Cronyke van Vlaenderen. Deel 1

Hoe die coninc van Franckrijke leet over die riviere van der Leye, ende van den raedt die Phillips van Airthevelt hilt om te sluyten hoe hij den coninc van Franckrijcke met alle sijnre machte wederstaen soude.

Upten selven dinxdach smorgens so quam den coninc van Franckrijke, die lach tot Markettes int closter met sinen omen, die tijdinge, hoedat die brugge tot Comen gewonnen was ende dat die voirhoede alrede over ende int dorp tot Comen gelogiert was, van welker tijdinge sij alle zeer verblijt waren, dair doe geordyneert wert dat die coninc voirrijden soude. Dair hoirde hij doe misse, ende alle die andere grote heren met hem, ende na der missen droncken sij eens, ende saten doe up te pairde, ende

[p. 291]

reden na Comen. Dese van der voirgairde ontcommerden Comen van desen Vlamingen, ende sloegen dair Vlamingen up dien tijt doot, so eerst beneden in die marassche, so uptie strate, omtrent III^M man, behalven die dair int Vervolligen geslagen worden, die in die kercken ende upten wintmolenen, dair sij hemluden weder vergadert ende begrepen hadden; want, also vro die Bertoenen van der voirhoede over waren, saten sij terstont up die pairde ende setten hemluden ter jachte na die Vlamingen, ende oic om tlant ende dorpen te vysyteeren uptie ruyterse cusstuyme, want alle dat lant ende die dorpen vonden sij rijck, vol ende vet. Die heren van Reus, van Levael, van Combot, van Maletraet, ende die bourgrave van Berlere met horen volke reden, so sere voir henen wech dat sij quamen in een groedt dorp, geheten Vervy; ende was vaste gemaict; mer dese bertoense heren wonnent, ende wert gebernt, ende al dootgeslagen dat dairinne was. Dair wonnen dese Bertoenen een al te grooten goet inne, ende so deden oic alle die andere, die hem spreyden bij hope in den anderen dorpen doir tlant, want alle huysen waren volle van lakenen, voederye, gouts ende sulvers, also, overmits dat grote betruwen dat alleman hadde, dat die passaidgen van der rivieren dair men overmoste so wael ende starckelijken bewairt waren, en hadden dat lantvolk niet van horen goeden gevlucht. Tis⁺ wair dat die ruyteren, die dus voir int velt waren uut Bertangen, uut Normandien, uut Bourgonghen ende ioc uut anderen plaetsen, waren so overdwaelt dat, dair sij in den dorpen ende huysen quamen, en wouden sij na geen lakenen, voederye, lindenwaet of na diergelike goeden ommesyen, mer niet dan na sulver of goudt; mer, die na hem quamen die nament alle, dat die voir geweest hadden, aftergela-

+ fol. 115 v^o

[p. 292]

ten hadden; dies dair doe niet en bleef, ten wert alle bescoit van den dorren geselen.

Ghij moight wael deincken dat aldustanygen tijdingen, als van desen gevairde te seggen was, terstont hair zeer breedt spreyde, sodat binnen den selven mergen des dinxdages die tijdinge int heer voir Oudenairden quam voir Philps van Airtevelde, die dairvoir lach metten Vlamingen, hoe die Franssoysen bij Comen over die Leye met scuytkijns hemselven des daeghs te voren, als des manendaghes, overgesceept ende oic hoir vreenden die Vlamingen ternedergetogen hadden, die dair lagen, so tot Comen, so bij der brugge, ende dat sij dair verloren hadden VI^M man of dairomtrent, ende men en wiste niet anders Pieter van Bosch en waere doot. Van welker tijdinge Philps van Airtevelde zeer verwonderde ende qualijken tevreden was, ende beriedt hem dair metten here van Hairsele, die dair bij hem was, hoe hij hem nu beste voirtdoen sonde, die sprac tot Philps, seggende: ‘Phillips, ic rade u dat ghij tot Gent trect ende pijnt u alle volk tsamen te steken, dat ghij dair uut ende omtrent crijgen ende vergaderen sult mogen, behoudelijken die stede ymmers bewairt te bliven; ende dit volk suldy uutbringen ende keren dan weder herwert ende trecken dan met alle uwer machten tot Cortrijken; ende ic vermoede wael, als die coninc van Franckrijke u met alle uwer machten hem tegenscomende vernemen sal, lichte hij sal hem dan wael beraden ende bedeincken, eer hij hem yet te dyepe int lant steken sal. Ende ic vermoede oic dat wij ymmers cort tijdinge hebben sullen van onse volk dat in Engelant is, ende, bij aventuere, al en weten wijs niet, die coninc selve of enich van sinen omen mogen nu overcomen of lichte met grote volke overgecomen wesen met groter machten, dat ons dan

[p. 293]

harde zeer wael dienen soude’. ‘Voirwair’, sprack Phils doe weder, ‘my verwondert al te zeer wair sij dus lange merren mogen, gemerct dat die Engelse doch wael weten dat sij voirtan enen vryen inganck hier int lant hebben sullen, ende nu niet en comen, wat sij deincken mogen, ende sonderlinge, onse lude die dair sijn noch ons niet en scriven yet of nyet; doch te min en sal ics niet laten, ic en sal tot Gendt strecken, ende bringen den laesten ende meesten naban van volke voir my, ende ic sal den coninc van Franckrijke met alle syne. Franssoysen trecken bestrijden, oic hoe overmoedich sij wesen konnen. Ic bin over langen tijt wael tijt wael geadverteert van dat die coninc in sijn geselscappe hebben soude wael XX^M man wapene, die maken LX^M hoifden, gewapent waelheen; ic salre hem sovele oic voir sijn aengesichte ten strijde bringen, ende, wil my God die gracie geven, met dat goede recht dat wij hebben, dat icken ternedertrecken ende verwinnen mach, ic sal die gheëertste here wesen van alle der werelt; ende, werdt ic verwonnen, dat is wael beter ende een meerder here gebuert dan my, van, sinen vyanden verslagen of verwonnen te wesen’.

Als Philps ende die here van Hairsele aldus tesamen stonden ende spraken van deser materie, so quamen versche tijdingen van enigen, die selve mede in den strijdt tot Comen geweest hadden, ende dese affirmeerden zeer die voirtijdinge. Doe vraegde Philps: ‘Ende en weet ghij niet van Pieter van Busch, hoet dairmede is, wair hij doot of gevaen, of wair hij gebleven is?’ Sij antwoirden: ‘Pieter leeft noch, ende en is noch doot, noch gevangen; mer hij is gequetst, ende hij is tot Brugge gevoert’. Met desen worden sat Philps up te pairde met omtrent XXX mannen van sine geselscappe, ende reedt na Gendt, mer reedt een weynich

[p. 294]

uuten rechten wege om enyge doden, uut Oudenairden te sien doot upten wech leggen, die des selven nachts uut Oudenairden gesprongen waren ende hadden tegens theer gescermutst, sodat dair XII aftergebleven waren van die van binnen ende lagen dair upt velt doot, ende, terwijlen hij dair hilt siende dese doden, sloech hij ogen up ende sach dair comen enen heeralt, den wech van Gendt wairdt, toebehorende den coninc van Engelant, genoemt den Coninc van Yerlant, mer was anders geheten Chandons; van welker coomste des heeralts Philps zeer was verblijt, omdat hij uut Engelant quam, want hij dair wael goede tijdingen van volke uut gehoipt hadde te vernemen, ende vraeghde hem of hij uut Engelant quame ende of hij van sinen luden dair wesende niet te spreken en wiste. Die heeralt antwoirde:.‘Ic come voir om u te seggen, hoedat dair weder overcomen an dese zijde bij u vive van uwen luden ende een ridder uut Engelant, genoemt here Willem van Freneton, diewelke bij ordynancie des coninx van Engelant, sijnre omen, des gemeen rijcx raet ende parlements u bringen enen brief, nadat ic dairaf vernomen hebbe, ende nadat my die ridder ende oic uwe luden tot Daveren seechden; ende desen brief sal an u comen, die een regiere des lants sijt, ende, so wanneer ghij ende tlant van Vlaenderen desen brief bezegelt sult hebben, die starcke verbanden innehout, ende die ridder ende u luden dairweder mede bezegelt overcomen in Engelant, suldy terstont grotelijken van den coninc ende den Engelsen met groter machte ⁺van volk van wapene ende van airtsiers getroist werden, dat weet ic wael’. Doe sprack Phillips van Airtevelde: ‘Heeralt, ghij rekent my al speelkijns, tsal al te laet vallen, dair ghij my af boitscapt; gaet, gaet int heere in onse logijs’, ende beval dat men dair

+ fol. 116

[p. 295]

bringen soude bij den here van Hairsele, ende dat hem die voirt alle tijdingen vragen soude; ende Philps nam synen wech na Gendt met groter, fantasien, sodat men uptien wech, van dier tijt voirt, nye woirdt van hem gecrigen en konde, oick wie hem toespraak, ende reedt so voirt tot Gent toe in groter melancolyen.

Nu willen wij weder, dunct u goet, gaen totten coninc van Franckrijke ende vertellen hoe hij voirt met sinen zaken voirtvoere. Doe hem die tijdinge gecomen was dat die brugge tot Comen gewonnen ende wedergemaict was, wair is dat hij doe uuter abdye van Markettes schiet, dair hij gelegen hadde, ende reedt na Comen met enen groten here van volk van wapene, ende alle in ordynancie als dat geordyneert was van te voeren, sodat die coninc des dinxdages tot Comen quam; ende dair bleef hij leggen ende sine omen met hem; ende die voirhoede was van dair gescheyden ende voirgereden upten berch van Yperen, ende dair bleven sij doe leggen. Des woonsdages smorgens quam die coninc met sinen hope logieren upten selven berch van Yperen, dair hij doe bleef liggen, ende verbeide totdat alle hoir getochte van wagenen tot Comen ende oic tot Waesten over die brugge geleden ende bij theer gecomen waren, want dair al te grote, tochte van wagen, pairden ende volk toe was; ende uptien selven woonsdach so leedt die afterhoede tot Comen over die brugge die riviere van der Leye, dair II^M mannen van wapene in waren, ende II^C arbalestriers, dair die grave van Ew, die grave van Bloys, die grave van Sainpol, die grave van Harrecourt, die here van Chastelgon ende die here van der Fere overste ende beleders af waren, ende bleven dien woonsdach tot Comen binnen liggen ende dairomtrent.

[p. 296]

Alst quam in der nacht, ende die heren hem waenden gerust te hebben, also sij moede waren van onlede elc sijn volk te logieren, quam dair een gecry ende men wert roepende: ‘Ter wapene! ter wapene! vyandt! vyandt! alle man sij ter weer!’ Ende en wisten in der wairheit dese heren niet anders dan dat sij dair gestreden souden hebben, ende dat die Vlamingen uut die casselrien van Cassel, van Bergen ende van Yperen hem tesamen gesteken hadden om hemluden te bevechten. Dair schoten alle dese heren up ende elc int harnasse ende die huyfden int hoift, ende elc sijn bannier of standairt uut ende voir sijn logijs, ende deden hoir vuerpannen, fackelen ende licht overal onsteken, ende setten hem uptie steenstrate ende dair bezijden int slijck, in ordynancie om te strijden, elc here after sijn bannier of standairt; ende dair quam elc onder sinen here dair hij onder was. Dair bleven sij aldus in den drecke ten halven bene toe staen bijna alle die nachte, twelke dien edelen heren, als die grave van Bloys ende die andere heren, die sulke onsalichede ende coude, als in sulken winterschen nachten als in der maent voirseit te lijden is, niet gewoon en waren; als wael te proeven is, niet wael en diende noch en bequaem; mer, om hoir eer ende lijff te behouden, mosten sij hem dair wael lijden ende die armoede in dancke nemen, hoewael dien arbeyt al te vergheefs was, die sij dair doe alle desen nachte deden, want dair en waren ghene vyanden in den velde, mer hoir eyghen knechten, die hem in der nachte gespreit hadden om hoir pilgaedsen ende roveryen, waren malkanderen in der nachten gemoet; ende dair was dit gerufte ende gecrij tot Comen binnen af toegecomen.