Nieuw Nederlandtsch caertboeck

[p. 1]

Corte beschryvinghe van oud Nederlandt, ofte Gallia Belgica.

EEr wy komen tot de alghemeyne Beschryvinghe ende Afbeeldinghe der 17. Nederlanden, ende tot die van elck Landt in 'tbesonder, dunckt het ons niet ongheraden den goetgunstigen Leser voor ooghen te stellen het Caertjen van Oud Nederlandt, ofte Belgium, soo 'tselve ontworpen is by den wydt-vermaerden Weereltbeschryver Abrahamus Ortelius in zyn Boeck ghenaemt Theatrum Orbis terrarum, ende tot ⁺beter onderrechtinghe daer by te voeghen een korte Beschryvinge. Het woort Belgium dan, dat Iulius Caesar dickmaels ghebruyckt in zyne Commentarien van de Fransche Oorloghe, werdt van verscheyden Authueren verscheydentlijck uyt-gheleyt. Want sommighe meenen dat Caesar daer by verstaet een seker besonder Stadt welcke Guicciardin en Marlianus willen dat gheweest sy de Stadt Beauvois in Picardien; Andere daerenteghen duyden't op 't Stedeken Bavais in Henegouwen. De geleerde Ioannes Goropius Becanus meent dat Caesar by't voorsz. woort verstaen heeft niet een bysondere Stadt, maer de volckeren Bellovacos, welcker Hooft-stadt nu ter tijd is het voorsz. Beauvais in Picardien. Hendricus Glarianus houdt het daer voor, dat Belgium ende Gallia Belgica by Caesar al een dingh is. Ioannes Rhellicanus seght neen, ende houdt dat Belgium maer een deel geweest sy van Gallia Belgica, doch wat deel, en doet hy daer niet by. Hubertus Leodius verstaetter dat deel by, in het welke huyden ten daghe gheleghen is in het voorsz. Bavais in Henegouwen. Maer (seght Ortelius) laet ons Caesar selve van zyn Belgium hooren spreken. Dese dan in zyn vijfde Boeck, handelende van de verdeelinghe der Legioenen ofte ⁺Crijghs-Regimenten in Gallica Belgica, ghebruyckt onder andere dese woorden: Een Legioen heeft hy (namelijck Caesar) aen Caius Fabius ghegheven, om naer de Morinos te voeren: een ander aen Quintus Cicero, naer de Nervios: een derde aen Lucius Roscius, naer de Elsuos: het vierde heeft hy bevolen te verwineteren met Caius Labienus in 'tLandschap van Rheims, op de grensen van Trieren: ende drye heeft hy'er geleyt in Belgium, onder Marcus Crassus, Lucius Munatius Plancus, ende Caius Trebonius. Een weynigh te vooren in 'tselfde Boeck, spreeckende van Groot-Britannien, seght hy: De Zee-kust van Britannien werdt by die bewoont, die om te rooven ende Oorlogh te ⁺ voeren, uyt Belgium overghekomen zyn, ende meest alle de naemen voeren van de selfde Steden, uyt de welcke sy eertyds ghesproten zyn. Hier siet men voor eerst wel duydelijck, dat Caesar onder den naem Belgium niet een Stadt alleene, maer verscheyden Steden begrijpt: Ten tweeden, dat hy evenwel daer by niet en verstaet gheheel Gallia Belgica, dewyl hy de Morinos, Nervios, Essuos, ende Rhemos wel uyt-druckelijck van Belgium onderscheyt, welcke Volckeren nochtans hy, ende alle andere gheloofweerdighe oude Schryvers, ⁺onder die van Gallia Belgica tellen ende stellen. Het is dan soo claer als de Sonne, dat Belgium maer een deel is van Gallia Belgica, dan wat deel het is, en kan men soo heel grondelijck niet segghen. Dat het Bavais in Henegouwen met het Landt daer omtrent gheleghen niet en sy, blijckt daer uyt, dat het selve

+ Verscheyden gevoelens, wat I Caesar by de naem Belgium verstaet.

+ Caesar eygen woorden.

+ Belgium is gheen naem van een bysonder Stad. Ook niet van geheel Gallia Belgica.

+ Maer alleen van een deel van dien.

[p. 2]

Belgium Vetus

[p. 3]

Bavais int Landt van de Nervios ghelegen is, welcke Caesar van Belgium uyt sluyt. Ick en geloof oock niet ⁺(zegt Ortelius) dat het de Bellovaci oft die van Beauvais in Picardien zijn: maer veel eer dat het zy dat deel van Gallia Belgica, 'twelck de Zee allernaest leyt, ende sich uytstreckt naer 't Noorden, al waer men die grote watervloeden heeft, namelick den Rhijn, de Maes, ende de Schelde, welcker monden ende uytgangen bequame ghelegentheydt geven om in Zee te komen, ende van daer in Britannien over te varen. Maer sal jemant mogen vragen, is Belgium maer een deel van Gallia Belgica, wat noemt ghy dan Gallia Belgica, ende binnen ⁺wat palen is 'tselve Landtschap hier voortijds besloten geweest? Om hier op te antwoorden, moeten wy de zake wat hoger verhalen. De Romeynen begrepen onder den naem van Gallia niet alleen het gene wy nu ter tijd Vranckrijck noemen, maer al het Land datter gelegen is tusschen den Rhijn, de grote Zee Oceane, de Pyreneische bergen, (welcke Vranckrijck af-scheyden van Spaenjen) de Middellandtsche Zee, ende 'tgheberchte Apenninus tot Ancona toe. Dit Gallia deelden sy af in twee delen. Met eene (by haer genaemt ⁺Callia Cisalpina, oft aen dees zyde 'tgeberchte) wordt haydensdaegs onder Italien gerekent, ende meestendeel Lombardia ghenoemt. Het twede (namelijck Gallia Transalpina, oft aen geen zyde'tgheberchte) was bepaelt met den Rhijn, de Zee Oceane, de Pyreneische bergen, de Middellandsche Zee, ende de Alpes, oft Bergen die Vranckrijck af-scheyden van Italien ende Hoog-duytschlant. Nu dit Transalpijns ofte overbergigh Gallia was wederom in drie delen ghedeelt, daer van 'teene bewoont wert by de Aquitanen, het andere by de Celten, ende het derde by de Belgen. Van Aquitania ende Celtica en sullen wy hier niet spreken, als zijnde buyten propooste, maer Belgica, ofte het deel by de Belgen bewoont, was besloten tusschen ⁺de grote Zee, den Rhijn, de Marne, ende de Seyne: Zo dat het gene wy nu Neerlandt ofte de 17 Landen noemen, (naer het schrijven van Guicciardin) maer en maeckt de helft ofte weynich min van oudt Belgica. D'ander helft (waer inne onder andere begrepen zijn de Fransche Landen van Picardie, Champagne, ende Normandie, doch alzo dat de twee laetste niet gheheel daer onder en behoren) wort bezeten by den Koninck van Vranckrijck, de Hertogen van Lorreine, Gulich ende Cleve, de Aertsbisschoppen van Mentz, Trier, Colen en Camerijck, den Bisschop van Luyck, ende sommighe andere Princen en Potentaten. De oude Belgen waren ghedeelt in vijfthien principale Natien ofte Volckeren, eenighe van de welcke wy hier voren uyt Iulius Caesar ghenoemt hebben, de andere mach-men lesen zo by den zelven Caesar, als by de Wereld/beschrijver Strabo, ende andere Autheuren meer, behalven dat sy oock meestendeel uytgedruckt worden in ons tegenwoordich kaertjen.

Waer van dat de naem Belgium ende Belgica sijnen oorspronck heeft, staet mede in gheschille. Eenighe brengen hem af van't woord Belgen oft Welgen, 'twelck in oude Belgische tale betekent een Vremdeling. Een ander seer gheleert Man meent hy kome van Belgen oft Balgen, dat toornich zijn ende vechten te zeggen is. Onse Nederlandsche Iaer/boecken ofte Chronijcken doen hem vloeyen van Belgis, voortijds de Hooftstadt des gantschen Lands: maer welcke die gheweest zy, ende waer ontrent ghelegen, is mede onzeker, want de eene maeckter Bavais af, een stedeken (zo ghezeyt is) in Henegouwen: d'ander wederom Veltsicke, een Dorpken by Oudenaerde in Vlaenderen. Immers die den naem afbrengen van de stadt

+ Namelijck van dat deel dat naest aen zee leyt.

+ Hoe de Romeynen Gallia eertijds ghedeelt hebben.

+ Gallia Cisalpina. Gallia Transalpina.

+ De palen oft grensen van Gallia Belgica.

[p. 4]

Belgis (welcke nochtans niet vermaent en wort by eenighe naemkondighe Schrijvers) hebben tot haren⁺ medestemmer Isidorus Aertbisschop van Sevilien, die lib. 14. Origin. cap. 4. zegt: Belgis is een Stadt in Gallia, van de welcke het Landtschap Belgica sijnen naem heeft: ende den Griexschen Schrijver Hesijchius, die al voor Isidorus ghezeydt heeft, Belgaios komt van de Stadt Belges.

Om nu oock wat aen te roeren van den oorspronck ende zeden der oude Belgen oft Nederlanders, wy lesen by Iulius Caesar in sijn twede boeck dese woorden: Hy (Caesar) bevondt dat de Belegen meestendeel ghesproten waren van de Duytschen, ende dat sy van ouds her over den Rhijn gekomen zijnde, om der vruchtbaerheyts wille van't land, aldaer neder geslagen waren, ende de Gallen, die'er te voren woonden, verdreven hadden.⁺ Ende strax int beginsel van't eerste boeck. Van alle dese (seght hy, sprekende van de Volckeren van Gallia) zijn de Belgen de dapperste, ende den Duytschen over Rhijn wonende aldernaestegelegen, met de welcke sy oock ghstadichlijck oorlogen. Strabo, Titus, Livius, Polybius ende Diodorus Siculus verhalen van de Belgen als volght: Sy hebben Rijdt ofte Wapen-rocken, dragen lang hayr, hare broecken zijn onder open. In plaetse van⁺ rocken dragen sy een open kleed met mouwen, komende tot aen de schamelheyt. Haer wolle is rou ende hayrigh, maer bynaest tot op de huyd toe afgeschoren. Hier van weven sy dicke rijdt-rocken, die sy Laenas noemen. Hare wapenen zijn een sweerd, na de mate van ijders lichaem, hangende aen haer rechter syde, een langhe schild, lancen, ende worppijlen. Sommige ghebruycken oock bogen ende slingers. Sy plachten oock met honden te vechten, maer waren voor al seer kloeck te peerde. De zelve Strabo, Caesar ende Posidonius zeggen voorder: Sy liggen noch meest plat op d'aerde neder. Als sy eten sittende op honden oft wolven vellen, gespreyt op seker leege banxkens, oft langs der aerden heen. Hare tafelen syn weynich van der aerden verheven. Hare spijse⁺ is meest toegemaeckt met melck. Sy eten alderley vleesch, doch meest swijnenvleesch so versch als gesouten. Die aen de Zee oft binnen-wateren wonen, rechten visch op. Hare huysen zijn rond, ghemaeckt van plancken ende⁺ horden, meest in bosschagien, oft omtrent eenighen watervloed. Caesar, Pomponius Mela, ende Diodorus getuygen, dat hare begravingen ende uytvaerden, na de maniere der Gallen, zeer kostelijck toegingen, ende al wat sy meynden dat den afgestorvenen in sijn leven best behaecht hadde, dat plegense met sijn dode lichaem⁺ te verbranden. Ia die den doden liefst gehadt hadden, sprongen mede in't vier, ende gheloofden dat sy met hem zouden leven. Sommige wierpen oock brieven int graf daer het overblijfsel in begraven werdt, als of d'overleden die soude ghelezen hebben. Want sy hadden 'tgevoelen van Pythagoras in-ghedroncken, de⁺ welcke dreef, dat de Zielen onsterffelijck waren, ende na zekere jaren weder in andere Lichamen zouden verhuysen. Strabo ende Diodorus schrijven oock, dat als sy raedslaegden van eenige sware toekomende zaken, zo gebruyckten sy een wonderbaerlijcke ende ongelooflijcke maniere van offerhande. Sy offerden neffens den Outaer oft plaetse daer toe bereyt een levende Man, die sy met een sweerdt op sijn middelrift treften, ende als hy dan viel, zo wisten sy uyt den val ende ghestaltenisse van sijn ghebroken leden, als oock uyt het⁺ vlieten van sijn bloed, door een oude waerneminghe, toekomende dingen te voorseggen. Sy en plachten geen Godsdienst oft offerhande te doen sonder Philosooph, want sy meynden dat de heylighe diensten gheschieden moesten by Luyden die kennisse hadden van de Goddelijcke natuere. Plinius verhaelt noch een

+ van waer de naem Belgium ende Belgica herkomt.

+ D'oorsprong van de Belgen oft oude Nederlanders

+ hare kledinge ende wapenen.

+ Spijse ende maniere van eten.

+ Huysen.

+ uytvaerden ofte begravingen.

+ Ghelove.

+ Godsdienst ofte offerhanden.

[p. 5]

ander wijse van offerhanden by haer eertijds gebruyckt. Als sy onder een boom alle dingen reed gemaeckt hadden brochten sy twe witte stieren, welcker hoornen dan eerst gebonden wierden. De Priester in't wit ghekleedt zijnde, klom op den boom, ende sloech de stieren met een gouden bijl ofte barge dat sy bloeden, het bloed werdt in een wit kleed ontfangen, ende dan wierden de offerhanden voorts geslachtet, ende elck badt, dat God den gever sijne gaven wel wilde laten gelucken. Sy geloofden dat de onvruchtbare beesten, van dit bloed drinckende, vruchtbaer wierden, ende dat het oock goed was teghen alderley vergif. Dit meynen wy dat den verstandigen Lezer genoech zal zijn, om de ghelegentheyt van oud Nederland ofte Callia Belgica te verstaen. Nu komen wy voorts tot de beschrijvinge van nieu Nederland, ofte de 17. Landen, die wy eerst int gemeyn, ende daer na elck besonder zullen overlopen.