Reizen in Zuid-Afrika in de Hollandse tijd. Deel I. Tochten naar het Noorden 1652-1686

[Komst der Hessequa]

Hadden in de eerste jaren van de Nederlandse vestiging de inboorlingen⁺ in de buurt van het Fort getracht om hen, die dieper het land in woonden en vee bezaten, van de ruilhandel met de Compagnie af te houden, op den duur bleek dit ondoenlik. In November 1661⁴⁾ waren Oedasoa en Gonnomoa al bevreesd voor de komst der Hessequa, die volgens Sonqua-berichten aanstaande was. De Hessequa stonden onder een overste, die een familielid was van Sousoa, ‘opperconingh over de Chainouquas’,⁵⁾ en Sousoa had de Hessequa veeruiling aan het Fort aanbevolen;⁶⁾ en eind 1662 kwamen ze met veel mooi vee. Toen in 1663 Sousoa overleed, bleef de goede verstandhouding met zijn zoon.⁷⁾ Herhaaldelik werden tochten gedaan naar Hottentotten, die met vee in de buurt lagen;⁸⁾ zelfs de gemalin van de Kommandeur Cornelis van Quaelbergen en enkele andere dames gingen 20 Desember 1667 een eind het binnenland in, onder geleide van de Luitenant, en bij terugkomst bracht men 30 beesten en 117 schapen mee, die geruild waren bij de inboorlingen. Met enkele Hottentotten die zich op de voorgrond stelden, zoals indertijd Harry gedaan had (hij was in 1662 of 1663 overleden)⁹⁾, kwam men ook op goede voet: Kuiper¹⁰⁾ en Schacher,¹¹⁾ beide Caapmans.¹²⁾

+ Komst der Hessequa.

4) D. 21 Nov. 1661.

5) D. 17 Febr. 1661.

6) D. 21 Nov. 1662.

7) D. 20 Sept. 1664.

8) Zo werden er kleine landtochten gedaan op 8 Nov. 1662, 5 Junie en 27 Nov. 1663, 11 Jan., 14 Febr., 22 Aug., 23 Sept. 1664, 9 Maart, 26 April, 2 Aug. 1666, 6 Mei 1667, enz. maar deze bleven op reeds bekend gebied.

9) Zijn plaats werd ingenomen door een Goringhaikona ‘genaemt bij hen Demtaä en bij d'onzen Klaes Das, omdat hij eens op het Dassen eilant gevangen en gebannen zij geweest, over zekeren misdaet, aen de Nederlanders gepleeght; maer is naderhant, door zich zelven wel te dragen, ontslaekt, en in zijn oude heerschappije gestelt,’ vermeldt Dapper, Op. cit. f. 627. Het Dagverhaal vermeldt uitdrukkelik dat hij en anderen ‘met haer vrije wille meede sijn gegaen’ naar Dasseneiland. Werken wilden ze er niet ‘echter niettemin sullender hier een behouden ende sien off de Hollantsche sprake niet sal leeren, alsoo deselfde redelijcker al verstaet ende wel laten bejegenen.’ D. Missive van 12 Oktober 1654 van Dasseneiland. Tijdens Harry's afwezigheid diende ‘Claes Das ... in sijn plaetse ... ons als tolcq.’ D. 5 Sept. 1655. Het Dagverhaal noemt hem ‘Kaikana Makoukoa alias Claes Das’. D. 5 Aug. 1659.

10) D. 6 Julie 1666.

11) D. 8 Mei 1667. Schacher was de zoon van Gogosoa en heette Osinghkkamma, D. 1 Des. 1661. Dapper vermeldt (Op. cit. ƒ. 628) dat de twee zoons van de wel honderdjarige Gogosoa genaamd waren Osinghaikanna en Otegnoa, ‘welke hunnen vader, inzonderheit de oudste, altijts hebben zoeken t' overheren, en geheel meester te spelen.’

12) In 1669, D. 18 April worden nog vermeld Manckebeen, Houtebeen, Zee Capiteyn, en Toback Tackmans.

[p. 122]

De reis van Korporaal Jeronimus Croese geeft weer veel nieuws.