Cronyke van Vlaenderen. Deel 1

Hoe die fransse ende engelse heren vergadert waren om ene zoene te maken, ende hoe sij gene zoene gevinden en konden, mer maicten een bestant, ende hoe die grave van Vlaenderen starff.

Wij willen wedercomen, diest u goet dunct, upter dachvairde ende dadinge die men twisschen desen tween coningen houdt twisschen Calays ende Buenen, int voirsede dorp ten halfwegen, welke dachvairde tot genen goeden eynde van zoene, noch voir die een zijde noch voir die andere en konde beleedt noch gebracht werden; dair men af seggen woude dat grotelijken bij des graven sculde van Vlaenderen toequam, want hij en woude in geenre wijs dairin consenteren, dat die van Gendt over dese dadinge geroepen of inbegrepen souden wesen, ende, bij vervollich der Engelsen die uut Brugge verdreven waren, die die van Gent tot Calays bij den Engelsen gebracht hadden, so hadden hem dair die Engelse so verde met die van Gendt gezworen ende verbonden, dat sij gene zoene noch bestant maken en mochten, die van Gendt en mosten dair mede inne begrepen wesen; welk verbandt menichwerven weder brach ende te niete maicte alle tselve, dair men zomtijt V of VI dagen over gedadincgt hadde; dair doe partyen an beyden zijden wail gewair worden dat men dair gene vaste zoene twisschen die twee cronen vinden noch maken en soude mogen, ende vielen doe up den bestant te maken, ende dair procedeerden ende voeren sij voirt up in hoir parlemente; ende hadde die grave van Vlaenderen al te gairne gesien dat die van

[p. 443]

Gendt buyten ende allene in den oirloge gebleven hadden, mer die Engelse en wilden hem dair in geenre wijs inne consenteren, ende mosten int laetste die van Gendt mede vollecomelijken in den bestande besloten sijn; ende elk bleef besittere van sine sloten ende plaetsen die hij in hadde, ende aldus bleven Oudenairden ende Gaveren gendts. Ende, hoewael die van den twee cronen lagen ende dadingden uptie voirseide paelscheydingen, om ene zoene off bestandt dat die van Gendt mede anroerde, so toghen nochtans dairenbinnen die Gentoyseren leggende binnen Oudenairden met machten uut, ende barnden Maire bij Doirnicke, ende namen dair enen groten roof, ende deden dair groten schade; ende, dit gedaen wesende, keerden sij weder met haren roof binnen Oudenairden. Was oic wair dat, doet quam des kersavonts dairan dat dair int lant der lude renten verschynen, togen die Gentoyseren in des heren lant van Schoors, ende oic in sine dorpen, ende ontfingen en buerden dair des goeden heren renten up, oft hoirselfs primmonium geweest hadde; dair dese selve here van Schoors zeer tonvreden af was, seggende ende zwoer dat, so wat dadinge of bestant gemaict mochte werden twisschen tlant van Vlaenderen ende dien van Gendt, hij in sinen persone en soude dair niet of houden, mer soude up die van Gendt oirlogen ende hem dat alrequaetste doen dat hij soude konnen ende mogen, want sij hadden hem benomen ende namen hem noch dagelix sijnre ouder erve, ende hij en wiste wairaf leven, ende, en hadden hem sine vreenden ende maghen in Henegouwen niet te baten gecomen, hij en soude niet gehadt hebben af te leven, so duene namen se sij hem dat sine.

Doch, int laetste, so wert met groten arbeyden⁺ ende perse tselve, dair dese grote princen ende heren

+ fol. 132 bis

[p. 444]

uut [beyden die cronen alle desen tijt over hadden gedadinct ende geparlementeert, geconcludeert ende gesloten, dat dair een goet bestant wesen soude twisschen die coninckrijken van Franckrijke ende van Engelant, dairinne begrepen souden wesen alle hore adherenten, hulperen ende medeplegeren of die met hem verlooft of verbonden waeren an beyden zijden, te weten, van der fransser zijde, thrijck van Franckrijke, Spangen, Galissien, Castilgen ende oic dat coninckrijke van Scootlant, ende alsowael ter zee als te lande; ende dit bestant soude die coninc, baroenen ende tgemene rijck van Scootlant bij sinen ambassiaten beteykenen ende te weten doen; welke fransse ambassiaten, om dese bootscappe in Scootlant te doen souden een goet vast geleyde hebben, ghins ende weder doir alle Engelant te reysen in Scootlant; ende van der engelsen zijde, waren dairinne begrepen thrijck van Engelant ende oic alle dies met hem toestonden in wat landen, twair te water of te lande, ende oic die van Gendt, die bijsonder dairinne genoemt ende begrepen waren, dair die grave van Vlaenderen uutermaten af tonvreden was, mer moste also sijn; ende en soude dit bestant niet langer duyren dan alleen tot sinte Michiels dage toe, in tjair XIII^C LXXXIIII, binnen welker tijt partyen dair weder comen souden, of andere van hoire wegen, hebbende volle machte van zoene te mogen maken geheelijken, ende dairan af te tractieren van beyde der rijken ende landen wegen voirseit; van welken tractate goede, bezegelde, autentijke brieve ende openbaere instrumenten gemaict worden, ende, van alle dat dair gedadinct was truwelijken te houden ende na te gaen, zwoeren alle dese grote heren an beyden zijden niet te breken in geenre wijs; ende hiermede schieden die fransse heren ende reden

[p. 445]

tot Franckrijke wairt, ende die engelse heren tot Calays reden; die hertoge van Bertangen reedt in Bertangen, ende die grave van Vlaenderen quam weder tot Sint-Omers leggen, diewelke zeer cort dairna ene ziecte anquam, dair hij af starf; dairaf overdragen wert dat men tlijke voeren ende begraven soude in sinte Pieters kercke tot Rijsel. Dese grave starf den XXVIII^en dach in Januario XIII^C LXXXIII; des wert dese dode grave tot Rijsel gebracht, ende oic die gravinne, sijn wijff, die V jair te voren int graefscap van Retes ghestorven was, dair mede gehaelt, ende tesamen dair in sinte Pieters kercke begraven met groten state, als ghij hier nu na horen sult.

Ghij sult weten dat dese twee dode lichamen werden eerst gebracht in ene abdye buyten Rijsel, geheten dabdye van Aelst, ende dair ordyneerde men hoe men dese dode lichamen ende met wat state binnen Rijsel bringen ende die uutvairt doen soude, wie dese lichamen dragen souden, wie den rouwe dragen ende dairna gaen soude, wie tvelt bewaren soude buyten, terwijlen men dese dode lichamen van buyten zeer lanxem met groten state binnen Rijsel bringen soude, alsoot onveylich ende oirloge was. Nu waren tot deser uutvairt gecomen vele groter heren ende edele mannen uut Franckrijke, uut Vlaenderen, uut Henegouwen ende uut Brabant, die dair mede bij waren doe men dese dode lichamen binnen Rijsel bringen soude, des avonts ter vygelyen van deser uutvairt, ende hilden voir die poirte aldair, die men heet die Maladrienpoirte; ende dair geleyden alle dese grote heren dese twee dode lichamen van der voirseider poirten, alle die stede doir, tot in sinte Pieters kercke toe; dair waren oic in groten getale binnen der stede luden van wapene int harnasse geordyneert om of dair yet gevallen of gerufts van buyten ingecomen hadde.

[p. 446]

Nu suldy weten dat men twee banneren voerde voir den grave; dat een plach hij in strijden ende stormen te voeren, dat ander in torneyen ende ridderlijke spelen. Voir dit banner van den oirloge reedt int harnasse here Jan van Haelwijn naest den lijke, ende wert sijn pairt geleedt van Engrahant van der Valeyne ende van Rogier van der Spiere, dair doe voir here Jan reedt die here van Marijc, ende wert geleedt van Heinrich van Lambreel ende van Jan van Goumeer; voir die here van Marijc reedt die here van Masmijn geleedt van Jan van der Spiere ende van Sampsonnet van Fretijn; voir Masmijn reedt here Jan van der Muelen, geleedt van Joffroy van Noyeles ende van Heinric van der Vackerye. Item, hierna volligen die voir tbanner van tornoye reden: eerst, naist den banner, here Pieter van Belle, voir here Jan van der Muelen voirnoemt; geleedt sijn pairt van Jan Quinghien ende van Lammekijn Merscalk; here Solier van Gendt, voir here Pietre voirseit, geleedt van Gwyot van Lonckpré ende van Jan van Loenis; die here van Beetencourt, voir here Solier, geleedt van Gherijt van Quinghien ende van Roelant van Dynigem; here Aegle van Sans, voir die here van Betencourt, geleedt van Huairt van Quinghien ende van Michiel van der Kare. Dese navolligende vollichden na tbanner van den oirloge, elc after ander: eerst, here Fransoys van Havenkerke, dairna here Gooswijn die Wilde, dairna here Lamslot die Persone, dairna here Jan van Halle. Hierna volligen die na tbanner van torneye vollichden: eerst, here Mathijs van Humyeres, dairna die here van Abiaux, dairna here Tiercelet van der Bare, ende dairna here Jan van Parijs. Hierna volligen die bannerheren, die den grave holpen dragen van der Maladryenpoirte doir die stede tot sinte Pieters kercke; eerst, an die rechter zijde, here Jan

[p. 447]

van Vyene, ammyrael van Franckrijke, here Walraven van Rainnenvael ende die here van Schoors; ende an die lefter zijde, die here van Ghistele, die casteleyn van Dijxmuyden ende here Ancelmus van Salijns.

Dese navolligende bannerheren holpen die gravinne dragen den voirseiden ween: eerst, an die rechter zijde van tlijck ghinck die here van Sulgij, here Gwij⁺ van Pontaelges, merscalk van Bourgongen, ende here Heynric van Anthoing; ende an die lefter zijde ghingen die here van Chastelgoen, here Gerijt van Ghistele ende die casteleyn van Vuerne.

Nu volligen die ordynancien die des anderen dages in sinte Pieters kercke in der missen gehantiert, ende hoe dese doden ter airden gebracht, ende wie dair bij waren van den heren, ende van die offerhande van den schilden; ende wie die droegen ende hilden, ende oic die offerhande der pairden ende wapenen, duyrende alle die misse doir, dats te verstaen tot dat offertorium toe, want doe worden alle dese navolligende percelen geoffert, te weten: VIII gulden scilden, IIII van oirloge voir den grave ende IIII voir den torneye. Eerst, was voir den hertoge van Bourgongen, alle dese misse doir, gehouden een gulden scilt van Lammekijn van der Coustre ende van Jan van Pontailges, des marschalks broeder van Bourgongen; ende, doe men ter offerhande soude gaen; ghinck dese hertoge van Bourgongen allene voir offeren, ende doe droegen dit schilt voir hem ten outair toe here Roel van Rainnenvael ende die here van Genture, ende dair offerde die hertoge dit schilt. Na desen hertoge quamen tegader here Jan van Arthoys, grave van Ewe, ende here Philps van Bair, ende offerden tesamen den anderden schilt; ende dit schilt hadden gehouden onder missen Walraven van der Zale, ende die Slave Dannekijn,

+ fol. 132 bis v^o

[p. 448]

twelke een zeer vroom man sijns lijfs was. Dair offerden den derden schilt die grave van der Martse ende here Philps van Arthoys tesamen, ende was horen schilt gehouden van Gillis van Brest ende van Robijn van Florengies; dairna offerden dat vierde schilt here Robbairt ende here Willem van Namen; horen schilt wert gehouden van Cambernaert ende van Gerijt van Stranelge.

Dese offerden die scilden van torney: eerst, die here van Adingen ende here Jan van Namen enen schilt, ende hij wert gehouden van Allairt van Ponteesse ende van Heinric van Moucy; dairna den anderden scilt, here Huge van Chalon ende die here van der Fere; horen scilt wert gehouden van Jan van Haelwijn ende van Oudart van Castron; dairna den derden schilt, die here van Anthoing ende die here van Ghistele, horen scilt was gehouden van Tristram van Lambres ende van Jan Beraert; den vierden scilt offerden dairna die here van Moreamees ende die here van Sulgij, horen scilt was gehouden van Jan van Fresingen ende van Damas van Bussy.

Dese navolligende heren offerden die IIII rossen van oirloge: dat eerste ros offerden die here van Chastelgoen ende her Symon van Lalaing, baeliu van Henegouwen; dese pairden waren alle verdect ende verwapent, mer dese heren ghingen dairbij te voete; dat anderde ros offerden here Walraven van Rainnenvael ende die castelein van Dijxmuyden; dat derde ros offerden here Huge van Meluyn ende die here van Aussy; ende dat vierde ros offerden die here van Briffuel ende die here van Brymuel. Dese navolligende offerden die IIII rossen van tornoy: dat eerste rosse, here Heinric van Antoing ende here Gerijt van Ghistele; dat anderde, die here van Montingij ende die here van Rasenghien; dat derde, die here

[p. 449]

van der Hameyde ende die casteleyn van Vuerne ende dat vierde offerden die here van Faujuweles ende here Roelant van Clyke.

Dese offerden des graven IIII glayen van oirloge: die eerste glaye offerde die ammyrael van Franckrijke, die anderde die here van Rasy, die derde die merscalk van Bourgongen, ende die vierde die here van Saintpij. Dese offerden des graven IIII zwairden van tornoy: dat eerste zwairt offerde here Willem van Pontiew, dat anderde here Willem van Latrymoelge, dat derde die castelein van Yperen, ende dat vierde here Gwy van Harrecourt. Dese navolligende offerden IIII helmen van oirloge: den eersten helme offerden tesamen die here van Vyleers ende die here van Mailgij, den anderden here Willem van Huerne ende here Anselmus van Salijns, den derden here Jan van Openem ende die castelein van Sint-Omers, ende den vierden here Gwy van Ghistele ende here Galoys van Annoy. Dese offerden IIII helmen van tornoye: den eersten helme here Joost van Haelwijn ende here Olivier van Gussy, den anderden die van der Cappelle ende die here van Mornay, den derden die here van Dulebeke ende die here van Lallaing, ende den vierden here Jan van Juemont ende here Tristram van Bous. Dese offerden die banneren van oirloge: den eersten banner offerde die here van Straveyl, die anderde here Lioneel d'Araines, den derden here Gillis van Gruythuysen, ende den vierden here Jan van Lijmselen. Dese offerden die banneren van tornoye: den eersten here Orengoys van Relgij, den anderen .........., den derden here Jan van Dijxmuyden, ende den vierden here Willem van der Clijke.

Hierna volligen die namen der heren die na der missen den grave int graf setten: Eerst, here Jan

[p. 450]

van Vyene, ammyrael van Franckrijke, die here van Sulgij, here Walraven van Rainnenvael, die castelein van Dijxmuyden, die here van Ray ende here Ancelmus van Salijns. Dese leyden der gravinnen lichame int graft: here Gwy van Latrymoelge, die here van Chastelgoen, die merscalk van Bourgongen, here Gerijt van Ghistele, here Heinric van Anthoing ende die casteleine van Vuerne. Ende geliken sij dienden des avonts in der vygelien, elc in sinen dienste, int harnasse of anders; so bewairde oic elc sinen dienste van desen heren des anderen dages ter missen.

Wair was dat, doe men dese twee dode lichamen binnen Rijssele brachte van der stede poirte tot in sinte Pieters kercke, waren dair IIII^C mannen of dairomtrent, al met zwarten gecleet, ende hadde elc een barnende toortse in sijn hant, ende ghingen bij paren voir dese dode lichamen tot in die kerke; ende des anderen dages hilden dese IIII^C mannen, alle die misse doir, elc sijn barnende toortse; ende ⁺dese IIII^C mannen waren alle eerbaere mannen uuten gerechte ende wette van den goeden steden, die den grave toebehoirt hadden, off waren van sine officieren uut sinen hove geweest. Up desen dach des uutvairts dede dair die hoochmisse die airdsbiscop van Ryemen, ende was dair geselscapt van den biscopen van Parijs, van Doirnicke, van Camericke ende van Atrecht; ende dairtoe waren dair noch mede V abden. Voirt, so was in dese sinte Pieters kercke een groot open huys gemaict in manyeren oft ene travalye geweest hadde, dair omtrint VII^C waskarsen up stonden, elc van een pont wegen; ende stonden up dit huys buyten V banneren boven up, ende was die middelste van der wapene van Vlaenderen, ende an die rechter zijde in die II banneren die wapene van Arthoys ende van Nyvers, ende

+ fol. 133 bis

[p. 451]

in den II banneren ter lefter zijde waren die wapene van dat graefscappe van Bourgongen ende van Rethes; ende was dese travalye an die een zijde alle gedect ende bezaeyt met scildekijns van der wapen van Vlaenderen, ende an die ander zijde metter wapene van Brabant; ende noch hierenboven so stonden over alle die kercke doir geset omtrent XII^C wapenkairsen, groit ende zwair wesende als die up dese travalye stonden. Tot deser uutvairt en waren noch vrouwen noch jouffrouwen van des hertogen van Bourgongen noch oic van sijns wijfs wegen geroepen, dan allene die gouvernueresse van Rijsele, des gouvernuers van Rijsels wijf.

Als die die dienste Goids aldus in der kercken alle gedaen was, gaf die hertoge dair alle dese heren ene al te costelijken maeltijt, ende dairna so dede hij alle die heren die dair ter untvairt gecomen waren vryen ende quijten van alles uuter herbergen; ende alle die zwarte clederen, die alle dese edele mannen die in dese uutvairt gedient hadden, hadde die hertoge hemluden tlakent toegesent. Ende, als dit aldus geschiet was, namen die heren oirlof, ende elc reedt tot sijnre plaetsen wairt; ende die hertoge van Bourgongen ordyneerde over alle Vlaenderen, dair noot was, volk van wapene in garnysoenen, niettegenstaende dat dair een bestant stont, dat zeer hogelijken gezworen ende bezegelt was twisschen Franckrijke ende Engelant, met allen horen adherenten an beyden zijden dairinne begrepen; nochtans lagen sij an beyden zijden elc up sijn hoede, ende, doe die grave dit aldus wael ende te passe in Vlaenderen geordyneert hadde na sinen wille, schiet hij van Rijsele ende reedt in Franckrijke bij den coninc, dair hij die te vinden wiste; mer mijnvrouwe sijn wijf liet hij in Arthois, dair sij doe ene wijle bleef liggen.

[p. 452]

Nu hebdy gehoirt van des graven doot ende uutvairt van Vlaenderen, ende dus willic weder gaen totten zaken van Franckrijke ende van Engelant.

⁺Dese materie laet ic hier nu after, ende wil weder ten zaken van Vlaenderen een weynich treden.

+ fol. 136