Cronyke van Vlaenderen. Deel 1

Hoe die Engelse na der tijt dat sij uuten besitte voir Yperen geruymt waren, sij binnen Sinte-Wynoxberghe reden, ende hoe sij dairuut ruymden doe sij des coninx machten dairvoirbij sagen lijden van Franckrijke, ende hoe dese Engelse binnen Bourburch reden.

Binnen Sinte-Wynocxberghen, dat niet al te starcken stede en was, want sij niet omme gemuyert en was

[p. 411]

dan met houten palen ende plancken, ende dairbuyten clene eenwissele graften ommegaende, waeren alle die Engelse in geweken, uutgesondert die biscop van Noirdwijck was binnen Greveningen, half als een verbaest ende verslagen man; ende hem begonde zeer te berouwen in sijn herte dat hij dese reyse bestaen hadde, want hij sach hoe hij weder afterwairt airselen soude van alle dat hij in dien zomer geconquesteert hadde upten Vlamingen, ende dat tot sinen groten confuyse ende scande; ende, dat meer was, hij hadde selve woirden ghezaeyet, ende die waeren over alle Franckrijke ghespreydt, hoe hij hem vermeten hadde int belegge voir Yperen, dat hij dair den coninc van Franckrijke met alle sijnre machten verwachten soude ende met hem vechten, quame hij dair; ende hij wist nu wael hoe hij metter alremeester haesten hadde moeten uuten besitte van voir Yperen ruymen ende voirvluchtich werden, want sijn machte en mochte niet tegenshouden voir des conincx machte van Franckrijke, ende aldus en hadde hij niet dan schande an allen kanten, want binnen Calays spraken sij hem oic after sijn rugge lelichede, seggende hoe hij dien zomer te vergheefs overgebracht ende qualijken geoirbairt hadde ende des paews gelt onnuttelijken verteert. Ghij sult voirwair weten dat die hertoge van Lanckastere, die syne reyse van dat jair verloos mits der reysen van desen biscop, ende alle des biscops gestant van dage te dage vernam, en hadde nauwe gewunscht dat des biscops zaken anders gevaren hadden; ende so en deden oic dat meeste deel van den groten baroenen van Engelant, want, doe hem here Willem van Windesoirde, ende here Willem van Biaucamp hem voir Yperen int besit ontboden, wairt sake dat sij gestarct wouden wesen met luden van wapene, dat sijs hem

[p. 412]

genoech leveren souden, was dese biscop so hoverdich dat hij dairup antwoirde; ende so deden oic met hem here Thomas Thryvet ende here Willem Helmon dat sij geen luden meer hebben en wouden, ende dat sij starck genoech waren, den coninc van Franckrijke met alle sijnre machten te bevechten, hij quame wanneer hij woude; mer, trouwen, die wijse, voirsienyge here Huge van Calverlee, die des oirlochs meer geplegen ende gesien hadde dan sij alle, en hadde also nye gesproken, mer hadde hemluden menichwerven ⁺geseecht, in den tijden dat men hemluden voir Yperen volk uut Engelant boodt te senden ende sij se versmaden: ‘Ghij heren, ghij heren, ghij betruwet u herde zeer up uwe machte, ende wat is die redene, dairomme ghij tvolk dat men u presenteert van u wijst ende ons thrijck gairne gonnen soude? Voirwair, voirwair tmocht ons wael noch in corten dagen herde zeer berouwen’. Mer, wat hij vele zeeghde, hij en hadde dair geen gehoir, mer twas al: ‘Here Hughe, laet u genoeghen, wij sijn lude genoech’, sodat sij dair here Hug en raedt vergaten, ende vollichden hoirsselfs wille, dair sij meer an verloren dan wonnen.

Doe here Huge van Calverlee weder binnen Bergen gecomen was, dede hij van huyse tot huyse alle sijn volk te passe logieren, ende hij, die cloeck ende vroom van daden was, sach sine machte over, sodat hij hem dairbinnen met sinen airtsiers wael IIII^M man starck vant. Dair sprack dese stoute ridder: ‘Gesellen, weest waelgemoet, wij willen dese stede houden, want wij sijn starck genoech, ten sij dat ons den hope te groot valt; so sullen wij ons dan dairna beraden ende ruymen, dunct ons dat oirbair; ende licht dat wij noch binnen V of VI dagen meer troists uut Engelant crijgen sullen; ende gebuert dat, so willen wij, ende God wille, noch wat vorder deinc-

+ fol. 126 v^o bis

[p. 413]

ken, want sij weten altehant in Engelant alle onse gestant, ende oic onser vyanden, om hem dairna te mogen rechten, of sij willen’. Dair riepen sij doe alle: ‘Here, wij willen alle bij u leven ende sterven, ende uwes raedts plegen’. Doe ghinck dese here Huge ende ordyneerdse ende deyldse al te zeer wijselijken up allen plaetsen upten muyeren, also sijt weren souden indien hem des hoops niet te vele over den hals en quame, ende, dit gedaen wesende, liet hij alle die vrouwen met haren kinderen ende voirt dat arm volxkijn die hoir leden niet en vermochten, gaen in die kerke ende verboodt hem dair in geenrewijs uut te gaen. Dit vernam die coninc van Franckrijke, die in die abdye van Ravensberge gelogiert lach, hoe die Engelse binnen Sinte-Wynocxberge waren, ende hilt dair raedt up, ende sloot hoe dat men dairwairts reysen sonde, ende dat die cognestabel ende merscalken metter voirhoede voirrijden souden ende logieren voirbij deser stede, ende met hem die grave van Vlaenderen ende die hertoge van Bertangen met horen volke, ende die souden geen sijde van der stede beslaen; ende dan die coninc met sinen grooten heere ende dan die grave van Bloys met die van der afterhoede dairtoe, souden hemluden volligen ende beslaen die andere zijde van deser stede; ende aldus so souden dan dese Engelse alheel ommebesloten ende besingelt wesen. Desen raedt wert gevollicht, ende schiet die coninc hierup van der abdye van Ravensberge ende alle sijn heer, ende sloegen upt velt in enen schonen weder, ende stelden hem in ordynancie, sodat een al te lustelijken dinck was, dat scone costelijke hernasse te sien blicken in die sonne van dat grote volk; ende die bannyeren, wimpelen ende standairden waren dair ongetelt, die costelijke huyfden van goude ende gesteente gechiert. Mogelijken soude een jong

[p. 414]

man aldair gecomen hebben uut vreemden landen om dese heerlichede allene te sien. Ende reden aldus om voir Bergen te comen, ende den Engelsen dairinne te belopen over tvelt in IIII battailgen; ende, alst quam omtrent IX uyeren voir den noenen, quam binnen Bergen een engels heeralt, ende was doir alle tfranse heer gecomen, dat hem die franse heren geconsenteert hadden. Dese heeralt quam voir here Huge van Calverlee in sijn herberge, die hem doe overluyt vraeghde voir alle den anderen heeralden: ‘Ende waen coomstu?’ ‘Here’, sprack hij, ‘ic come doir ende uuten heere van Franckrijke ‘ende dair hebbe ic dat alrescoonste volk van wapene gesien, ende dies alsovele ende so groten hope dat geen here in kersten gelove machte heeft alsulken hope te samen te steken’. ‘Ja’, sprac here Huge, ‘ende van dit schone volk van wapene dair du dus vele af maecte, hoevele hoops mach haire wael wesen?’. ‘Here’, sprac die heeralt, ‘ic segge u bij mijnre trouwen dat sij wael XXVI^M starck sijn, die alrefriste mannen wael te hernasse ende so edelijken in ordynancien dats u niet te seggen en is’. ‘Ha ha’, sprac here Huge uut enen toirnygen sinne, ‘benedicite, hoe soudstu ene schone logene connen vederen ende voirtsetten? Ende nu weet ic doch wael datstu lieghste, want ic hebbe menichwerven der Franssoysen vergaderinghe gesien, mer ic en sach se nye XXVI^M, ja noch VI^M uutgelesenre mannen van wapene starck; mer tis wair, ic en hebbe den coninc nye selve voir nu int velt gesien’. Met desen woirden so sloech die wairde van der stede, die die wairde bevolen was, hair trompette, doe sij vernam dat die voirhoide voirbij die stedelijken woude; doe sprac here Huge totten ridderen endejonckeren, die dair bij hem waren: ‘Laet ons doch gaen sien dese XXVI^M mannen van wapene

[p. 415]

voirbijlijden’. Dair ghinghen sij uptie vesten van der stede; dair werden sij gewair die cognestabel metter voirhoede, die dair bij hem leet ende hadde in sijn geselscappe omtrent XV^C glayen; cort dairna quamen dair die hertoge van Bertangen, die grave van Vlaenderen ende die grave van Sainpol, ende dese hadden van horen volke bij hem tot omtrent oic XV^C glayen. Doe sprac here Huge: ‘Nu siet of ic u niet wael van desen XXVI^M gewapent en seeghde? Is hoire dair III^M, dair ysser C^M. Gawij eten, icken sye noch dair tvolk niet, dair wij dese stede omme ruymen souden, al waire hoire noch IIII werven alsovele’. Dese heeralt sprac: ‘Here Huge soude ons wael vervaren, wouden wijs hem geloven’. Dese heeralt was zeer beschaemt, doch hij verboude hem, ende zeeghde: ‘Here, voirwair, ghij en hebt niet dan die voirhoede gesien, ghij sult vinden dat die coninc met alle sine omen ende alle die grote heren ende met alle sijn machte noch after is, behalven die afterhoede, die meer dan II^M glayen starck is; ende, gelooft my of ghij wilt, mer ghij sult se, eer III uyeren, hier alle sien, des ghij hier anders so langhe toeft’. Doch wat dese heeralt sprack, here⁺ Huge en lette dair niet up, mer ghinck weder in sijn herberge, seggende: ‘Ic hebbe dit grote heer alrede al gesien”; ende met desen ghinck hij ter tafelen sitten, ende, terwijlen hij over die tafele sat, sloech die wairde weder hoir trompette up ende men blies haestelijken alle die hoornen die sij dair in die wairde met horen trompetten hadden, ende maicten een groot misbair ende geschal. Doe stont here Huge van der tafele up, seggende: ‘Ic wil gaen syen wat dair doens is?’ ende ghinck weder uptie vesten. Recht als here Huge uptie veste quam, so leedt dair omtrent die coninc selve met sinen omen, hertoge Frederick van Beyeren, die hertoge van Bair, die hertoge van Lothrijck, die

+ fol. 127 bis

[p. 416]

grave van Savoyen, die dalphijn van Oeveringen die grave van der Martse, met voirt hoir geselscap; in welk heer des coninckx wael waren XVI^M glayen. Doe here Huge van Calverlee dat volk sach, hilt hij hem voir bedroghen, ende zeeghde: ‘Die heeralt hadde recht; ic hebbe onrecht gehadt geringe; gesellen; laet ons up ende te pairde, ende laet onsselven ende dat onse bergen, ten sal eer yet lange niet gesont wesen voir ons hier te wesen. Nu kenne ic eerst den staet ende machte van Franckrijke; ic en zach nye, up IIII werven na, hoire sovele tesamen, als ic dair nu sye ende voir gesien hebbe in die voirgairde, ende wij en hebben se niet al gesien; dair moet noch een afterhoede sijn’. Ende met dese woirden schiet her Huge van Calverlee van die vesten, ende ghinck weder in sine herberge.Dair worden terstont alle hoere pairde gezadelt ende ghetoomt, ende sij saten met alle hoere bagaidgen, pilgaedse ende roof up te pairde, ende reden so tesamen sonder gerufte te maken ter poirten uut, an dandere zijde na Bourburch; ende eer die Franssoysen van hoir uutrijden konden vernemen off gewair werden, waren die Engelse alrede niet verde van Bourburch, sodat se die Franssoysen upten wech niet afterhalen en mochten. Terwijlen here Huge met desen Engelsen dus uut Bergen gescheyden was, bleef hij ene wijle buyten upt velt houden wachtende totdat hij alle sine geselscap ende alle horen roof uut Bergen bij hem buyten hadde upten wech, ende was in groter ongenuechten ende fantasien van dat hij dair sach. Dair hief hij doe up, ende zeeghde tot here Thomas Thryvet ende tot here Willem Helmon, ende voirt tot alle den anderen diet horen wouden of mochten: ‘Ghij heren, ghij heren, bedeinct u nu van uwen goeden rade; ic segge dat wij binnen desen zomer ene scamele

[p. 417]

ende scandelijke reyse bij uwer beyder sculde gedaen sullen hebben, ende ic en weet niet, noch en hebbe oic niet gehoirt ye uut Engelant van gelijken geschiet te wesen. Och! hoe qualijken hebdy uwe eenwille bestaet ende te wercke geset, ende die biscop met u die ymmer vliegen woude eer hem sine vlogelen genoech gewassen waren. Nu ziedy wael wat eerlijken eynde ghij bij uwen rade uwe reyse ende upset gebracht hebt; ic en mochte nye up alle dese reyse gevollich crijgen, noch gehoir van alle dat ic riet; twas altois quaet dat ic seeghde, ende dairomme, also ghij my nie en hebt willen horen, en wil ic my nu voirt met u in genen laste steken, want ic en wil niet meer van u vervooght wesen, ende ic hebbe u bij der hulpen Goids uut Bergen gebracht, dair ghij alle in enen kuyppe gesloten wairt, soudt anders geweest hebben. Nu siet, hier wijs ick u ene vele vaster plaetse voir u dan is Bourburch ende hier mooghdy u inne vertrecken, ende dair bliven of ghij wilt; mer ic segge u, ic salre doirlijden sonder dair te thoeven, ende rijden den rechten wech na Greveningen ende voirt na Calays, want wij en sijn niet starck genoech om den coninc van Franckrijke te bevechten. Dan, dunct u dat wij niet schande genoech in dese reyse behaelt en hebben, so moochdy tselve dat u noch dair an gebreken sal te vollen behalen’. Dese ridderen, aldus dese woirden van heren Huge horende, bekenden wael dat sij niet al sonder sculde en waren, ende zeeghden weder tot heren Huge: ‘In den name Goids, wij willen binnen Bourburch rijden ende verwachten dair die aventuere die ons God sal willen ansenden’. Aldus schiedt here Huge van Calverlee uut horen geselscap, ende sijluden reden binnen Bourburch, dair sij doe bleven, ende here Huge reedt voirt doir.

[p. 418]

Ten leedt niet lange, die coninc van Franckrijke enne vernam tijdingen, hoe die Engelse uut Bergen gheruymt ende binnen Bourburch gereden waren, sodat hem die poirten van Bergen doe upgedaen worden; ende die coninc quam dair binnen, ende alle dieghene die dair met hem incomen wouden, ende ten was also niet, die eerste die dair doe metten coninck binnenquamen en vonden dair noch gereets binnen te roven, want die Engelse hadden des goets sovele dairbinnen gesleept dat sij so haestelijken horen roof niet alle tot horen passe wechcrijgen en conden, ende worden alle die vrouwen dairbinnen, ongevyoleert ende behouden, tot Sint-Omers gesent; mer alle tmanvolk, dat dair binnen was, bleef dair meest alle doot ende verslagen, ende die stede van Bergen wert alle an colen geleyt. Ende hiermede reedt die coninc doe dairuut, om des groten brants wille, logieren des vrydages buyten up een dorp, ende alle die heren daaromtrent hem buyten upt velt. Twas een geluck dat doe schoon weder was, ende dat diende hemluden alle zeer wael, want, na die gelegentheden ende wegen van dien lande, hadt so wail vuyl ende nat weder geweest alst schoon ende druych was, die coninc en soude met alle sinen heren doir tlant noch doir die wegen aldus niet hebben mogen comen; ja, dat meer is, die foeraidgiers en souden nyewers om foeraidge voir hore pairden hebben connen comen, mer die coninc soude hebben moeten van dair ruymen, van noots wegen, want sinen hope was so groot dat mens niet met een cleen verzaden en mochte, want men zeeghde dat dair boven III^CM pairden metten coninc waren, noch oic en soud men geen vytalie voir so groot volk doir die quade wegen mogen bringen, want, dairt ⁺so schoon ende druych weder was ende die wege so

+ fol. 127 bis v^o

[p. 419]

goet waren, was nochtans des coninx heer alle desen voirseiden vridach sonder broot; mer, des saterdages, doe sij voir Bourburch quamen, quam hemluden een groot tocht van vytalie na. Dese fransse heren, als sij bij Bourburch quamen, wael wetende dat die Engelse met alle horen roof dair binnen waren, worden sij te rade dat sij se dairbinnen omme besluyten wouden, updat sij niet uut en souden mogen, ende dan die stede stormen ende winnen; ende sonderlinge was dat der Bertoenen begeren al te zeer om te werven den groten roof, die sij wael wisten dat die Engelse dairbinnen hadden.