Cronyke van Vlaenderen. Deel 1

Hoe Phillips van Airthevelde alle die repassen ende passaidgen dede over alle Vlaenderen wachten, ende hoe zommyge van den franssen ridderen in Vlaenderen afterbleven, also sij niet wederkeren en mochten.

Noch lach altijt die grave van Vlaenderen tot Hesdijn, ende hadde dagelix sine tijdingen van den coninc van Franckrijke ende van den hertogevanBourgongen; ende oic van die grote mandementen, die die coninc alle Franckrijke doir liet gaen, dede verbieden dat nyemant, wie hij wair te lande wairt, so coen en ware uptie verbuernisse sijns lijfs te verliesen, yet van sine provande of have en voerde of en dede voeren of bringen binnen den goeden steden, want hij woude dat des coninx volk die dairomtrent vergaderen souden om horen penninck gevytaelgiert ende oic provancien genoech voir hoere pairden ende oic voir hemselven dair vinden souden mogen. Niet lange en stont dit, die coninc en quam tot Atrecht, dair hij doe toefde enen tijt, binnen welker tijt des volx van wapen soveel dairomtrent quam, ende so rijckelijken ende heerlijken elc na sine state toegemaict, dat dat een zuverlick dinck ende gevairde an was te sien; welk volk van wapene hem al nedersloech ende zayede

[p. 250]

alle Arthoys doir upten dorpen, dair sij alle schuyeren ende huysen voul goeder provanden vonden. Dair quam doe die grave van Vlaenderen binnen Atrecht, ende beroerde den coninc ende die andere grote heren ende rade, dair bij hem wesende, zeer met sine clachte, die hij dair weder vernyewede over den Vlamingen. Ende dair ontfinck hij dat graefscappe van Arthoys van den coninc, ende dede hem dair hulde ende manscappe af, in presencie van den genoten van Franckrijke, die dair bij den coninc waren; ende die coninc ontfinck den grave dair tot sinen leenman van graefscap van Arthoys, ende seyde hem dair: ‘Schone neve, weest wail tevreden, wij sullen u, wil God ende sinte Denys, cortelijck wedersetten up uwe erve van Vlaenderen, ende sullen oic der Vlamingen hoverdie ende sonderlinge des Philps van Airthevelde so nederleggen dat sij, van dier tijt voirt, nymmermeer hoire ot hoir machte yet achten en sullen dorren, of dat sij hem yet weder oic up sullen mogen heffen’. ‘Here’, sprac die grave weder totten coninc, ‘dies betruwe ic my wael in u, ende ic hope oic dat ghij dairbij soveel eeren ende ontsichts snit crijgen, dat men van uwe vromicheden alle die werelt doir spreken sal weten, want wairachtelijck, geliken ghij dair nu selve geseeght hebt, so is die hoverdie in Vlaenderen te overgroit, ende is noot nedergeleyt ende te nyete gedaen.

Phillips van Airtevelde, metten sinen, die voir Oudenairden lach, was te vollen wael geinformeert van dattie coninc van Franckrijke met alle sijnre machte hem toecomen woude, dair hij recht onder den volke af liet blijken of hij dak niet up gelet noch voir versaecht geweest en hadde, ende plach dagelix, als men van des coninx coemste voir hem te spreken plach, te seggen: ‘Benedicite, wat zotter

[p. 251]

rade ende verwaende heeft dat jonge coninxkijn bij hem, die hem hiertoe upblasen ende duytsmaken dat hij al te veel wonders up ons bedriven sal ende doir wat gaten waentet met sijn volke in dit lant van Vlaenderen te comen. Tis dair noch wael een jair te jonck toe, ons te mogen vervaren met sijnre⁺ vergaderingen; ic sal hem een andere lesse doen lesen dant hij meent, want ic sal alle die passaidgen ende inghangen tslants van Vlaenderen so doen beseften ende bewaren dat sijlude binnen desen jare bringen en sullen connen an dese zijde der rivieren van der Leye’. Dair ghinck hij doe toe, ende ontboit bij hem den here van Hairsele, dat hij voir Oudenairden comen soude, als hij dede; ende, hij dair gecomen wesende, sprac Philps tot hem seggende: ‘Here van Hairsele, ic wael dat ghij oic so wael als ic tijdingen verneemt, hoe die coninc met alre sijnre machten up onsen halse wesen ende comen wille, ende ons grondelijken verderven, of hij mach; aldus moeten wij hierup goeden raedt hebben, ende dairomme hebbe ic gedacht dat ghij hier bliven sult ende dit besit voirthouden, ende ic sal tot Brugge trecken ende vernemen dair noch bet na allen gestande onser vyanden, ende ic sal oick den volke in den steden troist ende moet int lijf spreken met goeden gheartijgen woirden, ende ic sal voirtbereyden ende ordyneren sovele volx uptie riviere van der Leye dat die Franssoyse dair niet over en sullen mogen comen’. Ende dit docht den here van Hairsele oic so göet gedaen, ende hierup schiet Phillips van Airtevelde uuten heere ende toich na Brugge, dair hij doe reedt als een heer ende dede sinen standairt voir hem voeren al ontwonden, verwapent met sijnre wapene, dat was een scilt van sabele met III hoeden van sijlver dairin. Als Phillips

+ fol. 109

[p. 252]

binnen Brugge quam, vant hij dair sinen scoolmeyster Pieter van Bosch ende oic Pieter die Muytere, die cappiteinen ende bewaires van Brugge waren, ende dair sprac Philps desen tween hoe hij waere tijdinge hadde van dat die coninc van Franckrijke met alle sine machte in Vlaenderen up hemluden comen woude, ende dat dairomme van node wair dairtegens te wesen ende hem die passaidgen te benemen, segghende voirt: ‘Ende omme willic dat ghij, Pieter van Bosch, reyst tot Comen wairt, ende dair suldy die riviere bewaren; ende ghij, Pieter die Muytere, trecken upter bruggen tot Waesten, dat ghij dat passaidge bewaren sult, ende ghij sult doen upbreken alle die bruggen, die upwairt totter Gorgien toe, tot Elselle ende tot Meeurevile toe, ende nederwairt tot Cortrijke toe, ende aldus en sullen die Franssoyse noch boven u, noch oic beneden, over die Leye mogen comen; ende ic sal voirt van hier tot Yperen rijden, ende trecken dair tvolk an ons minlick, ende maken se wael gemoet ende gehert upt vechten, ende hem onderwijsen hoe wij ene goede sake hebben ende oic alle eendrachtich ende machtich genoech sijn om onse vyanden te wederstaen; ende dat dairomme elck toesye, up sijn lijf, dat hij niet en dwale noch over en trede onse eendrachtige verbandt, dat wij malkanderen gesworen hebben te houden; ende dat genen zorge en is, want ten is in des coninx machte niet, noch in der Franssoysen die met hem sijn, over die riviere van der Leye te mogen comen int tlant van Vlaenderen, nadien dat wij die passaidgen hem voir doen scutten, ten sij dat hij tenden der rivieren dair ommereysen ende soeken dair passaidge’. Doe spraken Pieter ende Pieter beyde: ‘Philps, gij seght, wail, ende wij sullen doen also ghijt seght, mer, hoe ist ’, spraken Pieter ende Pieter, ‘met onsen luden, die

[p. 253]

in Engelant dair bij den coninc sijn? En hebdy dair noch gene tijdingen af?’. ‘Voirwair’, sprac Phillips, ‘neen ick, dat my zeer vervreemt, mer ic hebbe vernomen dat men nu tot Lonnen parlement houdende is, sodat ic nu alle dage dair tijdingen af verbeyde; mer wat leeght dairan? dair en is geen haeste mede; die coninc van Franckrijke en mach hem nymmermeer so zeer haesten, wij en crijgen altijt wael hulp ende bijstant van den Engelsen eer hij ons groten laste anbringen can; bij aventuere, die coninc van Engelant mach sijn mandementen, duer sijn rijck doen gaen, al en weten wijs niet, ende sullen lichte enen groten hope Engelse up eenre nachte met onsen volke comen overbrasschen, als wij se alreminste sullen verwachten’. Aldus saten dese III gesellen, Philps, Pieter ende Pieter, te samen ende collacioneerden van deser materie, die uptie tijt in hoire drier onderdanicheden hadden ende hilden alle Vlaenderen, uutgenomen Denremonde ende Oudenairden, dair men voir lach.

Terwijlen die coninc van Franckrijke aldus tAtrecht lach, ende dede sine ordynancien maken, ende vergaderde nu sijn volk van wapen, so in Arthoys, so in Tournesijes, so in die castelrye van Rijsel ende dairommetrent lagen, te rade bij anbringen ende insteken des Hazen van Vlaenderen, dat sij wouden ene sprinckreyse doen upten Vlamingen, dair sij wat gerufts in des coninx hoff ende ere bij behalen souden mogen ende vermairdt werden; dairup sij hem up enen dach te samen staken, omtrent C ende XX edelre vromer mannen van wapene, alle ridderen ende knapen, ende quamen tot Menen over die riviere van der Leye, up twee mylen na Rijsele, welke brugge nog niet upgebroken en was, ende reden voirt in dat dorp, ende verdorvent

[p. 254]

dair al, hildent dair alle voeten, benen ende armen af, dat sij dair belopen konden, ende jaeghden alle tvolk uuten dorpe, dat dairinne was, een groit stick voirt tot Vlaenderen wairt in; twelke die andere gebuyeren uut anderen dorpen gewair worden, ende begonden, elc in hoir dorpe, die clocken te slaen, ende versamenden hem, ende gleden also altemet na Menen wairt an, want dat gerufte quam van darwairts uut. Doe die voirseide Haze, here Jan Juemont, die casteleyn van Buylgon, here Heynric van Duffle, met voirt dat ander ridderscappe, remoers int lant genoech gemaict ende volk ghenoech beroert hadden, ende hem dochte tijt te wesen van omme te keren, schicten sij hem weder in ordynancie om weder over⁺ te comen ter passaidgen dair sij over geleden waeren; dair vonden sij doe dat passaidge wael voiresien ende beset van den Vlamingen die dair overlagen, ende brakent allen dat sij mochten; ende, als sij ene plancke of style upgebroken hadden ende uutgenomen, bedecten sij die rijbben weder met misse over, dat mens niet gewair worden en soude; ende siet, hier comen dese ridderen ende knechten, elc upgeseten up genepoelse coursieren, oft alle ridderen van sinte Jorijs selye geweest hadden, ende vonden dair in dit dorp wael II^M man van dit lantvolk, die hem dair te samen gesteken hadden ende hem alle geordineert in bettaelgen, om dit edel volk te gemoete te comen. Als dit dit ridderscap sagen, staken sij hem vast in een, nederdalende hoir glayen,die uutgetogen zwairden waren voir, ende sloegen die pairden met sporen. Dair begonden die Vlamingen zeer te roepen ende te wuychen ende loegen; dair seyden enyge dat sij se niet verbeiden en dorsten, andere zeechden dat sijt van subtijlhede deden ende dat sij wael wisten dat sij over die brugge niet en

+ fol. 109 v^o

[p. 255]

souden mogen, sodat dair een Vlaming was die sprac:‘Laten wij hem enen wech openen, dair sij doir mogen,ende ghij sult al te goetspel sien’. Dit geschiede also, ende, als die Haze een open gadt sach, die wael wiste dat hoir thoeven dair niet langer dochte, sloech hij ende alle die andere, pairden met sporen na der bruggen om hem allen te borgen in live ende in goede, die so gebroken was, dat sij dat volk niet dragen en mochte; doch die Haze ende zommyge andere met hem hadden geluck, dat sij omtrent sij XXX man metten pairden overquamen, ende, doe die andere na anquamen om mede over te comen, brack die brugge onder hemluden; dair schoten die pairden doir, ende en mochten niet weder uutcomen, die dair met horen meysteren dootbleven. Doe die andere, die noch after waren, sagen desen noot voir hem, waren sij zeer verslagen ende en wisten niet wair sij hoir lijf bergen souden; dair sloegen die zommyge in die riviere, up hope dat sij so overgezwommen souden hebben met horen pairden, mer sij en mochten, twas dair te diep beneden die wallen, sij en mochtens nyewers up. Dair was doe grote ellende te sien, want die Vlamingen quamen an, die se zeer duen vervollichden, ende sloegen se dair doot tot horen wille ende sonder genade; ende dair deden sij se in die riviere springen ende dreincken, sodat here Jan van Juemont dair in al te groter vresen was sijn lijf te verliesen, want die brugge brack onder hem; mer, mitsdat hij so zeer gerade was ende machtich sijns lijfs, brachte hij hemselven over, doch was hij zeer gequest met scut int hooft, ende oic int lijf, dair hij wael VII weken an lach, eer hij hem weder wapenen mochte. In welker nederlage doot bleven geslagen die castelleynen van Buylgon, van Bolehairs, van Saint-Hylare, ende meer andere met hem; ende here Heinric van Duffle dreincte

[p. 256]

dair. Dair doe bleven, so geslagen, so gedreinct, meer dan LX edelre mannen, ende geluckich was hij die dair wechquam, die nochtans zeer mismaict ende gequest waren. Aldus verghinck dit upset.

Dese tijdingen quamen terstont voir den franssen heren die tAtrecht bij den coninc lagen, hoe hoir vreenden enen nederlage hadden gehadt, ende hoe die Haze van Vlaenderen dus dwaesselijken gereden hadde; dair sij doe van den zommygen beclaecht werden ende van den zommygen niet, want dieghene, die die wapenen meest geplogen hadden, die seyden dat sij als jonghe ende simple ruyteren gedaen hadden, dat sij hem over die riviere gevordert hadden sonder passaidge in horen handen gehouden te hebben, ende, dan noch dairtoe, voirt int lant geslagen te hebben ene grote myle sonder afterrugge, onbewairt ende sonder te weten van weder over tselve passaidge te mogen comen. ‘Voirwair’, spraken die oude beleefde kempen, ‘ten was nye wijs ruyters upset, die tot groter vermairtheden comen woude,of tot enen goeden eynde van sinen begonnen upsette, also sijn zaken an te leggen, mer doch, omdat verwaende lude die reyse gehadt hebben, ist hemluden aldus nu dair vergaen’.