Cronyke van Vlaenderen. Deel 1

Van die versoeke dat die hertoge van Bourgongen⁺ an den coninc van Franckrijke dede, ende dan wairomme dat die coninc die devyse van dat Vlyegende Hert annam.

Hertoge Phillips van Bourgongen en vergadt die beloifte, die hij den grave sinen schonenvader gedaen hadde, niet, ende schiet dairomme van Bappasmes, ende met hem here Jan van Vyennen, here Gwy van Latrymoelgen, here ammyrael van Franckrijke, die daer oic groten arbeit dairtoe deden ende

+ fol. 102 v^o.

[p. 212]

zeer dairtoe rieden dat die grave van Vlaenderen bijstant crijgen mochte; ende dese twee waren overste van des hertogen rade. Dese hertoge reedt so lange met sinen geselscappe dat hij quam tot Senlijs, dair die coninc doe was met sinen twee omen, als Berry ende Bourbon, dair hij doe met eeren ende blijscappe ontfaen wert, ende doe dair gebracht na nyewe tijdingen uut Vlaenderen ende van tbelegge voir Oudenairden, dair die hertoge zeer wijselijken up verantwoirde den coninc ende sijn twee andere omen int openbare; mer, doe hij sinen tijt sach, toich hij sinen broeder van Berry over een zijde, ende onderwees dien van der hoverdyen die die van Gendt te handen togen, ende hoe sij plats dairup uutwaren ende te sijnne hadden dit sij alle die edelhede verdriven ende niet maken wouden. Oic mede wast wairachtich dat sij alrede groten scade gebrant ende geroift in der cronen van Franckrijke gedaen ende bedreven hadden, dat een dinck was zeer hinderlijken, confuselijken ende vituperabel voir tconinckrijke, ende dat men dat mogelijken niet gehengen noch gedogen en soude. ‘Lieve broeders’, sprac die hertoge van Berry, ‘wij sullen dair metten coninc af spreken; wij twee, ie en ghij, sijn doch du hoichste van sinen rade, ende, als die coninc geinformeert is van ons beiden, so en sal ons nyemant te boven noch voir gaen van onser intencie ende meningen; mer rokelois tot enen oirloge te raden den coninc met sijn coninckrijke an te nemen metten lande van Vlaenderen, die lange jaren in groten vreden met malkanderen te samen gestaen hebben, dair moet wael ene grote sake ende tijtele toe staen dairomme angenomen soude werden; ende, oft al geschieden soude, dat dat dan oic geschie bij den hogen baroenen van Franckrijke, of anders men

[p. 213]

mochte dat u ende my eysken ende dairinne besculdigen ende bedeincken, gemerct dat die coninc noch een jonck man is, ende sonderlinge omdat alle die luden wael weten dat die coninc alle doen sal dair wij hem toe informeren ende raden sullen willen; ende, verghinct dan wael ende hem dair niet quaets af en wedervoer, so soude dat lichte also te bet duergaen, mer, vyel den coninc dair dan anders af dan goet, so souden wij dair groten laste af mogen crijgen ende souden des veel meerre scande hebben dan yemant anders, ende dat met goeder verdiente; ende, dat meer is, die gemeenten souden roepen afterstraten: “Ay! siet ons coninx twee omen, als Berry ende Bourgongen, hoe deerlijken sij horen neve, onsen coninc, geregiert ende geraden hebben, ende hebben onsen coninc, horen here, dien sij truwelijken sculdich waren te raden, met alle sine rijke in enen groten zwaren oirloge gebracht, dairs hem van ghenen node en was”. Aldus segge ic, lieve broeder, voir tbeste dat wij willen doen vergaderen ymmers ten minsten tmeeste deel van den prelaten ende edelen van der cronen van Franckrijke, ende dair sullen wij dese saken in die coninx jegenswoirdicheit updoen in der beesten vormen bij uwen persone selve dient ancleeft, also ghij van uwes wijfs wegen een recht oir ende erfgename van thant van Vlaenderen sijt, alle die overdaet der Vlamingen, ende, dat geschiet wesende sullen wij wael terstont gewaere werden die gemene wille der tweer staten van den cronen, ende dairna mogen wij ons dan rechten.’ Die hertoge van Bourgongen antwoirde sinen broeder van Berry, seggende: ‘Lieve broeder, ghij seght zeer waelende ic volghe uwen raedt, ende laet ons so doen als ghij segget’, met welken woirden die coninc recht in die camere quam getreden, dair sijn twee omen dus

[p. 214]

tsamen in stonden ende spraken, ende hadde een sparwair uptie handt, ende die vyel doen in horen woirden ende vraechde hem tween, al lachende zeer blijdelijken: ‘Wairaf spreect ghij nu tsamen, lieve omen, in dus groten raedt? Dat luste my wael te weten oeft zaken sijn die men weten mach.’ ‘Jaet, lieve here’, sprack die hertoge van Berry, die dairup bedacht was, ‘want den raedt die wij nu hier tsamen houden gaet u ende uwen rijke grotelijken an; ziet hier nu, oem, mijn broeder, die staet hier ende beclaecht hem zeer tegens my van den Vlamingen, want die geboeren ende karelen uut Vlaenderen hebben den grave van Vlaenderen, hoeren here, uut sinen erve verdreven, met hem alle die edele van dien lande, ende ten is hem dair niet genoech mede, sij en leggen voir Oudenairden, dat een van den II plaetsen is die hij in alle Vlaenderen behouden heeft, wael met V^M Vlamingen, ende hebben dairbinnen vele goeder, edelre mannen belegen, ende hoir cappiteine is een genoemt Phillips van Airthevelde, dat een volmaict engels van herten is, ende dese Phillips heeft gezworen dat hij nymmermeer van daen scheiden en sal voir hij sinen wille van alle die dairbinnen sijn hebben sal, ten sij dat hem uwe machte van dair doet scheiden, also veel heeft hij dair uutgescheiden. Nu, ghij lieve here, wat segdy hiertoe? Wildy uwen neve van Vlaenderen helpen weder sijn erve te conquesteren ende is crijgen dat hem dese geboeren ende kaiden aldus nemen met hoverdien, met ongenaden ende met crafte?’ ‘Bij mijnre trouwen’, sprack die coninc, ‘lieve omen, ja ic, met enen goeden sinne, ende ic bin dairaf in groten wille; ende om God laet ons doch dair trecken, want ic, begeer niet dan my doch eens te mogen wapenen, ⁺ende ic en hebbe my noch nye gewapent, ic moet dat doch ymmers eens beginnen thernasse an te

+ fol. 103

[p. 215]

trecken, wil ic anders in machten ende in eeren mijn coninckrijke regieren’. Dese twee heren dit horende zagen elc up andere ende hoirden zeer gairne dese woirden van den coninc. Doe sprack die hertoge van Berry noch, seggende: ‘Lieve here, ghij hebt wael gesproken, ende bij veel redenen sijt ghij dair oic toe gehouden, als in den eersten, so houdt men dat graefscappe van Vlaenderen uuten renten ende domeynen van Franckrijke, ende ghij hebt gezworen ende wij voir u, uwe leenmannen in horen rechte te houden; oic so is die grave van Vlaenderen van uwen bloede ende u maech, aldus sijdy hem vreenscappe sculdich van Goids recht, ende, nadien dat ghij dairaf dan in goeden wille sijt, so wilt dan dairbij bliven, ende leerdt een stantaftich coninc werden, die sine woirden machte geeft; ende, of u yemant hieraf up ene andere manyere toespreect, die wilt dan also toespreken ende antwoirden als ghij ons tweens nu hier gedaen hebt, want wij sullen hierup, als wij alre haestelixste mogen doen, vergaderen alle die prelaten ende edele van uwer cronen, ende doen hem in uwen presencie dese zage up int lange, ende, nadien dat dit uwen wille is als ghij ons tween nu hier geseit hebt, so wilt dan dairover luydt ende claer uwen wille voir hem allen uutspreken als ghij voir ons beiden gedaen hebt, dat bidden wij u tot onser tweer ontlastinge, ende wij sullen u altijt in persone selve toespreken, seggende: ‘An u, coninc van hogen begrippe ende van goeden wille, dit geven wij u te kennen’. ‘Bij mijnre truwen, lieve omen’, sprack die coninc, ‘ic woude dat dit alrede up morgen te doen wair dairwairts te trecken, want het sal voirtan mijn alremeeste genuechte wesen in Vlaenderen te trecken ende der Vlamingen hoverdie terneder te leggen’, van welken woirden dese II heren zeer verblijt waeren. Doe quam dair die hertoge van

[p. 216]

Bourbon bij die doe dairbij geroepen wert van den tween anderen hertogen, ende versloegen hem dair doe alle dese woirde die twisschen den coninc ende hem tween dair gegaen waren, ende in wat groter wille die coninc was van in Vlaenderen te trecken; dair die hertoge van Bourbon oic zeer af verblijt was, sodat doe die dingen in desen state aldus bleven staende; ende hierup so screven die coninc ende oic sine twee omen an alle die heren van des coninx ende sijns rijcx raden van Franckrijke, dat sij comen souden upten zekeren dach in hoere brieven benoemt bij den coninc tot Compiengen, want men dan dair parlement houden soude van zaken den coninc ende sijn rijke aengaende, dair doe alle diegene dair doe an gescreven was obedierden, als redelijken was, ende quamen terselver dachvairde ende parlemente. Desen jongen coninck was zeer wael tevreden van deser vlaemser reysen, ende lach hem so duen int hoift dat mens hem dair niet uutbringen en konde, sodat hijselve dickwijle te seggen plach: ‘Wat ist van node dus veel parlementen te maken, als men enen goede zake in den wille heeft? My dunct, als men ene goede zake in den zinne heeft te doen, ende die anleggen wille, dat men die so lange niet en soude trecken, want bij verthoven wijst men die vyanden ho sij avijs ende voirsien up hoere zaken hebben sullen.’ Ende als men hem dan seyde van die zorghe, laste ende vrese die van den oirloge comen mochte, plach hij dairup te antwoirden, seggende: ‘Ja, ja, tsijn schone parolen en Goidsnamen; en weet ghij niet dat, so wie nye yet en begreep noch en began, en voleynde nye yet? Het moet begonnen wesen dat men eynden sal’. Aldus plach die coninc hem toe te spreken tot veel tijden den heren ende ridderen bij hem wesende, half al kivende als sij hem dairaf roerden.

[p. 217]

Nu moet ic u ymmers seggen van enen drome, die desen coninc wedervaren was in desen tijden, terwijlen hij tot Senlijs lach, dairup hij doe ordyneerde sine devyse van den vlyegenden herte, also my doe in der wairheit dat bijgebracht ende geseydt wert.

Tghebuerde desen jonge coninck dat, terwijlen hij aldus tot Senlijs gelegen hadde, snachts dair hij in sijn bedde lach, quam hem in sijn visioen voir dat hem dochte dat hij, met alle sine edele mannen ende die bloeme van alle die ridderscappen van sinen coninckrijke, binnen der stadt van Atrecht was, hoewael hij uptien tijt dair nye geweest en hadde, ende dat dair die grave van Vlaenderen tot hem quam ende sette hem uptie handt een gepellet valk, die al te edel ende schone was, als hem dochte, ende dat die grave tot hem zeeghde: ‘Here, ic geve u, uwen nyewen incomen ende waelcome, desen valke voir den besten die ie ye gesach, voir den alrebeste vliegende, voir den alrebeste ende edelste jagere ende climmer in der luchten, ende den sconesten slagere ende bindere an vogelen die yewairts te vinden is’, van welker ghifte die coninc al te zeer was verblijt, seggende totten grave van Vlaenderen: ‘Mijne lieve aeve, hebt zeer groten danck’; ende mettenselven docht die coninc dat hij den connestabel van Franckrijke, here Olivier van Clitson, ansach, ende dat die dair bij was, ende sprack hem toe: ‘Connestabel, gawij, ghij ende ic, buyten upt velt] beproeven ende bezoeken minen edelen valk, die mijn neve van Vlaenderen my gegeven heeft’, dair hem die connestabel doe up antwoirde: ‘Here, gawy’. Dair saten sij twee up te pairde, alleen onder hem beiden, ende reiden buyten upt velt, ende die connestabel nam desen valk van des coninx hant; dair vonden sij al te wael te vliegen ende

[p. 218]

sonderlingen zeer veel revieren. Die coninc sprack totten connestabel, seggende: ‘Connestabel, werpt den vogel van der hant, so sullen wij sien hoe hij vliegen ende jagen kan in der luchten’. Die connestabel ⁺dede also terstont; dese valk vercoos enen clymenden reyger, dair hij na teech in der luchten so hoich dat sij nauwe toesichte van hem houden en konden, ende nam alle sinen wech na Vlaenderen, als hem beyden dochte. Doe sprack die coninc totten connestabel: ‘Connestabel, laet ons nairstelijken rijden na mynen valke, ic en wils ymmers niet after verloren laten’. Die connestabel: ‘Wael, here’, sprack hij. Dair reden sij spoirslaechts te samen, als den coninck dochte, doir een groot marasch, ende dairentenden vonden sij een bosch dat al te wonderlijke starck ende dicht was van doirnen ende hagen ende bramen, ende vol quader struyken ende stroncken; doe riep die coninc, als hem dochte: ‘Of, of, te voete! wij en mogen te pairde doir dit bosch niet comen’. Dair saten sij af te voete van hoiren pairden, ende, als hem dochte, quamen dair knechten die hoir pairden namen, ende die coninc ende met hem die connestabel sloegen te voete in dit bossche met groten arbeyde, ende so lange ghingen sij dat sij quamen in een groot ledich lant ende ydel velt, ende dair vonden sij den valk, die lach ende jaeghde reygeren, ende hij sloech seende vacht dairtegens, ende sij weder tegens den valke, sodat den coninc dochte dat sijn valk dair al te grote geradichede ende vlugghichede bedreef, jagende somwijlen die vogelen so hoge in der luchten dat sij dat gesicht dairaf verloren. Dair wert die coninc weder al te qualijken te vreden dat hij sinen valke niet volligen en mochte, seggende totten connestabel; ‘Oic, lieve connestabel, ic sal minen goeden valk verliesen, dair ic zeer af bedroeft sal wesen,

+ fol. 103 v^o

[p. 219]

ende ic en hebbe noch loer noch niet by my, dair icken weder mede locken mach’. In desen verdriet, dair die coninc aldus in stondt, docht hem dat een al te schonen herdt, die XII tacken up sijn hoof droech ende hadde vlogelen up sijn side, up hem beiden uut dit starcke ende dichte bosche dair toe quam lopen in die laechte dair sij innestonden, ende neech den coninc toe up sijn knyen also blivende; die coninc, dit siende, verwonderde zeer ende was hier zeer af verblijt, ende sprack totten connestabel, als hem dochte: ‘Connestabel, blijft hier, ic sal up dat hert gaen sitten, dat dus sinen dienste tot my wairt presenteert, ende ic sal minen voghel volligen’. Die connestabel consenteerde hem dairinne; dan sat doe dese jonge coninc up dat vliegende hert zeer blijdelijken, ende voer wech sijnre straten up die wilde aventuere, nam sinen valke, ende dit hart, als waelgeleert wesende te connen doen des coninx wille, droech hem boven over dit grote bosch ende hoge bomen, dair hij doe vant sinen valke, die hij sach dat dair vogelen so wonderlijke vele ternedersloech, dat hem bovenmaten verwonderde hoe hij dat doen mochte; ende dochte die coninc doe dat desen valk genoech gevlogen ende reygeren ternedergeslagen hadde, ende diere sovele dats mogelijken genoech wesen mochte, dair hij sinen valke doe weder late, ende, terstont als die vogel den coninc hoirde als waelgeleert ende geleet wesende, quam hij weder uptes coninx hant dair; doch den coninc, doe dat hij den valk bij den lanckveter nam ende setten te passe up sijn hant, ende terstont so daelde dit vliegende harte mede over dit grote starcke bosch, rechtover dat lage velt, dair thert den coninc upgenomen hadde ende dair die connestabel sijns verwachtte,

[p. 220]

die zeer van sijnre comsten verblijf was; ende, terstont als hij weder dair gecomen ende van thart geseten was, liep dit hart weder in dit starcke bosche ende en sagens dairna niet meer. Dair versloech die coninck doe den connestabel, als hem dochte des hem weder varen was, ende hoe zafte hem tharte gedragen hadde, ende nye, sprack hij, en hadde hij zafter gereden noch gemackelijker; oic vertelde hij hem van der duechde sijns valkx, ende wat hij alle vogelen gevaen ende ter ter airden gebracht ende geslagen hadde, dat die connestabel gairne hoirde. Dair quamen doe bij hem die knechten, die se metten pairden van verres uptie wilde aventuere gevollicht hadden, ende dair saten weder uptie pairde, ende vonden doe enen schonen slechten wech die se weder tAtrecht, als hem dochte, brachte. Met desen wert die coninc ontwaeck ende ontspranck van sinen drome, van welke drome ende vysione hem zeer vervreemde, ende ymmers huechde hem wael dat hem gedroomt hadde, sodat hijt enygen van sijnre cameren vertelde, die hem meest ende heymelicste bij waren; ende het was die figuere van dat vliegende hart dat hem so zafte gedragen hadde, als hem gedocht hadde, behaechde hem so wael dat die ymaginacie dairaf al te qualijken uut sinen hoifde conde comen; ende dit was oic een die meeste zake van dit vliegende harte, doe hij in Vlaenderen trecken woude bevechten die Vlamingen, dat hij meende dat hij voirspoet in sijn reyse hebben soude, ende namtdairomme an after die tijt dat vliegende herte tot sinen dyvise.

Philips van Airthevelde, hoewail dat hem sine zake te wille vergangen was voir Brugge in sijn beginsel, ende dat hij dair die gracie ende aventuere voir hem ende sijn geselscap gehadt hadde, die

[p. 221]

grote scoffierichede over den grave ende, die stede van Brugge bewijst te hebben, so en was hij nochtans niet recht subtijl in oirloghespeel of in beleggen te doen, want hij en hadde van joncx dair niet in upgevoedt geweest, mer was upgevoedt te visschen metten hengele in die Schelte of Leye tot Gendt; als hij voir Oudenairden dat oic wael bewees, want hij en konde die stede nye te rechte beleggen, ende nochtans meende hij uut sijnre groothede ende overwaenthede, die in hem was, dat die van Oudenairden tot hem van selfs gecomen souden hebben, ende hemluden upgegeven in sinen handen, des die van binnen Oudenairden crancken wille hadden, mer hilden ende droegen hem tegens theer als luden van eeren ende van wairden, want sij theere⁺ nymmermeer onghemoeyet en lieten an deen zijde of an die andere, tot an die barieren van den heere toe, dair sij hemluden menygen man doot af slogen ende crepel ende menich gevangen binnen der stele met hem brachten; ende selden leden sy enyge scade, van welker scermutsingen voirnoemt die voirseide gebroderen Lambrecht ende Tristram van Lambres, ende met hem die here van Lunyghien, grotelijken vermairt worden ende veel eeren vercregen. Die Vlamingen, die dair zeer lange voir lagen, verdroit den tijt, mer als sij die graven van Oudenairden anzagen, vonden sij se wijdt ende diep van watere, so dat sij dair niet an en conden comen om te stormen, ten soude met groter moyenisse ende arbeit geweest hebben; des die Vlamingen doe te rade worden dat sij veel fagotten ende rijsbussen vergaderen souden ende die uptie kanten van die graven van Oudenairden doen bringen, ende oic mede strobonden om hiermede die grave te vollen ende also te bet an die muyeren te mogen comen, om dan met die

+ fol. 104.

[p. 222]

van binnen Oudenairden hant tegens hant te mogen vechten. Ende, als dit aldus geordyneert wert, geschiedt also, mer die van binnen en gaven dair nyets omme, seggende, des hem geen verraderye van die van binnen der stede, en wedervoere, van die van den besitte en souden sij genen noit hebben, dair waren sij onbezorcht voir. Ende dairomme hilt hem here Danyel van Haelwijn, die dair cappiteyne binnen was, om hemselven wael hiervoir te bezorgen ende sine gesellen, ende den twivel an die zijde te setten, altijt so machtich boven den inwoonren van der stede, dach ende nacht, dat sij in genen dingen, cleen noch groot, machte noch yet te seggen hadden; ende en was oic genen man van der nacien van der stede so coene bij nachte of bij dage te dorren hebben gaen uptie stedemuyeren sonder geselscap te hebben van die van buyten bij hem, of, hadden sij enich pairt up sijns selfs hant dairup gevonden, soude in vresen geweest hebben in tween sticx dairomme gelegen te hebben. Aldus hilden sijt alle tbelegge doir.

Ghij sult weten dat die Vlamingen zeer ruym van allen provanden int heere hadden, die hem van allen kanten, so uut zee, so uuten rivieren, so uuten landen quamen in groten getale; ende sij haddent goet te verwerven, want sij hadden alle thele lant van Vlaenderen in horen bedrive, ende sij hadden alle die landen van Hollant, Zeelant, Brabant, ende eens deels van Henegouwen open tot horen besten, dair hem genoech uutgebracht wert steelwijs; al wast verboden, om die ghierichede van tgewijn brachten sij dair vytalien genoech int heer. Dese Phillips van Airthevelde, die beter engels van herten was dan fransoys, hadde wael gesien dat sij hem metten coninc van Engelant verbonden hadden, up aventuere

[p. 223]

of se die coninc van Franckrijke metten hertoge van Bourgongen hadde willen verzoeken met machte int lant om hemluden te overvallen ende tlant weder tot hem te crijgen, dat sij dair dan troist ende huipe van desen Engelsen hadde mogen crijgen; ende also en wast niet. Phillips en hadde bij hem int heer wael II^C engelse airtsiers, die hemselven heymelijken uut dat garnysoen van Calays gestolen hadden, ende waren Phillips te dienste gecomen om tghewin, ende Phillips deed se oic alle weke wael van hair soudye betalen.