Cronyke van Vlaenderen. Deel 1

Hoe die hertoginne van Brabant scrijft an hertoge Frederijck van Beyeren van dat huwelick twisschen den jonge coninc van Franckrijke ende ende sijns broeders dochtere, juffrouwe Ysabeel van Beyeren, ende hoe dieselve hertoge Frederick tot Brucxel quamen, ende van dair voirt tot Kanoyt bij hertoge Aelbrecht van Hollant, grave van Henegouwen.

Ghij sult weten dat, doe dese hertoge Frederick eerst in Franckrijke den coninc te dienste quam, wert hem vele eren gedaen ende zeer vreendelijken ontfaen, overmits dat hij den coninc uut so verden landen te dienste gecomen was; oic deden hem om dier redenen wille des conincx omen veel geselscaps ende eeren, ende sonderlinge want alle Duytslant doir dat gerufte ghinck dat die coninc van Franckrijke ende die coninc van Engelant tegens malkander binnen den landen van Vlaenderen strijden souden, ende dese hertoge Frederick, dese tijdinge wetende, doe so heerlijken met goeden wille van so verde⁺ landen den coninc te dienste gecomen was met sinen

+ fol. 146 v^o

[p. 482]

live. In welken tijden, hij aldus bij den coninc in Vlaenderen wesende, gebuerdet dat des coninx omen waren met desen hertoge Frederick uut die stede dair sij lagen gereden spelen, sodat des coninx omen in den wege hertoge Frederick vragende worden of hij ghene dochteren en hadde in punte van te huwelijken, want die coninc moste een wijf hebben, ende sij hadden liever, den coninc in Beyeren te huwelijken dan anderswair, also die beyerse heren altijts van ouden tijden des coninx raden van Franckrijke geweest hadden. Hertoge Frederick antwoirde den heren weder, seggende neen, mer hertoge Steffen, sinen ouden broeder, hadde ene zuverlijke maghet te dochtere, wael in punte van jaren ende van live om te manne te bringen. Des coninx omen replicierden weder, ende vraechden hoe oudt sij mochten wesen. Hertoge Frederick antwoirde: ‘Twisschen XIII of XIIII jaren’. ‘Voirwair’, spraken des coninx omen, ‘wij sijn an hair te rechte geraect’. ‘Nu nu’, spraken des coninx omen tot hertoge Frederick, ‘ghij sult hieraf, so vro ghij thuys gecomen sult wesen, met uwen broeder, haren vader, spreken; mer brinct uwe nichte. tot Sinte Jans tAmyens in den toecomende zomerebedevairt, ende wij sullen van waerischifte den coninc dair gebracht hebben, ende bij aventuere sij sal den coninc te passe behagen, want hij sicht gairne wat zuverlicx, ende, ten is niet dan een geluck dat sij hem in herte beval, so wert sij vrylijken coninginne van Franckrijke, dat een groot geluck voir hair wair’. Met welken woirden sij doe van deser materie schieden ende dit waren die eerste woirden die ye van dit huwelick versproken geweest hadden; ende bleef dit aldus staen, sonder dair doe yet meer at te gewagen of den coninc te kennen te geven hieraf. Doe dese hertoge Frederick weder in Beyeren gecomen was, ghaff hij

[p. 483]

hertoge Steffen, sinen broeder, dese sake van sijnre dochtere te kennen in lange, also hem des coninx omen dat gelast hadden; als hertoge Steffen dit hoirde, dachte hij hier ene goede wijle up, ende doe antwoirde hij, seggende: ‘Broeder, ic wil wael geloven dat u die woirden, also gij se my hier vertogen hebt, gemoet sijn. Ic bekenne oic wael dat mijn dochtere wael zalich ter werelt wair, als sij tot so groter eeren mochte comen als coninginne van Franckrijke te werden; mer ic sye an den groten, langen wech diet is van heen in Franckrijke, ende dair hoirt vele toe ene coninginne van Franckrijke te maken, ende, of dan mijn dochtere in Franckrijke gebracht worde ende dat soude my weder thuysgebracht, dat soude my al te ongenuechelijken wesen. Ic hebbe doch genoech, ende dairomme hebbe ic liever dat ic se hier bij my huwelijcke tot minen passe, dan ic dair sulke schoffierichede af verwachte, van my weder thuysgebracht te werden’. Van welker antwoirden hertoge Frederick hem redelijken tevreden schicte, ende screef also des coninx omen heymelijken over; oic mede screef hijt an sinen ome, hertoge Aelbrecht, ende an der hertoginnen van Brabant, met welken tween hij hieraf in sijn thuystrecken woirde ende sprake gehadt hadde, ende en vermoede niet anders dan die zake te niete gegaen soude gehadt hebben, want dair was oic sprake van een ander huwelijke voir den coninc, als an des hertoge dochtere van Loraynen, ende stont ene wijle also, dat hem die coninc wael daertoe geconsenteert soude hebben, want sij oic ene zuverlijke juffrouwe was ende te passe, van jaren, ende oic van hogen edelen geslachte, als van die van Bloys. Oic mede waren dair woirde van des hertogen dochtere van Lanckastere, die na coninginne van Poirtingale wert; mer men en konde dair geen goet middel toe

[p. 484]

vinden, om der oirlogen willen der Franssoysen ende Engelsen, sodat dair niet af en quam. Die hertoginne van Brabant, die wael in haren onthoude hadde tselve dat hertoge Frederick in sijn rhuysreysen doir haire landen van sijnre nichten hair geseecht ende na gescreven hadde, ende in der bruloften die tot Camerijken gehouden werden twisschen hertoge Phillips ende hertoge Aelbrechts kinderen, dair oic die conilic ende sine rade mede waren, hief hij dese materie dair weder up an des coninx twee omen, als Bourgongen ende Bourbon, seggende dat dit beyerse huwelick al te vele eerlijker ende profitelijker voir den coninc waere dan andere huwelijken, ende dat om die starkenisse ende stivenisse van die verbanden ende alliancien die dairuut geschien mochten. ‘Ja, lieve vrouwe’, spraken des coninx twee omen, ‘ghij segt zeer wael, mer wair blijft die sake? wij en horen dair ghene tijdinge meer af.’ ‘Wael henen dan’, sprack dese hertoginne,‘so zwijcht dan gij twee al stille; mer, verneemt ghij van enich ander huwelick, dat wilt wechwijsen, want ic sal ons dese beyerse zake weder int lichte brengen, sodat ghij dair sonder twivel binnen dese zomer af vernemen sult’. Alle twelke dese goede vrouwe oic wael dede, want sij belede die saken also, dat hertoge Frederick int laetste an sinen broeder Steffen verwart, sijnre nichten neder te bringen, als ghij dat hierna horen sult; diewelke ⁺hertoge Frederick, in den wech nedercomende, dede spreyden ende seggen dat hij ende sijn nichte togen tesamen in pelgrymaedse tot Sinte Jans van Amyens, sodat die luden in den wege geen ander vermoeden meer dairup en hadden, want die Almans hebben int gemeen hemluden gairne in bedvairden te trecken.

Doe hertoge Frederick met sijnre nichten III dagen

+ fol. 147

[p. 485]

tot Brucxsel gelegen hadden bij der hertoginne aldair, schieden sij van dair, oirlof nemende int openbair; mer twas der hertoginnen menige, ende dat beloofde sij den hertoge, also drade te wesen tot Amyens als Ysabeel van Beyeren ende haer oom dair wesen souden mogen, seggende dat sij tot Amyens oic ene bedevairt te doen hadde, ende hiertoe bereyde sij hair. Nu conien dese hertoge Frederick ende sine nichte in Henegouwen tot Keynot, dair sij hertoge Aelbrecht ende sine vrouwe, Willem grave van Oistervant ende sijn wijf, hertoge Phillips dochtere, al tesamen vonden, die se dair zeer hoichelijken ende vreendelijken ontfingen, want hertoge Aelbrecht was ome ende oudt ome van hem beyden. Dair gebuerdet, onder andere woirden, dat hertoge Aelbrecht ende sine vrouwe horen neve, hertoge Frederick, vraeghden, seggende: ‘Lieve neve, hoe hebdijt mogen verwerven, onse nichte tot hiertoe te bringen?’, want sij wisten wael dat hoir broeder, hertoge Steffen, om der redenen wille die hij hiervoir dairup gealligiert heeft, dair zeer onwillich toe was. ‘Lieve ome ende moeye’, sprack hertoge Frederick, ‘dat sal ic u seggen: voirwair, ic hebbe dair menygen raedt ende arbeyt omme moeten hebben; doch ic hebbe so lange minen broeder ten oren getuyt ende met sachten, soeten redenen angeleeght dat ic se in mijn geselscap gecregen hebbe; mer, hoet was, doe hij sine dochtere gecust hadde ende den oirlof twisschen den vader ende tkint genomen was, riep hij my weder an een zijde, seggende aldus: ‘Nu wael henen, mijn lieve broeder Frederick, ghij voert Ysabeel, mijn lieve dochtere, met u uptie wilde, aventuere sonder yet zekers te weten, dat ene bezorgende sake is, want, ist dat se die coninc niet hebben en wille, is sij gescepen alle hair levedagen in stal ende versmaet te bliven van allen voirsten, om die gebreken

[p. 486]

die men an hair vermoeden sal te sijn. Hieromme, lieve broeder, bedeinct hoe zaken harde wael over, eer ghij reyst, want ghij moight dair vry toe tijden, ist dat ghij my myne dochtere wederbringt, ghij en sult na dien dagen ter werelt harder vyant hebben dan my. Proeft nu dan selve’, sprack dese hertoge Frederick, ‘lieve ome ende lieve moeye, in wat laste ende sorghe ic my, om myne nichte tot hoicheden te bringen, geset ende gebracht hebbe. Doe antwoirde hertoge Aelbrechts wijf, seggende: ‘Schoon neve, weest onbesorght, ende en hebt dair genen twyvel an, God sal dair so inne wercken dat sij vrylijken coninginne werden sal van der cronen van Franckrijke, bij welke middele ghij van uwes broeders dreghinge gevryet sult werden ende sinen dancke ende vreenscappe grotelijken verworven hebben’.

Weet dat dese hertoge met sijnre nichten, bleven dair binnen Keynot leggende wael III weken tijts bij horen ome hertoge Aelbrecht ende haire moeyen, welke hertoginne, dat een zeer wijse vrouwe was, hair jonge nichte Ysabeel dagelix plach te doen induceren ende leren hair te hebben in manyeren ende contynancien. na deser landen zede, ende sonderlinge na der franssoyser manyeren, hoewael sij van selfs zeer proper, bequaem ende manyerlijken was, ende oic wijs ende wael geleert van natueren, mer sij en konde geen franssoys spreken; oic mede so dede hair vrouwe Margriete van Henegouwen alle nyewe ende costelijke gewaden ende abijten na der franssoyser manyeren maken, ende dede hair alle hair abijten dair sij inne gecomen was uutlaten, want sij oic al slecht ende sober waren na den state van Franckrijke te rekenen, antreckende die clederen ende juwelen die hair moeye tot Keynot hadde doen maken, die so rijke liken ende costelijken waren dat des genoech geweest

[p. 487]

hadde, al hadt hoirselfs kint gewees. Als dit alle volcomen was ende den dach quam dat sij van dair scheyden souden, schieden te samen dese voirseide hertoge Aelbrechts wijf met haire nichten ende oic haire dochtere van Bourgongen, hairs zoons wijf, van Keynot, ende namen den wech na Camerijken. Des reden sij solange, hertoge Aelbrecht, hertoge Frederick ende grave Willem van Oistervant met desen III vrouwen, dat sij binnen Amyens quamen, dair doe alrede enen anderen wech over gecomen was die hertoginne van Brabant; oic mede waren dair alrede die coninc selve, die hertoge ende hertoginne van Bourgongen ende des conincx raedt, als die here⁺ van der Riviere, here Gwy van Latrymoelge ende meer andere ridderen ende knechten, die upsaten ende reden buyten der stadt van Amyens hertoge Aelbrechts wijf te gemoete, ende geleyden se binnen der stadt tot hair herberge. Nu suldy weten dat, dese heren ende vrouwen aldus binnen Amyens vergadert wesende, begonden onder malkanderen te verkeren ende oic elcanderen te eeren zeer statelijken als sij yewairs versamenden, mer ymmers hilden sij dese zake so heymelijken dat nyemant hieraf en vernam noch en wiste dan dese III hertogen ende hertoginnen met horen kinderen ende des coninx raden, als die here van der Riviere, here Gwy van Latrimoelge ende die here van Couchy, dien van den hertoge van Berry in Avingoen een cleen dairaf ondect hadde geweest, ende hadden oic dairomme ende om andere zaken metter haesten dair tot Amyens gesent in dier vergaderinge. Die coninc wert hieraf een weynich te voeren geopenbairt, die after dien tijt nauwe in vreden rusten of slapen en mochte, van groter begeerten te mogen sien dese maeght, die na sijn wijf wert, seggende totten here van der Riviere,

+ fol. 147 v^o

[p. 488]

die zeer heymelijken bij hem was: ‘Och, wanneer sal ie se sien?’ dair die vrouwen die dit vernamen al te vrolijken omme waren ende zeer loegen. Des gebuerdet dat, up enen vrydach smorgens, doe die jonghe juffrouwe wael ende te punte bereet was, als hair toebehoirde, brachten se dese III hertoginnen voir den coninc. Doe sij voir den coninc quam, viel sij den coninc zeer lage ende sedichlijken te voeten up haere knyen; dair quam terstont die coninc tot hair, ende nam se bij der hant ende deed se upstaen, die se doe zeer duen ende wael besach; in welken gesichte die genuechte hairs manyerlix gelaets ende voncke der mynnen schoot ende vestichde hem in des conincx herte, want hij sach se ende vand se zeer zuyverlijken, jonck ende gelatich, ende creech dair een groot begeren hair te hebben, sodat die cognestabel van Franckrijke doe sprac totten heren van Couchy ende van der Riviere: ‘Ic zye wael hoet hier gaen sal; wij sullen hier dese vrouwe bij ons behouden, want ic sie wael, ons coninx herte is geraect, sijn oghe en comt nymmermeer van hair’. Dair begonden doe dese heren ende vrouwen, dair vergadert sijnde, tesamen te lachen ende te spreken, mer dese jonghe maeght hilt hair al stille sonder oghe te verbraeuwen of mont te roeren; oic en buerde hair dair niet vele sprekens, want sij en konde noch geen franssoys. Doe men dair bij den coninc ene wijle geweest hadde, namen die vrouwen oirlof an den coninc dair schiet dese maeght van dair, ende keerde met haire moeyen, hertoge Aelbrechts ende grave Willems van Oistervants wiven, tot haire herbergen. Noch so en wiste nyemant wat des coninx meninge wesen soude ende wille, mer zeer onlange dairna so vernament clair, want die hertoge van Bourgongen bevalt den here van der Rivieren dat hij den coninc, terstont als hij hem alleen hadde, vraghen

[p. 489]

soude hoe dese maeght bevyel ende behaeghde, ende of se hem genuegen soude tot enen wive te trouwen, want die hertoge van Bourgongen wist wael dat die coninc niet voir den here van der Riviere zwigen en soude, mer soude hem wael seggen dat hij nyemant en soude willen openbaren. Sodat die here van der Riviere, doe die coninc up die heymelichede met hem allene was, vraeghde hoe hem dese jonghe vrouwe behaeghde, seggende: ‘Here, hoe salt dairmede wesen? sullen wij se behouden? sal sij coninginne van Franckrijke wesen?’. ‘Bij mijnre truwen’, sprack die coninc, ‘ja sij, ende geen andere en willen wij; ende segt minen ome van Bourgongen dat men my God dairan helpe up een cort’. ‘Gairne, here’, sprack die here van der Riviere, ende met desen ghinck hij terstont uut des coninx camere in ene andere, dair die hertoge van Bourgongen was, ende seeghde hem dese antwoirde. ‘God hebs deel’, sprac die hertoge van Bourgongen, ‘ende wij willent oic’. Des zat hij terstont up, met vele groter heren in sijn geselscappe, ende quam in der gravinnen herberge van Henegouwen, ende bracht dair dese tijdinge, dair men doe berde zeer af was verblijf, als reden was. Met welken woirden men terstont dair riep: ‘Noel! Noel!’ dat beteykent in onser duytscher tale ‘Blijscap! blijscap!’ Nu ghinck men alle desen vrydach des afternoens te rade, wair men trouwen soude, dairaf overdragen wert dat men van Amyens scheyden soude ende comen tAtrecht, ende dair soud men dese bruyt trouwen ende die bruylofte houden, na menynge des coninx omen ende oic sijnre raden van Franckrijke. Hiermede schied men des vrydages savonts, ende men ghinck dairmede slapen; des saterdages smorgens pacten gene camerlingen an allen eynden, ende oic forieren, ende schieden van dair omme na Atrecht te ryden, ende dair herbergen

[p. 490]

⁺te nemen ende alle dinck te bereyden, van cameren up te slaen ende anders; ende en wisten die heren ende vrouwen niet anders, dan na den eten van dair te scheiden, om des nachts tot Bappasmes af tot Biaukesne te logieren; mer desen raedt verkeerde, want, doe die coninc misse hadde gehoirt, zach hij dat die dienren overalle lagen, ende toursten ende pacten om hoirs weechs te rijden. Doe vraeghde die coninc den here van der Riviere, seggende: ‘Bureau, wesweechs sullen wij rijden?’. ‘Here’, sprack die here van der Riviere, ‘tis bij uwen ome gheordyneert, dat ghij tAtrecht truwen sult, ende dair bruloft houden’. ‘Wairomme dat?’, sprack die coninc, ‘en sijn wij hier niet wael? Tis also goet hier te truwen als tAtrecht’. Met desen woirden quam die hertoge van Bourgongen in des coninx camer, dair die coninc hem doe terstont toesprack, seggende: ‘Schoon ome, wij willen hier truwen in dese schone kercke van Amyens, wat ist ons van node langer te toeven?’ Die hertoge sprack weder: ‘Here, ter goeder tijt, alsoot u gelieft, mer so moet ic weder tot mijnre schoonre nichten van Henegouwen, want die heeft hair alle bereit om van hier te scheiden.’ Hij dede also, ende met hem die grave van Saint-Paul; dese quamen eerst bij der hertoginnen van Brabant, ende seeghden hair dese tijdingen.

+ fol. 148