Cronyke van Vlaenderen. Deel 1

Van dat wonder dat den Vlamingen in der nacht wedervoere, ende hoe sij horen strijt up enen berch ordyneerden ende schoeren.

Des woonsdages savonts, doe die strijt des anderen dages ghevyel, quam Philps van Airtevelde met alle sine machte leggen up ene plaetse twisschen enen druygen sloit ende een cleen buskijn van doirnen dat so dicht was dat men qualijken an hemluden comen mochte, en dit was twisschen den Ghulden berch ende Roosbeke, dair oic die coninc met sinen heere lach; up welken avont Philps van Airtevelde alle sine cappiteinen ene rijckelijke maeltijt teten gaf, als wael in sijnre machten was, want hem vytalien gehoech vollichden. Alst quam na den eten, ende die tafelen upgenomen waren, begonde Phillips dair te collacioneren ende te spreken, seggende: ‘Mijnheren ende lieve, getruwe vreende alle, ghij sijt nu in desen

[p. 310]

state ende machte, ende alle mijn medegesellen in der wapene; ic hope dat wij morgen wat te doen sullen hebben; want die coninc van Franckrijke met sijnre machte heeft groit begeren, als ic verneme, ons te versoeken ende te bevechten, ende hij is hier tot Rosebeke gelogiert harde nade bij ons; hieromme biddic allen dat ghij uwen eedt truwelijken onderhouden ende quijten wilt, ende hebben mannes hert in u, ende u niet verslagen noch verslaen van enygen dingen die u gemoeten of die ghij sien moight; ende hebt in u hert vaste geprintet dat wij voir onse goede recht vechten sullen ende ons te onderhouden onse rechtvairdige jurisdictien ende vryheden slants van Vlaenderen, ende onsselven in onsen rechten. Wilt oic elc u volk so induceren ende so wijselijken ordyneren, dat men moge van ons seggen dat wij bij onser wijshede goeden regimente, ordynancie ende vromichede verworven hebben, met Goids gracie ende hulpen, die victorie ende den dach van morgen tot onsen zege ende winssel; ende after dien tijt ist al gedaen, ende so sullen wij vrede hebben, want dan nymmermeer here so groit wesen en sal, die hem tegens ons steken en sal dorren, ende onse eere sal die helfte meerder wesen dan of wij die Engelse te baten ende in onser hulpen gehadt hadden, want, hadden wij se in onse geselscap gehadt ende wij den zeghe voir ons gecregen hadden, als wij ende God wille sullen, sij souden buyten slants dair alle tgherufte ende eere af ghehadt hebben, ende wij niet. Wij weten oic wail dat alle die bloeme uut die crone van Franckrijke nu hier bij den coninc is, ende niet thuys gebleven dat yet van namen of van wairden is, ende dairomme suldy elc u volk seggen ende duen ⁺bevelen dat sijt alle dootslaen ende geen te genaden of gevangen en nemen, ende also sullen wijs nu een

+ fol. 118 v^o

[p. 311]

eynde des oirloichts ende ewelijken vrede crijgen ende; houden want ic wil, ende dat gebiede ic oicuptie verbuernisse van tlijf te verliesen, dat nyemant geen gevangen en neme, wie hij oic sij, uutgenomen den coninc alleen; die willic den doot verdragen, also dat een kint is, dat men sculdich is te verschonen, want hij en weet niet wat hij doet, hij trect dair men hem hebben wille; mer wij sullen hem voir ons voeren binnen Gendt ende leren hem vlaems; ende, ist hertogen of graven ende voirt alle dat dair meer is, slaet al doot, want alle die gemeenten van Franckrijke en sullens ons niet dan groten dancke weten; ende ic weet wael voir wair, ende dair bin ic wael af geinformeert, dat sij wouden dat van alle die hier sijn nymmermeer engeen weder in Franckrijke en keerden, alst oic en sal’. Dese cappiteinen, die dair bij Phillips waren ende dat avontmael met hem gegeten hadden, consenteerden hem alle in Phillips opynye ende begeren, seggende: ‘Here, ghij segt wael, ende tsal also oic geschyen.’ Ende hiermede schieden alle dese cappiteinen van Philps, ende elc ghinck in sijn logijs bij sijn volk, en dair versloegen sij hoirluden ende onderwesen hem van deser voirseide materie na Philps wille, ende hiermede brachten sij int heer dese nacht over. Hieraf gebuerde in deser selver nachte omtrent midnachte, nadat my dat bijgebracht wert, een al te wonderlijke zake in hoir heer, dairaf ic nye ghene van gelijken gehoirt en hebben, ende ic wil u hier nu bescriven.

Tghebuerde dat, doe dese Vlamingen alle hoir dingen ende wake int heer wael beset hadden ende hem elc te vreden meende te schicken dien nachte up hoir wake, die sij zeer starck beset hadden, want hoir vyanden binnen ene myle hem bij ende na lagen, hadde Philps van Airtevelde bij hem, ende was sine

[p. 312]

vreendinne, ene juffrouwe van Gendt, die dair met hem in dese reyse gecomen was, als my doe geseit wert. Ende, terwijlen Philps was gelegen om te slapen een weynich in sijn pawelgoen up ene gestickte tijckte voir een vyer van colen, tradt dese juffrouwe heymelijken van sijnre zijde uuten pawelgoene omtrent een lettel na midnachte om dat weder ende den hemel an te sien ende te vernemen hoet bij der nachte wesen mochte, want hoir ghene slape in en ghinck, sach sij, na Rosebeke wairt an, tot vele steden an den hemel groten roke driven ende veel vuyerspronckelen in der luchten vlyegen; ende dat was oic also, mer dat was van tvuyer die Franssoysen in der couder nachten maicten onder den heggen ende boskijns, also sij upt blote velt lagen, int gemeen hemluden bij te verwermen. Dair bleef sij doe dair staende, ende luysterde ene wijle, ende hair dochte dat sij hoirde een al te groten misbair ende ombequamen gerufte up ene plaetse gelegen twisschen dat fransse ende dat vlaemse heer, genoemt den Guldenberch; ende dair riep men, als hair dochte: ‘Mont-Joye Saint Denijs!’ ende noch dairtoe veelrehande geroepingen ende crijen; van welk rumoer ende gerufte dese juffrouwe in hairselven zeer vervairt wert, ende tradt weder in Philps pawelgoen, ende wecte Philps haestelijken uut sinen slape, seggende tot hem: ‘Here, staet geringe up, ende wapent u, want ic hebbe nu terstont voirwair gehoirt een al te groten gerufte van crijsen ende roepingen upten Guldenberch, gelegen twisschen hier ende dat fransse heer; ic vermoede dat dit die Franssoysen sijn, die u comen bespringen’. Phillips, dit horende, stont haestelijken up, ende sloech enen nachttabbaert omme, ende nam enen hamer in die hant, ende tradt uut sijn pawelgoen om te sien ende twair te weten van dies hem sine vreendinne

[p. 313]

bijgebracht hadde; welk gerufte Phillips selve, als hem dochte, oic hoirde ende dat dair al te groten rommelinge uptie voirseide plaetse was. Dair keerde Philps weder in sijn pawelgoen, ende dede haestelijken sijnsselfs tromppette slaen om theer te wecken; ende, terstont als Phillips trompette geluyt sloech, vloicht al up, dat int heer was, ende elc man int harnasse. Als dit dieghene van der wake verhoirden, senden sij terstont an Philps om te vernemen wat hem augecomen mochte wesen; als dese boden uuter wake bij Phillips quamen, werden sij zeer bescaemt ende met quaden woirden van Philps overgelopen, seggende: ‘Ghij, die die wake bevolen is, hoirt ende weet dit grote gevairdt, ende verzwijcht; dat ghij hebt dair qualijken an gedaen’. Doe antwoirden dese gesellen uuter wake, seggende: ‘Ha ha, Philps, en meendy anders niet? Tis oic wair als ghij segt, mer, terstont als wij eerst dit gerufte hoirden, sonden wij van onse gesellen ende cruypers al tot upten Guldenberch, dair ons oic dochte dit gerufte ende gecrijs te wesen, mer diegene die wij dair gesent hebben, ende sijn van den cloecsten ende verstandelsten geweest uut onsen hope, dese brachten ons weder over, dat dair upten Guldenberch noch dairomtrent geen gerufte, noch een menssche niet levendich en was, ende, doe wij in der wairheit geen schijn noch waere apparensie van enich volk of vergaderinge en vernamen, en wouden wij u noch thele heer uut sinen ruste te vergheefs niet stueren; ende, hadden wij anders gedaen, dat wair onse scande grotelijken geweest.’ Als Phillips ende die andere cappiteinen dese antwoirde van tgheruft hoirden, schieten sijs hem weder te bet tevreden, mer inwendelijken dachte ende verwonderde Philps altijt zeer, wat dat dan geweest mochte hebben, dat sine vreendinne voir, ende hij na, so besceydelijken⁺

+ fol. 119

[p. 314]

gehoirt mochten hebben. Hieraf willen noch vele luden seggen dat dit die helsche vyanden waren, die alrede hoir vruechde ende spel maicten uptie plaetse dair men des anderen dages dat kersten bloet so grotelijken storten soude, dair sij hoipten so groten proye van verloren zielen in te vercrijghen.

Alst dit aldus over was, schicten hem die Vlamingen elc weder in sijn logijs tevreden, mer en waren van alle der nachte nye wael int herte versekert noch gerust, mer zorghden alle dien nacht, voir verrast of verraden te wesen, ende hilden hem alle die int heer waren gewapent voirt alle den nacht doir, ende lieten elc in sijn logijs grote vuyeren anleggen, ende deden hoir spijse bereyden, ende onbeten wael tot horen passe aleer den dach anquam, want sij hadden van allen provancien ende goede winen overvloedichede; ende, alst quam omtrent een uuyre voir den dage, sprac Philps tot sinen cappiteinen: ‘Twair goet dat wij ons begonden buyten upt velt te slaen ende ons in ordynancie stellen, also wijt nemen ende geven sullen willen, om, alst dach is ende ons die Franssoysen an sullen comen, sij den wairdt thuys sullen mogen vinden ende al bereyt om hemluden tot horen ongevalle vromelijken te ontfaen’. Desen raedt dochte hem allen goet, ende hierup slogen sij uut horen logijssen buyten up ene heyde, recht buyten dat buskijn, dair sij enen druygen holen sloit voir hem leggen hadden, die redelic ende breedt genoich was ende onlanx van nyews upgeschoten hadde geweest, ende after hemluden hadden sij vele ruychten van doirnenbusschen, van brem ende van anderen clenen gheboomten, twisschen welken tween besluytingen dese Vlamingen hem ordyneerden in enen groten strijde zeer dicht ende starck in een, Bodat sij dair vergadert waren, bij der cognestabel over-

[p. 315]

bringen wael, LX^M starck, van den uutgecorensten, overdadichsten ende wael hoirs lijfs vermogendedie sij hadden, ende hoirs lijfs geen achte en sloegen. Oic hadde Philps dair omtrent LX airtsiers engelsen, die hem uut Calays gestolen hadden om die ghierichede van tgewijn, ende waren bij den Vlamingen gecomen. Aldus bleven sij dair te samen staen, ende, anders alle dat sijs hadden, knaep, wijff ende kint, die sij met hem int heer hadden, lieten sij after in hoir logijs, uutgenomen Phillips van Airtevelde liet een van sijn paedgen sitten up een al te schonen coursier van Poelgen, dat wael wairdich was, als men my doe zeeghde, V^C cronen, voir enen here te rijden; ende dese dede bij hem navolligen. Ende en verstaets also niet, dat Philps dit dede om hemselven hiermede ter noot wech te stelen of te vlyen van sinen geselscappe, neen niet, mer allene uut hoverdyen ende van staets wegen, ende om dair mogen up te sitten, hadde hij schoonste velt gehouden ende die Franssoysen vluchtich geworden hadden, ende dan nabij sinen volke, te voete horen vyanden vervolligende, mede hadde bij hem mogen rijden, roepende tot een ygelyken: ‘Slaet al doot! slaet al doot!’ up dit propos dede Phillips tcoursier navolligen.

Ghij sult weten dat Phillips up desen dach uuter stede van Grendt bij hem hadde IX^M gewapender manne van voirdeel, wael te harnasse, diewelke hij al omtrent hem hilt, also hij dair meer geloven up hadde dan up anderen; ende Philps was met desen hope ende met horen banyeren ende pingoenen in voirste van den strijde, dairnaest die uuter castelryen van Gheertsberghe ende van Aelst, dairan die uuter castelryen van Cortrijke, dairna die van Brugge, van den Damme, van der Sluys ende van tVrye van Brugge; dese waren meest alle gewapent met panssieren, yserhoeden of

[p. 316]

yseren pothuyfden, ende hadden hantschoen van gesoden leere, hebbende elc in sijn handt enen pennairt of piecke; ende hadden hem dese dorpen ende castelryen toeghemaict ende geteykent, om elc die sine voir den anderen te kennen, enyghe linden rockskijns over tharnass, van half geel ende half blaeu, andere met enen zwarten bandt up enen roden rock, andere gevaest witte vaessen up enen blaeuwen rock, andere gehact blaeu tegens groen, andere enen gehacten witten bandt up roit, andere den rock al blaeu sonder een quartier was root, andere witte kelen al over gehact met roden hacken. Ende elc hadde sijn bannyer voir hem, ende hadden hoir quartiermeysters grote, lange, hangende messen an horen ryem; in welker ordynancie ende state sij dair al stille bleven staen, verbeydende den dach, die hem doe terstont quam. Nu willic u verslaen van der Franssoysen ordynancie sovele als ic van der Vlamingen geseeght hebbe.