Den hoonig-raat der psalm-dichten ofte Davids psalmen met d'andere lof-sangen

Dat derde Deel: Van de Danckbaerheyt.

XXXII. Sondagh.

86 Vrag. Aengesien dat wy uyt onser elendigheyt, sonder eenige onse verdienste, alleen uyt genade door Christum verlost zijn, waerom moeten wy dan noch goede wercken doen?

Ant. Daerom dat Christus, na dat hy ons met sijnen bloede gekocht ende vry gemaekt heeft, ons oock door sijnen H. Geest, tot sijnen evenbeelde vernieuwet, op dat wy ons met onsen gantschen leven Gode danckbaerheyt voor sijne weldaden bewijsen, ende hy door ons gepresen werde. Daer na oock dat elck by hem selfs sijns geloofs uyt de vruchten versekert zy, ende dat door onsen godtsaligen wandel onsen naesten ook Christo gewonnen werde.

87 Vrag. Konnen dan die niet saligh werden, die in haer godtloos ondanckbaer leven voortvarende, hen tot Godt niet en bekeeren?

Ant. In geenderley wijse: want de H. Schrift seyt, Dat geen onkuysche, afgodendienaer, echtbreker, dief, gierige, dronckaert, lasteraer, noch roover, noch diergelijcke, het Rijk Gods erven sal.

XXXIII. Sondagh.

88 Vra. In hoe veel stucken bestaet de waerachtige bekeeringe des menschen?

Ant. In twee stucken: In de afstervinge des ouden, ende in de opstandinge des nieuwen mensches.

89 Vra. Wat is de afstervinge des ouden mensches?

Ant. Het is een hertelick leetwesen, dat wy Godt door onse sonden vertoornt hebben, ende deselve hoe langer hoe meer haten ende vlieden.

90 Vrag. Wat is de opstandinge des nieuwen mensches?

Antw. Het is een hertelicke vreugt in Godt door Christum, ende lust ende liefde na den wille Godts in alle goede wercken te leven.

91 Vra. Maer wat zijn goede wercken?

Antw. Alleen die uyt waren geloove, na de wet Godts, hem ter eeren geschieden, ende niet die op ons goetdunken ofte menschen insettingen gegront zijn.

XXXIV. Sondagh.

92 Vra. Hoe luyt de wet des Heeren?

Ant. Godt sprack alle dese woorden.

Exod. 20.2. Deut. 5.6.

ICk ben de HEERE uwe Godt die u uyt Egyptenlant, uyt den diensthuyse, uytgeleyt hebbe.

Dat eerste Gebodt.

Gy en sult geen andere Goden voor mijn aengesigt hebben.

Dat tweede Gebodt.

Gy en sult u geen gesneden beelt, noch eenige gelijckenisse maken, [van 't gene] dat boven in den hemel is, noch [van 't gene] dat onder op der

[fol. Ff5v]

aerde is: noch [van 't gene] dat in de wateren onder der aerde is. Gy en sult u voor die niet buygen, noch haer dienen: Want ick de HEERE uwe Godt ben een yverigh Godt, die de misdaet der vaderen besoeke aen de kinderen, aen het derde, ende aen het vierde [lidt] der gener die my haten. Ende doe barmhertigheyt aen duysenden, der gener die my lief hebben, ende mijne geboden onderhouden.

Dat derde Gebodt.

Gy en sult den name des HEEREN uwes Godts niet ydelick gebruycken: want de HEERE en sal niet onschuldigh houden, die sijnen naem ydelick gebruyckt.

Dat vierde Gebodt.

Gedenckt des Sabbathdaegs, dat gy dien heyliget, Ses dagen sult gy arbeyden ende al u werk doen. Maer de sevende dagh is de Sabbath des HEEREN uwes Godts: [dan] en sult gy geen werck doen, gy, noch uw' sone, noch uw dochter, [noch] u dienstknecht, noch uwe dienstmaeght, noch u vee, noch uwe vreemdelingh, die in uwe poorten is. Want in ses dagen heeft de HEERE den hemel, ende de aerde gemaeckt, de zee, ende alles wat daer in is, ende hy ruste ten sevenden dage: Daerom zegende de HEERE den Sabbathdagh, ende heylighde den selven.

Dat vijfde Gebodt.

Eert uwen vader ende uwe moeder, op dat uwe dagen verlengt worden in den lande dat u de HEERE uwe God geeft.

Dat seste Gebodt.

Gy en sult niet dootslaen.

Dat sevenste Gebodt.

Gy en sult niet echtbreken.

Dat achtste Gebodt.

Gy en sult niet stelen.

Dat negende Gebodt.

Gy en sult geen valsche getuygenisse spreken tegen uwen naesten.

Dat tiende Gebodt.

Gy en sult niet begeeren uwes naesten huys: Gy en sult niet begeeren uwes naesten wijf, noch sijnen dienstknecht, noch sijne dienstmaegt, noch sijnen osse, noch sijnen ezel, noch yet dat uwes naesten is.

92 Vrag. Hoe werden dese tien geboden gedeelt?

Ant. In twee tafelen: daer van de eerste leert hoe wy ons tegen Godt sullen houden. De ander, wat wy onsen naesten schuldigh zijn.

94 Vrag. Wat gebiedt Godt in 't eerste gebodt?

Ant. Dat ick soo lief als my mijner zielen saligheyt is, alle afgoderye, tooverye, waersegginge, superstitie, of bygeloove, aenroepinge der heyligen, ofte anderer creaturen mijden ende vliede: ende den eenigen waren Godt recht leere kennen, hem alleene vertrouwe, in alle ootmoedigheyt, ende lijdtsaemheyt, my hem alleen onderwerpe, van hem alleen alles goets verwachte, hem van gantscher herte lief hebbe, vreese, ende eere: alsoo dat ick eer alle creaturen afga ende varen late, dan dat ick in 't alderminste tegen sijnen wille doe.

95 Vra. Wat is afgoderye?

Ant. Afgoderye is in de plaetse des eenigen waren Godts, die hem in sijn woort geopenbaert heeft, ofte beneven den selven yet anders versieren, ofte hebben, daer op de mensche sijn vertrouwen settet.

XXXV. Sondagh.

96 Vrag. Wat eyscht Godt in het tweede gebodt?

Ant. Dat wy Godt in geenderley wijse afbeelden, noch op

[fol. Ff6r]

geen ander wijse vereeren, dan hy in sijn woort bevolen heeft.

97 Vrag. Mag men dan gantschelick geen beelden maken?

Ant. Godt en kan noch en mag in geenderley wijse afgebeeldet worden. Maer de creaturen, al is 't dat sy konnen afgebeeldet worden, soo verbiedt doch Godt haer beeldenis te maken, ende te hebben om die te vereeren ofte Godt daer door te dienen.

98 Vrag. Maer soude men de beelden in de Kercken als boecken der Leecken niet mogen lijden?

Ant. Neen: Want wy en moeten niet wijser zijn dan Godt: dewelcke sijne Christenen niet door stomme beelden, maer door de levendige verkondinge sijns woorts wil onderwesen hebben.

XXXVI. Sondagh.

99 Vrag. Wat wil dat derde gebodt?

Ant. Dat wy niet alleen met vloecken ofte met valschen eede, maer oock met onnodigh zweeren den naem Godts niet en lasteren, noch misbruyken, noch ons met ons stilzwijgen ende toesien, sulcker schrickelicker sonden deelachtigh maken. Ende in summa, dat wy den Heyligen naem Godts anders niet dan met vreese ende eerbiedinge gebruyken, op dat hy van ons recht bekent, aengeroepen, ende in alle onse woorden ende wercken gepresen werde.

100 Vrag. Is het dan soo grooten sonde Gods naem met zweeren ende vloecken te lasteren, dat Godt hem oock over die vertoornt, die soo veel als hen mogelick is, dat vloecken ende zweeren niet en helpen weeren ende verbieden?

Ant. Ia het gewisselijk: Want daer en is geen grooter sonde, noch die Godt meer vertoornt, dan de lasteringe sijns naems: Daerom hy oock deselve met de doot te straffen bevolen heeft.

XXXVII. Sondagh.

101 Vrag. Magh men oock godsaliglick by den naem Gods eenen eedt zweeren?

Ant. Ia, als 't de Overheyt van hare onderdanen, ofte andersints oock de noot vordert, om trouwe ende waerheyt daer door te bevestigen, ende dat tot Godes eere, ende des naesten saligheyt: want sulck eed-zweeren is in Godes woort gegrondet, ende daerom oock van de Heylige in 't Oude ende Nieuwe Testament recht gebruyckt geweest.

102 Vrag. Mach men oock by de Heyligen of by eenige andere creaturen eenen eedt zweeren?

Ant. Neen: Want een rechten eed-zweeren is Godt aenroepen, dat hy, die alleen dat herte kennet, der waerheyt getuygenisse wil geven, ende my straffen indien ick valschelick zweere, welcke eere geenen creaturen toebehoort.

XXXVIII. Sondagh.

103 Vra. Wat gebiedt Godt in 't vierde gebodt?

Ant. Eerstelick, dat de Kercken-dienst ofte 't Predick-ampt, ende de Schole onderhouden werden, ende dat ick, insonderheyt op den Sabbath, dat is, op den Rust-dagh, totter gemeynte Gods neerstelick kome, om Godts woort te hooren de Sacramenten te gebruycken, Godt den Heere opentlick aen te roepen, ende den armen Christelicke hantreyckinge te doen. Ten anderen, dat ick alle de dagen mijns levens van mijne boose wercken vyere, den Heere door sijnen Geest in my wercken la-

[fol. Ff6v]

te, ende also den eeuwigen Sabbath in dit leven aenvange.

XXXIX. Sondagh.

104 Vrag. Wat wil Godt in 't vijfde gebodt?

Ant. Dat ick mijn vader ende moeder ende alle die over my gestelt zijn alle eere liefde ende trouwe bewijse, ende my harer goede leere ende straffe met behoorlicke gehoorsaemheyt onderwerpe, ende oock met hare zwakheyt ende gebreken gedult hebbe, aengesien 't Godt belieft ons door hare hant te regeeren.

XL. Sondagh.

105 Vra Wat eyscht Godt in 't seste gebod?

Ant. Dat ick mijnen naesten noch met gedachten, noch met woorden ofte eenigh gelaet veel weyniger met der daet, door my selven, of door andere onteere, hate, quetse of doode: maer dat ick alle wraeckgierigheyt aflegge, oock my selve niet en quetse ofte moetwillighlick in eenigh gevaer begeve: daerom oock de Overheyt dat zweert draegt, den dootslagh te weeren.

106 Vrag. Maer dit gebodt schijnt alleen van 't doodslaen te spreken?

Ant. Godt verbiedende den dootslag, leert ons dat hy den wortel des dootslags, als nijt, haat, toorn, ende wraekgierigheyt, hatet: ende sulcks alles voor eenen dootslagh houdet.

107 Vrag. Maer is dat genoeg, dat wy onsen naesten, also voorseyt is niet en dooden?

Ant. Neen: Want Godt verbiedende den nijt, haet ende toorn, gebiedt dat wy onsen nasten lief hebben als ons selven, ende tegen hem gedult, vrede, sachtmoedigheyt, barmhertigheyt, ende alle vriendelickheyt bewijsen, sijne schade, soo veel als ons mogelick is, afkeeren, ende ook onse vyanden goet doen.

XLI. Sondagh.

108 Vra. Wat leert ons dat sevende gebodt?

Ant. Dat alle onkuysheyt van Godt vervloeckt zy, ende dat wy daerom deselve van herten vyant zijnde, kuysch ende tuchtelick leven moeten, het zy in den heyligen houwelicken staet, of buyten denselven.

109 Vra. Verbiedt Godt in dit gebod niet meer dan echtbreken, ende diergelijke schanden?

Ant. Dewijle ons lijf ende ziele Tempelen des H. Geests zijn, soo wil hy dat wyse beyde suyver ende heyligh bewaren. Daerom verbied hy alle onkuysche daden, gebeerden, woorden, gedachten, lusten, ende wat den mensche daer toe trecken kan.

XLII. Sondagh.

110 Vra. Wat gebiedt Godt in 't achtste gebodt?

Ant. Godt en verbiedt niet alleen dat stelen, ende rooven, 't welck de Overheyt straft, maer hy noemt oock dieverye, alle boose stucken ende aenslagen, daer mede wy onses naesten goet gedencken aen ons te brengen, 't zy met gewelt of schijn des rechts, als met onrechten gewichte, elle, mate, ware munte, woeker, of door eenigh middel van Godt verboden: daer toe ook alle gierigheit, alle misbruyck, ende verquistinge sijner gaven.

111 Vra. Maer wat gebiedt Godt in dit gebodt?

Ant. Dat ick mijns naesten nut, daer ick kan ende mag vordere, met hem alsoo handele, als ick wilde dat men met my handelde, daer toe oock dat ick trouwelick arbeyde, op dat ick den nootdruftigen helpen mag.

XLIIII. Sondagh.

112 Vra Wat wil dat negenste gebodt?

[fol. Gg1r]

Antw. Dat ick tegen niemant valsch getuygenisse en geve, niemant sijne woorden verkeere, geen achterklapper of lasteraer en zy, niemant lichtelick en onverhoort oordeele, ofte helpe verdoemen: maer allerley liegen ende bedriegen, als eygene werken des duyvels vermijde, 't en zy dat ik den zwaren toorn Gods op my laden wil. Item, dat ick in 't gerichte, ende alle andere handelingen de waerheyt lief hebbe, oprechtelick spreke ende bekenne. Oock mijns naesten eere ende goet geruchte, na mijn vermogen, voorsta ende vordere.

XLIV. Sondagh.

113 Vrag. Wat eyscht van ons dat tiende gebodt?

Ant. Dat ook de minste lust ofte gedachte tegen eenigh gebodt Godts in ons herte nimmermeer en kome, maer dat wy tot alle tijden van gantscher herten aller sonden vyant zijn, ende lust tot alle gerechtigheyt hebben.

114 Vra. Maer konnen de gene die tot Godt bekeert zijn dese geboden volkomelick houden?

Ant. Neense: Maer oock de allerheyligste, so lange als sy in dit leven zijn, en hebben maer een kleyn beginsel deser gehoorsaemheyt, doch also datse met een ernstelick voornemen, niet alleen na sommige, maer na alle geboden Godts beginnen te leven.

115 Vra. Waerom laet ons dan Godt alsoo scherpelick de tien geboden prediken, soose doch niemant in dit leven houden kan?

Ant. Eerstelick, op dat wy ons leven lang onse sondelicke aert, hoe langer hoe meer leeren kennen, ende dies te begeeriger zijn de vergevinge der sonden, ende de gerechtigheyt in Christo te soecken. Daer na dat wy sonder onderlaten ons beneerstigen, ende Godt bidden om de genade des H. Geestes, op dat wy langhs soo meer na dat evenbeelt Gods vernieuwt werden, tot dat wy tot dese voorgestelde volkomentheyt na dit leven geraken.