Reizen in Zuid-Afrika in de Hollandse tijd. Deel I. Tochten naar het Noorden 1652-1686

[p. 114]

[Instructie voor Jonas de la Guerre]

⁺ Men kan niet zeggen dat de gezaghebbers aan de Kaap spoedig ontmoedigd waren. Bij resolutie van 27 September 1663 werd besloten tot een nieuwe landtocht. Jonas de la Guerre zou de leiding hebben. Zijn instructie¹⁾ begon met een duidelike uiteenzetting van het doel van de tocht: ‘Dewijle onse E.E. Heeren Regenten in het vaderlandt als noch hebben gelieven te verstaen dat wij jaerlijcx van hier met eenige vrijwillige lieffhebbers landwaert in te senden souden blijven continueren, om met hulpe van de ontdeckte Namaquas noch al voirder en eens tot aen de geruchte Riviere Vigiti-Magna te mogen comen, en aldaer te onderstaen off met die volckeren daer omtrent woonachtich eenige voordeel voor ons met handel te doen moght zijn’ werd De la Guerre gezonden. Zestien tochtgangers stonden onder zijn bevel²⁾. Een ‘beslagen hechte boerewagen met 8 stucks goede ploeghossen (die oock cunnen dragen)’ werd meegenomen, daar op de vorige tocht een wagen goede diensten had bewezen ‘wel twaalff dagen lanck’ op de uitreis. Een ‘tentje met al zijn toebehooren’ was ook bij de uitrusting. Veel werd verwacht van de voorlichting van Van Meerhoff en Dorhagen, ‘als zijnde beyde vijff jaren achter malkanderen op eygen versoeck (gelijck nu mede doen) tot alsulcke lanttochten gebruyckt geweest, waer door deselve nu over all soo wegh- en reyskundigh geworden zijn dat die Ul met God de voorste wijders wel haest tot onder 't hooge off steyle geberghte (omtrent twee uyren gaens aen dees zijde van de Oliphants Reviere gelegen) brengen sullen alwaer uw dan de wagen langer geen dienst meer sal kunnen doen’. Dan moest de wagen uitelkaar worden genomen en begraven, ook hard brood, dat op de terugreis kon dienen. ‘Maer dit begraven dient omsichtigh en bij nacht off andersints bedecktelijck te geschieden’, anders was er kans dat men ‘'t ledige nest’ vond.

Indien de Namaqua weer hulp eisten tegen de Numakee moest De la Guerre ‘haer daer op minnelijck antwoorden en seggen dat van ons expres gelast zijt geen verbintenis noch oorlog met haer noch hare vijanden, veel min met eenige andere vreemde volckeren altoos aen te gaen’.... maar dat ge wel u ‘gaern als een scheytsman en middelaer sout willen laten gebruycken’ evenals geschied was tussen Namaqua en Cochoqua ten tijde van Kommandeur Van Riebeeck. Mochten de Namaqua, na geschenken ontvangen te hebben, het ‘soo billike voorstel van vreede belachen en verwer-

+ Instructie voor Jonas de la Guerre.

1) Kol. Arch. N^o. 3976. ‘Instructie voor den Sergiant Jonas de la Guere vertreckende van hier als hooft met eenigh vrijwilligh volck landtwaert in, omme te onderstaen off met off sonder hulp van de ontdeckte volckeren de Namaquas aen seeker groote Rivier Vigiti Magna genaemt comen en aldaer verrichten can 't geen hem in desen opgeleyt wordt.’ 10 Okt. 1663.

2) Pieter van Meerhof, van Kopenhagen, Johannes Dorhagen, van Gronau, Hendrick Hagen, Rudolph Homeck, Gillis Grimbergen, Abraham de Joncker, Christiaen van Kerckhoven, Anthony Bosman, de gebroeders Dirck en Jan Wesselsz, Joost Brochtrop, Hans Voort, Hieronimus Croese van Bielefeldt, Tobias Smith, Jan Tielman en Pieter Harthoren van Keulen. Jonas de la Guerre was van Havre de Grâce. Dorhagen, die in 1659 in ‘De Gecroonde Leeuw’ aan de Kaap was gekomen, stierf 12 Jan. 1667.

[p. 115]

pen’ en verder trekken willen beletten, zoals ze het Cruythoff gedaan hadden, ‘soo meugt haer vrij op antwoorden dat sulcx niet vermoght noch oock gesint waert te doen, want bij aldien nu niet en volbrocht 't geen uw opgeleyt was dat alsdan de Sourie off Capitayn van de Caep genootsaeckt soude wesen toecomende jae selffs met veel Crijghsvolck en Ruyters (daerse uyttermaten bangh voor sijn) dese reys te hervatten.’ En ook mocht hun worden wijsgemaakt ‘dat 'et u altemael wanneer soo onverrichter sake weder t'huys quaemt 't leven costen souw’. Als eindelik toch tot aanval door de Namaqua werd overgegaan, ‘soo sal 'et alsdan eens tijt wesen dat wij doen 't geen ons de natuer gebiet, dat is gewelt met gewelt tegen te gaen’. Maar als het zonder vechten kon geschieden, achtte men dit wenseliker, en beter was het wat te verdragen ‘als terstont revengie te nemen, off met de wapenen redderingh daer onder te maken’. En liever had men dat ‘alle met gesonde leden onverrechter sake weder bij ons comt als dat.... doot geslagen wort en gesamentlijcq als honden tot spijze der vogelen en wilde dieren int velt leggen blijven most.’ Dan volgen instructies hoe de Numakee aan de rivier Vigiti Magna te behandelen en opdracht om, als het mogelik was, door te reizen naar de ‘Choboquas off Cobonas’, ‘een volck dat men seyt veel anders van aert en leven, oock veel civielder als al dit smeerige Hottentoos geslaght te wesen’. ‘Men hout daer voor dat dit volck bij off omtrent de goutrijcke Stadt Monomotapa woonachtigh zij, van waer de Portuguesen van Mozambique grooten rijckdom jaerlijcx.... becomen.’ Dan volgt de opdracht hoe tot de Chobonas te spreken. Pieter van Meerhoff ‘als die wel ter pen en oock eenighsints in de teyckenkunst ervaren is’ moest ‘behoorlijck daghregister ... houden, gelijck deselveoock alle dagen eer ghij uytgaet en des avonts eer ghij uw tot rust begeeft in alder tegenwoordigheyt de gewoone morgen en avontgebeden tot Godt sal hebben te doen, op dat ghij op al uw wegen desselfs Goddelijcke bijstandt erlangen en behouden meught.’ Stierf de leider onderweg, dan moest Van Meerhoff het commando overnemen; was ook deze dood, dan Dorhagen. Indien op de terugreis nog tabak of koper over was,¹⁾ kon men ‘empas-

1) Meegenomen was hetgeen hieronder vermeld is:
Memorie van de navolgende Coopmanschappen en tot vereeringe voor de Namaquas aen den sergiant Jonas de la guere, hooft van de troup om aen de selve te distribueren als te weten:

Aan den Coninck off opperste

2 bossen groot root quispel grein.	1 do. gestreept violet,
2 bossen cleyn root do.	1 do. orangie.
1 bossjen noch cleynder root do.	1 do. wit.
1 bosjen groen pasta.	1 do taneyt.
1 do. cristallijn.	1 fauce hoedbandt.
1 do. blaeuw.	1 roode sargie muts met drie passementjes geboort.
1 do. lavendel.
1 do. groen Esmeraut.	1 geele coopere corale kettingh.
1 do. lamoen.	1 packje geele coopere cnoopen van 3 dozijn.
2 coopere platen wegen drie en een half pont.	4 messen.
4 dicke } stocken draetcooper wegende 4 ℔	2 pont tabacq.
4 dun } stocken draetcooper wegende 4 ℔	1 dozijn pijpen.
Voor de Eerste Zoon
1 bosjen groot root quispel grein.	1 roode muts van sargie.
1 do. cleyn root.	1 fauce hoedbandt.
1 do. noch cleynder.	1 dozijn geele coopere cnoopen.
1 do. groen pasta.	1 coopere plaat wegende vijff ℔
1 do. blaeuw.	2 dicke } stocken draetcooper 6½ ℔
1 do. lavendel.	2 dunne } stocken draetcooper 6½ ℔
1 do. esmeraut groen.	2 messen.
1 do. lamoen.	1 pont tabacq.
1 do. gestreept violet.	½ dozijn tabacx pijpen.
1 do. orangie.
1 do. wit.	Voor de tweede en derde als voren gelijck de Eerste.
1 do. taneyt.
Voor de 3 Capiteyns elck
1 bosje groot root quispel greyn.	1 do. orangie.
1 do. wat cleynder.	1 do. wit.
1 do. noch cleynder.	1 do. taneyt.
1 do. groen pasta.	1 roode Rovaensche muts.
1 do. cristallijn.	1 fauce hoedbandt.
1 do. blaeuw.	6 eoopere geele cnoopen.
1 do. lavendel	3 stocken dun cooperdraet wegende 1 ℔
1 do. groen esmeraudt.	3 messen ijder een.
1 do. lamoen.	¼ ℔ tabacq } voor yder omdat voorleden jaar niet gehad hebben.
1 do. gestreept violet.	2 tabacx pijpen } voor yder omdat voorleden jaar niet gehad hebben.
Tot den handel
2 massen root koebeeste corael.	12 stx. cabarij wegende 7 ℔
10 snoeren in yder 100 ronde coopere coraelen is 1000 stx.	12 stx. rhoode rovaense mutsen.
	3 massen diverse gecoleurde coraelen.
53 ℔ tabacq.	allerhande gecoleurde zijde en andere stoffe lapjes.
1 gros tabacx pijpen.
60 ℔ cooper bestaende in 20 ℔ plaat, 20 ℔ dick draet, 20 ℔ dun do.	2 compassen.
	6 bellen.
1 sackje coopere cnoopen 315 stx.	6 schelletjes.
8 ps. vilmessen.
Provisien en nootwendigheden
900 ℔ hart broot.	12 stx. kaersen.
70 ℔ spek.	2 pr. soetemelcx kaesen.
10 mengelen brandewijn. } yder apart in een vaetjen.	8 ℔ pruymen.
10 can spaence wijn. } yder apart in een vaetjen.	6 do. hollantze boter.
6 can azijn. } yder apart in een vaetjen.	60 ℔ rijs.
½ ℔ foelje, nagelen, noten en caneel, van elck vier loot doch caneel ¼ pont.	2 boecken papier.
	½ bos pennen.
9 ℔ peper.	1 Toetssteentje.
1 pennemes.	1 Tent en zijn toebehooren.
80 ℔ buscruyt, 80 ℔ cogels, 90 ℔ hagel.	2 picken.
6 bossen lont, 200 stx. vuyrsteenen.	2 spaden.
17 snaphaen roers.	2 bijlen.
17 pistolen.	3 hantbijlen.
2 stx. donderbussen.	1 cooper ketel.
2 bosjens huysingh off marlingh.	1 pan met een aerde potje om boter in te smelten.
16 lijnen van 12 en.
20 vishoecken.	Wat medicamenten en 9 slaeplaeckens tot playsterdoeck voor de gequetsen.
2 strengen zeylgaeren.
6 zeylnaelden.	2 schoppen.
wat cleyne spijckertjes.	1 graeff.

[p. 116]

sant de Chainouquas off de craalen van den verstorven oversten Sousoa’ aandoen om vee te ruilen. Binnen vier maanden moest de expeditie zijn afgelopen; dan kon met de retoervloot het resultaat nog worden gemeld ‘aan de Heeren Meesters in 't vaderlandt’.

Jonas de la Guerre's tocht, voortreffelik voorbereid, bracht de Compag-

[p. 117]

nie geen voordeel. De ‘lantreysers’ kwamen na veel lijden onverrichterzake bij het Fort terug, zooals hun ‘Journael’¹⁾ meedeelt.

1) Kol. Arch. No. 3976 (niet gepagineerd): ‘Journael gehouden bij mij Pieter van Meerhoff van de heen ende wederom Reyse gedaen int lant van Africa bij den sergiant Jonas de la guerre in conformité van seeckere memorie daer van ter handt gestelt in qualité als opperhoofft over sijn bij hebbende Compe. bestaende in 16 persoonen door last van de E. Hr. Zacharias Wagenaer, commandr. van 't fort de goede hoope ende verdere ommeslagh aen Cabo de Boa Esperance &a. aengegaen den 11^en October a^o. 1663.’ Woensdag 10 Oktober had Ds. Symon de Bucq, van het schip De Pauw, van Rotterdam, plechtige dienst gehouden, Gods zegen vragend op de aan te vangen landreis. De Joernaalhouder Pieter van Meerhoff trouwde op 2 Junie 1664 met de Hottentotse tolkin Eva, die toen al een tweetal kinderen, die een blanke vader hadden, bezat. In 1667 deed Van Meerhoff een tocht naar Mauritius en Madagascar. Bij de Antongil baai werd hij met acht man overvallen en vermoord door inlanders. D. 27 Febr. 1668.