Cronyke van Vlaenderen. Deel 1

Hoe die coninc van Franckrijke met alle sijn heer voir Bourburch quam, ende van der Engelsen ordynancie die dairbinnen waren, ende oic hoe Franssoys Ackerman Oudenairden wan.

Alst quam an den saterdach des morgens, bereyde hair die voirhoede om van voir Bourburch te scheyden ende te rijden, dair doe inne waren die hertoge van Bertangen, die grave van Vlaenderen, die grave van Sainpol, die cognestabel ende die merscalken, met omtrent III^M glayen wael gestoffeerder mannen, ende quamen also rijden recht bij Bourburch; ende, terstont als sij voirbij ende an die andere zijde van der stede waren, bleven sij dair houdende recht tegens des coninx heer, dair menich schoon man van wapene te sien was; welc coninx heer recht voir an die stede quam an die andere zijde in een schoon breet plat velt, ende dair ordyneerden hem alle dese grote heren, niet anders te sinne hebbende ene goede wijle dan die stede te bestormen. Dair worden ghene banneren, wimpelen, standairden ende pingoenen ontwon-

[p. 420]

den ende upgerecht, glymmende tegens der zonnen ende blakerende in den windt; dair stonden alle dese grote heren, elc met sine volk onder sijn bannier. Dair toochden doe dese fransse heren horen staet; dair en was noch costelichede, noch rijckelichede gespairt: ende sonderlinge thoonde hem dair die here van Couchy, sodat hij al te zeer besien was van alle dat heer, ende hem wert dair vele staets toegescreven, want hij hadde dair een deel coursiers van Poelgen die hem navollichden, ende waren alle gepareert ende verdect costelijken, van zijden doecke ende van goudsmeden ambocht dairup, van der ouder wapene van Couchy, ende oic van der nyewer wapene die hij doe tegenswoirdich voerde; ende sat dese here van Couchy selve up een uutgenomen coursier, dat bovenmaten wael ter handt was, ende reedt dair voir dese stede also van den enen totten anderen, ende hadde dair een schoon gevairt dat hem zeer wael stont; ende van gelijken deden dair oic alle die andere heren, elc om schoon ende om costelick openbarende dair sinen staet. Up welken dach dair voir Bourburch gemaict worden boven III^C ridders, ende worden oic dair bij den heeralden getelt, ende die bij getale den cognestabel bij horen eede overgelevert, dat die coninc van Franckrijke dair up dien dach voir Bourburch in sijn geselscap hadde IX^M ende VII^C ridderen, ende al shoops waren dair XXIIII^M ende V^C manne van wapene, dair niet onder en was dan ridderen ende schiltknapen.

Dese Engelse, die binnen Bourburch waren ende niet en vermoeden na allen gevairde ende die grote machte die sij den coninc van Franckrijke dairvoir zagen hebben, ende na hoire ordynancie dan van vyre bestormt te worden, waren dies alle wael getroist endo hadden hem dair alle na ter weer geschickt

[p. 421]

mer, dat sij hemselven vonden besloten in ene stede die niet dan met houten palen ommebesloten en was, dies en waren sij te besten niet tevreden, hadden sijt beteren mogen. Niettemijn sij hadden hem alle als stoute ende waelgemoede mannen meysterlijken geordyneert ter weere, alle die stede omme, als hierna vollicht: die here van Biaumont, genoemt Heynric, ende was in Engelant grave, dese was up ene plaetse geset met C manne van wapene ende III^C airtsiers; dairan here Willem Helmon, oic met sovele lude up ene andere plaetse daernaest; here Jan van Chastelnuef metten Gascongairden, up ene andere hoede dairnaist; dese drie hadden ene zijde, te weten twisschen ene poirte ende enen thorn, an die zijde dair die cognestabel metter voirhoede lach. Die here van Ferrieres, uut Engelant, was dairan up een andere stede met XL gewapent ende XL airtsiers, ende also voirt, dat die stede al ommegaens wael beset was ende niet ledichs noch vergeten gebleven. Ende oic so hadden sij geordyneert here Mathijs van Rademon, here Willem van Firmeton ende here Nycolaes Traython, met II^C mannen van wapene ende II^C airtsiers, die souden binnen der stede die plaetse bewaren die voir die kercke dair stont; ende hadden oic luden bereyt ende geordyneert om tvyer te uuten, of dairbinnen geschoten, worde, sonder hem yemant anders dairmede te moeyen of van sijn wairde te gaen; want sij voir tvyer zeer beducht waren, also die huysen binnen Bourburch al met stroo gedect waren ende noch sijn, ende aldus bleven dair dese Engelse stoutelijken staen uptie vesten, ende verwachten der Franssoysen coomste.

Nu wil ic dese materie een weynich laten rusten ende scriven u van enen al te hogen ende stouten upset dat Franssoys Ackerman, upten selven vrydach

[p. 422]

dat die coninc van der stede van Bergen schiet, die hij dede bernen, upsette ende volbrachte up sijns selfs hant.

Franssoys Ackerman, Pieter van Bosch, Pieter die Muytere ende die andere cappiteinen, die weder binnen Gendt van tbelegge voir Yperen gecomen waren, dachten altijt hoe sij beste hoere vyanden hinderen ende schade doen souden mogen, sodat Franssoys Ackerman ymmers bij enygen vernam hoe dat die here van Liemenghien, cappiteine van ⁺Oudenairden, dairbinnen niet en was, noch sijn volk van wapene, mer waren mede int gheridt bij den coninc voir Sinte-Wynocxberge off dairomtrent, ende dat die grave van Vlaenderen hem dair mede met sinen luden ontboden hadde, des doe die stede van Oudenairden al soberlijken bewairt was; ende vernam oic dat die stedegraften aldair an die marasschezijde afgelaten ende al druyghe waren om die visschen dairinne wesende uut te hebben, sodat men van dier zijden wael tot an der stede muyeren ghaen mochte te voete, met lederen ende andere gereetscappe sulke als men dragen woude, ende also in die stede clymmen. Dat was Franssoys van sinen verspieders wairachtelijken binnen Gendt bijgebracht, die hij alle dage binnen Oudenairden uut ende ingaende hadde, also men niet en achte binnen Oudenairden in dien tijden up die van Gendt een stroo, mer thierden recht binnen Oudenairden of Gendt niet in wesen geweest en waere. Doe Franssoys Ackerman van alle dese dingen wael ende te vollen geinformeert was, quam hij tot Pieter van Bosch, seggende: ‘Aldus staet die stede van Oudenairden; ic wil dair heen, ende aventueren my, ende bestaen se te beclymmen, ende ic hope die stede te winnen, want ten was nye so goet te doen als nu; dair en is nyement, dair yet an hanghet; die cappiteine ende

+ fol. 128 bis

[p. 423]

alle tvolk van wapene sijn bij den coninck int heer, ende sij en hoeden hem nu voir ons niet’. Als Pieter dit hoirde, ghaf hij hem dair terstont sijn consente toe, ende zeechde: ‘Franssoys, moochdy dit upset voleynden ende dairof te boven comen, als ghij wael mocht, so en dede nye man schoonre reyse; ende ghij sijt geschepen dair verde ende wijde bij vermaert te werden’. ‘Ic en weets niet wat dairaf werden sal’, sprack Franssoys, ‘mer ic bin dair wael up gemoet, ende therte tuycht my, rechte of noch binnen deser toecomender nachte Oudenairden ons soude wesen’. Dies nam Franssoys met hem doe niet dan IIII^C goeder gesellen die hij beste betruwede, ende schiet een luttel voir den avont uut Gendt, ende sloech upten wech na Oudenairden; ende dit was in den maendt van Septembre, dat die nachten int gemate lanck sijn, ende was een schoon, clair sterrelicht weder. Alst quam omtrent middernacht, quam Franssoys met sinen gesellen in die marassche van Oudenairden, bij hemluden hebbende hoir lederen ende alle hoir gereetscappe, die sij doe behoefden; recht als sij doir die marassche ghingen, lach dair een wijf, ende sneedt gras voir haere koeyen, ende hadde hoir dair plat nedergeslagen. Doe hair dochte dat sij luden hoirde, dit vroukijn luysterde nairnstelijken toe; dair hoirde sij wael die sprake van desen volke ende oic hoir woirde, dairbij sij wael hoirde dat dat die van Gendt waren die sij dair vernam, ende uutwaren om die stede van Oudenairden te stelen ende heymelick te beclymmen. Sij croop so na hemluden, dat sij hemluden die lederen sach anbringen; dit arm wijfkijn dit horende ende siende, was sij zeer beanxt ende verbaest, doch sij greep hart, ende dacht in hairselven dat sij hair haestelijken pijnen woude binnen Oudenairden ende seggent alle dat sij gehoirt ende gesien hadde

[p. 424]

dengenen die die waeke van der stede uptien nachte bevolen was. Sij dede also, ende liet hair gras bliven, ende liep enen toepat haestelijken, ende quam an die graven van der stede, eer die van Gendt dair comen konden; dair begonste dit vroukijn te beclagen ende te karmen die armoede die Oudenairden genakende was, solanghe dat dair een man binnen langes die veste ghinck van poirte te poirte om die wakers te verwackeren, hair hoirde ende vraechde: ‘Wat is dair?’ Dit vroukijn sprack: ‘Och lieve vrient, ic ben een arm wijfkijn, wonende hierbij int marassche, ende ic come hier om u te wairschuwen dat ghij wael up uwe hoede sijt, want ic segge u certeyn dat niet verde van hier int marassche enen groten hoop Gentoyseren sijn, ic heb se gehoirt ende ghesien; tot enen lyteykene seggic u meer, dat sij enen groten hopen lederen voir hem dragen om dese stede mede te stelen, mogen sij. Weest Gode bevolen, ic en darf hier niet langher thoeven, want, wairt dat sij my gemoeten of vonden in horen weghe, ic wair dair doot omme’. Hiermede schiet dat vroukijn van der veste, ende die goede man bleef dair verbaest staende, ende wert in hemselven deincken dat hij dair woude bliven staen ende houden hem al stille ende verwachten wat dit wesen woude, ende of dit vroukijn oic wair seechde. Franssoys Ackerman met sinen gesellen was nairnstich ende in stilre were onledich, ende hadden dit vroukijn ende desen man van verres wael horen spreken, also men bij nachte verde horen mach, mer en hadden hoir woirden niet connen verstaen dan alleen hadden wael gehoirt dat geluyt van horen stemmen ende sprake. Doe sij bij die stede quamen, sant Franssoys vier gesellen heymelijken voir, ende beval hemluden dat sij tot an die muyeren gaen souden also heymelijken als sij mochten, sonder te spreken,

[p. 425]

te hoesten of enich geluyt te slaen, ende luysteren ende horen, ende sien hoir alrebeste, of zij yet hoirden, zagen of vernamen boven of beneden an allen kanten. Sij deden so, ende Franssoys bleef al stille met sinen hope ende reetscappe dairbij in die marassche staen, niet al te verde van dair dit vrouken hair nedergeslagen hadde, die se noch wael sach ende hoirde, mer sijlude en sagen noch en wisten van hair niet. Dese IIII gesellen quamen tot uptie graften ende voirt tot an die muyeren ende sagen ende luysterden zeer nauwe toe, boven, beneden ende an allen zijden, mer en hoirden noch en vernamen niet an genen eynden. Nu, merct doch dit grote ongelucke voir dese stede, want, hadde yemant van die van binnen van waenschifte een licht ontsteken of laten schynen gehadt, dat die van Gendt niet dan licht in die stede gheware geworden hadden, sij en souden niet hebben dorren voirtvaren met horen upsette, want sij souden bij den lichte vermoet hebben grote wake binnen der stede overalle geweeste te hebben. Dese IIII gesellen quamen wederomme tot Franssoysen, seggende⁺ dat sij dair geweest hadden, mer en hadden nyemant gehoirt noch vernomen. Franssoys sprac weder: ‘Dat wil ic wael geloven; tsal die wake geweest hebben, dat wij hoirden die ommegegaen hebben ende sijn nu gaen slapen; nu, nu, gawij, den hogen wech tot bij der poirten, ende laet ons dan wederkeren als beneden langes die graften’, welke woirde dit vroukijn noch alle hoirde; wat dede sij noch? Mer liep terstont den wech die sij te voeren gegaen hadde, ende quam noch weder tot desen waker die vast stont ende luysterde, ende seechde hem noch anderwerven, als sij voir gedaen hadde, tselve dat sij noch gehoirt hadde, hem biddende om God dat hij ymmers wael toesage ende dat hij uptie gentse poirte ghinghe

+ fol. 128 bis v^o

[p. 426]

ende sage hoe hem die wakers dair thierden, want ten soude niet lange lijden, die van Gendt en souden dairomtrint in roere wesen. ‘Adieu’, sprack twijfkijn, ‘ic en darf niet langer toeven; hebt hier goet ende cort raedt up, van dat ic u geseyt hebbe; tis u van node, ende ic en come u van deser nachte weder’; ende met desen woirden schiet dit wijfkijn van dair, ende liet den goeden man dair bliven, die des vroukijns woirden niet en vergat, mer ghinck uptie gendtse poirte tottengenen die die wairde dair hadden, ende vant se dair sitten dobbelende... ‘want dair is een vroukijn tot my tweewerven gecomen buyten uptie veste ende heeft my aldus tot elken reyse geseycht’. Doe die wakers van der poirten dit hoirden, antwoirden sij, seggende: ‘Enen quaden rampe moet dat ongevallige wijff hebben, als sij ons dus comt storen in deser tijt van der nachte; als alle ommegejaecht ende gelopen sal wesen, so en sullent niet dan hoir koeyen ende kalveren wesen, die onttuydert sijn ende lopen after tvelt ongebonden, ende meent dat dit die van Gendt sijn. Wat waendy dat die van Gendt nu sullen comen dwalen doir tlant? Neen sij niet; sij hebben dies crancken wille, dair loven wij u voir’. Terwijlen dese goede man aldus dese woirden metten wakeren uptie poirte hadde, deden Fransois Ackerman met sinen gesellen hoir dingen, ende waren alrede in die graven gegleden, dair geen water inne en was, also sij om des visschens wille van dier weke afgelaten waren, ende hadden alrede gebroken een gat in ene stakettinge die in die graften stonden voir, eer men an die muyeren mochte comen, ende hoir lederen an die muyer gerecht, ende over die muyeren geclommen, ende waren al stille sonder enich geluyt te slaen alrede uptie marcte gecomen, ende en sloegen nye geluyt voir sij alle horen hope dair bijeen hadden. Dair sloegen sij doe

[p. 427]

geluyt ende riepen: ‘Gendt! Gendt!’, ende beliepen dair uptie marcte enen ridder, genoemt here Jan Florens van der Huele, ende was dair des cappiteinen stede houder, die dair uptie marcte in een huys die nachtwairde hilt, ende licht XXX man bij hem, die sij dair alle dootsloegen, sodat sij die stede aldus wonnen ende behilden bij Franssoys Ackermans upsette.