Cronyke van Vlaenderen. Deel 1

Hoe die ridderen ende voirt dat volk van wapene, die over die riviere van der Leye gecomen waren, hem in ene battailge ordyneerde recht voir de Vlamingen om te strijden.

Ic houde wairachtelijken, ende so dunct my oic, dat alle lude van verstandt sculdich sijn te houden dit upset ende passaidge gevonden, met desen scuytkijns dese lude van wapene dus over die riviere te bringen, voir een hooch, eerbaer ende vroom upset, gesproten ende gecomen uut enen manlijken herte; dair die ridderen ende knapen ende alle die edele heren des manendages tegens den avont int gemeen toe wechstaken van horen hooftheren, om ymmers

[p. 277]

mede over te wesen met horen gesellen; ende, alst in den avont quam, leedt over die bourgrave van Rohen, die here van Lavael, die here van Berliere, die here van Combor, here Olivier van Glayaqijn, die bairroys van Bares, die here van Collet, die here van Pusances, here Reynalt van Thouwairs, here Willem van Lingnaets, here Gautier van Passack, die here van Tors, here Lodewijck van Gousant, here Tristram van der Nailde, die bourgrave van Myaux, die here van Mailgij, ende voirt sovele Bertoenen, Poytiviyens, Berryens, Franssoys, Bourgongens, Vlamingen, Arthesyenen, Duytsche ende Henuwyeren, dat sij hem vonden over an die andere zijde, des manendages een stick in den voiravont, omtrent III^C mannen van wapen, alle uutgelesen ende edele mannen, sonder dat dair ye dienstknecht mede moste overvaren. Als here Lodewijck van Sancerre, marscalk van Franckryke, sach dat dair sovele edelre mannen overgevaren waren, als tot wael XVI bannyeren ende XXX standairden, sprack hij: ‘Dit soude my tot al te groten scande keren, en voer ic nu niet mede over’; ende mettien tradt hij in een van den III scuytkijns, ende sine ridderen ende schiltknechten met hem, ende doe voeren oic na over, die here van Hangeest, here Percevael van Mervael ende noch meer andere; ende, als sij hem allen te samen vonden VI^C goeder gewapender mannen, spraken sij tot malkanderen: ‘Tis tijdt dat wij na Comen wairt antijden, om onse vyanden te groten ende sien of wij met hem binnen Comen logieren mochten’. Dair schieten sij hem doe elc sijn harnasse te passe, ende die huyfden int hooft, ende ghespten ende bonden die te passe, als hem dat beste diende, ende sloegen doe doir die marassche langes die ryviere, voet over voet, in goeder ordynancien, doirratelden ende blakerden die bannyeren ende stan-

[p. 278]

dairden in den wint voir hemluden recht om terstont te strijden, ende dair was die here van Saintpy die voirste ende een van den hoiftheren ende beleder, also hij dair oic tlant beter kennede dan enich van den anderen, ende oick overste ende upsetter van deser reyse ende upsette was. Als sij dus al zedichlijken, so zeer in enen hope gedruct als volk wesen mochte, te samen quamen gaen in goeder ordynancien doir dese marassche upwairt, ende genaicten na den dorpe, was Pieter van Bosche dair met sinen Vlamingen, die dair alle gescheert stonden boven upter steenstraten, ende sloegen hoir ogen neder ten mairsche wairt in, ende sagen dit volk van wapene hem genaken, verwonderde hemluden uutermaten zeer, ende Pieter van Bosch vraechde: ‘Ende wair duyvel is dit volk over die riviere gecomen, ende hoe ende wair mogen sij passaidge gecregen hebben?’ Doe antwoirde hem enyge van die dair bij hem waren: ‘Mer met scepen sullen sij yewers dairbeneden alle desen dach hebben leggen overscepen, ende hier en hebben wij niet aff geweten, want twisschen hier ende Cortrijke en leecht noch brugge noch passaidge so bereyt dat sij dair over souden mogen comen. Ja, wat dunct u, wat willen of sullen wij nu doen?’ spraken enyge tot Pieter van Bosch, ‘willen wij se gaen bevechten?’ spraken sij. ‘Neen wij’, sprac Pieter, ‘laten wij se ons toe comen, want wij sijn hier up onse voirdel ende boven hem upter straten, ende sij sijn beneden, ende, comen sij ons bestormen, so hebben wij groit voirdel, ende ghawij nu neder tot hemluden om hemluden te bestrijden, so gaen wij uut onse voirdel ende so misdoen wij ons selven grotelijken. Laet ons beyden totdat doncker nacht ende zeer duyster is, ende laet ons dan raedt nemen, hoe wij ons scicken sullen willen; sij en sijn sovele luden niet, dat sij

[p. 279]

ons yet al te lange duyeren off wederstaen sullen mogen te strijden, ende wij hebben alle die vertrecken ende wijken tot onser baten, ende sij en hebben geen vertreck noch wijke dair sij hem bergen sullen mogen’.

Pieter van Bussen raedt wert gelooft ende gevollicht, ende dair en schiet nie Vlaminck van sine stede⁺ of plaetse, mer bleven al stille staen an den voete van der brugge, ende alle gescheert alle die strate langes in goeder ordynancie, ende en maicten geen gevairt noch geluyt, mer scheen recht an hoir manieren of sij up dat volk niet gelet of dairomme gegeven en hadden; ende altij quamen die Franssoyse nochtans doir die marassche upwairt tot hemluden wairt an langes die riviere. Nu was dair die cognestabel van Franckrijke an die andere zijde, die gewair wert dese bannyeren ende standairden, ende sach dit edel geselscip in goeder ordynancie ende in enen clenen hope te samen gedruct, dat zij zeer na der brugge van Comen begonden te genaken; dair hem doe alle sijn bloet upwelde ende verwondelde, van groten anxte ende sorghe die hij voir hemluden hadde, want hij sach over horen clenen hope ende hij wiste dairtegens tegenwoirdich wesende den groten machte der Vlamingen die dair als verwoede luden thierden, ende sprac met enen verstuyerden, thoornygen sinne: ‘Och heylige man, sinte Yves, och ridder sinte Jorijs, och wairde lieve Moeder Goids, wat sie ick nu ghinder over an gheen zijde! Ic sye dair eendeels die blome van onsen heere ende ridderscappe, die hem in so groten laste gesteken hebben. Och, of ick steendoot wair als ic sye dese grote verwaenthede ende onmatichede te handen trecken. Och, here Lodewijck van Sancerre, ic hadde u voir vele coelre ende matiger gehouden dan ic u vinde. Och, hoe sijdy so coen

+ fol. 113 v^o

[p. 280]

geweest dat ghij sovele edelre, groter mannen, ridderen ende knechten, ende so vroom ter wapen als sij sijn, ter solle bringt in so groter noot ter aventueren, om X of XII^M man die hoverdich ende al op uwe coomste te voren wael voirsien sijn, ende die uwer geen in genade nemen en sullen; ende u en mach so groten noot niet ancomen, dat wij u te hulpe of te baten sullen mogen comen. Och Rohen, och Lavael, och Reus, och Biaumanoir, och Longevyle, och Hachefoirt, och Mauny, och Malatraet, och Conversant, och dese ende dese ende dese, ic sal ende moet u wael met enen toegesloten ende bedructen herte beclagen, want ghij hebt uselve buyten mynen rade in desen onverwinclijken laste gebracht. Here God, wairomme bin ic cognestabel van Franckrijke, dan dat ghij noch nyemant alsulke dingen doen en sult buten mynen oirlove? ende dit hebdy ymmers alle buyten mijn consente ende wete of onthiete gedaen, ende nochtans sal ic afterrugge, al ist buyten mijnen sculde ist dat ghij afterblijft, alle die scande ende coufuyse dairaf hebben, ende tsal heten afterbaex onder den volke dat ic u in desen groter dwaeshede geraden of gesent sal hebben’. Wael was wair dat die cognestabel des afternoens hadde doen verbieden, eer hij wiste dat sovele edelre mannen over die riviere gesceept waren, dat nyemant so coen en waere, van die dair bij hem waren, die over die riviere sceepte buyten sinen oirlove; mer nu, als hij dien groten edelen hope dairover in dien groten laste ende node wiste te wesen, sprack hij overluydt: ‘Nu geef ic alleman oirlof over te varen, die wil of overcomen sal mogen’. Met desen woirden sprongen dair vele edelre mannen voirt, beyde ridderen ende knechten, ende sochten wege ende engienen om totter bruggen over te comen,

[p. 281]

mer den nacht beliep hemluden; sodat sij van rechter noots wegen werx laten mosten an der bruggen, want sij niet sien en mochten om plancken, dueren ende veynsteren upten stijlen ende posten geworpen te hebben, ja, die zommyge worpen dair hoir tairdsen up ende hoir pavayse om dairbij over te hebben mogen comen, ende dese maicten des speels sovele dat die Vlamingen, die over tot Comen ende an der bruggen waren, werden genoech metter saken onledich gehouden ende worden al bedraeyt ende en wisten niet wair sij tspel langer wairnemen souden, want sij sagen van beneden der bruggen doir die mairsche hem groot volk van wapene toecomen vaste bij hem met upgerechten glayen al bereydt om te vechten, ende sij saghen ter andere zijde van der bruggen dat die uuter voirhoede lagen ende quelden se, ende hadden dat alle dien afternoen ende avont ongehouden met scermutsen, ende dat met groten arbeyt, om die brugge so weder te maken dat sij dair over souden mogen comen.

In desen schyne als ic u voir gezeecht hebbe, waren die Franssoyse die over die riviere gecomen waren metten scuytkijns alle dien avont, ende hilden hem vaste ineenstaende in die mairssche totten enclauwe toe indden muddre ende slicke. Nu siet ende merct doch over wat groter arbeyt ende vromichede ter wapene dese edele mannen te handen togen, als sij so bleven recht upstaen enen heelen winterschen nachte, als in der maent van novembrij, in hoir volle harnasse, die huyfden indt hooft, in dat slijck ende waterijge mersche, sonder eten of drincken. Wairachtelijken my dunct dat hemluden dair grote eere ende vromichede af sculdich is toegescreven te wesen, ende sonderlinge want sij dair so manlijken bereyt stonden om hoir vyanden te bevechten, ende

[p. 282]

niet dan een handtvol volcx en waren te rekenen tegens dat grote getall der Vlamingen die dair voir hemluden int dorp ende an der bruggen lagen; ende, also sij des hoops der Vlamingen so overvele zagen, so en dorsten sij se niet bestrijden of enige vrese van te bestormen andoen, mer seyden dairomme ende haddent altijdt gezeecht onderlinge, ende dairup bleven sij oick dair int marassche in hoire ordynancie: ‘Laet ons hier bliven tegader staende vaste ineen, ende hemluden verwachten totten dage toe dat wij onse gesichte mogen hebben ende dattie Vlamingen sceyden uut hoire ordynancie dair sij gesceert staen ende nedercomen om ons te verzoeken, ⁺want sonder twyvel’, spraken sij tot malkanderen, ‘sij sijn so hoverdich, als sij ons wael oversien onsen clene hope, en sullen sij nymmermeer laten, sij en sullen ons bevechten, ende, als sij dan comen, laet ons dan algelijke met eenre luder stemmen elc sinen cry roepen, of ons heren cry die wij elc toehoren, al ist dat onse overheren hier selve niet bij ons en sijn, want met dien gerufte sullen wij se alle verslaen ende verbaest maken, ende metten selven hemluden vry toe te vliegen met machte ende met moede; ende, wil ons God dan mede wesen, als wij hopen, wij sullen se vryliken wael ternedertrecken, want sij en sijn int gemeen niet wael gewapent, ende wij sijn al stalen ende hebben onse fyne glayen met die fine verstaelde bourdyausse yseren tenden, ende van ghelijken sijn oic onse zwairden. Dair en is panser onder dat gediet dat hem voir onse wapenen bewaren sal mogen, wij en sullen aldair steken ende doirhouden’. Aldus bleven sij dair up dese overdrachte ende wael ghemoeden hope stillestaen, sonder enich geluyt te maken, alle die helen nachte doir; ende altijt lach die cognestabel an die andere zijde over twater,

+ fol. 114

[p. 283]

karmende ende beclagende dat edel geselscap, die hem so dwaesselijken in die wagheschale gehangen ende gebracht hadden, wunsschende al te menichwerven dat hij met alre sijnre machten int dorp van Comen met hemluden gestaen hadde. Dair waren bij hem die marscalken uut Bourgongen ende uut Vlaenderen, die ansagen den druck des vromen ridders ende cognestabels, die hij om dese edele mannen hadde, spraken hem weder te troiste: ‘Wat, here, en verslaet u niet, want alle dat over is, als ghijselve seght, is bloeme van ridderscappe, als oic wair is; mer weet oic dat al uutgecoren ende besocht volk is, die alle die vromichede ende oic alle die voirsienichede ende suptijlhede die totter wapene behoirt geweten te wesen, wael ende doir weten; aldus sonder twyvel sij en sullen niet beginnen, sij en sullen eerst alle hoir voirdel soeken; ende mijn gelove is dat sij van deser nachte niet beginnen noch den vyanden ansoeken en sullen. Ende ghij hebt doch geoirloft over dese brugge dat passaidge, elck diet crijgen mach, ende hierup willen wij, enne God wil, morgen nuchtent metten grieken van den dage hertelijken ende met handen ende voeten an dese brugge onsselven overbruggen als wij beste sullen mogen, dair wij alrede van plancken, stylen, posten, horden ende voirt alle dat wij dairtoe behoeven sullen genoech toebereyt hebben, ende meer dan wij dairtoe behoeven sullen, sodat wij bij der hulpen Goids up een cort, also vro wij sien sullen mogen, onsselven overbruggen ende onse vreenden, eer sij vergaderen sullen, dan truwelijken te bate comen, behoeven sijs. Here, en sorght niet, dit ongevallich gevaselt sullen ons niet lange voirstaen afterdien wij over sijn. Des doe die cognestabel hier wat mede tevreden geset ende getroist wert van desen anderen goeden heren die bij hem waren.