Cronyke van Vlaenderen. Deel 1

Van die rechte principale oirsake ende wortele, dar dit oirloge in Vlaenderen af toequam twischen den Grave ende die Vlamingen, ende hoe die Witte Caproenen bij Jan Lijoen weder binnen Gendt opgebracht ende weder doen dragen.

In desen tijden dat grave Lodewijk rengneerde⁺ in deser groter voirspoet ende weelde, was tot Gent een burger genoemt Jan Lijoen, ende was een zeer subtijl ende strenge, koen ende voirvarende man, ende, alst noit was, coel ende verbeydende genuch. Dese Jan was so zeer wail met den grave dat dat bleec, want dieselve grave dede desen Jan binnen Gendt enen burger doitslaen, die hem altijt in sinen saken hinderlijken was, twelke hij toebrachte, mits dat bij bevele des graven die saken so verde belede dat hij met woirden tegens desen man in gescillen quam, ende sloechen so doit. Doe Jan desen man geslagen hadde, quam hij van vresen wonen tot Duway den tijt van omtrent III jair, dair hij doe enen eerliken state hilt, ende al optes graven coste. Dese burgere wert zeer van dien van Gendt beclaecht, also hij geslagen was van Jan Lijon, also Jan om dit feyts wille alle verloos dat hij binnen Gendt hadde, ende wert dairtoe XL jair lanc uut Gendt gebannen. Dairna dede die grave so veel dat Jan met pertijen ter

+ fol. 11 v^o

[p. 4]

zoenen quam ende weder die stede van Gendt creech ende verwarf aldair die stedevrijhede, dat doe van te voren nye en was gesien; dies hem vele luden binnen Gendt ende voirdt int lant van Vlaenderen zeere verwonderden, mer doch tgebuerde aldus. Noch hierenboven, opdat Jan Lijon ymmers wail voirset ende van sine scaden voirsien soude wesen, die hem an sine gueden binnen Gendt gedaen hadden geweest, ende om dair an voirt enen eerliken state te mogen houden, so maecten die grave dekene van den scipperen binnen Gendt, dat wail M lb. tsjairs wairdich was, sonder yemant te veronrechten, mer duechdelijken ende rechtvairdeliken den dienste te regieren; dus so stondt dese Jan Lijon so wail metten grave, dat niemant sijns gelijc bij hem en was. In welken tijt een ander geslachte mede binnen Gendt, geheten die Mahiewelingeren, ende wairen sij seven gebruederen, ende wairen alre machtichste van allen scipluden; onder welken VII gebruederen een was, genoemt Gijsbert Mahiew; dese was wijs, rijc ende suptijl ende al te voirvarender dan enich van sinen anderen bruederen. Dese Gijsbrecht hadde al te zeer groten nijt bedecteliken op Jan Lijon, omdat hij hem so wail metten grave staen sach; uuten welken hij dach ende nacht studeerde, hoe hij best dese Jan Lijon uut des graven gunste ende gracien brengen soude Somtijt was hij in den wille dat hij en van enich van sinen bruederen doit soude doen slaen, mer niet en dorstijs beginnen, van vrese voir den grave. Doch so lange ymagineerde hij ende so menich siinnes leechde hij sijn concept over, dat hij int laitste enen wech vandt dairtoe dienende. Ende opdat gij tot den beteren verstande sult comen mogen, wairomme sij malkanderen dus zeer haitende waren, sal ic u den rechten gront seggen. Wair was dat, voir dien

[p. 5]

tijt, van oudts, binnen der stede van den Damme, een dooitlijc oirloge gestaen hadde twischen II rijke mannen, scipperen aldair, met horen magen an beyden sijden, dairaf die een geheten was Jan Pier ende die ander Jan Bairde, bij welken oirloge onderlinge van horen magen doit gebleven wairen wail tot CXVIII personen toe, van welker eenre pertije Gijsbert Mahieu ende sine bruederen mage waren, ende Jan Lijon was maech van der ander zijde. Welken hate ende nijde aldus bedect gedragen wert ende van langen tijt opgevoet twischen desen Jan ende Gijsbert, hoewail sij te samen spraken, aten ende dronken, alst so diende te samen of te punte quam, mer altijt lach desen hate den Mahijewelingeren veel felre ende duenre int herte dan dat Jan Lijon dede. Hieraf gebuerde tot eenre tijt dat dese Gijsbert Mahiew, die altijt dairop avijzeerde hoe hij Jan Lijon soude mogen verderven, sonder handt dairomme voirt te steken, vandt enen vuylen subtijlen vondt, als die grave van Vlaenderen binnen Gendt was ende dair al stille lach, ende brachte hem bij enen van des graven heymelixsten camerlinge te spreken, ende maecte dair kennisse an. Als hij in die vaste kunde mit desen camerlinc was, gaf hij hem te kennen wat groter profijten die grave wail jairlix van den scipperen soude crijgen, woude hij, mer hier nu ter⁺ tijt niet af en krege. Welke pennigen die vreemde scipluden aldair comende betalen zouden, mer hier inne so most hem Jan Lijon getruwelijken dragen tot des graven behoef, of anders en wairt niet doenlic noch doir te brengen, also hij overste ende meyster van alle den scipperen binnen Gent waire. Dese camerlinck seyde tot Gijsbert alsdat hij dit den grave sinen heer te kennen woude geven, als hij dede. Die grave, die natuerliken altijt zeer tot sijns

+ fol. 12

[p. 6]

selfs profijt genegen was, sonder dair eerst op te deinken tot wat eynde het eerst uut sal mogen comen dan alleen bij die handelinge van den gelde of profijte te mogen comen, (als men leyder veel heren nu in der tijt vint, die dair zeer af besmet sijn, dair sij dicke bij bedrogen werden), antwoirde sinen camerling, seggende: ‘Laet Gijsbert Mahiew tot ons comen, ende tselve dat hij ons hieraf sal willen seggen sullen wij gairne horen’. Die camerling dede also, ende bracht Gijsbert Mahiew bij den grave, die doe lang ende breedt met hem sprac, ende onderwees hem sulke redelike reden, dat se den grave zere wail in den oren vielen, seggende tot Gijsbert: ‘Het is guet dat dit also geschie, laet Jan Lijon bij ons doen comen’. Jan Lijon quam bij den grave, nyewers af wetende noch vermoedende, ymmers sonderlinge van dese voirseide materie dair oic dese Gysbert mede bij den grave was. Als die grave hem dese materije opdede, seggende: ‘Jan Lijon, wildij nu, wij sullen een groit profijt ende scone jairlixe renten van deser sake crijgen’, ende noemde hem wair of dat wesen soude. Jan Lijon, dat een guet getru man voir sinen here was, en dorste tegens desen opsette ende ordinancie niet seggen, hoewail hij dit nochtans bekende dat dit ene onredelike ende ondoenlike zake was, antwoirde den grave, sinen here, seggende: ‘Lieve here, datselve gij nu hier begeert ende Gijsbrecht voirtset, en is my alleen niet doenliken, ende sal zeer hert toe te bringen sijn.’ Die grave, die zeer tot sijns selfs profijte gesinnet was, sprac: ‘Jan, ist dat gij u hier truweliken in dragen ende bewijsen wilt, tsal wail gescieden’. Jan die sprac weder tot den grave: ‘Ic salre volcomeliken ende getruweliken alle mine machte toe doen’. Ende aldus schieden dair op dese tijt hoire beyder woirden. Gijsbert,

[p. 7]

die sijn opset was, Jan tegens den grave te vermaken, ende op geen ander ding en dachte, quam tot sine VI broederen, seggende tot hemluden: ‘Nu ist tijt, indien gij mij bijstaen wilt, als bruederen malkander sculdich sijn te doen, het is doch al voir u luden dat ic kive of wroete; so sal ic u nu sonder slach of stoit dairtoe brengen dat Jan Lijon in den gront verdorven sal werden, ende ic sal hem so qualiken bij den grave maken als hij dair ye bij was; mer int perlement dat hij ende ic voir u, scipperen, alle doen sullen, sal gebaren recht oft sijn begeren ende myn begeren ware. Ende als hij u seggen sal des graven begeren ende u dairop dan bidden van onser beyder wegen, so valt dair zeer tegens, dair ic dan op gebaren sal, recht oft my al te zeer leet wair dat gijt so zeer weygert; mer, als ic weder bij minen here den grave sal comen, weet ic hem wail hoe hierop te informeren hoet hem Jan Lijon alleen hindert. Ende wairt sake dat Jan hem in der sake droege ende bewese als hij mogelijken sculdich wair te doen, het soude wail enen voirtganc na onse begeren crijgen. Ende ic kenne onsen here alsultanich, sicht hij dats Jan Lijon niet doir en bringet, hij sal desen Jan sonder twivel in sijn ongunste nemen, ende sinen dienste nemen, ende mij die geven ende bevelen. Als ic dan den dienste hebbe, so sulgij myns heren begeren consenteren, ende wij sijn machtich genuch hier binnen der stede van Gendt onder den scipperen, niemant en sal onsen wille dorren wederseggen. Ende dan dit aldus belieft ende geschiet wesende, sal ic desen Jan Lijon altemet brengen so lage dat icken te gronde verderven sal ende te niete maken. Aldus so sullen wij onsen wille subtijliken an hem sien ende te vollen gewroken werden, sonder slach te slaen of handt

[p. 8]

⁺dair om te roeren’. Tot welker sake hem alle dese VI broederen inne consenteerden also te doen. Dit perlement ginc toe, ende alle die scipperen binnen Gendt worden vergadert, dair doe Jan Lijon ende Gijsbrecht Mahiew des graven begeren voir opdeden, te weten van ene niewe statute ende hantieringe van ontfange dat hij optie scipluden varende in die Leye ende in die Schelte opsetten woude, welc begeren hem allen die dair waren van den scipluden onredelick dochte wesen ende node hoirden, alsoot ene zwaere ende grote nieuwichede was. Ende bijsonder des voirseiden Gijsbrechts VI broederen vielen dair eendrachteliken alle meeste tegens; dair dese Jan Lijon, die hoir overste was, als hij dit hoirde ende altijt in den siinne hadde dat hij se gairen in hairen ouden rechten ende costumen van ouden haircomen houden ende gesterct woude hebben na sijnre bester ende meester machten zeer lieve toe was. Ende namt zeer duegeliken van hemluden, menende dat sijt uut enen rechtvairdigen gronde ende om hem te helpen ontlasten tegens den grave also geseecht hadden, mer neen, ten was niet gedaen dan alleen om hem te belasten ende ten gronde te verderven.

Dese Jan Lijon brachte weder over den grave, sinen here, der scipluden antwoirde, seggende: ‘Lieve here, ic en sie niet dat dese saken ende u begeren in eniger manieren voirtganc sal mogen hebben, want sij is te groit ende te lastich voir den armen scipperen. Ende voirwair, here, hier mocht een al te groten qualicvairen uutspruyten ende oprijsen; dairomme so wilt doch die saken in hairen ouden state ende costume laten rusten, sonder dese nyewichede dair op te soeken of te beginnen’. Dewelke Jans antwoirde ende anbringen den grave niet en genuechden, noch wail in en gingen, want hij was dies wail

+ fol. 12 v^o

[p. 9]

geinformeert, konde hij dese sake doirbringen, hij soude dair jairlix VI of VII^M gulden bij te profijte ende te renten gecrijgen; ende zweech op des voirseits Jans antwoirde, mer en dachte dairom niet te myn ende dede dair voirt altijt nairnstelijken op vervolgen ende tracteren met heymeliken woirden ende onderwijsingen onder den scipluden, die Jan altijt onwillich gevonden hadde om te bet dese saken doir te duwen ende doir te bringen. Nu quam dese Gijsbrecht Mahiew ter ander zijden mede bij den grave ende sinen raedt te rade, seggende, ‘na al dat hij vernemen conde, en wairen niemants die sculde van dit weygeren dan alleen Jan Lijons, mits dat hij so slap in der sake viel, also hij se hem niet so duen noch so truwelijken ter herten en liet gaen als hij mogelijc sculdich geweest hadde te doen’, seggende voirt dat hij dair genen twivel in en maecte, wair hem Jans dienste so wail bevolen te dienen also als hij Jan Lijon was, hij soudet dair wail toe bringen dat myn here die grave dese renten gecrijgen ende ewelijken ende erffelijken behouden soude. Die grave, die in dese zake niet recht clair en sach noch verstandt en hadde uut wat gronde dat dese Gijsbrechts woirden quamen, overmidts die verblinthede die hij in sine gierijchede hadde om tot sijn singulair profijt te comen, wert so te rade dat hij van selfs Jan Lijon van sine gegevene dienste ontsette ende bevallen desen Gijsbrecht Mahiew. Terstondt als dese Gijsbrecht aldus overste van den scipperen van des graven wegen geset was te wesen, verkeerde hij eerst sine VI bruderen in hoere opynie ende brocht se na sinen wille, ende bracht die sake so verde dat die grave sinen wille van den scipperen creech, dies hij niet te liefgetalre onder gemenen scipman binnen Gendt noch int gemeen en was, mer doch sij mosten hem

[p. 10]

lijden, want dese VII gebroederen mit hairen vreenden ende dat dair voirt an vollichde wairen den anderen scipperen te wichtich, midts des graven bijstandt ende hulpe; sodat sij bij desen redenen zwigen ende duken mosten. Aldus so quam bij deser voirseider airgeliste ende subtijle wege Gijsbrecht Mahiew in des graven hulde ende gunste, ende verstac ende verdreef dair Jan Lijon geheliken af, dat hij bij den grave voirtmeer gehoirt noch gesien en was, mer ⁺wedersien ende in hate ontfaen. Dese Gijsbrecht conde ende plach des graven camerlingen ende andere dienren grote mailtijden te sceinken, cleinoden ende giften te geven, dairmede hij hoire vreentscappe ende vorderscappe behilt, ende, dat meer was, hij condet wail van gelijken den grave van Vlaenderen selve doen, dair hij en oic zeer mede verblinde, alle welke presenten hij volcomelijken van den scipperen dede betalen; doch so waire hoire vele in quaden belove, hadden sijs wail wege gesien, mer niemant en dorste dair optien tijt een woirdt tegens seggen. Dese Jan Lijon, die alheel van den grave verscoven was, hilt hem cleen ende lage binnen sinen huse ende leefde suverliken van den sinen ten besten dat hij conde ende mochte, lijdende scamelijken ende hueschelijken alle tselve dat hem gemoete, want Gijsbrecht, die nu deken van den scipperen was ende bedectelike desen Jan Lijon dus zeer in hate droech, plach denselven Jan dicwijle af te trecken, so huyden dat derdendeel, so mergen dat vierendeel van die rechten die Jan Lijon van sinen scepe, dat mede te watere voer, buerde te hebben. Niettemin, wat dat Gijsbrecht hem te cort dede, Jan Lijon en sprac dair niet een woirdt tegens, mer leet dit al saftelijken ende liet hem allen vreendeliken toe, ende nam alle in dancke dat men hem dede, dair een van sinen

+ fol. 13

[p. 11]

knechte, genoemt Peter van den Busch, groot wonder of hadde hoe Jan, sijn meister, dit onrecht also verdragen mochte, ende plach hem dicwijle te seggen, dair hem Jan op andtwoirde: ‘Sijs al stille ende niet meer hieraf, dair is tijt dat men zwigen sal, ende dair is tijt dat men spreken sal’. Nu hadde dese Gijsbrecht enen brueder die hiete Steven Mahiew, die oic subtijl ende voirsichtich was. Dese seyde tot sinen bruederen ende spelde hem clair alsoit hem luden na gebuerde, seggende tot sinen broederen: ‘Wairachteliken, ghij heren, Jan Lijon lijt hem nu herde verdragelijken, ende hij draich sijn hoift zeer laech, mer sonder twivel hij doet dat van groter wijsheden ende scalkheden, ende vrijliken hij sal ons noch eens alle verderven ende so cleen maken als wij nu groit zijn, sorch ic. Ende dairomme soudic een dinc raden terwijlen wij in des graven gracie ende vreentscap staen ende hij dair uut is, dat wij en doitslaen, ende ic wilt annemen, ende ic salt oic gemackeliken doen, wil ment mij bevelen, ende so sien wij van dier groter sorge ontslagen, ende wij sullen dair al te lichte af ende ter zoenen comen’. Mer die andere broederen en wilden hiertoe in geender manieren hoir consente geven, seggende: ‘Hij en doet ons geen quaet, mer wij hebben hem mesdaen; ende men en is niemant sculdich doet te slaen, hij en salt mogelijken al te grotelijken verdient hebben’. Sodat also doe die saken in sulken state enen tijt bleven staen totter tijt toe dat die duvel, die om quaet te doen nimmermeer en slaept, verwecte die van Brugge om te doen schieten enen waterganc van Brugge tot in die Leye, dair sij die reviere mede tot hairen profijte geleedt ende gebracht souden hebben. Tot welker sake sij den grave dedeliken tot hoire baten hadden, sodat sijs te rade werden dese waterganc

[p. 12]

te doen schieten, ende seynden dair enen groten hoip arbeyders ende pynres om dit te doen doen, ende oic een deel groot veel volx van wapene om dese gravers ende arbeyders te verwairen. Dit hadden die van Brugge tot anderen voirjaeren oic aldus begonnen, mer die van Gendt die hadden altijt hair opsette met machte gebroken ende gestoirt. Dit gerufte quam tot Gendt, dat die van Brugge uutwaeren om die Leye tot Brugge te leyden, twelke die van Gendt zeer hinderliken wesen soude; des die luden binnen Gendt hier zeer up begonden te murmureren, ende sonderlinge die scipperen diet aldermeest hinderde, seggende dat men dat niet sculdich en waere die van Brugge dat te hengen dat sij so ter Leye wairt groeven, wandt Gendt soude dairbij geschent werden. Ende seyden oic veel scipperen binnen Gendt heymeliken: ‘Aij God bewaere Jan Lijon, wair hij noch onse deken geweest, dese saken en souden aldus niet toegaen; die van ⁺Brugge soudens hem goetsaede geweten hebben dus verde op ons te comen tot onser verderfnisse’. Van welker murmuracie Jan Lijon wail geinformeert was ende begonste een weynnich dairbij te wackeren ende sprac tot hemselven: ‘Ic hebbe ene wijle geslapen, mer tscijnt of ic my wat verwackeren soude moeten, ende dat ic nu wail zie toe te bringen sulken woele twischen dese stede van Gendt ende den grave, dat noch C^M menschen lijf sal costen’. Die sake van desen waterganc die wert breet ende te mael vuerich ende ontsteken, want tgebuerde dat een wijf die van Onser liever Vrouwen tot Buenen quam, dair sij bedevairt geweest hadde, ginc sitten tot Gendt midden optie grote mercte, neder optie strate, also sij zeer moede was, ende dair wairen op dat pas veel luden op die mercte. Dit wijf maicte dair een wonderlic gevairt ende geruft, sodat men hair doe

+ fol. 13 v^o

[p. 13]

vraichde waen sij quam; sij seyde: ‘Van Onser liever Vrouwen tot Buenen, ende ic hebbe’, sprac sij, ‘in minen wege gevonden die meeste verderfnisse ende confuze die ye die stede van Gendt overginc, want dair syn boven V^C pijnres ende gravers die nacht ende dach graven na die Leye, ende sij sullen zeer cordt tot an die riviere wesen, en wert hem dat niet benomen’. Dese woirden van dit wijf worden alle Gendt doir gespreydet, wail verstaen ende nageseyt, sodat doe binnen Gendt ene beroerte wert van den volke, ende tegader lopende ende roepende dat hem dit graven in geenre wijs en stonde te gehengen noch te lijden. Ende veel van desen volke staken hem tesamen, ende quamen tot Jan Lijon, ende vraichden hem raedts in deser sake, hoe men hier best in doen soude. Als Jan Lijon sach dat hij geropen ende angesocht wert van dengenen dair hij altijt op gepoocht hadde om in hoire gracien ende vreentscappen te mogen comen, was hij in sijn herte heymeliken zeer verblijt; mer hij en toichde int openbair geen gevairde van siner vruechde, want ten was noch geen tijt voir dat die zake noch wat meer verwerret ende verdwailt soude wesen, ende hij liet hem al te zeer smeken ende bidden eer hij yet spreken, raden, wijsen of seggen woude. Doch int laitste wert hij tot hoire begeerten sprekende, ende seyde: ‘Myn heren, ist u so ten sinne dat ghij dese saken aventueren ende anleggen wilt, so ist u van node dat ghij weder verheffet ende opbringet ene oude costume ende hantieringe die hier binnen voirtijden binnen Gendt te rengneren plach, dat is dat gij die Witte Caproenen weder opset ende in rengnacie brenget, ende dat die een hoift hebben dair sij hem alle toekeren ende raedt an halen ter noidt’. Welke woirden die van Gent zeer

[p. 14]

gairne hoirden, ende riepen dair terstondt: ‘Weder op!’ ter antwoirden met eenre stemmen: ‘Dat willen wij! dat willen wij also hebben!’ Des werden doe, als van den Witten Caproenen gemaict ende van der Stede wegen gegeven, boven V^C caproenen dengenen die liever dat oirloich hadden dan die ruste of vrede, want sij en hadden niet te verliesen. Ende dair wert op dienselven tijt Jan Lijon verheven ende gemaict overste cappyteyn van alle den Witten Caproenen, welken dienste Jan voirseit niet node an en nam overmidts dat hij hoipte hemselven te wreken van sinen vyanden; ende opdat die zake te meer mochte verwerret werden twischen den grave ende die van Brugge, an deen zijde, ende die van Gendt, an dander zijde, brachtet Jan Lijon dairtoe heymeliken dat hij van dier stede wegen geseynt wert, als overste cappyteyn van die soudenaren van die Witte Caproenen met hem, tot dair die arbeyders van Brugge stonden ende groeven int voirseide werk, welke cappateyn ende soudenaren beyde liever hadden oirloich dan vrede.

Als Gijsbrecht Mahiew met sinen bruederen tgevairt sagen van desen Witte Caproenen, en was hem luden dair niet al te lief toe, ende sprac Steven Mahiew, een van desen broederen: ‘Dit heb ic u wail te voiren geseyt: sonder twivel dese Jan Lijon sal ons alle te gronde verderven; thadde veel beter ⁺geweest, had men my dairmede laten begaen te doit slaen, dan dat hij nu gecomen is in desen state mit dese Witte Caproenen die hij opgebracht heeft’. ‘Ten is geen sorge’, sprac Gijsbrecht Mahiew, ‘niet dan ic mit minen here den grave spreke, tsal alle wail vervallen ende te niete gebracht werden, hoewail ic wail toe laet gaen dat sij hair opset vorderen ende volvairen tegens die gravers van Brugge

+ fol. 14

[p. 15]

tot hoiren profijte van onser stede van Gendt, wandt, in der waerheit, Gendt soude anders dairbij verloren werden’. Jan Lijon ende alle sine Witte Caproenen schieden van Gendt in menige alle die graveren ende oic die se behoeden te doit slaen; welke tijdinge quam den graveren ende die se bewairden, dat die Gentoyseren uutquamen, dair sij zeer voir beducht wairen van alle te verliesen dat sij dair hadden; so dat sij dair alle haire wagenen ende gereetscappe meeste lieten, ende keerden hem in tijts weder tot Brugge zeer vervairdeliken ende verslagen, ende en wairen sint dier tijt oic nie so coen dair meer te doen graven. Als Jan Lijon ende die Witte Caproenen sagen dat dair niemant en was, wairen sij qualiken te vreden ende keerden weder tot Gent binnen; mer niettemyn so en lieten sij niet af van haire opheve, mer gingen dese Witte Caproenen wanderende overalle doir die stede. Ende Jan Lijon hilt se so in dien state gaende, seggende tot den sommigen die hij sach dat verstandt hadden heymeliken: ‘Weest wail te vreden, eet ende dringdt, ende weest huesch ende vrolijc, ende en verslaet iu niet van den costen die gij doet; tsal diesulke cort betalen algeheel, die u nu nauwe een maeltijt broits gave zijns danx, condt hijt bijbrengen.