Cronyke van Vlaenderen. Deel 1

Van die ordynancie der stede van Gendt.

Als Pieter dit seide, so gingen sij alle die dair waren, ende noch genoech meer die in den wege dair mede toe aenvyelen, totten huyse wairt van Phillips van Airtevelde, die up hair coimste al voirsien ende wael bedacht was, Dese here van Hairsele, Pieter van Bosche, Pieter die Mutre ende noch X of XII, van den dekenen van den ambochten, als sij bij Phillips quamen, gaven sij hem te kennen hoe die goede stede van Gendt in groter, node waere van enen goeden cappiteine ende hoifthere te hebben, dair volk van buyten ende oic van binnen an hoifden mochten, ende weder tsamen onder vergaderen of sij gespreyt worden, ende seyden hem, hoe dat in gemeen alle manyeren van volke binnen Gendt eendrachtelijken uut enen monde hem hiertoe gecoren

[p. 130]

hadden om hoir overste ende cappiteyne te wesen, want goede gehuechenisse van sinen name ende oic om sijns goets vaders wille bevyel hij alle den volke so wael int herte voir yemant anders; wair omme sijlude dair van der goeder stede wegen van Gendt tot hem gesent waren, ende deden hem zeer nairstelijken ende also vredelijken bidden als sij ymmermeer conden ende mochten, dat hijs hem niet en wilde weygeren met enen goeden wille an te nemen thregimente van der stede van Gendt, ende die saken ende lasten van der stede handelen ende te bedriven also wael buyten als binnen, ende sij souden zweren met zwaren eede, hem houdt ende getruwe te wesen als an horen here, ende sijs souden hem alle man binnen Gendt ende binnen horen bedrive, hoe groot of cleen sij waren, doen comen ende beloven hem onderdanicheit.

Phillips van Airtevelde hoirde ende verstont hoirluder relacie ende begeerten harde wael, ende antwoirde hemluden zeer wijselijken, seggende: ‘Ghij heren, gij versoect ene herde grote sake an my, ende bij aventuere ghij en beden et niet wael die sake also sij in hairselven is. Als gij wilt dat ic thregimente van der stede van Gent annemen ende bewaere, ghij seght doch dat die mynne, die u ouderen ende ghijlude tot minen vader gehadt hebt, porret uluden hiertoe. Lieve vreende, this doch openbair dat, doe mijn vader uluden alle dese goede diensten so menichfoldelijken gedaen hadde, sloechdy luden hemselve doot. Soude ic dan thregimente van der stede annemen, ende, als ic hoir vele goeder ghetruwer diensten gedaen hadde, men my dan oic dootslaen soude, dat wair een sober ende cranck loon’. Pieter van Bosch, die meest ontsien was, vatte dat woirdt, ende seyde: ‘Phillips, den geleden

[p. 131]

tijt en mach men met genen dingen verhalen; dat in voirtijden geschiet is, moet geschiedt bliven; mer ghij sijt wijs, ende ghij sult raets plegen ende bij rade werken, ende ghij sult, oft God wil, so wael geraden wesen dat ghij so regieren sult dat hem alle man uwer bedancken sal’. Phillips antwoirde: ‘Soudict annemen, so en soudic doch anders niet willen dan bij goeden rade doen’. Sodat hij doe van hemluden dair bij hem wesende upverheven ende upter marcten geleedt wert, ende dair dede hij sinen eedt, ende hij nam dair weder den eedt, van den hele Wette ende dekenen van Gendt. Aldus wert Phillips van Airtevelde dair overste cappiteine van Gendt, ende vercreech int eerste groten lope ende gehoir onder den volke, want alleman die an hem te doen hadde hoirde hij wael, ende conde hem allen wael vreendelijken ende wijselijken antwoirden, ende maecte dat also dat hem alleman bedancte. Hij dede een deel van des graven renten binnen Gendt leggende deylen ende den here van Hairsele geven in die⁺ eere van ridderscap, ende dairaf die profijten gebruiken om sinen state dair eerlijken mede te mogen houden, want alle dat hij buyten Gent hadde, hadde hij omme der stede wille van Gendt verloren.

[Nu willen wij een weynich rusten vanden saken van Vlaenderen meer te spreken ende gaen totten hantieringhen van Engelant ende van Poirtingael.

Ende, want den tijt wat leet, eer dese luden a1s⁺ Poirtingaelse ende Engelse wat bedreven of tegens horen vyanden te handen togen, so willen wij hier wat af toeven van meer te spreken, ende seggen weder wat van den dingen die binnen desen toecomenden zomer in Vlaenderen geschieden.]

+ fol. 69.

+ fol. 79 v^o.

[p. 132]

In desen tijden, dat die saken in Engelant geschieden van der gemeenten, als gij wael gehoirt hebt, so en sliepen die Vlamingen in horen oirloge niet, als die grave van Vlaenderen ende die van Gendt tegens elkander.

Phillips van Airtevelde was, als ghij onthauden mocht hebben, upverheven tot Gendt, ende overste cappitaine van Gent gemaict bij voirtsettinge Pieters van Bosschen, die hem riedt, doe hij in dien dienste soude comen, dat hij hem moste doen ontsien ende maken den fellen man, updat hij dairbij ontsien mochte werden. Dit en hadde Phillips niet vergeten, mer hadde Pieters lesse ende doctrine int herte wael gevesticht, want hij en hadde niet al te lange in sine officie geweest van Gendt te regieren, doe hij XII mannen voir hem dede doden ende onthalsen; ende enyge willen seggen dat dese principalijken an sijns vaders doot hantdadich geweest hadden, ⁺ende aldus nam hi hier wrake af. Dese Phillips begonste in groter machten te regnyeren, ende hij conde hem doen lief crijgen, ende oic zeer ontsien van vele luden, ende sonderlinge van den gesellen die uut plagen te reysen, want wat dese an hem begeerden en was hem niet geweygert, ende hieromme dede hij dat hij se tot sinen wille hebben woude, ende na sijnre hant die setten ende houden.

Nu is wael ene vraghe, hoe die van Gent dit oirloge conden voeren? Hierup sallic u antwoirden ende seggen nadat ic dair zint af hebbe wairachtelijken vernomen. Ghij sult weten dat sij binnen Gent so eendrachtich waren, dat alleman ghinck tot sinen buydel als des te doen was, ende nyemant ontsculdichde hem dairinne, ende die rijke plagen hemselven te setten, als mens behoefde, na groitheit hoirs goedes, ende den armen verdroegen

+ fol. 80.

[p. 133]

sijs; ende, mids dese dueghde, bleven sij dus lange in groter machten. Ende Gent in hoirselven is oic een die starcste stede van der werelt, ende wanneer hemluden Brabant, Henegouwen, Hollant noch Zeelant niet deren en willen; mer, trouwen, als hoir dese IIII landen tegensvyelen met Vlaenderen, souden sij besloten, verhongert ende verloren werden. Nu wast wair dat in desen tijden geen van desen IIII landen hemluden tegens en waren noch en hinderden, mits welke hair oirloge al te veel te scoonre voir hemluden van Gent was, ende hildent veel te langer.

In desen nyewen tijden van Phillips begin van Airtevelde, wert die deken van den weveren van Gent gewroecht van verraderye, sodat hij in der vangenisse dairomme geleyt wert, ende, om die wairheit te rechte te vernemen van der zake, dairomme hij gevaen was, ghinck men tot sinen huyse zoeken: dair vandt men doe donreboscruyt ende oic salpeter, mer twas al nat gemaict binnen, sodat mens niet en soude mogen oirbaren, al had mens te doen gehadt. Des wert dese deken doe alle die stadt van Gendt doir gesleept bij den scouderen, ende onthalst, als een verrader, updat andere hier exempel an souden nemen.

Nu wert die grave van Vlaenderen noch te rade dat hij Gent weder beleggen woude, ende dede een groit mandement uutgaen an allen ridderen ende knechten ende an den goeden luden uut den steden. Oic sandt hij tot Mechelen, dair hij oic gereets lude creech, ende ontboit oic sinen neven, here Robbert ende here Willem van Namen, die hem bijquamen met vele ridderen ende knechten uut Arthois ende nut Henegouwen; oic was hij doe selve grave van Arthois, want die gravinne van Arthois, sine moeder, was onlanx gestorven, sodat hij dair nu here was geworden.

[p. 134]

In dit mandement ende in dese vergaderinge en vergat die here van Adingen hemselven niet van dair te sijn metten alren eersten, ende quam den grave te dienste met alle dat hij werven hadde mogen, dair hij doe vele goeder mannen uut Henegouwen voir hem brachte. Dese grave, hebbende te samen sijn volk, toich voir Gent ende ghinck leggen an die Brugse sijde ende an die Henegouse sijde; binnen welken tijden des belegges veel hairder ende scarper scermutsingen geschieden, want dair plagen tot veel tijden uut Gent van dien lichten knechten te springen ende theer te versoeken, die oic tot sommigen tijden al onzafte tot horen groten scade weder in gedruct werden. Oic en wast so niet, sij en deden somtijt uit heer groten scade, ende deden ende cregen dair groit gewijn; ende, als van der zijde van den heere, die dairaf meest die van Gent moeyede of verzochte, was dese jonge here van Adingen ende sine gesellen, sodat, mits den gerufte dat hij van sijnre vromichede creech, so pijnde hem gairne alle die jongen, die thert totter wapene hadden, onder hem te comen ende bij hem te wesen.

In desen tijden toich die here van Adingen, met wael III^M gewapender mannen wael gereden, behalven die voetgangeren, ende beleyde Geertsberge, die doe Gents was. Wael was wair dat dese here van Adingen tot velen anderen tijden dairvoir geweest hadde, ende hem vele verdriets ende quellingen angedaen, mer doch, hij en hadde nye niet connen werven of winnen; mer up desen tijt quam hij dair met groter machten voir, ende in goeder ordynancie, ende, up enen sonnendach des morgens, so bestormde hij se wael tot XL plaetsen tevens, ende hijselve en bleef int stormen niet metten aftersten, mer metten eersten was hij, dairan,

[p. 135]

ende uptien dach stack hij in dier stormynge eerst sine bannyere up. Dit stormen duerde zeer lang ende starck, ende wert wael ende scarpelijken vervollicht, sodat dese stede an allen kanten angevochten wert so manlijken ende so scarpelijken dat, upten rechten noene of dairomtrent, die stede overvallen ende gewonnen wert, ende quamen in totten poirten, die uuten harren ende sponghen gheslagen ende geworpen werden van den here van Adingen ende sinen hope. Doe die van Geertsberge zagen dat hoir stede verloren was ende dair geen weer meer up en was, werden sij vluchtich totten anderen poirten als sij beste mochten, ende dair berghden hem dieselve die hem bergen mochten. Dair geschiede doe binnen deser stede al te zeer grote bloetstortinge van mannen, wiven ende kinderen, want men dair nyemant en nam in genaden, sodat dair wael V^C mannen binnen der stede dootgeslagen werden van den oudsten, ende oic oude vrouwen die in hoir bedde lagen, die huys ende hof ende selve dairmede inne gebrant werden, dat een jammer was te sien; want die stede wert angesteken wael tot II^C steden, sodat alle die stede, kercke ende al, wert te niete verbrant, dat dair niet staende en bleef. Ende aldus wert Geertsberge verdorven ende in vier ende in vlamme geleyt. Als die here van Adingen dit gedaen hadde, keerde hij weder int heer voir Gendt met alle sinen hope, dair die grave van Vlaenderen doe hem vreendelijken⁺ ontfinck, ende hem sijnre reysen zeer af bedancte, die hij so manlijken hadde gedaen, ende sprack tot hem: ‘Schoonsone, in u so woont een vroom ende edel man, ende ghij sult, oft God wil, noch een groitdadich ridder werden, want ghij hebt dair een goet beghinsel af, so help my God!’

Na deser destructien van Geertsberge, die upten

+ fol. 80 v^o.

[p. 136]

sonnendach in der maent van Junio gheschiet was, ende altemael verdorven ende geschent, bleeftbelegge noch voir Gendt; ende dair lach dese jonge here van Adingen, die men noemde Wouter van Adingen. Dese en ruste nymmermeer, mer, dach ende nacht, was hij in roere, so an dat een eynde van Gent, so an dat ander eynde, ende en liet se niet rusten, sodat zelden dach of nachte overghinck, hij of die Hase van Vlaenderen, en waren int velt bij den vyanden; waren sij starck genoech, so hilden sij te langer an; waren si oic te cranck, te eer keerden sij weder na theer. Hieraf gebuerde, up een donredach smorgens, dat die here van Adingen ende met hem die here van Montengijs, here Michiel van der Hameyde, sijn neve, die bastairt van Adingen, sijn broeder, Juliaen van Trisson, Huystijn van Lay, ende meer andere van sinen geselscappe, waren geslagen uut hoir logijs om te gaen scermutsen voir Gent, als sij menichwerven te voren gedaen hadden. Dese staken hem so verde in dien bedrieve diere van Gent, dat hem dat qualijken verghinck, want die van Gent hadden recht buyten voir die stede ene lage geleyt, wael van C gesellen, alle met zwarten piecken. Ende enyge wouden seggen dat dit alle meeste waren van diegene die uut Geertsberge geweken waren; ende dese en lage nyewers anders up, dan of sij eens hadden mogen den here van Adingen belopen ende verrassen, om hemluden dan an hem te wreken van die grote scade die hij hemluden gedaen hadde; uut dat sij wael vernamen dat hij jonck ende milde sijns lijfs was, ende hemselven wael dijcwijle te verde onder sijn vyanden stack. Ende so lange dachten sij dairup, dat sij hem eens gecregen, dat grote scade was, ende oic van den anderen die dair met hem bleven. Dese vrome jonge here van Adingen

[p. 137]

ende die andere, die in sijn geselscap dair waren, en hoeden hem niet, doe sij alrede ommegesloten waren van dese van Gent, ende braken up, ende quamen hovairdelijken lopen te gemoete, roepende: ‘Slach doot! slach doot!’ Als die here van Adingen hemselven in desen perijecle vant, vraeghde hij den here van Montengijs raeds, die doe dair bij hem was, die hem doe antwoirde: ‘Here, tis nu al te laet te raden, laet wij ons verweren also lange als wij mogen, ende ons so hoge vercopen als wij mogen; hier en is anders geen rade toe, noch hier en is geen scattinge voir te bieden’. Dair slogen doe alle dit ridderscap, dat dair was, elc een cruys voir hem, ende bevalen hem Gode ende sinte Jorijs, ende sloegen in hoir vyanden, want sij en mochten noch vlien noch airselen, so verde waren sij in die lage. Dair dên sij dieselve were die sij mochten, ende vochten alle zeer vromelijken, mer sij en mochten nyewers heen tot geenre zijde, ende hoir vyanden waren wael X tegens een; ende sij hadden dese lange pieken, dair sij so vreselijken mede staken, dat sijs niet langer niet staende en mochten houden. Dair wert die jonge vrome here van Adingen dootgeslagen, ende dair bleef bij hem leggen sijn bastairtbroeder van Adingen, ende Gillijs van Tridsoen, ende die vrome ridder uut Henegouwen, sijn geselle, die here van Montengijs; ende here Michiel van der Hameyde was overmatelijken zeer gequetst, ende hadde oic doot geweest, al hadde hij M live gehadt, en hadde gedaen met groter manheit ter wapene ende met wijshede Huystyn van Lay, die behilt hem tlijf; des leet hij al te groten noot, ende hadde al te groten arbeyt eer hij here Michiel wechcreech; doch, terwijlen dat dese Vlamingen lagen ende moirden over dese heren ende ridderen te ontwapenen, ende ter stede

[p. 138]

wairt in te slepen, want sij wijsten wael dat sij den here van Adingen doitgeslagen hadden, dair sij so blijde omme waren dat sijs veel vergaten, Huystyn zach terwijlen een gat open, dair nyemant en was, ende stiet here Michiel after hem uut upt ruym, ende self en was hij noch niet so zeer gequest, hij en vollichde na, ende hadde die aventuere dat hij here Michiel int heer creech. Aldus eynde dese reyse voir den here van Adingen.

Als die grave van Vlaenderen dese tijdinge quam, was hij uutermaten qualijken te vreden, als hij oic wael thoonde, want, om tverlyes ende doots wille des heren van Adingens, brack die grave tbesit up van voir Gent, ende en conde die grave nyet vergeten des jonges heren doot, mer plach te verhalen dach ende nacht, seggende: ‘Och! Gautier! Gautier! lieve zone, hoe vroegh ist u in uwer jueght misgangen! u doot leecht my so lede int herfe, dat ic wael will dat dat alleman wete, dats die van Gendt nymmermeer tegens my verwijnnen en sullen, ende after desen dach en sullen sij nymmermeer met my zoenen, dat en sal so hoichelijken gewroken of gebetert wesen, dat men seggen sal dats genoech is. Dese zake bleef staen in desen state, ende dair wert gesent binnen Gent om den here van Adingen, welke, dode lichame die gesellen binnen Gendt gebracht hadden om tvolk dairmede te verhuegen, als sij deden; ende en woudes niet int heer senden voir die tijt dat men hemluden M francken sende, ende die werden dair binnen gebracht, ende die deelden ende pairten die gesellen onderlinge; ende aldus wert die here van Adingen doe int heer gebracht, ende van daen gevoert tot Adingen, dair hij here geweest hadde.

⁺Als voir gezeeght is, om des heren doots wille van Adingen wert besit van voir Gendt upgebroken,

+ fol. 81.

[p. 139]

ende schiet die grave van dair, ende reedt weder tot Brugge binnen, ende gaf oirlof om dien zomer, alle sijn volk van wapenen, desser zeeren veel was; ende sommige sant hij se in garnysoenen binnen sinen sloten in Vlaenderen, als up Gavres, binnen Oudenairden, binnen Denremonde, binnen Cortrijke, ende overalle uptie kanten van sine palen, dair mens behoefde tegens die van Gendt. Oic so ontboit die grave dien van Ludick, die die van Gendt zeer starcten met provancien te senden, dat hij die van Gendt niet meer beleggen en soude indien sij se niet en wouden spisen; dair die van Ludick den boden, die dair tot hem waren gesent, hovairdelijken up antwoirden, dat sij hem dairup beraden souden, mer van Sinte-Tryen, van Huy ende van Dignant en lietens nie om sijns ontbieden wille. Mer die grave van Vlaenderen screef an sinen neven, ende sandt dair oic grote boden an, van sinen besten ridderen, als an den hertoge van Brabant ende an hertoge Aelbrecht, grave van Henegouwen, ende dede hemluden onderwijsen hoe hem die van Gendt in arruer ende rebelheit hilden tegens hem, mits den groten troist ende starckenisse die sij cregen uut hoire beyder landen, van provanden ende anders, badt hem beyden zeer dat sij so hierinne wilden voirsien, dat des doch niet meer en geschiede. Dese II eerbaere ende vrome heren, die niet gairne en souden gheschien hebben laten binnen horen landen dingen die horen neve so ongenuechelijken of so zeer hinderlijken geweest souden hebben, antwoirden weder ende ontsculdichden hem zuyverlijken, seggende dat sij dair voir dien tijt niet meer af gehoirt en hadden, ende sij souden hoere landen so ende in dien hebben, dat dair ene goede mate inne gevonden soude werden; ende dese antwoirde genuechde den grave redelijke wael. Her-

[p. 140]

toge Aelbrecht, die up dien tijt in Hollant lach, screef an sinen bailiu van Henegouwen, ende sant hem die copie van den brieve, ende oic in gescrijfte die woirden ende bootscappen ende bede, die hem van des graven wegen van Vlaenderen, sinen neve, gedaen waren; ende dairmede so ontboit hij hem oic, ende geboodt scarpelijken dat hij tlant van Henegouwen so onderwese ende so goet hadde, dat hij van sinen neve niet meer clachten van deser materien en vername tot afterdeele sijns voirseits neven van Vlaenderen, of hij wouds hem thoirnen. Die grote bailiu van Henegouwen was sijns heren gebot gehoirsame, als reden was, ende dede gebieden een generael gebodt, alle tgraefscappe van Henegouwen duer, dat nyemant vytalie of provanden en brachte dien van Gent, want, werden sij geweten, gesien of gevonden in den wege, men soudse dairomme corrigieren. Des gelijcx ghinck oic een gebodt in Brabant, sodat nyemant dair trecken of yet bringen en dorste dan steelwijs, dair hem die van Gendt zeer af begonsten te vervreemden ende te verslaen, want, doe hem uut dese landen niet en quam, doe weecten ende minreden kenlijken hore provancien, ende sij souden op een cort verhongert hebben. Mer die Hollanderen deden hemluden groten troist, ende die en wildens nye laten, om verbods of verhoets wille, dat hertoge Aelbrecht dairup leggen konde.

Binnen desen tijden so wert, bij bearbeydens der raden van Brabant, van Henegouwen ende van Ludick, ene dachverde geraemt gehouden te werden twisschen den grave ende dien van Gent; dit wert van beyden zyden geconsenteert, ende men soude dese dachvairde houden tot Harlebeke bij Cortrijke. Dair sonden die van Gent XII mannen uut Gent, van den notabelsten van der stede, ende

[p. 141]

tscheen an hem allen, uutgenomen dat geboefte, die van tghebroken wat cregen, mer van thele niet, dat sij gairne vrede ende zoene gehadt hadden, twair bij wat wege dat dat oic mochte toecomen. Tot deser dachvairde waeren die rade van den goeden steden uut Vlaenderen, ende oic des graven, ende van gelijken uut Henegouwen, uut Brabant, ende uuten lande van Ludick. Dair werden doe die saken so wael versproken ende overgekauwet, dat dair enen wech gevonden wert, dat men die van Gendt sulk bescheydt voirleyde, ende men vormde zekere punten, dair die van Gendt mede thuys togen, up ene zekere vorme van ene hele zoene te hebben. Dair gebuerdet, dat die van Gent, die die zoene begeerden te hebben, als die goede, die rijke ende die wijse, die ginghen totten huysen van tween die notaebsten die binnen Gendt waren, ende oic van den rijcksten, ende mede up dese dachvairde hadden geweest, als here Ghyselbrecht Grute ende here Symon Bette, ende vraeghden hemluden na tijdingen. Dese ontdecten te vroeghe die tijdingen horen vreenden, want sij zeyden hemluden: ‘Wij sullen ene goede ende vaste zoene hebben, ende God wille, dats te verstaen dieghone, die niet dan goet voir en hebben ende gairne vrede hadden, sullen pays hebben, ende enigen van den quaden sal men castyen van die van binnen deser stede zijn.’