Oude zinnen. Grammaticale analyse van het Nederlands tussen 1200-1700

Regelnummers proza verbergen

[p. 25]

I. Oefeningen

1. De reis van Sint Brandaan is het verhaal van de reis die de abt Brandaan moet maken als straf voor zijn ongelovigheid. Wanneer Brandaan in een oud boek allerlei zaken leest waaraan hij geen geloof kan hechten, verbrandt hij het boek uit woede. Een engel van God spreekt hem vervolgens aldus toe:

(1)
O lieve vriend Brandaan,
du heves evele misdaan,
dat overmits dijnen toorn
die waarheid dus is verloren.
Nu laattene bernen daar inne:
di werd nog wel in inne
wat waar ofte logene es. (HOG 112)

a. Stel met behulp van het MNW de woordsoort en de betekenis vast van:

i.	evele (2)
ii.	overmits (3)
iii.	in inne (6)
iv.	waar (7).

Vergeet daarbij nooit de vindplaatsen op te geven in de vorm van bijvoorbeeld MNW I, 78, 2 (dat betekent: de desbetreffende betekenis is te vinden in deel I van het MNW, in kolom 78, en wel de tweede betekenis van het woord).

b. Vertaal vervolgens dit fragment.

2. Het woord niet kan tot vier woordsoorten behoren. Geef aan welke de voornaamste twee zijn en wat de betekenis van het woord dan is. Raadpleeg hiervoor het MNW.

3. Joost van den Vondel publiceert in 1654 achter zijn drama Lucifer zijn Noodigh Berecht over de nieuwe Nederduitsche misspellinge. Daarin richt hij zich tegen de predikant Petrus Leupenius, die een voorstander is van een dubbele klinkerspelling voor geaccentueerde vocalen in open syllaben. Vondel begint zijn betoog als volgt:

(2)	Sedert eenige jaren herwaert had Nederduitschlant het geluck dat vernuftige Schryvers en Letterkunstenaers loflyck hunnen yver besteedden in onze Spraeck te verrycken, te schuimen, te zuiveren, en te regelen, door schriften, of letterkunstigh onderwys; (KORI 131)

a. Stel met behulp van het WNT de betekenis vast van de volgende woorden. Denk aan het opgeven van de vindplaatsen.

i.	Sedert [...] herwaert (1)
ii.	Nederduitschlant (1)
iii.	Letterkunstenaers (2)
iv.	yver (2)
v.	schuimen (3)

[p. 26]

vi.	regelen (3)
vii.	schriften (3)
viii.	letterkunstigh (4).

b. Vertaal tenslotte het fragment.

4. Ga met behulp van het WNT na bij welke woordsoorten het woord al ingedeeld kan worden. Illustreer iedere gebruiksmogelijkheid van dit woord aan de hand van een voorbeeld.

5. Rond 1580 verdrong de Reformatie het katholieke geloof in Deventer. Dit bracht een dringende behoefte aan een regeling van het huwelijksrecht met zich mee, dat vóór 1580 een zaak van de kerk was geweest. Daarom verscheen in 1582 De Deventer ordonnantie op het huwelijk, waaruit hieronder een fragment volgt.

(3)

1Vorder allhoewall die bant und verknuppinghe des echtenstaedes under den 2eheluyden doer den doeth gebroken wort, diewyle nochtans die mensche 3boeven alle andere creaturen mit rede und vernuft van Godt geschaepen is, 4und die echtestaett eerlick voer aller menschen ougen und een unbevleckt 5bedde behoert geholden tho worden, so lydett die redelicheit und eerbarheit 6niet, datt die langstlevende, het sy man ofte vrouwe, na het afsterven van 7hoere ehegenoeth, binnen een korten tytt, und metter haest weder hylicke [.] 8(ZEIJL 14)

Geef de betekenis van de volgende woorden, met de vindplaatsen.

i.	verknuppinghe (1)
ii.	echtenstaedes (1)
iii.	boeven (3)
iv.	van (3)
v.	geholden (5)
vi.	hylicke (7).