Reizen in Zuid-Afrika in de Hollandse tijd. Deel III. Tochten langs de Z.O.-kust en naar het Oosten 1670-1752

[p. 27]

Journaal off Dagregister gehouden op d'hoekerboot de Grundell op de voyagie van de oostcust van Cabo de Boa Esperance.¹⁾

Junius.
den 3^en d^o.

den 3^en d^o. Zijn wij naer de middag omtrent te 3 ueren met een Z.O^l. wind onder zeyl gegaan, dogh in zee comende, kreegen een N.W.^l lugje, dog avanceerden den geheelen nacht weijnig off niet.

1) Kol. Arch. no. 3983. fol. 484-506.

Julius.
P^mo d^o.

P^mo d^o. 's morgens met sons opgang hadden 't midden van 't Robbeneijlant N.t.O. en N.N.O. ende de steert van de Leuw Oost en 't hooft desselffs Z.O.t.O. en d' hoeck van de Houtbhaaij Z. en Z.t.O. van ons, was diep 32 vaem, de wind nog als vooren en zeer stil, 's avonts met 's sons ondergang peijlden 't midden van 't Robbeneijland N.t.O. en d' steert van d' Leuw O.N.O. en desselffs voet O.t.Z. en d' N^d. hoeck van d' Houtbhaaij Z^t. W^l. van ons en was diep 29 vaem groff santgrond daer wij door stilteshalven op ten ancker quaemen, dog in de platvoet bequamen wij een kleijn lugje uijt d' W^l. hand dog wierd en bleeff den geheelen nacht zeer stil. Van de voet van de Leuw bogt et wat in tot de hoeck van de Houtbhaaij daer een klip boven water, omtrent een groot muschet-schoot affleijt.

den 2^en d^o.

den 2^en d^o. 's morgens als oock den gantschen dag was 't nog stil so dat wij weijnig of niet avanceerden, 's avonts met sons ondergang peijlden 't hooft van d' Leuw O. en O.t.N. ende d' N^dhoeck van de Houtbhaaij O.Z.O. ½ Z. end' 't Oostland Z.O.t.Z. en Z.Z.O. van ons, hadden een cleijn lugje uijt de Z.O^l. handt, gingen Z.t.O. en Z. aan bij d' wind over, 's nachts d' wind variabel dog stilletjes.

den 3^en d^o.

den 3^en d^o. 's morgens met sons opganck weer en wind alsvooren peijlden alsdoen 'thooft van de Leuw N.O.t.N. ½N.ende d' houtbhaaij N.O. en 't uijterste land O. en O.t.Z. van ons cregen tegens de middag een mooij coeltje uijt den N.N.W. 's avonts met sons ondergang passeerden d'bhaaij en Caap Falso en waeren omtrent 3 mijl buijten de wall, dog conden weijnig land sien, d' wind N. en ook N.W^l. moije topzeijls coelte, intlaeste van detwede wachtpasseerden wij d' Struijsbhaaij, die zeer wel te kennen is, want heeft aan wederzijden een gemeen hoog en boven op slegt land leggen maar in de bhaaij scheen 't meest vlack land te zijn en heeft aan wederzijden eenige sandplecken, hadden doen d' uijtterste hoeck van Caap Agulhaes N.W. dito

[p. 28]

bhaaij N. en 't oostelijkste land N.O.t.O. en O.N.O. van ons, diep 30 a 33 a 35 vaem.

den 4^en d^o.

den 4^en d^o. 's morgens d' wind nog al N.W^l. en moije labbercoelte gingen N.O.t.O. en O.N.O. aan waeren omtrent 2 mijlen buijten de wall: tusschen d' struijs ende Vleijsbhaeij heeft men een groote inbocht, dog bogt op sommige plaatsen wel wat uijt, dog 't voorland zijn al meest sandduijntjes, gemeen vlak lant, dog uit land zeer hoog gehackelt twe a drie dubbelt land wanneer men van d' Oost comt en tusschen d' Vleijs en de Struijsbaaij is, doet hem d' oosthouck van de Struijsbhaaij in drie partijen op, schijnende drie Eijlanden te wesen, dat een goet kenteken is, alsdan heeft men deselve 3 eijlanden W^t. en W.t.Z. en int N.N.O. een hooge rug voorland van sig, conden 't hooge land niet wel zien door de dijsigheits, halven van de Struijsbhaaij aff heeft 't al sandduijnig voorland ende op sommige plaatsen eenige groote witte sandplecken dog omtrent midden weegs van de Struijsbaaij heeft men voor aan 't strant eenig gemeen hoogland, dat met een affgaande hoeck in zee te niet loopt, dog landwaer in ist seer hoog gehackelt, 's middags gisten Oost ¼ Z. 31 mijlen geseijlt te hebben, omtrent ten 4 ueren naer d' middag passeerden wij d' Vleijschbaeij, die van de W^t. hoeck met eenige uijthoeckjes meest N. instreckt ende dan so heeft men aan d' N^d. zijde van de bhaaij eenige sandplecken 't is hier al meest een eenpaerige streeck voorland maer int land hoog gehackelt so wanneer men de Vleijschbaaij N.N.W. van sig heeft, so siet men op d^o. streeck een groote boven gelijcke taeffelbergh 's avonts met sonsonderganck peijlden d' voorsz. hoek van de bhaaij en d' Z^l. off buijtenste hoeck van de Vleijsbaaij W.t.N. omtrent 2 mijl van d' wall en N.W.t.W. en hadden doen een klooff off opening int voorland N. ½ W. vermoeden 't een rivier te wesen daer leggen 2 a 3 klipjes voor end 'toostelijckste land O.N.O. dog 't lant streckt hier meest Oost en O.t.Z. vande Vleijsbhaaij tot d' oostelijckste hoeck dat men sien con, 's nachts wierd 't stil.

den 5^en d^o.

den 5^en d^o. s morgens met sonsopganck passeerden wij met een N.W^l. labbercoeltje de Visbaaij die aand' oostcant hem met een witte sandpleck opt voorland opdoet, en int land daer heeft men veel gebroken hoogland waeronder een berg daer een spitsje daerop gelijkende een Zuijkerbroodt als men t selve N.W.t.N. ½ N. van sig heeft, dog beoosten 'tspitsjeheeft men boven op taeffelgelijcke bergen, daer men 't lant wel aan kennen kan, omtrent d'Visbhaaij hadden omtrent 2 mijl buijten de wall de diepte van 33, 34 a 35 vaedem schulpsandige grond de cours N.O.t.O. en O.N.O. 's middags gisten wij 14 mijlen

[p. 29]

O. ½ N^k. geseijlt te hebben, diep 33 vaem schulpsandige grondt, heeft hier nogal een eenpaerige rug voorland met weijnigh off geen strandt maer op sommige plaatsen een witte sandpleck, de wal die streckt van de Visbhaaij aff meest O.t.N. tot omtrent halffwegen de Mosselbhaaij en dan weer met hier en daer een inbogtje tot de Mosselbhaaij O.N.O. t hooge land isseergebroken en als men hier omtrentis heeft men uit N.O. een regte Zaelberg op dusdanige forme dat een goet kenteken is met sonsonderganck peijlden d' W^t. hoek van de Mosselbhaeij N.O.t.O. ende d'W^l. hoeck die wij sien conden, zijnde de Vishoeck ende de Visbaeij Wt.t.N.^den diep 32 vaedem grauwe steckgrond, d' wind Z.W^l. dog zeer still en snachts variabel.

den 6^en d^o.

den 6^en d^o. 's morgens een ogtend peijling van 9 gr. 30 m.^ten N. Westering [kregen] een kleijn lugje uijt d' W^l. hand met goet weder en betoogen lugt peijlden met sonsopgang d' W^t. hoeck vande Mosselbhaaij N.O.t.O. van ons en hadden doen, omtrent 2 mijl buijten de wal wesende 40 a 42 vaedem grove sandgrond, t voorland dat nog al eenparig hoog is, streckt nog al O.N.O. en O.t.N. heen, maer t hooglandt is so hackelijck dat onaffteijkelijck is, want t lijckt wel de tanden van een saeg, daer men wel aan verkent kan raeken, s middags peijlden d' W^t.hoeck van de voorn bhaeij N.W. ½ N^k. en d'Oostelijckste hoeck die wij saegen N.O.t.O. en O.N.O. en waeren omtrent 2½ mijl buijten de wall op 10 gr. geleijt, s middags gisten 12 mijl O.t.N. geseijlt te hebben d' wind Z.W^l. labbercoelte s avonts 2 glasen voor sonsondergang cregen d' wind W.Z.W. met moije topzeils coelte resolveerden om onder d' wind te steken om bij nacht d'bhaaij contant niet voorbij te raeken, lieten t dierhalven de heele nacht met t schoverzeijl drijven d' wind W^l. topzeijlscoelte met weijnig regen bevonden harde stroom om d' Oost te gaen.

den 7^en d^o.

den 7^en d^o. 's morgens d' wind alsvoren met betoogen lugt conden met den dag weijnig voorland zien, conden dierhalven niet verkent raeken met vroegkostschaften wierd t weer so mistig, dat wij geen land sien conden, waeren daardoor genootsaeckt om t met kleijn zeijl weder te laten drijven tot dat t claer weer wierdt, gelijck wij deden, wierpen 33 vaem sandgrond, s middags gisten omtrent Oost 7 mijlen vertiert te zijn, hielden t nog off en aan int seste glas naer de middag saegen t lant en int N.W. van ons een diepe inbogt presumeerden het d'bhaaij Contant te wesen, peijlden d'W^t.hoekN.W.t.W. en d' Oosthoeck die eenige witte sandplecken hadde N.t.O. van ons, hadden omtrent 1 mijl buijten de wall zijnde 35 vaem waesagtige grond, d' wind seer variabel met travaedig rou en regenagtig weder, vermoe-

[p. 30]

den hier stroom te gaen want gaet seer holle deijning, peijlden doen een opening int voorland N.O.t.N. van ons, dog niet wetende off 't een rivier is off niet, leijden t met d' steven weder t' zee, om 's morgens als 't bequaem weder was eens te besigtigen, voorts den geheele nagt weer alsvooren.

den 8^en d^o.

den 8^en d^o. 's morgens nog al variabel dijs en regenagtig weder, hielden 't nog al off en aan, ind' voormiddag wacht sagen 't land hadden doen d' voorschreven opening N.W^t. van ons, maer wierd door de dijsigheijt van stonden aan weder uijt ons gesigt genomen, so dat wij niet uijt conden regten leijden 't dierhalven met cleijn zeijl met d' steven weder tseewaert 's middags gisten also wij geen hoogte conden becomen, twee mijlen Z.Z.O. vertiert te zijn, nog al regenagtig weer en variabile winden met zeer grove deijnings uijt den Z. W.^ten hadden omtrent 2 mijlen buijten de wal zijnde 42 a 43 vaem grove sandgrond, 's avonts nog al weer en wind alsvoren, leijden 't weeder t' zeewaerts.

den 9^en d^o.

den 9^en d^o. 's morgens moije N.W^l. topzeijls coelte met regen en dijsig weder saegen int N.t.O. van ons een hoeck van een bhaij, daer wij resolveerden in te lopen, gelijck wij deden, wierpen doen nog een cleijn mijltje van de wall waren 25 vadem en voort al 20 en doen al 18 vaem sandgrond daer wij op ten ancker quaemen, hadden de steijle hoek omtrent ½ mijl W^t. van ons, 's middags gisten O. ½ Z. omtrent 3 mijlen vertiert te wesen, weer en wind als voren.

den 10^en d^o.

den 10^en d^o. nog al rouw weder so dat wij niet uijtregten conden bleven dierhalven leggen de wind N.W^l. en veel regen, schiet een seer hollen deijning de bhaaij in.

den 11^en d^o.

den 11^en d^o. 's morgens goet weder en stil voeren naer land om te sien off daeraan conden comen, bevonden al 18. 19. 20 dan heeft men d hoeck Z^d. van hem en voort weder al sant, dan is men digt aan de wall, daer comende conden door d' harde brandingshalven daer niet aencomen, staet hier voll boschaedjen in de valeijen, quamen oock veel Hottentoos op d' strant en riepen dat wij aan land zouden koomen, saegen mede veel meer als een a tweehondert beesten weijden, roeijden al bij de wal langs dog conden geen plaets vinden om te landen, voeren eijndelijck weder naer boort, ligten 't ancker en gingen met een O.N.O. lugje onder zeijl en leijdent N.O. waerts over, 'smiddags bevonden d' Z^r br. [= zuijder breedte] van 34 gr. 3 m.^ten naer de middag voer ick met d' sloep weder naer land aen d N^t. wal om te sien off daer ook rivieren waeren off enige plaets om aen land te comen, dog mosten onverrigter zaeken weder naer d'hoeker keren

[p. 31]

alwaer wij met sonsonderganck quaemen, die weder ten ancker lagh, hadden d' Z.O.hoeck van de bhaeij meest Z.Z.O. van ons, de wind nog alsvoren moije topzeijlscoelte. Z.t.O. en N.t.W. ½ mijl van de Z.O.hoek heeft men eenige sandduijntjes ende voorts streckt 't land al O. en O.t.N. ende is dwars over al 17, 18, 20, 22 ende voort weder 19, 17, 15 sandgrond dese bhaeij Contant leijt voor een ooste wind open dog voor een Z.O. wind zoude men beschut cunnen leggen ende men kan hier brandthout en oock waeter crijgen, maer 't moet door d' branding gehaelt werden ende even buijten d' hoeck leijt een Eijlant off groote clip digt aen de wal d' Z.O.hoeck leggen enige blinde clippen een grootelings schoot off, daer de zee geweldig op stort, dito hoeck is een zeer steijlen bergh en in de bhaeij heeft men langs d' strand dat meest sand is en op sommige plaetsen wel eenige klippen aenleggen veel sandduijntjes en voor gemeen hoogland, dat meest vol boschaedje staet, maer landwaert in is 't zeer hoog gehackelt 2 a 3 dubbelt land, oock heeft men een weijnig bewesten d'hoeck een cloof an t voorland, daer dese bhaeij welaan te kennen is.

den 12^en d^o.

den 12^en d^o. 's morgens een cleijn lugtje uijt den N.N.W. voeren met de sloep naer land om te zien off wij nu landen conden, wan[t] daer nu zulcke grove deijnings niet gingen, quaemen aen land en bragten 2 sloepen met hout, als oock twe schaepen, die den corporael Daniel Balcq voor craelen geruijlt hadde, men heeft hier oock een spruijtje vers waeter, dog vertrouw int selve in de drooge tijt geen off weijnig water is, want loopt wel in zee, maer is onbequaam om met een sloep in te comen, en een weijnig N^d.waerts loopt een groote rivier, dieuijt 'et gebergte comt en in zee loopt, maer is door de harde brandingshalven die daer voorgaet niet om in te comen, tegens d' middag cregen weder een Oost^k. en 's avonts een N.W^k. lugtje.

den 13^en d^o.

den 13^en d^o. 's morgens d' wind N. met labbercoelte voeren weder naer land en haelden dien dag nog 2 sloepen met brandhout en ruijlden oock 2 schaepen en 3 beesten voor eenige craelen met een weijnig tabacq, met sons onderganck hadden een cleijn lugtje uijt d' Z.W^k. hand O. en O.t.N. tot dat

den 14^en d^o.

den 14^en d^o. in een sandbaeijtjen quaemen, daer 't land hem dan meest Z.t.N. en O.Z.O. heen streckt tot omtrent 3 mijlen, 's morgens met het lamieren van den dag ligten ons ancker en gingen met een N. lugje onder zeijl, naer Kockschaffen ben ick met d' sloep naer een sandbaeijtje dat Z.W. en N.O. van d' Z.O.hoeck van de bhaeij leijt, om 't selve eens te besigtigen, bevonden van 't midden van de bhaeij 25, 30, 33, 30, 25, 20, 15, 10 vaem tot dicht aen d' strant al sand-

[p. 32]

grond, saegen wel eenige affwaetering door 't strand loopen maer conden daer door d' harde branding niet aen de wal comen, voeren weder naer boort, daer wij omtrent 2 ueren naer de middag aenquaemen, d' wind Z.Z.O^l. labbercoelte, 's avonts met sons ondergank hadden d' voorn. hoeck Z.W.t.W. ½ W^ker. omtrent 2½ mijl van ons, ende was 32 vaedem sandgrond diep, in d' platvoet liep d' wind O^l. met mooije labbercoelte, leijden 't al over en weer.

den 15^en d^o.

den 15^en d^o. 's morgens d' wind nog als vooren met mooij weder, hielden 't naer d' wal daer comende saegen dat wij niet g' advanceert waren, leijdent naer Kocxschaffen weder t' zee, 'smiddags bevonden d' Z^r.b^r. van 34 gr. van¹⁾ 20 m. en waren omtrent 4 mijlen N.t.W. en ½ W^l. van do. hoeck, leijden 't weder naer de wall 's avonts met sons onderganck hadden do. hoek N.t.W. ½ W^l. 2 mijlen van ons, en conden doen met 50 vaedem geen grond crijgen leijden 't met d' steven weder t' zee de wind N.N.O. labbercoelte, int vierde glas van de twede wagt cregen wij d' wind uijt d' W^l. hand met een mooij labbercoeltje, liepen N.O.t.O. en oock N.O. heen om d' wal weder aan boort te crijgen.

1) en?

den 16^en d^o.

den 16^en d^o. 's morgens d' wind als vooren met Kokschaffen wierpen 38 vaem fijn grov sand en waren doen omtrent 1 groote mijl buijten de wall, 's middags bevonden ons op 34 gr. 5 m^ten. Z^r.b^r. te wesen, en waren ongeveer een cleijn mijltje van de wall op 30 vaem sandgrond gisten van dit etmael O.N.O. 8 mijlen geseijlt te hebben, d' wal streckt hier nog all O. en O.t.Z. liepen O.Z.O. en Z.O.t.O. een mijl buijten d' wall, 't voorland is nog hier al eenpaerig hoog, dat op sommige plaetsen met steijle stenige hoeckjes in de zeeloopt dat van vers wel hoeken schijnen te wesen, maer daer bij comende zijn 't niet, t strant is zeer clippig dan 10 a 11 mijlen beoosten de voorn. bhaeij Contant heeft men eenige witte plecken op 't voorland en dan so heeft men in 't land dat seer hoog en 1 a 2 dubbeltis een hooge spitse berg, die boven 't ander hoog land uijtsteeckt, dat een goet kenteken is, datmen alsdan nog beoosten de voornoemde bhaeij is, ende van dese hoeck streckt 't land nog meest O. en O.t.N. 's nachts hielden 't met een W.N.W^l. windje al off en aen om d' bhaeij Alagoea niet voorbij te raeken.

den 17^en d^o.

den 17^en d^o. 's morgens met sons opganck sagen d' westhoek van de baeij Alagoa die seer vlack affloopt en met veel boven en onder water leggende klippen in zee loopt, daer de zee geweldig op brandt lieten 't met een N^k. lugtje, omtrent een cleijn mijltje buijten de wall

[p. 33]

over 42 vaedem land en 37 vaem groff schulpzand en weder 28 vaedem fijn sant en 28 craelige grond en voort weder 41 vaedem sand, hadden doen d' binnenste W^t. hoek N.W.t.N. van ons tegen d'middag cregen d' wind met een labbercoeltje uijt d' oostelijker hand, hadden doen d' meergen. W.hoek N.W. van ons, leijden 't over staeg en liepen d' bhaeij in 'smiddags bevonden ons op d' Z^r.b^r. van 34 gr. 7 a 8 m^ten. te wesen, bevonden hier al op gaende santgrond van 35, 30, 25, 20, 15, 12, 11, 10 vaedem, daer wij cort naerdemiddag op ten ancker quaemen hadden doen d' Westhoeck Z. ½ W. een groote ½ mijl ende 't oostelijckste land dat men sien conde O.t.N. ½ N. van ons, saegen aen strand dat duijntjes zijn, tot twee verscheijdene reijsen roock opgaen, voeren doen met d' sloep van boort om 't alles besigtigen, dog onder de wal comende, vernamen geen menschen maer saegen binnen de branding, die hier tegen d' wal gaet, een groot binnewater, voeren doen weder naer boort, daer wij een glas naer sonsonderganck aenquaemen, d' wind nog O. mooije labbercoelte.

den 18^en d^o.

den 18^en d^o. 's morgens zijnde d' wind met een labbercoelte uijt d' N.W.hand, ben ick voor 't lammeren van den dag met d' sloep naer d' andere kant van de bhaeij gevaeren, alsoo wij daer eenige uijthoeken saegen, om te sien off 'tselve eijlanden waren, want daer wel 3 a 4 d^os. in de kaert getekent staan, dog daer comende bevonden dat deselve aen sand duijnen aen malcaneren tegen d' vaste wal waren t' samen gespeelt dog conden d' scheijding van malcanderen sien, quaemen omtrent thien ueren voor d' middag weder aen boort en voeren doen voort met den corporael Balcq en nog 4 soldaten weder naer land, om te sien hoe het daer gelegen was, bevonden hier een groote rivier die hem so veer als men sien cond al N^d.waert heen streckte en oock een spruijt die N.O.waert heen liep, saegen in de rivier verscheijdene zeekoeijen leggen, 't leijt aan de kant van deselve voll opgespoelt brandthout, in d' rivier daer men hoog water met een chaloup wel zoude cunnen incomen, is brack water maer daer zijn valeijen daer men wel vers water zoude cunnen crijgen, maer en vernamen geen menschen voeren te 3 ueren naer d' middag weder naer boort, daer comende ligten ons ancker en gingen met een Z.O. lugtje onder zeijl, naer zonsonderganck liep d' wind W^l. labbercoelte liepen oost heen bevonden 34 gr. br.

den 19^en d^o.

den 19^en d^o. 's morgens d' wind N.W.labbercoelte wierpen grond op 33 vadem groff sand, naer Kockschaffen wierdt 't geheel stil, wierpen 39 vaem craelige grond en waren omtrent 2½ mijl buijten

[p. 34]

de wal, dat op t voorland groote witte sandplecken heeft, s middags bequaemen weder een cleijn lugtje uijt d' Z.W^l. hand, bevonden ons doen op d' Z^rb.^r. van 34 gr. o m^ten. te wesen en gisten, naer wij gisteren ons ancker geligt hadden omtrent 11 mijlen O. ½ N^l. gezeijlt te hebben, wierpen omtrent 1½ mijl buijten de wal zijnde 30 vadem craelgrond, lieten 't al O.t.N. en O^t. ½ mijl buijten de wall voortstaan, s avonts met sons onderganck wierpen 30 vaem craelgrond, saegen int O.N.O. van ons eenige klippen ½ canonschoot buijten de wall leggen namen onse zeijlen op 't groot seijl nae in, en leijden 't met d' steven t' zeewaerts, en quamen 'smorgens wederom op onse affgeseijlde plaats te land, de wind W. labbercoelte d' W.hoeck van de bhaeij Alagoa is seer clippig, aan d' oostzijde van de bhaeij is 't voorland zeer sandig en men heeft hier oock zulck heel hoog land niet daer dese bhaaij wel aan te kennen is.

den 20^en d^o.

den 20^en d^o. s morgens wederom op ons affgeseijlde plaats teland, de wind W^l. labbercoelte passeerden in de voormiddag drie clippige hoeken, die omtrent 4 mijlen O.t.N. en W.t.Z. van den anderen leggen en d^o. onderen boven waterige clippen omtrent ½ canonschoot Z.Z.W. van d^o. hoeken leggen bevonden een gootelingschoot van d^o. clippen 19 vaem craelgrond 's middags conden geen hoogte becomen gisten omtrent 12 mijlen O.N.O. wel so oostelijck vertiert te zijn, bevonden beoosten dese derde hoeck een groote inbocht, daer wij N^d.N^d.N^d.W. en N^d.W^t. op 7, 8, 9, 10 vaedem vuijle grond, een halff mijl buijten de wall met een Z.W^l.windtje in liepen, dog bevonden eijndelijck schoone sandgrond al 10, 9, 8 vaem, daer wij te 4 ueren op 8 vaedem een halff mijl buijten de wall ten ancker quaamen hadden doen d' W^t. hoek Z.O.t.Z. 2 mijl van ons dese hoeck streckt de wall al meer 2 mijl N^d.waerts, voeren naer landt om te zien off wij een rivier conden vinden, dog quamen met sonsonderganck onverrigter saeken weder naer boort de wind nog als voren en was een zeer betoogen lugt met regen van d^o. hoeck tot d^o. plaats meest N.W.t.N. 3 mijl vandaer wij lagen al 8, 7, 6 en 5 vaem tot digt aan de brandingh.

den 21^en d^o.

den 21^en d^o. s morgens weer en wind alsvooren, voeren met d' chaloup, doordien dat wij 's nagts vier aan land gesien hadden, met d' corporaal en 4 soldaten naer land, daer comende bevonden daer maer 4 a 5 hutjes daer zijlieden zijnde Suncquaes, omtrent 10 a 12 sterck, altemael wegliepen, bevonden hier een cleijne rivier daer met laeg water wel vers water en oock brandhout is te crijgen zijnde 2 mijlen van de hoeck, voeren weder naer boort met regenagtigh weer,

[p. 35]

daer wij tegen den middag aanquaemen, ligten naer de middag ons ancker en gingen met een N^dW^l. lugtje onder zeijl naer een eijland dat N.O.t.N. omtrent 2 mijlen van ons leijt, dog also d' wind uijt de N^l. hand quam met regen en betoogen lugt, leijden 't weder overstaeg hadden al 8, 9, 10, 12, 14, 13 vadem sandgront gehad en bevonden doen 11, 12, 10 en 9 vaem sandgrond, daer wij op t' anckeren quamen also wij een inhammetje saegen vertrouden aldaer een riviertje te wesen.

den 22^en d^o.

den 22^en d^o. s morgens d' wind N.W^l. labbercoelte en betoogen lugt voeren met d' chaloup naer t boven gemelde inbogtje om tselve te besigtigen, daerbij comende bevonden tselve wel een rivier te wesen, dog door d' harde brandingshalven onmoogelijck om aan te comen, bevonden al opgaande sandgrond tot 5 vaem digt aan de branding, onderwijlen kregen een travaetje uijt d' Z.W^l. hand met harde regen, doen ligte d'hoeker zijn ancker en siende aen een teken bij ons gedaen dat wij in d' rivier niet conden comen. setten zijn coers naer meergemelte eijland en passeerden de diepte van..... vadem....¹⁾ ondertusschen roeijden wij bij de wal langs op 7 en 8 vaem sandgrond een gotelingsschoot daer buijten zijnde, cregen somtijts een regenbuijtje, passeerden een groote clip daer 't vol zeerobben op was, hadden digt aan deselve 6 vaem vuijle grondt, quamen tegen de middag aan boort en waren van d^o. klip al 8, 9, 12 vaem vuijle grond gepasseert, conden door de betoogen lugtshalven geen hoogte becomen, quamen 's middags op 9½ vaem sand ten ancker hadden d' W^st. hoek Z.t.O. een gotelingsschoot van ons, en bevonden met 't schip op 10 vadem vuijle gront te leggen, de wind variabel met donckere lugt en regen, voeren naer de middag naer 't eijland, om te sien, off daer geen brandhout op en was, maer bevonden 't seer stenig en vol peguijms en zeerobben te wesen, maer en bevonden geen branthout, voeren weder naer boort weer en wind alsvoren.

1) Is opengelaten.

den 23^en d^o.

den 23^en d^o. s morgens d' wind W^l. labbercoelte 't scheen wat op te willen claeren, ligten naer Kockschaffen ons ancker en gingen onder zeijl lieten 't oostwaert heenloopen, bevonden 's middags de Z^r.br. van 33 gr. 26 m.^ten hadden doen 't meergemelte eijlant W.t.Z. omtrent 2 groote mijlen van ons en hadden op d' voorn. coers 12, 14, 17, en 20 vaem schulpzandgrond gehadt peijlden als doen d'oosthoeck van de bhaeij O.t.Z. ongeveer 4 mijlen van ons, en hielden 't nog also 1 mijl buijten de wall dat al sandduijnig lant, 't land is hier al langs heen zeer sandig, en men siet oock hier omtrent geen

[p. 36]

off weijnig hoogland, d' wind nog alsvooren met goet weder d' wal die streckt van t eijland tot d' Oosthoeck O.t.Z. en O. vonden alhier een eijland wiens W^l.klippen N.O. en Z.W^t. omtrent 1¼ mijl van de voorn. hoeck leijt, en leijt omtrent Oost gestreckt een mijl lang, dog leijt in 3 parthijen waervan 't eene een eijland en zeer groen bewassen was en 't ander zijn groote clippen ende N^d. omtrent ½ mijl van d^o. eijlants oosthoeck leijt een klip gelijks 't water bevonden benoorden d' klip 7 en 10 vaem vuijle gront en van dese klip naer t eijlants oosthoeck al 3. 5, vaem vuijle grond, dog conden aen 't eijland niet aancomen en oost waerts een groote canonschoot daervan streckt t rif van aff op 5 en 7 vaem clip en vonden een groote ½ mijl Z.t.W. en Z.Z.W^k. van t eijlandts oosthoeck en oock Z.W.t.Z. van de W^t.hoeck van 't eijland ende mede een groote canonschoot Z.Z.O. van de W^l. boven water leggende clippen, heeft men 3 gelijks 't water leggende rotsen, daer 't a en d' zeestrant een pistoolschoot daervan nog 13 d' eerste 9 de twede en 10 vaedem klippen d' W^l diep, naer d'middag bevonden op d'ooste coers 20, 22, 25 vaem vuijle grond, saegen een eijlant hielden daernatoe, daerbij comende bevonden binnen d' W^t. hoeck en een canonschoot daervan zijnde 15, 10, 9 vaem groff schulpsand en voort weder 7. 6. 5 vaem vuijle, hielden wat off bequamen weder 9. 10. 11 vadem sand en kraelgrond quamen daer ten ancker hadden d' O^t.hoeck van t eijland Z.O.t.Z. en d'W^t.hoek Z.W.t.W. van ons d' wind W^l. labbercoelte, bevonden 's nagts d' stroom om d'W^t.te gaen.

den 24^en d^o.

den 24^en d^o. s morgens d'wind N.W₁. labbercoelte voeren met d' sloep naer t eijland om t selve te besigtigen, quamen omtrent te 9 ueren weder aan boort ligten ons ancker en gingen met een W.N.W. lugje onder zeijl, 's middags bevonden d' Z_r.br. van 33 gr. 30 m.^ten en gisten doen omtrent 2 mijl oost gezeijlt te hebben en hadden doen 10. 13 vadem vuijle en 15. en 20 vaem sandgrond, bevonden een cleijn mijltjen buijten de wall, die van de hoeck al O.t.N. en O.N.O. heen streckt en vooran nog al sand en op de rug van t selve met bossen bewassen is, wind alsvoren, lieten't nog als boven bij de wal langs lopen, 's avonts met sons ondergang hadden een eijland dat digt aan de wal leijt N.O. ½ N^l. van ons diep 25 vaem vuijle grond vermoeden 't een van de drie eijlandjes te zijn maer en vernamen geene rivieren lieten 't so al bij d'wall heenlopen, tot dat de maen onder ging, staken doen met het cleijn zeijl t' zeewaerts bevonden doen 't eijland gepasseert waren 20 en 25 vadem fijn sant de wint N.W^t. labbercoelte.

[p. 37]

den 25^en do.

den 25^en do. s morgens bevonden door een ogtent peijling 12 gr. 17 m.^ten N. Westering en hielden 't met een W.N.W. lugtje N.t.O. en N.N.O. aan, om de wal wederom aan boort te krijgen, s middags bevonden d' Z^r.br. van 33 gr. 30 m.^ten en gisten omtrent 15 mijlen O.t.N. vertiert te zijn, wierpen een grote mijl buijten de wal zijnde, 35 vaem schulpsandige grond d' wind Z.W. labbercoelte, gingen N.O. aan, hier beoosten de bhaeij Alagoa heeft men landwaert in geen hoog landt maer 't voorland dat gemeen hoog en aen d' strand hem met groote witte sandplecken opdoet, is op sommige plecken met groote boscchaedjen bewassen, daer men 't land hier wel aan kennen kan. Lieten 't so O.N.O. een mijltje buijten de wall over 35. 36 vadem fijn sandgrond met een W^l. lugtje heenlopen, passeerden een opening dog conden door de harde brandingshalven daer niet aencomen, saegen met sons ondergang een eijland N.O.t.O. van ons de windt als vooren continueerden de gantsche nagt al bij d'N.O.t.O. en N.O. ½ O. coers diep 33. 40. 32 vaem fijn en groff santgrond bevonden de stroom zeer hard Z.W. waerts heen te loopen.

den 26^en d^o.

den 26^en d^o. s morgens moije bramzeijlscoelte uijt d' W^l.hand, hielden 't nog al O.N.O. een kleijn mijltje buijten de wal heen die hier so streckt bevonden hier nog een groote spruijt daer 't zeer hard voor brande, so dat wij daer niet aan conden comen wierpen een ½ mijl buijten de wall dat al vlack opgaande voorland ende aan de strand witte sandduijnen die hier en daer met creupel bos bevatten zijn 19 vaem crael en schulpsandige grond 'smiddags bevonden 33 gr. 6m.^ten breete gisten N.O.t.O. ½ O. 17 mijlen vertiert te wesen, wierpen doen 22 vadem waesagtige grond, saegen op t voorlants gebergte roock opgaan, naer de middag lieten't met een Z.W. topzeijltcoelte N.O.t.O. een mijltje buijten de wall, dat al agter de sandduijnen die op t strand leggen vlak opgaande voorland en met eenige boomen bewassen is, over 32 en 34 vaem fijn sandgrond heenlopen, met sonsondergang passeerden t derde eijlandje ofte klip gisten doen sedert de middag omtrent 5½ mijl gezeijlt te hebben en in d'middagwagt 11 mijlen N.O.t.O. ende in d eerste wagt N.O.t.O. met een W^l. wind en in de twede wacht N.O. ½ O^l 3 mijlen en

den 27^en d^o.

den 27^en d^o. naer dat in een ogtentpeijling 13 gr. N.Westering bevonden hadden in de dagwagt met een N.W^l. labbercoeltje 4 mijlen N.O.t.O. ende in de voormiddag wagt met een N.N.O^l.bramzeijlscoelte 3 mijlen O.t.N. geseijlt te hebben vermoeden 's nagts d' punt primera gepasseert te zijn doordien t land hem hier heel N.O.waert begint t' ontvallen, maer bevonden dat dit landt inderdaat van Con-

[p. 38]

tant tot de bhaeij Alagoa aen toe meest Oost streckt ende van Alagoaes Oosthoeck leijt t veel Z^ker als t in d' caerte leijt en ook veel in lengte verschildt, 's middags bevonden 32 gr. 27 m^ten. te wesen waeren omtrent 5 mijlen buijten de wall daerwij 't doen N.W^t.waerts naer toe leijden, bevonden hier harde stroom te gaan gisten omtrent O.N.O. ½ N^l. 22 mijlen geseijlt te hebben d' wind al boven, diep 40 en 36 vaem sandgrond 1½ mijl buijten d' wall een glas voor 's sonsondergang leijdent met d' steven weder t' zeewaerts over tot int midden van d' eerste wagt, cregen doe een W.Z.W. labbercoeltje, daer wij 't weder mede naer de wal lieten overstaen ende voort N.O. doordien dat hem de wal hier so streckt, de wind als boven mooije topzeijls coelte souden doen de punt Primere W.t.N^den, van ons gehad hebben, 't is een hoek als aan de bhaaij Contant.

den 28^en do.

den 28^en do. 's morgens leijden onse compassen op 15 gr. N. Westering, d' wind nog N.O. met stijve topzeijlscoelte 1½ mijl buijten de wall saegen langs heen int gebergte, dat zeer hackelijck gebroken en vol boschaedje staet, veel rook opgaen, bevonden s middags 31 gr. 34 m^ten. gisten doen op een N.O. ½ N. coers 18 mijlen geseijlt te hebben, bevonden hier 't land 2 mijl een weijnig in te bogten, maer alvoorder N.O.te strecken op 26 m^ten. leijt een riviertje in een inbochtje daer een grote clip een weijnig van de wal leijt conden niet ten ancker comen om 't selve [te] besigtigen, 't strant is op eenige plaetsen sand, dan weder zeer steijl, d' wind alsvoren stijve topzeijls coelte, bleven den heelen naerdemiddag tot dat d'eerste wagt uijt was, bij d' voornoemde coers continueren en voort N.O.t.N. so hem d' wal heenstreckt daer wij bij nagt verscheijde vieren saegen, d' wind W.Z.W. labbercoelte, hadden dan voor en dan in de stroom die zeer fel loopt.

den 29^en d^o.

den 29^en d^o. d' wind als vooren gingen N.N.O. aen een mijltje buijten de wal hadden 30 en 25 vaedem fijn sant en oock craelgront, men heeft hier sandstrand daer eenige clippen op leggen en zeer vlack opgaande voorlandt dat op eenige plaatsen seer groen is, staen zeer groote boomen op, t' rooken van de inwoonders bleeff nog continueren, vertrouden dat zij d' ruijgte affbranden, om daer weer jongh gras off ijets anders te doen uijtspruijten want passeerden eenige groote affgebrande plaetsen voorbij, 's middags bevonden 30 gr. 21 m^ten. brete en gisten N.O. ½ N. 25 mijlen geseijlt te hebben, d'wind als vooren met goet weer, wierd meest stil, dog bevonden de stroom hard over stier te drijven, bevonden omtrent een mijl van de wal zijnde, 30. 32 en 36 vaem sandgrond, in de tweede wagt cregen een lugtje uijt de N.N.O. handt.

[p. 39]

den 30^en d^o.

den 30^en d^o. 's morgens een N.N.O. labbercoelte, leijdent met d' steven tot datter 4 glaesen in de voormiddagwagt uijt waeren, t' zee waert, smeten 't doen overstaegh en liepen weder naer d' wall, 's middags bevonden 30 gr. 45 m.^ten breete, gisten N.O. ½ O. 3 mijlen vertiert te wesen, en mosten dan op 30 gr. 14 m.^ten gecomen zijn, d'wind alsvooren mooije topzeijls coelte, waeren 24m.^ten met d'stroom zeewaerts gedreven, met sonsondergangh wierpen 25 vaedem groft sand, waeren een cleijn mijltje van de wall leijden 't met d' steven weder t' zee, d' wind als vooren wierdt snachts heel stil en kregen in de dagwagt een cleijn lugtje uijt de W.Z.W.hand, lieten 't doen weder N.t.O. en N.^den heen staan.

den 31^en d^o.

den 31^en d^o. 's morgens een labbercoelte uijt de Z.W^l.hand betoogen lucht conden geen land zien, lieten 't N. en N.^den t.O. naer d' wal overstaan, 's middags bevonden 31 gr. 12 mt.^ten Z^rbr. gisten drie mijlen N.t.O. ½ O. vertiert te zijn en mosten also op 30 gr. 56 m.^ten gecomen zijn en bevinden ons inderdaat wel 27 m.^ten zeewaerts gedreven te zijn, wierpen omtrent 1½ mijl buijten de wall 47 vaem groff sant met schulpen gemengt, de wind Z.W^l. meest stil en weijnig coelte, met sonsonderganck wierpen 42 vaem groff sand met steentjes en schulpjes gemengt, omtrent 1 mijl buijten de wal zijnde, hielden 't de gantse nagt met een variabele wind aff en aen, dan t' zee en dan weder naer de wall, d' wind N.t.O. labbercoelte, d' stroom liep hard zeewaerts conden 't land even sien.

Augustus.
den p^mo d^o.

den p^mo d^o. 's morgens d' wind N.O.t.N. mooije bramzeijls coelte, leijden 't met d' steven t' zee en smiddags weder naar d' wall s middags gisten O.Z.O. 4 mijlen vertiert te zijn, en zouden dan op d' br. van 31 gr. 18 m.^ten moeten wesen, daer wij uit hoogt meten ons op 32 gr. 25 m.^ten bevinden te zijn, waeren door d' stroom, volgens ons bevinden van dit etmaal 1 gr. 13 m.^ten om d' Z^d gedreven, wind alsvooren 's avonts met sonsondergangh hadden d' punt Primiere W.Z.W^t. ½ Z^r. omtrent 4 mijlen van ons, en wierpen doen, nog 1 mijl van de wal zijnde, 32 vaem schulpsandige grond, naemen ons marszeijl in, en leijden 't doen met d' onderzeijlen weder t' zeewaert over, top seijls coelte uijt den N.O. bevonden nu weder also wij voorleden nagt de punt gepasseert waeren, deselve soveel Z^k. te leggen alse in de caert leijt.

den 2^en d^o.

den 2^en d^o. s morgens d' wind N.O. topzeijls coelte maekten ons marsseijl weder bij leijdent voor Kockschaffen weder naer d' wall, 's middags gisten op een Z.Z.W^k. coers 6 mijlen vertiert te zijn en

[p. 40]

zouden dan op 32 gr. 47 m.^ten breete moeten wesen daer wij ons op 33 gr. 19 m.^ten breete bevinden te zijn, ende also 1 gr. 6 m.^ten sedert gisteren tot ons leetwesen zuyd gewonnen te hebben, 's avonts met sons onderganck conden geen landt sien, lietent nog bij de boelijn N.N.W^t. overstaan, 's nachts in de eerste wagt cregen d' wind subijtelijck met een moije coelte uijt d' W.Z.W.hant, leijdent doen N.N.O. tot den dag toe over om de wal weder boort te crijgen, stijve topzeijlscoelte.

den 3^en d^o.

den 3^en d^o. s morgens de wind alsvooren met betogen lugt saegen aan 't land dat wij wel 6 mijlen bewesten de punt Primiere waeren, lietent al N.O.½ O.^ker een mijl buijten de wal langs lopen, de punt is een laege affgaende hoeck, dog daer zijn so veel uijthoeckjes, dat men niet ter degen weet welck d' punt is, want t land hem hier so cort niet ontvalt, 's middags conden geen hoogte becomen gisten dat etmael 20 mijlen N.t.O. vertiert te zijn, stijve coelte uijt den W.Z.W. lieten 't N.O. bij de wal heenlopen bevonden omtrent 8 mijlen benoorden de punt een rivier leggen dog conden door d' harde wintshalven daer niet aancomen, saegen oock land waerd in rooken 't land was hier zeer groen en op sommige plaetsen heeft het aan d' strant hooge groene bewassen sandduijnen, lietent voort d' gantsen nagt al bij de wal N.O. heen lopen, d' wind Z.W^t. stijve topseijls coelte.

den 4^en d^o.

den 4^en d^o. 's morgens d' wind als boven met mooij claer weder, weder saegen de rivier hier vooren gemelt die op 31 gr. 26 m.^ten leijt, waeren omtrent 3 mijlen t' zee, 't is aen de W.zijde een effen taeffelberg en aen de N.O.zijde een drie agter eenleggende taeffel, die van malcanderen gescheijden is, ende oock heeft men hier N^d. waert soo hoog land niet, lieten't N. en N.t.O. overstaan om weder onder de wal te comen, saegen op veele plaatsen roock opgaen, 's middags bevonden 31 gr. 20 m.^ten Z^r.br. en gisten doen omtrent 34 mijlen N.O. vertiert te zijn, mosten dan op....gr.... m.^ten1) wesen d' wind Z.W.t.Z. moije topzeijlscoelte liepen N.O.½ N^l. omtrent ½ mijl buijten de wall bevonden 19 en 20 vaem clippige grondt, dog 't strant was mede zeer clippig, tegen den avond passeerden een spruijtje, maer conden daer door de brandingshalven niet incomen, leijt op 31 gr. o m.^ten heeft aan de N.O^t.hoek een hooge witte sandduijn daer 't selve wel aantekennen is, want hier omtrent geen andere en is, lieten't derhalve nagt nog al N.O.t.N. bij de wal heenlopen, bevonden 25, 22, 20 en 21 vaem fijn sant, d'wind liep heel W^l. met labbercoelte.

1) Niet ingevuld.

[p. 41]

den 5^en d^o.

den 5^en d^o. 's morgens de wind alsvoren, gierden de wal weer wat, lieten 't N.O.t.N. ½ omtrent een cleijn ½ mijltje buijten de wal heen staen, is hier meest sandstrant met eenige clippen in 't water 't is al heuvelagtig land dat seer groen staet en met seer groote boomen bewassen is, 's middags bevonden 30 gr. 26 m^ten. brete, hadden doen naer gissing 20 mijlen N.O. ½ N^l. geseijlt en mosten dan op...gr... m^ten.¹⁾ gecomen zijn, bevonden hier nog stroom te gaan, diep 21, 22 vaem fijn sant, cregen 't lugtje Z.Z.W. begon 't tegen den avond stilletjes te worden, mosten doen met sonsondergangh naer dat wij sint 's middags omtrent 1½ mijl N.O.t.N. ½ N. geseijlt hadden door contrarie wind en tegen de stroom op 21 vaem fijn sant, omtrent ½ mijl buijten de wal ten ancker comen, saegen nog al veel vueren aan land, so wel bij nagt als bij daegh, bevonden hier d' stroom tegen 16 mijl in t etmaal langs de wall te gaan, 's nagts cregen een labbercoeltje uijt d' W^l.hand, ligten doen met 't rijsen van de maan ons ancker, en lieten 't al N.N.O. ½ N^l. bij de wall heenlopen.

1) Niet ingevuld.

den 6^en d^o.

den 6^en d^o. s morgens weer en wind als vooren, omtrent ½ mijl buijten de wall dat al sandstrant is, 14, 15 en 18 vaem fijn sandtgrond, saegen eenige menschen op 't strant lopen, conden ons niet volgen, zeijlden in een inbocht, daer wij N.t.O. inseijlden en daerna weer N.O.t.N., is omtrent 3 mijlen lang, schiet naer t N^den. wat meerder bogts, 's middags quaemen op een hoek daer 't lant hem wel ½ mijl ontvalt, daer een groot binnewater Z.W^st. waert in loopt, maer men kan daer door de harde branding, die daer dwars overgaet, niet in comen, saegen van de steng, dat 't van binnen vol sandtplaten lagh, van de W^t.kant van dit gat streckt 't land omtrent 4 mijlen N.O.t.N. bevonden 29 gr. 44 m^ten. Z^r.b^r. so dat dit gat omtrent op 46 gr. en 47 m^ten. leijt, gisten doen van 't etmael 14 mijlen N.O.t.N. vertiert te zijn, wierpen ½ mijl van de wall 22 vaem grauw sand, d' windt Z.Z.W^l. moije bramszeijlscoelte, 's avonts liep d' windt W^t.N^d.W^t. met labbercoelte, lieten 't den geheelen nacht op verscheijden coerssen, doordien daer twee inbogtjes waeren, liepen daer altemet N.t.W. en N^d.N^d.W^t. ende dan weder O.N.O. uijt, dog waeren niet boven 1 mijl diep, een groot ½ mijl buijten de wall hadden wij 7, 8, 10, 11, 12 vaedem fijn en oock groff sandgrond, de wal streckt nog al N.O.t.N. ½ N^l.

den 7^en d^o.

den 7^en d^o. 's morgens een labbercoelte uijt d' N.W^l. en oock N^l. hand lieten 't al een halff mijl van de wall over 11 a 12 vaedem sand en oock craelgrond N.O.t.O. voorstaen, nae Kocksvroegschaffen

[p. 42]

wierd 't weder stil, quamen daerdoor int vierde glas op 9 vaedem groff sandgrond ½ mijl buijten de wall ten ancker, voeren met d' chaloup naer land, om te sien off daer een rivier was, also wij aff en aen van een groot vlack velt lagen aan wederzijden met zwaer boschaedje bewassen, 't strant is hier al sant met hooge groen bewassene duijntjes, is gemeen hoog seer gehackelt land, hadden hier oock veel walvissen, maer hier niet noterens waerdig opdoende voeren weder naer boort, ligten aenstonts ons ancker ende gingen met een O.Z^l. lugtje onder zeijl, maer conden niet boven een steenriff, dat omtrent een groot mijl weegs Z.Z. Oostwaerts t' zee streckt ende een ½mijl breet is, zeijlen, mosten dierhalven weder op 9 vaem waesige grondt ten ancker comen, bevonden de brete van 28 gr. 43 m.^ten hadden dit etmaal naer gissing gezeijlt N.O. t. N^den. 17 mijlen, hadden doen dit riff O.N.O. ½ mijl en d' N.hoek N.O.t.O. saegen op dito vlackte wel 50 a 60 olijphanten loopen, so wij vermoeden, saegen nogh op verscheijdene plaatsen roock opgaan, d' wal streckt nog al N.O.t.N. vernamen hier ten ancker leggende, geen stroom te gaen, bleven voort den gehelen nagt door contrarie windt en stilte leggen.

den 8^en d^o.

den 8^en d^o. 's morgens met het lamieren van den dag ligten 't ancker en gingen met een N.N.W^l. lugtje onder zeijl dog mosten tot drie verscheijdene reijsen, door contrarie wind ende oockstilte, ten ancker comen, 's middags waeren omtrent een mijl N.O.t.O. vertiert, bevonden hier ten ancker leggende 28 gr. 40 m.^ten Z^r.b^r. hadden hier al 7. 6. 8. 9. 10 crael en oock groff schulpsandige grond een mijl van de wal, cregen doen een N.O.t.O. labbercoeltje, mosten daerdoor den geheele nacht leggen blijven en conden niet uijtregten, hadden een steijle hoeck N.O. van ons.

den 9^en d^o.

den 9^en d^o. Ligten met t' lamieren van den dag ons ancker en gingen met een N.N.O^l. labbercoelte onder zeijl, gingen 1 a 2 gangen, saegen een vlacke inbogt dat seer laeg sandig lant was, en buijten deselve weder gemeen hooge duijntjes voorland, maer en vernamen landwaert in geen meer hoog land 's middags bevonden de brete van 28 gr. 27 m.^ten waeren doen, naer gissing 2 groote mijlen N.O. ½ O. vertiert, leijden 't doen weder naer de wall, saegen niet gewonnen te hebben, quamen doen omtrent te 3 ueren ½ mijle van de wall op 6 vaem sand en zeeappelige grond ten ancker, d' wind N.O.t.N. bramzeijls coelte, bevonden de drie daegen lang een stevig riffte leggen daer 't 6, 7, 8, 9, 10, 13 vaem diep op is, maer buijten de 14 binnen de 6 a 7 heeft men goede sandgrond en do. riff is op 6½ mijl en op t veerste 1½ mijl van de wall off, bleven voort den geheelen nagt als mede

[p. 43]

den 10^en d^o.

den 10^en d^o. door een N.O^l.windt ten ancker leggen, sonder yet te cunnen uijtregten, stijve coeltje.

den 11^en d^o.

den 11^en d^o. s morgens omtrent te 9 ueren ligten ons ancker ende gingen met een N.N.O.labbercoeltje onder zeijl, lieten t' zeewaerts overstaan tot even naer de middag, leijden 't doen weder naer de wall, bevonden al 7 en 8 vaem sant en weder 9. 10. 12 en 13 vaedem vuijle grond en voort 14. 15 en 18 en 20 vaem al sandt, quamen doordien niet gewonnen, omtrent te vier ueren, omtrent ½ mijl op 7 vaem sant ten ancker, hadden weijnig off niet g'advanceert, vertrouden de steert van de banck gepasseert te zijn, want wierpen van 10 vaem vuijle weder 12 vaem ftjn sant, d' wind N.O. bramzeijls coelte, vernamen de 4 dagen hier gelegen weijnig stroom om d' Z^d. te gaan.

den 12^en d^o.

den 12^en d^o. s morgens een N^l. lugtje ligten ons ancker en gingen onder zeijl, dog mosten cort daernae door stilte op 9 vaem sandgrond ten ancker koomen, omtrent thien ueren voer ick met d' chaloup naer land om te sien off wij geen rivier vinden conden, want hadden doen te naesten bij de br. van de rivier St. Lucia, dog vonden wel een enge uijtwaetering, zijnde binnen zeer wijt, dog conden daer door d'affgrijsselijke brandinghshalven niet aancomen, bevonden hier ¾ mijl van de wall 10 a 12 ende voorder naer de wall 8. 6. 5. en 3 vaedem al waesagtige grond, d' wal streckt hier nog al 6 mijl N.O. en is zeer laegh land, omtrent dese rivier heeft men veel laege en caele sandduijnen oock agter deselve zeer zwaere boschaedjen, tegen de middag cregen een Z.O^l.lugtje doen ligten d'hoecker zijn ancker en ging onder zeijl, conden geen hoogte becomen, dog mosten cort daeraan doordien de wind N.O. liep, op 6 vaem ten ancker comen, quamen ten 3 ueren weder aan boort, laegen omtrent ¾ mijl van de wall hadden 's nachts oock al N.O. en N.O.t.N. en N.N.O.winden.

den 13^en do.

den 13^en do. 's morgens met sonsopgang ligten ons ancker en gingen met een N.N.O^l. lugtje onder zeijl, maer wierd tegen de middag weder stil, so dat wij op 14 vadem schulpige grond omtrent 1½ N.t.W. van de meergemelde rivier ten ancker quamen, bevonden al 8. 10. 12. 13 en 14 vaem schulpige grondt, 's middags bevonden 28 gr. 34 m.^ten, cregen doen weder een labbercoeltje uijt d' O.N.O. hand, ligten ons ancker, leijden 't doen weder naer de wal daer wij doen naer dat weder 13. 12. 11 en 10 vaedem schulpsandige grond gepasseert waeren, op 10 vaem zwarte sandige steckgrond omtrent ¾ mijl N.N.W. en N.t.W. van de rivier ten ancker quamen, d' wind moije labbercoelte ende O.N.O. en O.t.N. als oock s nachts.

den 14^en d^o.

den 14^en d^o. 's morgens met den dagh bevonden d' stroom N.O.

[p. 44]

waerts heen te lopen, ligten doen ons ancker en gingen met een N.O^l. lugtje onder zeijl, dog mosten omtrent te negen ueren op 22 vaem fijn sandgrond een groote mijl van de wall, door stilteshalven weder ten ancker koomen, tegen de middag cregen een cleijn coeltje uijt d' Z.W^l.hand ligten doen weder ons ancker en gingen onder zeijl, de stroom liep nog al N.O. s middags bevonden de Z^r.br. van 28 gr. en 30 m.^ten hadden doen d' Z¹. rivier W^t. ½ Z^r. van ons, waeren omtrent een mijl buijten de wall, diep 19 vaem fijn grauw santgront, een labber Z.W^l. coeltje lieten 't omtrent ¼ mijl van de wall, diep 19 vaem fijne grauw sandgrond, N.O. over 9. 10. 11 en 12 vadem fijn grauw sant, saegen, naerdat omtrent 2 mijlen geseijlt hadden een binnenwatertje en quaamen met sons ondergangh nae dat omtrent 3 mijl geseijlt hadden op 13 vadem fijn grauw sand, drie vierde mijl van de wall door stilte ten ancker, 's nagts liep d' wind weder N.O. mooije labbercoelte.

den 15^en d^o.

den 15^en d^o. 's morgens ligten ons ancker en gingen met een N. en N^d.N^d.W. moije bramzeijlscoelte onder zeijl, dog tegen de middag liep d' wind weder N.O.t.O. met gelijcke coelte, leijden 't doen weder naer de wall, waeren omtrent 1½ mijl daervan en conden met 50 vaedem geen grond krijgen, conden 's middags door de dijsigheijt des horisonts geen goede hoogte becomen, quaemen omtrent ten 2 ueren ¾ mijl van de wall op 13 vaem fijn sandt, bevonden weijnig off niet g'advanceert te wesen hadden een mijl van de wall 30 en voort weder 25. 20. 18. 16 en 15 vaem al fijn sandt op ¾ van de wall 't zijn hier zeer hooge steijle sandduijnen op verscheijdene plaatsen met zwaere boschaedjes bewassen en oock veele caele sandplecken, conden geen hoogh land waert in sien, 't is al steijl sandig strant, 's nagts int begin van d' eerste wagt cregen schielijck met een travaet d'wind uijt d'Z.W. handt ligten ons ancker en gingen onder zeijl, 't begon met travaden heel stijff te waeijen, lieten 't dien nagt met 't schoverzeijl O.N.O. overstaan, waeren doen van de ryvijer versteeken.

den 16^en d^o.

den 16^en d^o. 's morgens betoogen lugt, conden geen land sien, setten dierhalven onse coers N.O. en N^d.O^t. t.N^d. en voort N^d. om 't land weder in't gesigt te crijgen de wind Z. en Z.t.O. stijve topzeijlscoelte 's middags conden door de betoogen lugt halven geen goede hoogte becomen maer gisten N^d.O^t. ½ O. 16 mijlen gezeijlt te hebben en dienvolgens op 27 gr. 35 m.^ten te wesen, lieten 't nog al N.^den en N.t. W.^ten overstaan, in 't vierde glas naer de middag saegen 't landt zijnde eenige duijntjes, 's avonts wierdt 't stil met zeer betoogen lugt, 's nagts liep d' wind Z.O. en O^l. labbercoelte.

[p. 45]

den 17^en d^o.

den 17^en d^o. 's morgens bevonden door een peijling 15 gr. 11 m.^ten N. westering een cleijn lugtje uijt den O.N.O. en ook N^d.hand lieten 't naer de wal overstaan, 's middags gisten omtrent 12 mijlen N. ½ W. vertiert te zijn en mosten dan op 26 gr. 27 m.^ten gecomen zijn, daer ter contrarie ons maer op 27 gr. en 20 m. bevinden te wesen so dat daeruijt blijckt dat hier harde stroom om d' Z^d. loopt. Waeren omtrent ½ mijl van de wall dog conden met 50 vaem geen grond crijgen, leijden 't doen met de steven weder t' zeewaerts, 't is hier al sandstrand en sandduijnen met witte plecken ende oock eenige boomen bewassen, maer conden landwaert in geen hoog land sien, 't streckt hier al meest N.^den en N.t.O. d'wind N^l. moije labbercoelte leijden 't so over en weer, 's avonts wierpen, omtrent ¾ mijl buijten de wal zijnde 35 en 33 vaedem vuijle grond, naamen ons marsseijl in, lieten 't doen weder de geheele nagt met een N.N.W. topzeijlscoelte t' zeewaerts overstaan.

den 18^en d^o.

den 18^en d^o. 's morgens d' wind alsvooren met betoogen lugt, lieten 't voort t' zeewaert overstaen, doordien dat dit de beste bouch was, 's middags gisten omtrent O.t.Z. elff mijlen vertiert te zijn en mosten dan op 27 gr. 29 m. wesen maer bevinden ons in 't hoog meten op 27 gr. 57 m.^ten te zijn daeruijt te letten staet, dat hier harde stroomen gaen, de wind nog als voren moije topzeijls coelte, bleven nog al bij d' N.O.t.O. coers continueren. Kort naer de middag liep d'wind N.N.O^l. moije topzeijls coelte, leijden 't dierhalven overstaegh en lieten 't de heele nagt naer d' wal overstaan 's nagts labbercoelte.

den 19^en d^o.

den 19^en d^o. 's morgens met lamieren liep d'wind N.W. met labbercoelte saegen 't land leijden 't doen met d'steven t'zeewaerts tot omtrent 10 ueren doen liep d'wind N.O. topzeijls coelte liepen doen weder naer de wall 's middags gisten omtrent thien mijlen W. vertiert te zijn bevonden doen 28 gr. 7 m. int vierde glas quamen in een inbogje daer de rivier Os Medos de Sura inleijt, omtrent ⅓ mijl oost van de rivier op 10 vaem fijn sandgrond ten ancker, hadden 't N^d. land omtrent 3 mijlen N.N.O. ½ N. en 't Zuijdland 2 mijlen Z.t.W. van ons, so dat dit land hier al N^d. begint te strecken, 't zijn oock al hooge wit bepleckte sandduijnen die oock met swaere boschaedjen bewassen zijn, d' stroom liep hier seer sterk d' rivier uijt, dat 'et 't water wel een cleijne mijl t' zee deed veranderen, begon tegen den avond zeer stijff uijt de N^d.O. hand te waeijen en bleeff den geheelen nagt continueren.

den 20^en d^o.

den 20^en d^o. 's morgens mooije topzeijls coelte voeren omtrent 9 ueren met d' sloep nevens den corporael Balcq en 3 soldaten naer

[p. 46]

land bevonden al opgaande fijn sant en 't branden op sommige plaatsen hard, dog roeijden door deselve heen in de rivier comende bevonden alhoewel 't wassend water was, sterke stroom uijt te gaan, 's middags liep d'wind Z.Z.O. en Z.^en met labbercoelte 't was daer omtrent 1 vaem diep een stuck weegs opwaerts zijnde quamen eenig volck die geelagtig waren te spreken waeronder oock eenige pickzwart, sodat geen regte kaffers nog oock Hottentoos waeren¹⁾, wilden eerst niet bij ons comen, dog quamen naerdat wij d'rivier weder een stuckweegs affgecomen waeren, daer wij veele serijs²⁾ onderwegen vonden staan en oock Visbobbers op t strant saegen leggen, weder bij ons beduijden haer naer veele bewijsing over en weder 't geweer neder te leggen, dat hassegaeijen van een vaem lang met ijsere harpoenen aan t eijnd waeren en oock een enterbijl daer zij scheenen zeer curieus op te wesen, want bloncken tegen d' sonn als silver, leijden eijndelijck omtrent 16 a 17 sterk zijnde, haer geweer van haer en d'eene die 't woordt voerde ging op zijne rugh leggen en streckte handen en voeten van malcanderen en quamen doen bij ons, vertrouden dat 't selve een teken van vrede en vriendschap moet wesen gelijck zij ons bewesen, 't waeren altemael kerels als boomen, eenige pickzwart en eenige wat geelder van coleur, seer vet en glat; waeren heel naeckt, hadden agterop 't gat een vel van 2 voet lang en ½ breedt voor de schaemelheijt, maer hadden geen off weijnig craelen; waeren naer deselve seer graeg maer en conden geen taback, bewesen ons alle vrundschap, bragten ons eenige oevesen³⁾ en haelden ons oock een vaedje vers water, zij bewesen ons dat zij Olijphants tanden hadden, en dat zij die morgen als wij weder aan land quamen ons zouden brengen, vernamen oock een stick beploegt off bearbeijd landt cort naer den middag namen ons affscheijd van haer en quamen met een sloep brandhout, dat hier zeer gemaklijk te cappen is, aan boort, d' wind Z.W. labbercoelte alsdoen heeft den raet goet gevonden ons ancker te ligten en onse reijs te vervorderen, gelijk wij oock deden stelden onse coers N.N.O. en N.O.t.N. bij de wall heen de regte rivier streckt meest N. en N.N.W. op so als ick sien conde leijt 't hier vol platen maer daer loopt een kil van 2 a 3 vaem diep.

1) Een bewijs van de sterke vermenging der rassen.

2) Maleisch = sero's, toestellen voor vischvangst.

3) Onbegrijpelijk; wellicht ‘coebeesten’ bedoeld?

den 20^en d^o.

den 20^en d^o. lieten 't den geheelen nagt met een Z.Z.W. labbercoelte N.N.O. overstaan; diepte van langsame hand aff van 10, 12. 14. 16. 18 vaedem, al fijn en oock schulpsandig grondt.

[p. 47]

den 21^en d^o.

den 21^en d^o. smorgens liep d' wind Z.W. labbercoelte conden aan t kand niet sien 't avanceren tegen de middag wierd 't stil mosten doen also wij door d' stroom die tegen 20 mijlen liep overstier dreven op 30 a 31 vaem schulpsandige grond een groot ½ mijl buijten de wal ten ancker koomen, gisten 'smiddags omtrent 13 mijlen N.N.O. geseijlt te hebben en mosten dan op 27 gr. 19 m. wesen daer wij ons in 't hoog meten maer op 27 gr. 50 m. bevinden te zijn de wind liep weder N.O. met labbercoelte voeren doen met d' sloep naar d' wall met den corporaal Balcq en twee soldaten om te sien off wij wat brandthout conden crijgen, dogh daercomende quaemen der veel swarten uijt 't bos springen achten t dierhalven ongeraedsaem te wesen om aen land te gaan, roeijden een stuckweegs bij d' wall op, om door d' stroom (die hier wel tegen 20 mijlen in 't etmaal loopt) t schip niet mis te drijven, maer conden 't zelve alsoo 't een marsseijls coelte uijt d' N.O. hand begon te waeijen niet krijgen roeijden doen naer d' wall en voort bij deselve weder op en quamen 1 ½ uer naer sonsondergangh weder aan boort, d' wind de geheele nagt N.N.O. topseijls coelte d' stroom continueerde nogh even hardt.

den 22^en d^o.

den 22^en d^o. d' wind N.O. labbercoelte mosten door de wind en de stroomshalven die nog al even hard om d' Z. liep.

Accordeert desen naer gedaene collatie met zeeker journael van den caertenmaeker Sieuwert Jans Boom in sijn kist bevonden en op verscheijde papiertjes zeer casuijs geschreven voor sooveel d' selve leesbaer en verstaandel[ijk] sijn geweest. In d' fortresse de Goede Hoope desen 10 Febr. 1671.

H. Crudop

Secrts.

Naar de zeventien achtergeblevenen werd op weinig ernstige wijze gezocht tijdens de Grundeltocht die 25 September 1670 begon. Het resultaat kon al niet minder geweest zijn. 1 Februari 1671 kwam het scheepje terug met een rapport waarover de Kaapse Regering slecht te spreken was: men had in de baai waar men de achterblijvers vermoedde op 16 Januari kanonschoten gelost, niemand zien opdagen, een schuit met volk naar land gezonden, ter plaatse waar de oude schuit nog lag; daarin waren enkele zwarten, maar door branding belet te landen keerde het volk naar boord terug, ‘als wanneer haer wedervaren g'rapporteert hebbende daer op eenige Canonschooten lieten doen, ende alsoo sich evenwel niemandt hadde vertoont, zijn die qualijck bedachte opperhoofden alsvooren wederom tot een seer verkeerde resolutie getreden, sulcx sijlieden nadat aldaer nauw-

[p. 48]

lycx den tijdt van ongevaer 24 uren met den Hoecker vertoeft, 't ancker gelicht hebben, ende sijn alsoo weder herwaarts aangekeert, zijnde voorwaar de laaste dwalinge erger als d'eerste ende met alle 't welke wij ons geensins ten besten vinden gestight ende stelt ons niet buyten verdachtsaamheyt.’¹⁾

Op last uit het Vaderland²⁾ voer op 3 Junie 1672 het jacht De Vliegende Swaen naar de Oostkust en toen 2 September de reizigers onverrichterzake terugkeerden, kwam men tot de opvatting dat de hulp des Allerhoogsten blijkbaar ontbrak: ‘'t Schijnt dat God almaghtigh d'E. Comp. met de frequentatie dier gewesten, niet jegenstaende soo wel moyelicke besendingh successive daar op aangeleyt, voor alsnogh niet heeft gelieven te favoriseren doch blijfft Zijne Majesteijt evenwel hertelick gedanckt, die dit schip en volck uyt soo veel rampen en gevaren geredt en nogh behouden hier wederom aangebragt heefft.’³⁾

Toch ging 20 Maart 1673 het scheepje De Bruydegom (een naam die evenals de op 9 Oktober 1664 in de vaart gebrachte sloep De Bruyt de trouwlust der jonge kolonisten weerspiegelde⁴⁾, op zoek naar de gestrande Grundel, weer onverrichterzake.⁵⁾

Enkele jaren liet men het plan rusten. Moeilikheden over S^t Helena tijdens de Engelse oorlog en de strijd met Gonnema's Hottentotten vergden veel aandacht. Zo werd het 13 April 1677 voor weer besloten werd tot een Oostkusttocht, eigenlik maar terloops: Mauritius was het doel en daarna moest op de terugreis het vasteland verkend. Het jacht de Cabeljouw, dat de gegevens van de Grundel van 1671 mee had, kwam zonder resultaat terug.

Wilhelmus ten Rhijne tekent in het achtste en negende hoofdstuk van zijn Schediasma⁶⁾ de toenmalige kennis over de inboorlingen aldus:

1) D. in dato. De Grundel verging 20 Februarie 1673 op de Zuidkust. Zie rapporten hierover D. 2 en 13 Maart 1673.

2) Missive van Heren XVII van 29 Augustus 1671 luidt: ‘Die van de Grundel bij UE. tot naerder ontdeckingh van de Oostcust van de Caep afgesonden hebben seer onvoorsichtich gedaen dat sij de aen landt gesonden menschen 17 sterck soo hebben laten staen, en sonder selfs voor de tweede mael iets verricht te hebben telckens weder nae de Caep gekeert sijn. Bij bequaeme gelegentheijt sal die voyagie nochmaals dienen hervat te werden.’

3) D. in dato.

4) Een ander voorbeeld hiervan is vermeld D. 4 Okt. 1687: ‘seker vrouws persoon gent. Marie Jansz. van Amsterdam in mansklederen en onder den naam van Matthijs Jansz. voor matroos p^r. 't schip 't rad van aventure hier geland en ten Casteele in versekering gebragt zijnde, is aanstonds van verscheide deser inwoonderen ten huwelijck versogt, dog dewijl van al te ligtvaardigen en argerlijcken leven bevonden werd, heeft d'E. H^r Commandeur de galants hun versoeck afgeslagen.’

5) D. 1 April 1673. De Bruydegom verging 22 April 1674. 1 Februarie 1663 was het scheepje in gebruik genomen.

6) Zie deel XI, bl. 133, van de uitgaven der Linschoten-Vereeniging.

[p. 49]

Cap viii.⁺ De hujus Eparchiae Incolis Hottentottis.

⁺ Nomen est in varias nationes divisis [sic];

1.	Quarum princeps illa, quam Essequaes faciunt. Natio, cum ex multitudine tum corporis proceritate (semigigantes enim putaveris) & robore fortissima; ideoque a suis nunquam impune lacessita. Si enim Namacquas &c. duas tresve pecudes abstulerint, ilico in eos bello saeviunt, penitiora cogniti a nostratibus^+ tractus ad CL. & paullo plus milliarum distantiam incolentes, ad insolitum nostrorum armorum expaventes visum; aliâs cum illis, qui consuetam ad Caput B.S. sedem tenent, moribus convenientes. Quorsum una quotannis vice jussu Gubernatoris, ex tabaco, araco, & aeneis torquibus, quibus illi ex diutina exspectatione impensius inhiant, mercimonia, commutando lucroso pecori, transferuntur.
2.	Alteram Namacquaes constituunt, hunc sibi peculiarem in vestitu servantes ritum: quod ubi alii vulpino, caprinove corio, hi ex elephantino dente contextis canistellis pudenda tegant, vix penetrabilibus aliis tutiores in bello scutis.
3.	Hos sequuntur Sousvas, ejusdem cum nostris Hottentottis ingenii & indolis.
4.	^+ Hinc Sonquas, quibus sontica de caussa a nostratibus ereptae sunt pecudes, ut silvis degentes alimoniam ex desertis, ferarum praesertim venatione petere cogantur.
5.	His affines sunt Gregoriquas.
6.	Inimicum agmen claudunt Honnimas, quibuscum nostrates ob dira municipium homicidia bella gerunt. Quorum praefectus supremus, Honnima dictus,^1) claudus etiamsi senex, strenuus tamen miles est.
7.	Illi vero, qui inter nostros securi arcem frequentant, auxiliares in terrestri bellocopias componunt. Eorum praefectus generalis Claes appellatur, & ab illo secundus Capteyn Cuyper, egregii uterque & vafri milites, non semel a me visi, mera cum nudipeda plebe mendicabula; sic huic, sex stipatoribus comitato, emendicatum tabaci frustulum pluries dedi, Gallice tantillum cum eodem locutus.

+ 28.

+ Nomen. Divisio in nationes.

+ 29.

+ 30.

1) Meestal Gonnema genoemd.

Cap. ix.⁺ De Connexione cum aliis.

Quinam vero Hottentottis contermini sint populi, necdum ita planum est; auriti plures quam oculati testes sunt, qui de

+ 31.

[p. 50]

⁺ [χ] Nigritis mussitant. Sic aliis persuasum vult decurio quidam nostras; se ab ultimis (ad quorum emissus erat fines, sextuplici consortio stipatus) Hottentottorum nepotibus, a⁺ caeteris vita & moribus plane discrepantibus, & nondum speciali nomine notis praecepisse; inter se & Nigritas spatiosum quoddam interjacere flumen, quod cymbis ex arborum cavamine fabrefactis, permutandis mercibus trajicerent. Caeterum Hottentottis [ψ] inter se nulli fines.

Schipbreukelingen van Nederlandse, Engelse en Franse nationaliteit brachten kort voor 1690 veel nieuws over de zwarte volken en ze spraken als ooggetuigen, niet van horen zeggen. Het Dagregister van 1687 vermeldt op 1 Maart:¹⁾

+ [χ] Vulgo Kaffers.

+ [ψ] Ut de Scythis, quos hodie Turcas appellamus. Just. lib. 2. histor.

1) Kol. Arch. N^o. 4002. fol. 186^vo-198.

[De schipper van de verongelukie fluyt Stavenisse hier angeland]

⁺ Op den middag komt hier opdagen schipper Willem Knijf met nog thien man van sijn volck namentlijck den opperstuurman en twee onder stuurluyden mitsg. sijn schieman en bootmansmaat met den constapel en seilmaker, en drie gemeene matrosen, hebbende hun schip Stavenesse²⁾ den 16 February des lestlede jaars op Tarra de Natal op 30½ graad verloren in maniere als bij de volgende verklaring van den opgemelte schipper Willem Knijf breder blijkt.

+ De schipper van de verongelukie fluyt Stavenisse hier angeland.

2) De Stavenisse kwam uit Indië. De stranding had plaats ± 170 K.M. ten Z. van de baai van Natal.

[Schrivtelijk verhaal sijns wedervaren]

⁺ Ick ondergesz. Willem Knijf, schipper op 't verongeluckte schip Stavenisse op den 16 Februarij des jaars 1686 's nagts in 't sevende glas van de hondewagt in de cajuijt slapende, nadat d'eerste wagt bijgewoond hadde, door 't schielijck inkomen mijns kajuijtwagters wakker geworden zijnde, vraagde ick den selven waarom soo ter loop binnen kwam? gav hij mij tot antwoord, dat men op de wal was, en dat hij voor de schieman een keers begeerde om 't touw op te halen, waarop ick schipper na boven vloog werdende van den boeckhouder⁺ gevolgd alwaar wij ons voor de branding, en den opperstuurman nevens den bootsman met 't cabeltouw op te halen om 't selve in 't ancker te steken besig vonden staande de twee andere stuurluijden middelerwijl op 't halvdeck, zijnde dood stil en donckeragtig⁺ weder, en dat nu 't daaglijcx met 't tuijancker³⁾ klaar waren, lieten sij 't eene voor en 't andere na op mijn ordre vallen, draijende 't schip voor 't daaglijcx ancker opkomende met de voorstevens voor an in de branding te leggen, dewelcke voor den boeg, en in 't mid-

+ Schrivtelijk verhaal sijns wedervaren.

+ 't schip bevind sig in debranding.

+ laten 't tuij en daaglijx anker vallen.

3) Boeganker waaraan het schip bij eb vastligt.

[p. *3]

Kaart 2.
Blz. 50.
Fragment MS.krt. van Zuid-Afrika. Alg. Rijks-Arch. N^o. 162.
NB. Op ⅗ der ware grootte. - Zie Cartographie sub 3.

[p. 51]

den van 't schip kwam te breken, hebbende dus na gissingh 2 a 3 glasen gelegen kwam op een bot een moij landwindje uijt de wal⁺ schieten, weshalven d'opperstuurman an mij voorsloeg 'tthuijancker angesien 't op en neer en sonder voordeel stond te mogen ligten om t' zeil te gaan 't welcke dan onder 't losmaken van 't voor marseil geligt werdende, en nauwlijcx boven zijnde wierd 't wederom dood stil, blijvende dus een wijltje leggen ging eindelijck 't daaglijcx ancker door dieshalve nogmaals 't thuijancker lieten vallen dog't en⁺ wilde niet houden, soo dat anstonds met d' agtersteve tegens de klippen stieten, 't schip nu geborsten en vol waters zijnde begav ick mij te water en swom an land, de schuijt wierd soo haast 't schip stiet uijtgeset met dewelcke sig de boeckhouder, ondermeester nevens 11 a 12 matrosen meenden te bergen, maar wierd in de branding endelijnx¹⁾⁺ en voorover geslagen soo dat sij merendeels kwamen te verdrincken.

Uijt 't hout en seilen an land gedreven wierd een tent opgeregt met voornemen ons daarin te bergen, als wanneer ick den matroos Otto Joosten van Amsterdam die d'uijtkijck gehad hadde vraagde of hij⁺ geen land gesien hadde? die daarop in 't anhoren van alle 't volck seide, in 't derde glas van de hondewagt van de fokke rhee gekomen te sijn, en den onderstuurman Jan de Groot gewaarschuwd en 't land gewesen te hebben die hem antwoorde 't is een mistbanck wij sijn nog te verre van land, gaat maar weer na boven 't gemene volck beklaagde ondertusschen bitterlijck hun en 's comps. ongeluck seggende namentlijck te meermalen luijdkeeld van 't wagtsvolck geroepen te sijn, land, land 't is land, willende d' een sijn gagie d'ander⁺ sijn lijf en hals daarvoor verpanden en verbeuren soo 't geen land was, voegende daarbij dat hun opperstuurman Isbrand Dirckxz Hoogsaad 't gehele vijfde glas van de hondewagt op 't halvdeck was op sijn hurken komen sitten, siende onder de seilen door, doende te loevwaard anbrassen en seggende tot den meergemelte onderstuurman⁺ diede wagt hadde seild suijd west so je kund.

Oock heeft Abraham Ruijgman mij bekend gemaeckt dat 'smorgens den 14 Februarij en twee dagen voor ons schipbreuck d'opperstuurman tegens hem en sijn cameraat Jan de Groot seide, 't soude wel konnen gebeuren wij eerder land sagen als wij gissen alsoo de miswijsing van negenthien op agthien en een gantschen graad zederd een etmaal afgenomen heeft, voegende daarbij sij 't op volck van

+ ligten 't tuij anker.

+ 't schip slaat tegen de klippen.

1) sic.

+ enig volk verdrinkt.

+ de man van d' uytkijk verklaard den stuurman gewaarschuwd te hebben land voor uijt te sien.

+ alle 't wagtsvolk roept luijdkeels Land, land, &a.

+ des onangesien word te loevward gebrast.

[p. 52]

d'uijtkijck niet mosten laten ankomen nog op hun het laten staan maar dat sij selvs dienden goede wagt te houden.

Inmiddels hebbe ick an 't volck voorgeslagen of se van sins waren⁺ op strand te blijven en 's comps. goederen sooveel mogelijck te bergen, waarop sij als uijt een mond antwoorden sij daartoe geen kans sagen, alsoo de goederen meest tegens de klippen an stucken geslagen oock zeewaarts ingedreven wierden 't welcke oock alsoo bij mij bevonden zijnde, besloot op haar anhouden nevens haar over land⁺ naa de caab de Goede Hoop mij te vervoegen, den negenthienden dan mij met haar op weg begevende, en omtrent drie mijlen gegaan hebbende, en wegens kragteloosheid hun niet kunnende volgen keerde⁺ ick alleen weder na 't strand alwaar wij den oppermeester krank en den constapel Theunis Jansz. nevens Jan Jaspersz. bootsmansmaat beide gekwetst in de tent gelaten hadden.

⁺ Twee dagen daarna kwam bij ons wederom te rugge de schieman met sijn maat, de seilmaker mitsg. drie matrosen, werdende op hun hielen gevolgt van alle drie de stuurluijden hebbende d' opperstuurman⁺ getragt den onderstuurman Jan de Groot an te raden met de⁺ resterende 47 koppen over land na de Caab de Goede Hoop te gaan dewelcke t selve annam te doen, maar sonder veel wegs te spoeden nam hij oock sijn afscheid van de Caabgangers, en koos 't pad van de stuurluijden sijn makkers, en arriveerde met hun te gelijck op 't strand bij ons.

⁺ Wij overleiden doen onse gebroke boot op te maken en met deselve den weg na de Caab de Goede Hoop ter zee te soecken dewelcke in veerthien dagen min of meer klaar en met onse proviand bestaande⁺ in een halv ancker brood en na gissingh 25 ℔ gesoute speck met een halve legger versch water geladen zijnde, staken met ons seven in zee blijvende d' overige willens an land, behalven d' onderstuurman Abraham die in 't afsetten van de boot bij ongeluck miste in deselve te springen en wij niet konnende de branding te boven komen, en de boot bijna vol waters hebbende, setten 't weder na 't strand alwaar⁺ wij ons compas graadboog proviand en goederen verloren.

Alles nu kwijt en de boot in stukken zijnde, overleiden wij hoe best daar te bestaan en door wat middel wij ons tegens den honger souden versekeren, d' inlanders wilden ons wel brood en vee [brengen],⁺ maar wij hadden niet waarmede 't eene of 't andere te kopen, Coralen en kopere arm en haisringen zijn daar alleen gewild. Voor spijkers,⁺ bouts en ander ijserwerck van 't wrak kregen wij wel enig brood en koorn, maar alsoo sij selfs te werck tegen, en met branden en

+ 't volk siet geen kansom 's Comps. goederen te bergen.

+ desbesluyten over land na de Caab te gaan.

+ de schipper keerd na 't strand.

+ in gelijken de schieman met zijn maat.

+ ook de stuurluyden.

+ seven en veertig koppen vervolgen hunreis.

+ de schipper doet de boot klaar maken.

+ steken met hun seven daar mede van strand.

+ die door de branding daar tegen en in stukken geslagen word.

+ d'Inlanders komen bij haar.

+ die gratig na ijser zijn.

[p. 53]

kappen van 't wrak hun seer wel van 't ijserwerck versagen en wij niet wetende 't selve bij haar soo geacht was, oock niet darvende haar 't wegslepen van dien beletten, uijt vreese van haar op den hals te krijgen alsoo sij somwijlen wel duijsend gewapende mannen starck waren, kregen sij van alles vol op terwijl wij gebrek leden.

Dus dan in d'uijterste verlegendheidgebragd, kwamen twee engelsche⁺ bij ons dewelcke etlijcke maanden te voren hun schip op Rio de Natal en 20 mijlen noordlijcker van 't onse verloren hadden¹⁾ dese luijden bereids land en taalkundig leerden ons hoemen met d'Inlanders leven most, en boden ons haar hulp tot onser gemene behoudenisse⁺ goedwillig an mitsg^s. part en deel harer koopmanschappen, bestaande in kopere ringen en gemeene corallen en genoeg omhun met ons alle tot vijftigh jaar met brood en vleesch te voeden, dierhalven⁺ wij te rade wierden ten versoeke deser buurluijden op te breken en onse hoop an de hare te hegten, en in onscheidbare maatschappie van voor en tegenspoed te treden.

Hier bekwamen wij de ruijmhandige leevtogt voor corallen, kopere oor, arm en halsringen en 't gemene volck 't ontsag voor hun officieren⁺ langsamerhand verliesende, begost eindelijck an mijn en mijn stuurluijden ons wandevoir en voornamentlijck de gepleegde dieverie⁺ omtrent 's Comp^s. peper opentlijck te verwijten seggende de schieman en bootsmansmaat wij in het schip Stavenisse ter rheede van Batavia omtrent de dertig sakjes peper na gissingh sesthien picols, met handen overgegeven en geladen, deselve wederom voor Ougli in Bengale in meerder sakken en die met takels mosten overgehijst werden gelost te hebben, waardoor 't gemene volck soo geargerd soude geweest sijn dat ten tijde men de voorsz. peper loste de bootsman dese woorden slaakte dat sijn dieven! dat sijn dieven, soo wij dat deden men soude ons hangen. Onder anderen verweet oock de voorsz, schieman an mijn opperstuurman hoe hij gedurende de reis uijt Bengale na de Caab de Goede Hoop veelmaals de cours veranderd⁺ en somtijds een halven oock wel een gehelen streeck als hij stuurman ter wake stond gestolen hadde.

Dus omtrent de vier maanden in de hoogste verwarrenis met morren⁺ en onderlinge onwilligheid doorgebragd hebbende, leiden in beraad een vaartuijg te timmeren, elck stelde sijn vernuft te werck, uijt de beugel van een luijk smede Jan Kingston²⁾ engelsman een saag men deed een keer na ons wrak, en raapte alles wat te stade komen konde⁺

+ twe Engelsche matrosen komen bij 't volk van Stavenisse.

1) 17 Mei 1685 was bun schip, The Good Hope, vergaan.

+ die deselve met raad en daad bijstaan.

+ sij breken gesamentlijk op.

+ en krijgen van alles vol op.

+ sijverwijten malkanderen hun gepleegde dieverie.

+ en ontrouw in 't veranderen van Cours.

+ sij nemen voor een vaartuijg op stapel te setten.

2) Uit Bristol.

+ doen een keer na 't wrak.

[p. 54]

te samen, men vond er drie ankers in de klippen en op strand geworpen waaronder ons daaglijcx anker met een eind van sijn touw voor 't welcke 't schip gelegen hadde, men brak de schagt an stukken dienende een gedeelte tot anbeeld 't andere mitsg^s. d' armen en ring wierden tot spijkers en bouwts versmeed.

Ons vaartuijg nu eindelijck door onse kloekheid en der inlanders arbeid vervaardigd bragten wij 't te water, en nadat een tamelijcken voorraad van brood en koorn, water, versch en gesoute vleesch⁺ daarin geladen hadden staken den 17 Februarij lestleden sonder caart, compas of boog in zee, houdende de wal gedurig in 't gesigt tot dat wij ten laatsten den eersten deses in de tafelbay ten ancker kwamen, verwondert zijnde geen kondschap van ons volck voor omtrent een jaar ten getal van 47 kloeke en gesonde koppen herwards overland gegaan te vinden.

⁺ Alle dese onheilen kan ick niemand dan mijn opperstuurman Isbrand Dircksz. Hoogsaad wijten welkers hoogmoed en twistgierigheid mij verpligt heeft veelmaals iets vredenshalve over mij te laten gaan, waar bij komt sijn vermetelheid om in mijn afwesen in de cajuijt te gaan, en 's comps. en mijn papieren aldaar met 't openen van de doos na te sien, de hoofdtouwen buijten mijn kennisse op de reise herwards en in de maand Januarij des lestlede jaars an te setten, gelijck⁺ oock een der lijseilen omtrent deselve tijd te doen vermaken, en sonder mij van 't een of 't andere te verwittigen, den seilmaker om dat hij alleenlijck seide het selve seil niet te sullen deugen indien hij 't soo kwam te vermaken gelijck hem de stuurman belaste, die daarop antwoorde, doet soo als ick U gebiede hem met eenen slaande en met voeten trappende, zijnde naderhand 't seggen van den seilmaker voorsz, waar en 't lijseil onbekwaam bevonden, soo dat hij opperstuurman in alle manieren getragt heeft mijn gesag t' onderdelven en hem 't selve toe te matigen, en ten laatsten vresende wegens dese en gene sijdgangen door mij hier an d' Caab te regten gesteld⁺ te werden, al willens 't schip heeft verseild, 't welcke na alle waarschijnlijckheid sal blijken indien de meergemelte onderstuurman Jan de Groot sijn woorden tegens mij en den bootsmansmaat gevoerd wil gestaan, die door ons gevraagd zijnde om wat reden hij ons tot sulck een ongeluck gebragt hadde? antwoorde, swijgt maar stil, als wij komen ter plaatse daar wij ons verantwoorden moeten soo sal men sien of wij malkanderen gewaarschuwt hebben of niet, gevende daarmede klaarlijck genoeg te kennen hij den opperstuurman van 't land gewaarschuwd heeft.

+ steken in zee.

+ d' Opperstuur man meeste oorzaak van 't verongelukken der Fluyt Stavenisse.

+ die sig te veel gesags angematigd heeft.

+ word geoordeeld al willens 't schip verseild te hebben.

[p. 55]

Dit mijn bovenstaande verhaal verklareick Willem Knijf gewesen schipper op de fluijt Stavenisse bij mijne manne ware woorden d'opregte en cincere waarheid te wesen, in oorkonde van dien 't selve met eigene hand onderteikene, onderstond In 't Casteel de Goede Hoop den 25 Martij 1687, en was geteeckent, Willem Knijf in margine ons present als gecommitteerdens en was geteeckent Dominique de Chavonnes en Cornelis Pietersz. Linnes. Lager me presente en was getekend J.G. de Grevenbroeck secretaris.

Sondagh 2.¹⁾

Heden variable wind, dog 's na-middaghs S.O^t. als wanneer enige schapen der Hottentots tot provisie voor de verwagte retouren hier ten Casteele wierden opgebragt, zijnde des Heeren rustdag na gewoonte gevierd, en werden voor gecommitteerdens uijt den achtb. Raad enige matrosen en officieren van 't gebleve schip Stavenisse in maniere als volgd verhoord.

1) Het Dagregister loopt door.

Nader verklaring eniger Officieren en matrosen van Siavenisse.

Heden den 2 Martij 1687 verschijnen voor gecommitt^s. uijt den⁺ achtb. Raad deses Commandements Isbrand Dircksz. Hoogsaad opperstuurman, Abraham Cornelisz. Ruijgman, en Jan de Groot beide onderstuyrluijden, mitsg^s. Gerrit Jansz. Ridder schieman, Theunis Jansz. constapel, Jan Jaspersz. bootsmansmaat, Antonij de Ca seilmaker, Pieter Aartsz. van Bodegraven, Pieter Dircksz. van Medenblick, en Hendrick Jansz. matrosen alle te samen in dienst der E. Comp. bescheiden geweest op de fluijt Stavenisse verklarende bij hun manne ware woorden in plaats van eede hoe sij deposanten den 16 Februarij des lestlede jaars in 't sevende glas van de hondewagt, zijnde dood stil, dog mistig en regenig weder met hun voorsz. schip Stavenisse op vier vademen waters bij de valreep voor tarra de Natal tusschen de 30 a 31 gr suijder breedte bijna in de branding,⁺ onder een seer sware dijning en anrolling van de zee voor hun daglijcx boeg ancker sijn komen leggen, bij 't welcke sij 't thuij anker lieten vallen, dog 't selve op en neer hangende, en een landlugtje haar moed gevende om uijt 't gevaar en van de wal te konnen geraken, ligten het wederom om dies t' eerder met 't inhalen of kappen⁺ van 't boegancker onder seil te sijn maar soo haast en was 't thuijancker niet binnen of 't ander ging door dog d' onderstuurman Ruijgman voorsz. segt 't selve nog wel een halv glas is blijven leggen en verklaren sij deposanten dat 't selve niet heeft gehouden, dieshalven

+ Nader verklaring eniger Officieren en matrosen van Siavenisse.

+ de fluijt Stavenisse komt in de branding ten anker.

+ 't thuijanker word geligt.

[p. 56]

sij 't thuijancker nog hebben laten vallen dog voor en aleer 't selve⁺ kwam te houden stiet 't schip tegens de klippen met sijn agterstevens soo hard dat 't roer weg en 't ruijm vol waters geraakte, waarop ieder na een goed heenkomen sag, bergende d'een voor en d'ander na, soo hij best kost, zijn leven, de boeckhouder S^r. David Davidson en d'ondermeester nevens elf of twaalf matrosen tragteden haar met de schuijt te bergen, maar wierden in de branding omgeslagen, alwaarse⁺ merendeels hun leven lieten, de rest kwam door swemmen en op stukken hout den eersten, tweden ende laatste den derden dag harer schipbreuk gelukkiger aan land, dewelcke voor en aleer 't wrak⁺ verlieten enige buspoeder uijt de kardoes kokers t' samen geraapt mitsg^s. een gedeelte bengaals twebakke brood, met twee compassen en een of twee zeecarten in een groot vleeschvat gekuijpt benevens een kopere ketel angevuld met enige rommeling voor af in zee wierpen komende 't selve heel en gaav an land.

⁺ Den 19dito 't wrak in stukken en geen volck meer ver wagtende zijnde besloten sij eenstemmig wegens schaarsheid van leevtocht en onkunde des lands en tot nog toe geen van desselvs inwoonders vernomen hebbende met alle man op te breken en voornemens de Caab de Goede Hoop over land an te doen, latende op 't strand al 't goed dat⁺ de zee heel beschadigd uijtwierp, en daar benevens in de tent den oppermeester siek, mitsg.^s den constapel gekwetst an zijn been door de klippen na land swemmende nevens d' bootsmansmaat met een bijl in sijn bil verwond door den opperstuurman als deselve 't touw kapte om 't ancker 't eerstemaal te laten vallen.

⁺ De schipper te swak om 't volck te volgen keerde den eersten dag alleen weder na de tent, den tweeden en derden dag marcheerden sij nog te samen, maar den vierden 's morgens nam de schieman met sijn so ook de schieman met zijn maat. maat nevens de seilmaker en drie matrosen oock de keer na 't wrak, werdende weinig uuren daaran door den opperstuurman en twee onderstuurluijden gevolgd, alsoo sij geen uijtkomst van hun voorgenomen⁺ reis sagen, wegens de steile ruijge en bijna onbeganklijcke wegen en schaarsheid van levensmiddelen, als zijnde ieders aandeel na gedane verdeling niet groter dan een hoed vol brood met vijf of ses hagjes⁺ spek, latende alsoo d' overige manschap ten getal van seven en veertig kloeke en gesonde koppen hun reis en cours suijdwards voortsetten van dewelcke naderhand niet een ten voorschijn gekomen, oock geen taal of teken vernomen is hebbende boog caart en compas mitsg.^s enig geweer, kruijd en loot bij haar. Eindelijck na veel sukkelens en ongemakken geraakten sij deposanten weder bij een ander

+ 't schip stoot tegens de klippen.

+ enig volk vergaat met de schuijt.

+ 't overige komt behouden an land.

+ Sij nemen voor na de Caab over land te gaan.

+ agterlaten drie sieken in de tent.

+ de schipper te swak om te volgen keerd na 't strand.

+ nevens de stuurluijden

+ seven en veertig man vervolgen hun reis.

[p. 57]

op 't strand in de tent, zijnde te samen derthien man sterck, waarvan⁺ d' oppermeester vijf a ses weken daarna is komen t' overleijden, werdende de schiemansmaat den 5 October door een elephant dood geslagen,⁺ en verplegt omtrent veerthien dagen tot 't opmaken van hun boot angewend en deselve in zee gebragt hebbende geraakte die in d' uijterste branding halv vol water en konnende wegens stilte niet⁺ voorwaarts komen dreven wederom agteruijt en de boot vol waters zijnde geraakte tegens 't strand en an stukken.⁺

Twee dagen na dese hun twede schipbreuk in dewelcke sij hun compas, caart en klederen verloren kwamen twee wel gewapende Engelsche met eenige inlanders bij haar, hun aanbiedende als bedenckelijcke hulp tot haar onderlinge behoudenisse, 't welcke sij deposanten⁺ voor annemelijck keurende besloten gesamentlijck op te breken en met een der engelsche na hun leger plaats wel twintigh mijlen noordlijck (alwaar sij oock omtrent voor elf maanden hun schip verloren hadden) haar te vervoegen, blijvende tot geriev en hulp van den siecken oppermeester d' andere engelsman, de schieman nevens een matroos in de tent, niet konnende d' inlanders door givten noch gaven bewogen werden den krancken (dewijl sij vreesden daar door ontreinigd te werden) overweg te dragen, onangesien sij niet weigerden vijftig ja hondert pont ijsers of andere swaarte drie en vier dagen reisens over berg en dal voor een kopere oorringetje te dragen.

D' oppermeester dan overleden en begraven zijnde vervoegden d'⁺ agtergeblevene hun bij de rest, alwaar sij 'teens wierden een vaartuijg op stapel te setten en 't selve uijt inlands hout soo veel mogelijck op⁺ te timmeren, middelerwijl deden sij soo nu en dan een keer na 't wrak Stavenesse, van 't welcke sij bergden al 't gene sij tot haar reis nodig agteden, voornamentlijck stukken van touwen, seilen en ijserwerck⁺ werdende weinig of niet van sijde en linne stoffen, behalven 16 a 20 stuckx armosijnen en linnen in de klippen, mitsg.^s een beschadigde baal mouris in 't sand door d' engelsche gevonden, komende in den begin deses jaars nog een partije van negen engelsche bij hun dewelcke weinig tijds te voren op 28½ gr. schipbreuck geleden en alles verloren hadden.¹⁾

Hun vaartuijg nu eindelijck tot vijftigh voeten langte en schaars veerthien voeten wijdte voltoijd en twee masten daar in geset zijnde,⁺ bragten enigen voorraad van gemale meel en twee a drie last koorn

+ derthion blijven op 't strand.

+ een van die word door een Elephant dood geslagen.

+ zij brengen de boot in zee.

+ die word voor 't twede maal tegens de klippen an stukken geslagen.

+ twee Engelse met enige Inlanders komen bij haar.

+ d' Oppermeester overleden.

+ sij nemen voor een vaartuijg te timmeren.

+ bergen weinig of geen goederen.

1) 25 Desember 1686 verging de Bonaventura uit Londen in de St. Lucia baai; 8 man en een jongen bereikten het vasteland. Kapitein was Jan Gilford uit Bristol. D. 6 Maart 1687.

+ brengen leevtogt te samen.

[p. 58]

an boord, met twee a 300 hoenders mitsg.^s ruijm duijsend pond gesoute en gerookt osse en koeije vleesch, en nog twintig geiten en bokken, 150 pompoenen seventhien halve leggers met versch water waarvan sij er elf nieuw gemaeckt en alles voor 't koper en corallen⁺ der engelschen gekogt, en den arbeid der inlanders betaald hebben, stekende den 17 Februarij sonder compas stek¹⁾ of caart met den dageraad in zee na dat se een rond jaar en een dag op tarra de Natal⁺ huijsgehouden hadden, agterlatende vier engelsche en een fransman²⁾ die 't beter oordeelden en voordeliger voor haar daar te blijven dan wederom op ongestadige golven van fortuijn en zee hun overte geven.

⁺ Sij hebben 't land seer vrugtbaar en volckrijck bevonden, d' inlanders minsaem, mewaardig, gedienstig, starck en vernuftigh, alleen met⁺ een assagaij gewapend, hun koning of opperhooft gehoorsam en onderdanig, wonende in buurtschappen, en in huijsjes uijt takken met⁺ biesen en lang gras doorwrogt en gelijck de vaderlandsche hooybergen opgetogen, sij vallen in haar dragt kleding en ommegang veel geschikter als de Caabsche hottentots, hun vrouwen bemoeijen haar met den lanbouw de mans hoeden en melken 't vee; hoenders⁺ dewijl se op vuijlicheden asen eten sij niet nog weiniger derselver eyers, walgen en spouwen als sij d' Europeanen deselve sien eten, voor een koperen arm of gemene halsring de dikte van een tabaxpijp⁺ verkopen sij een vette koeij of os van ses honderd min of meer ponden, oock geven sij voor diergelijcken ring sooveel koorn, als men in een vleeschvat bergen kan, uijt welck koorn sij smakelijck en seer⁺ voedsam brood bakken, en dan oock swaar en vet bier niet onlijflijck⁺ om te drincken brouwen, 't welcke sij in aarde vaten bewaren, verder onderhouden sij hun bij sekere boontjes de vaderlandsche paardebonen in smaak en grote niet ongelijck mitsg^s. eenige wortelen,⁺ weker en ongeuriger als de pattattes, taback hebben en roken sij oock, dewelcke door goede havening ongelijck beter soude werden, van boomvrugten hebben sij niet anders dan sekere onbekende pruijmen en coloquinten.

⁺ Elephanten zijnder van ongeloovlijcke grote en in sulk een menigte dat er wel 50 a 60 seffens gesien werden, wilde buffels, swijnen, katten, zeekoeijen ontbreken niet, nog gansen of eenden en ander gevogelte, verders niet verklarende dan dat se in min dan twaalf³⁾ dagen stark elf duijtsche en negen engelsche koppen van tarra de Natal

+ gaan 't seil.

1) = bestek?

+ vijf man blijven willens an land.

2) Dit waren 3 man uit The Good Hope, 2 uit de Bonaventura.

+ 't welk seer vrugtbaar bevonden is.

+ d' inwoonders gedienstig en geschikt.

+ kun woningen.

+ eeten geen hoenders.

+ verkopen een os of koeij voor een hals of armring.

+ hebben voedsam brood.

+ ook bier.

+ en tabak.

+ veel wild en tam gedierte.

3) Ze voeren van 17 Februarie tot 1 Maart.

[p. 59]

hier angeland zijn, presenterende sij deposanten 't bovenstaande ten allen tijde des versogt zijnde, met gestaafden eede te bevestigen, dies ten oorkonde sij 't selve in tegenwoordigheid der ondergeschrevene gecommitteerdens met eigen hand ondertekenen. Onder stond In 't Casteel de Goede Hoop, jaar en dag als boven en was getekent bij de deposanten boven genoemt, in margine ons present als gecommitteerdens en was get. D. De Chavonnes en C.P. Linnes, lager me presente en was getekent J.G. de Grevenbroeck secretaris.

Dese bovenstaande verklaring wel en duijdelijck de voorsz. deposanten voorgelesen zijnde van woord tot woord blijven daarbij volkomentl^k. persisteren, begerende niet bij of afgedaan werd, sprekende totbekragting der waarheid ieder in 't bijsonder en alle te gelijck dese formele woorden soo waarlijck moet mij God almagtig helpen. Onderstond aldus gedaan en verleden In 't Casteel de Goede Hoop den 24 Martij 1687 en was get. bij d' deposanten boven genoemt in margine ons present als gecommit. en was getekend D. de Chavonnes C.P. Linnes lager me presente en was getekend J.G. de Grevenbroeck secret.