Oude zinnen. Grammaticale analyse van het Nederlands tussen 1200-1700

Hoofdstuk 3

1.	(1)	ic	O
	(2)	Een ander pulver	LV
	(3)	Al sprekende	BvG
	(4)	Des	GO
	(5)	Over ... kuijten	BWB
	(6)	Des	GO
	(7)	Tegen ... etc.	VV

[p. 228]

2a.

b. Syntactische afleiding:

1. V-plaatsing van was

2. Topicalisatie van daer

3. Extrapositie van in.

Opmerking: Als daerin gevormd moet worden, werkt een herordeningsregel binnen PP.

c.

Syntactische afleiding:

1. Topicalisatie van Eenen mantel

2. Deletie van dat.

3a,b.	(10)	In hadde (3) ... sake	conditioneel
	(11)	Ghine groetet ... wesen	balansschikking
		Hine ... wesen	balansschikking
	(12)	Hine ... mure	conditioneel/(balans)
	(13)	En si ... voet	conditioneel

[p. 229]

	(14)	Hine ... baerde	balansschikking
	(15)	Ghine ... deken	conditioneel
	(16)	Sine ... staen	balansschikking
c.	(10)	‘Ik had hier nooit kwaad over u gesproken in zo'n belangrijke zaak, tenzij ik de waarheid zeker geweten had, en ook door welke oorzaak.’
	(11)	‘Ik bemerkte dat u niet van die plaats zou komen voordat wij gingen en al diegenen die bij ons waren. U liet er zich geen één ontgaan of u groette iedereen één voor één, zodat er u niet één ontging of hij moest door u gegroet zijn.’

Opmerking: De interpunctie van de tekstbezorger in (11) dwingt tot een interpretatie waarbij Ende alle ... waren (3) hoort bij wat volgt. Aangezien wij met die interpretatie niet uit de voeten kunnen, nemen we afstand van de door de tekstbezorger aangebrachte interpunctie en betrekken r.3 bij r. 1-2: r. 3 is ons inziens nevengeschikt met wi in r.2.

4.	(17)	Nu ... jnne	imperatief
	(18)	Segt ... lede	imperatief
		Waer ... geknocht	vraag
	(19)	Sijt ... hof	imperatief
	(20)	Helpe ... Reynaert	imperatief
		Hebdi ... onwaert	vraag
		Reynaerd ... ghewinne (9)	imperatief
		Reynaerd ... ghewinne (13)	imperatief
	(21)	Dat aenbeet	imperatief
		daer loept alle	imperatief
	(22)	Cuaert ... wouden	imperatief
		Hoe ... houden	vraag
		Twine ... gaen	vraag
		Ay heere ... belghedi	vraag
		Waer omme ... vernoyen	vraag
5a.	(23)	eest ... hem	conditioneel
	(24)	Wildine ... zat	conditioneel
	(25)	Spreke ... sittende	conditioneel/concessief
	(26)	ne waert	conditioneel
	(27)	alne ... diere	concessief
	(28)	Al eist ... moet	conditioneel/concessief
		Up dat ... ontga	conditioneel
	(29)	Ja, doedi ... gaf	concessief
	(30)	Hadde ... varen	conditioneel
	(31)	Gevalt ... goet	concessief
	(32)	Gi ... vrage + Hoe ... sijt	conditioneel
		Mach ... liden	conditioneel
		Als ... weet	conditioneel/temporeel

Opmerking: De dubbele punt achter vrage (32, r.5) dringt de lezing op waarbij de regel Hoe ... sijt als L.V.-zin bij vragen, met des als voorlopig zinsdeel,

[p. 230]

wordt opgevat. Het gaat hier om een leesteken van de tekstbezorger. Bepleit men voor Hoe ... sijn een concessieve lezing, dan ligt in plaats van de dubbele punt een komma voor de hand.

b.	(24)	‘Toen kwam Bruun en beloofde en verzekerde Reinaart dat hij, indien hij genoeg honing voor hem wilde maken, - die hij nauwelijks proeven zal - geheel en al een trouwe vriend en goede kameraad wilde zijn.’
	(29)	‘Ja, ook al doet u nog zo goed, ook aan hem die u aldus prees, geloof daar niet meer van.’
c.	(25)	De bijzin kan conditioneel en concessief opgevat worden: ‘Indien ik soms wat gebiedend en arrogant spreek’/ ‘Ook al spreek ik soms wat gebiedend en arrogant’.
6a.	(33)	Die hem de coster	LV-MV-O
	(34)	mij mijn' Huisvrouw	MV-O
		dat U.E.	O-MV
	(35)	Dat- -se niemen	LV-O-MV
	(36)	Dat- -se hem	LV-O-MV

Opmerking: In (35) kan Dat- ook onderschikkend voegwoord (‘zodat’) zijn. De interpretatie is dan verder: -se = LV; niemen = O.

7.

Syntactische afleiding:

1. V-plaatsing van en sal

2. Extrapositie van Des ... zijt.

Opmerking: Omdat vernoyen een onpersoonlijk werkwoord is, ontbreekt een subjects-NP. Een andere mogelijkheid is om de datief-NP u als subject op te vatten (Vgl. hoofdstuk 2, par. 4.4).

[p. 231]

Syntactische afleiding:

1. V-plaatsing van ghef

2. Topicalisatie van dat

3. Deletie van ghi.

Syntactische afleiding:

1. V-plaatsing van varen

2. Topicalisatie van wi.

Opmerking: Het is mogelijk dat bider zee geëxtraponeerd is, maar dat levert dezelfde woordvolgorde op.

8.	(40)	stae
		opstant
	(41)	oprichteden
	(42)	opboerde
	(43)	screven
	(44)	siet
	(45)	oversla
	(46)	underlegt
	(47)	omghinghen

[p. 232]

		overwanderden
	(48)	toequam
		toeherde
9a.	(2)	eenre hogher sake		3	v	ev
	(3)	mi		3	v	ev
	(14)	minen lieven broeder		3	m	ev
	(15)	hem		3	m	ev
	(15)	-s		2	o	ev
	(17)	goeder staden		2	v	ev/(mv)
	(18)	-ontdeckene		3	o	ev
b.	(7)	int herte		4	o	ev
		Je verwacht hier de derde naamval bij een BWB van plaats (statische toestand). De accusatief wordt immers in het algemeen bij een BWB van richting (dynamische toestand) gebruikt.
c.	(4)	Dat + es
	(8)	Ic + ne
	(13)	soude + ic
	(15)	Stont + et
	(16)	mochte + er
	(18)	ghij + es
d.	(8)	si		persoonlijk voornaamwoord 3e persoon ev
		si		conjunctief 3e persoon ev o.tt. van sijn
e.	(5)	Segt		imperatief
	(8)	wane		indicatief
	(9)	hebbe		conjunctief
	(17)	onne		conjunctief
	(20)	si		conjunctief
f.	(3)	Syntactische afleiding:
			1. Een onderliggend dat in C heeft V-plaatsing verhinderd
			2. dies is getopicaliseerd naar TOP
			3. tonghemake is geëxtraponeerd naar de positie rechts van V.
g.	(7)	wat staat in TOP ten gevolge van Vraagwoordverplaatsing. Voor soe is er in feite geen plaats meer vóór TOP (SEN treedt namelijk alleen voor een hoofdzin op).
		Opmerking: Het is ook mogelijk dat soe wat één constituent vormt, die dan in zijn geheel in TOP staat.
h.	(12)	die tale is via Extrapositie rechts van V komen te staan.

[p. 233]

i.	(13/15)	Extrapositie heeft drie keer gewerkt: wale, Hector, minen lieven broeder en Stont ... vroeder.
10.	(50)	Eer ... spraken
	(51)	Horen ... bedieden
	(53)	Ist ... verliesen
	(55)	en ... niet
11.	(56)	die	dat - mi rouwen sel	TOP	Relativ.
	(57)	dien	dat - daar ... zouw	TOP	Relativ.
	(58)	welc	dat - sterker si (... wijf)	TOP	Vraagw.verpl.
	(59)	Dit ... ghemoet - niet weesen goet		TOP	Topic.
	(60)	die	dat - haer here ... ware	TOP	Relativ.