen d'ander zyde een zeer schoon ende hoogh verheven uyrwerck, het welcke niet alleenlijck de uren te kennen en geeft, maer vertoont oock den loop der Manen ende ander Planeten, de twaelf maenden ende vier saysoenen des jaers, ende meer andere frayicheden. Onder dit uyrwerck binnens dacks is de Korenmarckt, mede zeer ruym ende breet, ende daer boven de wollemarckt, de Schermschole, ende krijchsbanc. Daerenboven isser een bezonder plaetse daer men laken verkoopt, met veel schone ende wyde vertreckplaetsen voor de Heren der Stadt, het Gevangen-huys, ende meer andere woningen. Zo dat dit een Paleys byna alle het gene begrijpt ende omhelst dat ⁺tot gerief ende dienst van een Stadt bequaem ende van noden is. Het werdt eerst gesticht by Graef Willem van Henegouwe, van Holland, van Zelandt, ende Here van Vrieslandt, toegenaemt de Goede. Binnen Valencijn wort zo goeden ordre gehouden in't stuck van de borgerlijcke regeringhe, dat veel vreemdelingen, ende met name die van Nurenberg in Hoogduytschlandt wel-eer zekeren mannen daer henen ghezonden hebben, om van de politie der Stadt onderricht te wezen, waer uyt sy oock enige wetten ghenomen ⁺

+ Hoofdkerken.

+ 'sGraven Sale.

+ Stadthuys.

+ Graef willem de Goede.

+ Politycke regeringe.

[p. 100]

ende ontleent hebben, die sy noch op den dach van heden gebruycken in hare wel gheschickte Republijcke. De gemene Borgers van Valencijn generen haer meestendeel met koopmanschap ende handtwercken, zo⁺ konstelijck ende geschiktelijck dat sy daer groot gewin aen doen, ende veel menschen by onderhouden. De voornaemste Ambachten zijn lakenen te maken, mitsgaders Ofsetten, fijn lijnwaet gelijck Camerijx doeck, Satynen, Taffetaf, Tangeant, ende byna alderley kramerye ende andere nootsakelijcke dingen voor de gemeente. Valencijn heeft van over langhe jaren den stapel van alle de Fransche Wynen, die in de Nederlanden op Wagens oft Karren over landt gebracht ende ghesleten worden. Maeckt (zo voren ghezeyt is)⁺ een Heerlijckheyt op sich zelfs, (alhoewel de Prince genen bezondereren tijtel daer af en voert) ende heeft van over wel hondert jaren syne eygene wetten ende costuymen, zeer verschillende van die van Henegouwe.⁺ Welcke wetten oock mede gebruycken de Steden van Bouchain, Quenoy ende Conde, met noch 132 Dorpen, altesaemen resorterende onder 'tCasteleynschap van Valencijn, ende in cas van appelle niet staende onder den Raet Provinciael van Bergen, maer onder het Hoghe Hof van Mechelen. De Staten dezer⁺ Heerlijckheyt bestaen uyt Prelaten, Edelen, ende Burgers.

Bouchain is gelegen op de slincke-zyde van de Schelde tusschen Valencijn ende Camerijck, van elx vier⁺ mylen verscheyden, een stercke plaetse, verzien met een vast ende bynaest onwinbaer Kasteel. Sy is de Hoofdstadt des Graefschap van Oostervant, het welcke als erfgoet plach toe te komen den oudsten Zone des Graven van Henegouwe, gelijck men dan in de Chronijcken van Hollandt den name van Grave van Oostervant dickmaels leest.

Het stercke ende redelijck wel ghestelde, maer kleyne Stedeken van Quenoy ligt drie mylen van Valencijn, ende plach hier voormaels te wezen de oude woonstadt ende morgengave der Graefinnen van Henegouwe.⁺

Twe mylen van Valencijn op den watervloedt Schelde is ghelegen het lustige Stedeken van Conde, toekomende den doorluchtigen Huyze van Lalaing.⁺

Landrecy ligt op de Riviere Sambre, drie mylen van Quenoy, ende zes van Valencijn, een kleyn sterck⁺ Stedeken, wel-eer toegekomen hebbende den Hertoge van Aerschot, maer namaels by hem tegen den Keyser vermangelt.

De fraye ende stercke frontierstadt Avennes is gebout op den watervloedt Hepre, vier mylen van Landrecy ende vier van Maubeuge.⁺

Chimay is een fray ende sterck Stedeken, dat den tytel heeft van een Prinschap, toebehorende den Hertog van Aerschot, die aldaer een schoon ende heerlijck Paleys heeft. Het leyt in een boch op den watervloedt Blanche, zes mylen van Avennes.⁺

Korts na dat Marten van Rossem dien vermaerden tocht gedaen hadde door de Landen van Brabant⁺ ende Lutzenburg in't jaer 1542. heeft Vrou Marie, Koninginne Weduwe van Hongarien, ende Regente van deze Nederlanden, door bevel van den Keyser haren Broeder doen bouwen ende na haren name ghenoemt de Stadt Marienbourg, ghelegen drie mylen van Chimay ende thien van Bergen tusschen twe

+ Neringhe.

+ Stapel van Fransche VVijnen.

+ Casteleynschap.

+ Staten.

+ Bouchain.

+ Quenoy.

+ Conde.

+ Landrecy.

+ Avennes.

+ Chimay.

+ Marienbourg.

[p. 101]

Rivieren, te weten de Blanche, die maer een steen-worp verre, ende de Noire, die omtrent een halve myle van daer leyt. Deze plaetse is van ghelegentheyt ende door toedoen van menschen handen zo sterck ende vast gemaeckt, dat sy wel bewaert ende verzien zijnde genoegzaem onwinbaer wordt ghehouden.

⁺Als de Francoisen in't jaer 1554 de Stadt Marienbourg door de slappigheyt ende onachtzaemheyt der gene dieze te bewaren ghegeven was, inghenomen ende verovert hadden, werdt tot een frontier-stadt daer tegen gebout, ende na den name van Koning Philippus de twede ghenoemt, de stercke plaetse Philippeville, liggende omtrent anderhalf myle van het voorsz Marienbourg.

⁺Beaumont heeft sijn naem van den schonen berg daer't op ghebout is, liggende van Chimay ende Bins elck vier mylen, ende van Bergen zeven. Het is een fray ende lustig Stedeken, toebehorende den Hertoge van Aerschot, die onder andere syne titelen hem zelven schrijft Grave van Beaumont. Hier voortijdts plach het als erfdeel toe te komen den tweden Sone des Graven van Henegouwe.

⁺Op de Riviere Sambre vier mijlen van Bergen leyt de goede ende fraye Stadt Mabeuge, in de welcke mede een Convent is van de Edele Orden der Canonikessen, ghelijck te Nivel en Bergen, welcke Convent met de schone Kercke daer by doen stichten heeft Sinte Aldegonde, van de welcke het naderhandt synen name ghekregen heeft. D'Abdisse heeft zoo wel in't wereltlijck als in't geestelijck het bewindt ende heerschappye over deze Stadt ende geheel haren byvang, met privilegie van te moghen slaen zekere loden penningskens, daer van de twaefde doen een halve stuyver Brabandts.

⁺Bavais ligt van Bergen vijf mylen, ende wordt gheheten Bavais Walonne, tot onderscheyt van Bavais Picarde gelegen in Vranckrijck. Het is nu ter tijdt een kleyn Stedeken, maer dat het in ouden tyden al wat bezonders geweest moet hebben, dat bewyzen verscheyden overblijfselen van grote treffelijcke wercken daer binnen ende omtrent te aenschouwen. Onder andere een stenen colomme staende op de marckt, onder welcke men zegt: dat beginnen alle die gestrate wegen ofte cassyen, die van daer af plegen te lopen na verscheyden quartieren van Vranckrijck, ende van den Francoisen, na zekere hare Koninginne, ghenoemt worden les chemins de Brunehault. Deze wegen (zo Karolus Bovilius schrijft) hebben dit bezonders, datse hoger zijn dan aen wederzyde het landt is, datse regelrecht lopen na de voornaemste Steden van Vranckrijck, ende datse met zekere kleyne keykens gestraet zijn, die men nochtans nergens daer omtrent en vint, zo dat men meynen zoude, of datse van het aertrijcke moeten worden opgeworpen zijn, of uyt den Hemel gheregent, oft immers andersins als met Menschen handen aldaer ghebracht. Dat dit Bavais niet en zy het oude vermaerde Belgium, hebben wy hier voren in de generale beschryvinghe klaerlijck bewezen, die meer daer of begeert te weten, gae tot Guicciardin.

⁺De Stad Bins, by den Walen genaemt Binche, ligt op den arm van den watervloedt Haine, drie mylen van Bergen, ende heeft eertijts toeghekomen de Hoochghemelte Vrou Marie Koninginne Weduwe van Hongaryen, dieze wonderlijck wel hadde vernieut, ende met schone huyzen ende kostelijcke hoven zeer heerlijck verciert, Hebbende met name daer dichte by doen bouwen het hoffelijck Palays Kasteelwijs gemaeckt, ⁺dat na haren name gheheten werdt Marimont. Alwaer onder andere te zien was een uytnemende kon-

+ Philippeville.

+ beaumont.

+ Mabeuge.

+ Bavais.

+ Bins.

+ Marimont.

[p. 102]

stelijcke Ceres, 28 voeten lang, in enen Hof ligghende. Item den berg Parnassus ghemaeckt van peerlemoer, met de Fonteyne in Helicon, ende de negen Zang-goddinnen van wit Marber daer op. Noch een Porphyrstenen waterback, die nau in een jaer gemaeckt was: een Banckettafelken wel van duyzent stucken ingevoegt, in het welck de Stadt Bins na 'tleven afghebeelt was met naturele coleuren: verscheyden zilvere afgegoten kruydekens ende bloemkens, die door den wint verwayden: enen ghemaeckten Hemel, waer uyt het donderde, blixemde ende regende, ende zekere fonteynen springhende uyt konstich ghemaeckte rootsen, daer Corael tacken uyt schenen te groeyen. Maer dat alles ende noch veel meer daer toe heeft de Koning van Vranckrijck Henrick de twede, na dat hy in den jare 1554 de Stadt van Bins inghenomen hadde, uyt een bezondere wraecgierigheyt, daer mede hy teghen de voorsz Regente ontsteken was, om de grote brandstichtingen die sy hadde doen aenrechten in Picardyen, ende meestendeel om het afbranden van sijn heerlijck Paleys Follenbraye t'allen kanten doen in brandt steken ende vernielen, zelfs de Stadt niet verschonende, die daer door zo onder de voet raeckte, dat de meestendeel van haer Borgers sich metter wone begaven naer Bergen. Nu ter tijdt is sy weder in redelijcken doen, ende Marimont wordt allengskens wederom gherapareert by de Serenissine Ertshertogen, die sich Somers daer veel onthouden.

Twe mylen van Bins ende drie van Bergen leyt Reux, een zeer oude, fraye ende lustige Stadt, die'tgebiedt heeft over veel Dorpen, ende van Carolus Quintus verheven is tot een Graefschap, toebehorende die van den Huyze van Crouy.⁺

Soigny leyt drie mylen van Bins ende drie van Bergen, op een Rivierken genaemt de Seine, daer men⁺ hout dat het sijn naem af heeft. Is een kleyn, maer fray ende tamelijck rijck Stedeken, hebbende een heerlijck Collegie van Caniniken, ghenaemt de Heren van Sint Vincent, die 'tbewindt hebben over de Stadt ende al haer ghebiet. Van Soigny komen inzonderheyt veel goede Zangers oft Musicijns.

Breine le Comte is drie mylen van Halle ende vier van Bergen, een zoo ouden Stadt, dat-mense houdt⁺ gebout te zijn ende den naem te hebben van den Hoogvermaerden Brennus, verwoester van Romen, daer Titus Livius af schrijft in sijn eerste thien boecken. Sy wordt toegenaemt Le Comte, tot onderscheyt van een kleyne maer oude Vlecke in Brabandt genaemt Breyne Aleud, welcke leyt aen den ingang van't Sonien bosch, drie mylen van Brussel, met een Kasteel daer by, ghenaemt Breine le Chasteau.

Engen, dat de Walen noemen Enghien, leyt vier mylen van Ath, vijf van Bergen, ende zo veel van Brussel, een goet kleyn Stedeken, daer grote menichte van veelderley goede ende schone tapisseryen ghemaeckt⁺ wordt. Heeft noch onlangs toegekomen den Koning Henrick de Grote van Vranckrijck, Hoogloffelijcker ghedachte, maer is uyt synen name verkocht met 17 Dorpen onder de Baronie resorterende aen mijn Here den Grave van Arenberge, die sich op het Paleys aldaer onthout.

Halle, by den Walen genoemt Nostre Dame d'Haulx, is ghelegen aen't voorsz waterken Seine, het welcke daerdoor loopt, drie mylen van Brussel, op de uyterste palen van Brabandt ende Henegouwe. Heeft⁺ een oude Kercke, gewijdt ter ere van onzer Vrouwen, daer men zeyt veel miraculen geschiet te zijn, daer om sy oock veel verzoex heeft niet alleenlijck van deze Landen, maer oock uyt Vranckrijck ende ander plaetsen.

+ Reux.

+ Soigny.

+ breine le Comte.

+ Enghien.

+ Halle.

[p. 103]

⁺Lesinne, daer veel Lijnwaets gemaeckt wordt, leyt vier mylen van Engen ende zes van Bergen, aen den watervloet Denre.

⁺Het kleyne maer lustige Stedeken Chevre, 'twelck den titel heeft van een Graefschap, ende toebehoort den Hertoge van Aerschot, leyt op den watervloet Hunel, een myle van Ath ende vyve van Bergen.

⁺ Sint Geleyn heeft synen naem van de Abdye aldaer, wiens Abt by oudt recht ende reden Heer is in't geestelijck ende wereltlijck van de voorsz Stadt, ende is dit de voornaemste Abdye van gantsch Henegouwe. De Stadt is kleyn, liggende twe mylen van Bergen, ende daer loopt door de watervloet Haine, waer van Henegouwe de naem heeft.

⁺Leuze, een redelijck fray Stedeken, liggende vijf mylen van Valencijn, werdt voor enighe jaren bykans heel afgebrandt, maer naderhandt wederom lustig opgebout ende gerepareert. Ende dit zijn nu al de besloten Steden van Henegouwe, behalven de welcke daer noch is het fraye Stedeken Fontaine l'Evesque, ⁺liggende op de uyterste palen van dit Graefschap ende 'tBisdom van Luyck, omtrent een kleyne myle van den watervloet Sambre, ende twe mylen van Bins. Maer alzo de Grave van Henegouwe ende de Bisschop van Luyck over de Heerlijckheyt van dit Stedeken twistich zijn, zoo en wordt het noch onder het een noch onder het ander Landtschap gherekent.

Nu zullen wy oock noch wat spreken van zommighe Dorpen ende Kastelen in dit zelfde Landtschap, die ⁺vereert zijn met den tytel van Graefschappen ende Barobyen. Ende voor eerst isser Lalaing, een fraey Dorp met een Kasteel, zeer groot ende wijdt van byvang, ghelegen op den watervloedt Scarpe twe mylen van Douay ende vyve van Valencijn. Dit is een Graefschap, wiens Graven oock plegen te wezen Graven van Hoogstraten in Brabandt.

⁺Montigny in't Graefschap van Oostervant, mede liggende omtrent twe mylen van Douay, by de Abdye van Marchenes, is een Baronye, eertijds toebehoort hebbende den Here Florent van Montmorency, Ridder van't gulden Vlies, broeder van den onthalsden Grave van Hoorn, die in't eerste van de voorleden troubles door de Hertoginne van Parma naer Spaenjen ghezonden zijnde, om den Koning te informeren van den staet dezer landen, aldaer in gevangenisse gestorven is.

⁺Antoing, gelegen op de Schelde, een myle van Doornick, is een lustig Dorp met een schoon Kasteel, zoo oudt dat men't zeyt het werck te wezen van Marcus Antonius, Dry-vorst, ofte Trium-vit van Romen, die met Iulius Caesar in Vranckrijck geweest heeft. De Princen van Espinoy plegen daer gemenynlijck haer Hof te houden.

⁺Ligne, een fraey Dorp met een Kasteel, voor de troubles een Graefschap, is nu tot een Prinsdom verheven, liggende een myle van Chevre ende twe van Ath.

⁺Bossu, een schoon Dorp, met zoo treffelijcken alhoewel onvolmaeckten Kasteel als niet een in alle de Nederlanden, is mede een Graefschap, liggende derdehalf myle van Bergen ende viere van Valencijn. Het voorsz Kasteel, waer van alleenlijck het vierdepart voltoyt is, heeft een zeer heerlijck inkomen, ende van binnen een wijt vierkant pleyn met het beginsel van een gaelderye, waer onder een bequame stallinge voor

+ Lessine.

+ Chevre.

+ S. Geleyn.

+ Leuze.

+ Fontaine.

+ Lalaing.

+ Montigny.

+ Antoing.

+ Ligne.

+ Bossu.

[p. 104]

drie hondert Peerden oft meer. De gaelderye kan men met brede trappen op-ryden, drie oft vier neffens malkanderen. Op de zelve responderen de deuren van verscheyden kameren, bequaem om grote Meester te logeren, ende om kostelijxt toegemaeckt. Beneden't Kasteel is een uytnemende schone Kruyt-hof, waer in een zeer konstig waterhuysken staet tot vermakinge der Joffrouwen, verciert met drie fonteynen, ende overwelft met drie delen des wereldts, Europa, Asia, ende Africa, waer in men zien kan de hanteringe van meest de Inwoonders van ijder deel, mitsgaders veel konstige bergwercken ende gedierten. Boven dit huysken is een kamerken met schelpen verwelft, enige personagien afbeeldende. Ende beneffens den Hof een wateringe ende visscherye, alles tot verwonderinge van den konstenaren haer op deze dinghen vertaende. De Grave Iohan de Hemin Lietart, Vader van Grave Maximiliaen (die namaels gevangen wert in den Scheepstrijt op de Zuyderze) heeft dit werck begonnen ende dus verre gebracht, maer na sijn doot en isser niet veel meer aen gevoordert. Als Keyser Caerle de vijfde dezen timmer quam bezichtigen, vereerde hy de zelve met enen zilveren Hercules van twaelf voeten hoghe, waer mede die van Parijs hem vereert hadden in't jaer 1539.

Barlemont, twy mylen van Landrecy, ende zo veel van Avennes, gheleghen op de Sambre, is een groot⁺ Dorp met een Kasteel, by King Philippus de twede gemaekct tot een Graefschap.

Omtrent een half myle van Avennes leyt Clayon, een fraey Dorp met een Kasteel, ende voert de ⁺ titel van Baronye.

Trasegnie leyt twe mylen van Bins, ende is een zeer fraey Kasteel met een schoon Dorp, vermaert door⁺ de outheyt van't gheslacht syner Baroenen, die deze Heerlijckheydt bezeten hebben al over de zes hondert jaren.

Sor le Chasteau is gelegen omtrent twe mylen van Avennes, ende is 'tvoornaemste ende treffelijckste Dorp⁺ van geheel Henegouwe, hebbende een zeer out ende geweldich sterck Kasteel.

Omtrent een kleyne mijl van Beaumont is Barbanzon gelegen by een groot bosch van Ypen-bomen, een⁺ rijck Dorp met een Kasteel ende Baronye, toekomende den voorsz Grave van Aremberge.

Aimeries gelegen op den vloet Sambre by Barlemont, ende omtrent anderhalf myle van Mabeuge, is⁺ een groot Dorp met een schoon Kasteel, ende zeer oude Heerlijckheyt.

Staet noch aen te mercken dat in Henegouwe oock ghelegen zijn de Steden van Tovin ende Covines,⁺ maer aengezien datse beyde den Bisschop van Luyck toehoren, zo en worden hier maer alleenlijck hare namen aengheroert, ghelijck mede doet die van Valencourt, een Stadt binnen de palen van Henegouwe,⁺ maer nochtans resorterende onder het Graefschap van Namen, alwaer sy beschreven zal worden.

In Henegouwe is overal zeer veel Edeldoms ende krijghsvolx zoo te voet als te peerde. Zommighe⁺ begeven sich tot studeren, daer sy wel in toenemen, andere tot landtbouwinghe, ende zeer vele tot koopmanschappen. Het ghemeyne volck gheneert sich met handtwercken, daer in sy zeer kloeck ende ervaren zijn. Het is door de bandt een beleefde een Hoofsche Natie, maer 'tgrau isser hatigh, nijdigh, ende archlistich. Menspreeckter meestendeel Francoys, doch zeer grof ende verdorven. In de Steden ende

+ Barlemont

+ Clayon.

+ Trasegnie.

+ Sor.

+ Barbanzon

+ Aimeries.

+ Tovin ende Covines.

+ Valencourt

+ Zeden van de Henauwiers.

[p. 105]

quartieren palende dicht aen Brabant ende Vlaenderen zijnze meest twetongigh, ende sprekender zo wel Vlaemsch als Walsch.

Ende hier mede zullen wy de beschryvinghe van Henegouwe besluyten, ende wyder voortvaren tot die van het Edele Hoog-vermaerde Graefschap van Hollandt.