Poëzie en proza

Regelnummers proza verbergen

[p. 292]

De varende vrouweaant.

5dat is de wind. 'T gebeurt al te mets, als 't water geweldig stroomt, dat er 6draeiputten in komen; dat gebeurt met den wind ook: van 't danig geweld 7komen er draeiwinden in, en gelyk de draeiputten het slyk uit den grond 8naer boven malen, zoo maelt de draeiwind stof, bladeren, takkelingen, 9hooi, vlas, water, steenen, huizen, beesten, menschen, meulens zelfs, op-10waerds en voert ze meê met een onbeschryvelyk geweld en een vervaerlyk 11geruchte. Verstaet wel: als men een vyze of schroeve in 't hout draeit, de vyze 12trekt omleegewaerd; als de steert of schroeve van een schroefschip in 13't water draeit, ze dryft dat schip voorwaerd; als een draei-of schroefwind 14tegen de aerde draeit, hy kan er niet in, maar hy dwingt al dat er van los kan 15opwaerd. Alzoo gebeurt het dat er water met puidshoofden, ja, met volwas-16sen puiden daerin, opgemalen wordt en elders nedervalt; toen zeggen de 17menschen: het regent puiden; komt de draeiwind op eenen sperrebosch die 18in bloei staet, het geluw stof uit de sperrebloeisels vaert meê in de lucht, valt, 19misschien uren verre van daer, omleege, en de menschen roepen toen: Kykt! 20het regent sulfer! aldus kan 't altemets, zonder mirakel of toovery, alle soor-21ten van dingen regenen. Zoo weet men, om eenige voorbeelden by te halen, 22te spreken van geheele straten boomen die afgevrongen en in de lucht 23gevoerd geweest zyn, dat men ze niet meer en zag; van stroodaken die afge-24rukt en t'hoope gerold zyn, gelyk een donk werk; van honden, schapen, kal-25vers die opgenomen zyn en weggevoerd: van vlas dat gekapeld stond langs 26de Leye, en, een oogenblik daerna, honderd voeten hooge in de lucht aen 27't draeijen was; van een kanon dat te Dermonde van de vesten opgepakt en 28weggedragen wierd; van een jongheid die, in den grooten storm te Meessen, 29over eenigte jaren, subitelyk eene wandeling in de lucht ging doen, met de 30varende vrouwe, en, gevrongen gelyk ne scheuteldoek, naer beneên kwam; 31eindelyk van dat konvooi dat opgepakt en wederom neêrgezet werd op 32eenen tamelyken afstand; maer dat was in Amerika, waer alles in 't groote 33gaet. 't Is alshands genoeg en zoovele dat de wervelwind een schrikkelyk 34dingen is, zelfs voor geleerde christen menschen van onzen tyd, die geheel 35wel weten wat dat het eigenlyk is.

36Maer het christendom en de geleerdheid zyn maer late ingekomen; over 37700 jaar was er hier in Vlaenderen veel min als nu; en, over wat meer als 38duist jaer, was er hier hoegenaemd noch 't een noch 't ander; al dat er hier 39woonde was wild en heidensch; geen boeken, geen geleerdheid, niet, ten zy 40het wild gedacht en de kranke nature van ongedoopte Adamskinderen. Wat

[p. 293]

1moesten die gasten peizen van den schrikkelyken draeiwind die toen zoo 2wel bestond als nu? Zy verstonden er in 't geheele niets van, en daer men 3niets van weet, peist men al van dat men wil; 't eene dit, 't ander dat. Onze 4voorouders, ondertusschen, kwamen nog al overeen in hun maniere van 5den wervelwind uit te leggen: Ze wisten dat er boven ons en boven alles een 6God is: dat was de troost, de gerustheid en de toevlugt van hun inwendig 7wezen: God! 't kwam altyd daerop uit, en, van als zy iets hoorden of zagen 8dat boven hun verstand ging: God! dat was de antwoorde en de uitleg van 9alles. Zoo moet het zyn, daer lag hun misslag niet, maer waer christen men-10schen zouden zeggen: dat komt van God, God laet dat toe, onze heidensche 11voorouders zeiden: dat is God! dit is zulk een god, en dat is zulk een.

12Een van die afgoden, van hun eigen maeksel, was ‘Woen,’ de storm-13wind, van waer wy nog het heidensch woord Woens-dag en Woens-wagen 14of Helle-wagen bewaerd hebben. Dat was een schrikkelyke reuze, zeiden ze, 15die, in een twee drie, honderd uren verre was; hy was dikwyls op jagt, meest 16by nachte, en, in de novembersche avonden, kon men, hooge in de lucht, 17hem hooren schuifelen naer zyne honden, enz. enz., 't ware te lang.

18Men hoort hedendaegs nog spreken van ‘den wilden jager’ of ‘den 19eeuwigen jager,’ zoo men zegt: die ‘wilde’ of ‘eeuwige’ jager is eigentlyk 20niemand anders als de afgod ‘Woen’ van de oudvlaemsche heidenen, en de 21afgod ‘Woen’ is niet anders als een simpel schepsel Gods, te weten: de 22wind. Van den voortrukkenden jagenden wind maekten zy, naer hun eigen 23beeld en gelykenis, eenen mannelyken god; van den zotten, rondraeijenden, 24dansenden wervelwind maekten zy, natuerlyk genoeg, eene vrouwelyke 25godheid, met name ‘Woe, Wode, Holde of Helde’. De die wierd meest van 26de vrouwen, en bezonderlyk van de spinsters, vereerd; ze was schrikkelyk 27groot van gestalte, zeiden onze arme heidensche voorouders, ze droeg een 28spinrokke, en die lange witte kobbenetdraden die 's zomers uit de lucht val-29len, dat was haer spingaren; ze nam de zielen van de kleene kinders meê met 30heur en de moeders zeiden: ‘Vrouw Holde gaet u pakken!’ Als er ievers 31eene spinster te lange sliep, ze kwam en verbrodde heur garen; de neerstige 32bragt zy geschenken door de kave, by nachte; als zy 't op iemand gezien had, 33ze kwam en voerde hem meê, al draeijen in de lucht, en liet hem dan vallen, 34en, zeiden de menschen: nooit van zyn leven en had hy geen gezonde ure 35meer; wilde men ze verjagen, men lei een mes, of een happe, ievers met de 36sneê omhooge, daer kwam zy nooit over, en dat doen hedendaegs sommige 37boomvelders nog, niet wetende dat het dwaze heidensche superstitie is. 38Groote kinders waren toch onze voorouders eer zy Christen waren! Maer 39zy wisten niet beter. Den heidenschen name ‘Woe’ of ‘Holde’ hebben onze 40eerste priesters, byvoorbeeld Sint Eloi, Sint Trudo, en anderen, op zonde

[p. 294]

1verboden uit te spreken, en daerom is 't dat, uitgeweerd de afgodsnamen 2van de dagen van de weke, meest al die namen uit de tale verdwenen zyn; 3maer die den waren naem niet meer dorsten zeggen, zeiden hem gebroken 4en verkeerd, gelyk, dat nu nog gaet met sommige vloeken; alzoo is 't dat 5men heden nog, zonder te weten en zonder erg, van die afgodinne ‘Woe’ of 6‘Holde’ hoort spreken te weten als men spreekt van ‘de varende vrouwe.’

7Door toedoen van de missionarissen in ons land is geheel dat verdicht 8oud geloove van de heidensche vlamingen allengskes ontaerd in kinderver-9telsels en zulkdanigen praet, die eindelyk geheel en gansch zal uitsterven. 10Sommige van die duistere en oude inbeeldingen zyn met christelyke waerhe-11den vernesteld geraekt, en hebben alzoo te langer vast gezeten in de hoofden 12van ongeleerde menschen.

13‘De varende vrouwe,’ vertellen sommige, was een vorstinne, en ze 14hadde een kind verkregen, op conditie dat noch zy noch haer man, voor een 15zekeren tyd, malkaer in de oogen zouden gezien hebben, anders zou er wat 16gebeuren! Wat doen zy my? De man sluit zyn vrouwe en haer kind in eenen 17torre, en blyft er zelf buiten wonen. Ja maer, hy hadde zoo geern toch een 18keer zyn kind gezien, en zóó geern en zóó geern, tot dat hy eindelyk te rade 19wierd en peisde: 'k zou moeten door 't sleutergat gaen kyken! 'k zal mis-20schien myn kind zien en 't zou al wel moeten passen dat ik myn vrouwe regt 21in haer oogen zage? Zoo hy gaet er naer toe; maer, na mate dat hy nader 22kwam klopte zyn herte zoo danig styf dat men 't kost hooren, wel tien stap-23pen verre. Peist de princesse in haer eigen zelven: wat klopt er daer alzoo? en 24ze kykt door 't sleutergat, hy, van den anderen kant, kykt juist ook door 25't sleutergat, ze zagen malkaer in de oogen, en de vrouwe vloog, verwenscht 26en al draeijen, in de lucht, en ze vliegt nog: dat is ‘de varende vrouwe,’ of 27‘de vâre en de vrouwe.’

28Neen! zeggen andere 't is ‘de barende vrouwe,’ en dat is een vrouwe 29die, met doodzonde, in barensnood, gestorven is; daerom moet ze vliegen 30tusschen hemel en aerde, tot in der eeuwigheid!

31Andere, en nu wordt het min of meer christelyk, willen 't wederom 32beter weten; 't is die leelyke danseresse, zeggen ze, die danste voor Herodes 33den koning, en hy zei tegen haer, om dat zy alzoo kost dansen: vraegt de 34helft van myn koningryk, gy zult het hebben, daer! En, die deugeniete, neen, 35zei ze, maer geeft my 't hoofd van sint Jan-Baptiste in eenen schotel! ge moet 36weten, sint Jan had haer eentwaer te na gesproken; en Herodes deed hem 37onthoofden en gaf haer het hoofd. (Tot hier is 't goed, nu komt de heiden-38sche valschheid er by). En als zy dat hoofd hadde, op die schotel, ze keek er 39naer en bezag het in de oogen, en sint Jan, dat niet kunnende verdragen, al is 40't dat hy dood was, gaf eenen blaes met zynen mond, en seffens vloog zy, al

[p. 295]

1wentelen en draeijen en dansen, achterover weg, de wyde wereld rond, en ze 2zal vliegen tot den laetsten dag des oordeels: dat is nu eigentlyk ‘de varende 3vrouwe!’ en haer name is Ver-Helde, in 't latyn Pharaïldis.^*

4Die drie vertelsels zy 't een ouder als 't ander en alle drie even waer; 't is 5te zeggen, alzoo fabelden onze oude voorouders, die weinig of niets wisten 6van de nature en den oorsprong van den wervelwind en nog veel min, 7eilaes!, van Christus, den weg, de waerheid en het leven. Om hier nu een 8einde aen te stellen gelooven wy de belofte goed gemaekt te hebben in onzen 9voorigen en in onzen eersten numero gedaen, te weten van al te mets te spre-10ken van de oude valsche religie der Vlamingen en van te zeggen 't gene wy te 11zeggen hadden van de ‘varende vrouwe.’

* Ver Helde is Vrouw Helde, gelijk Veranneman Vrouw Anneman, Veraegtenseune Vrouw Agata's zoon beteekent; van Ver-Helde heeft men ‘Pharaïldis’ gemaakt.