Logo DBNL
Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686 (1694)

Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686

(1694)–Christoph Frick, Elias Hesse, Christophorus Schweitzer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

V. Hoofd-stuck.

Dieren op Ceylon. Beright van d'Elephanten, soo uyt de verhaelen der geene, die van jongs op met deese Dieren hadden omgegaen, als uyt des Schrijvers eygene ondervindingh: Waer in verscheydene Aenmercklijckheden voorkomen. Elephanten-vanghst door Satans hulp. Andere manieren, waer in onse Schrijver dickmael selfs geholpen heeft. Sonderlingheden van d'Elephanten. Wilde Buffels. Tygers. Beeren. Jackhalsen. Bitsche Vergunje, of 't Beschaemde Dier, anders, de Negombische Duyvel, seer seldsaem. Leuer, of 't Luyste Dier; en seldsaemheyd van 't selve. Wandura, of Apen op Ceylon; en vreemdigheden van haer. Wilde Katten. Veelerley andere Gedierten. Vogelen. Papegayen. Fleermuysen. Allerley ander slagh. Crocodillen, en beright van deselve. Werden over de drie-honderd Jaren oud. 't Dier Caprigoy. Geweldige Slangen; van veelerley soort. Middel tegens de Slange-beeten. Centepe. Wonderlijcke Mieren. Vlooyen. Muggen. Bloedsuygers. Swaerd-visschen. Hayen. Seyl-visch. Jan Egbertz. S. Pieters, of Vijf-vinger-visch. Zee-verkens. Zee-duyvels. Pijlstaerten. Schildpadden. Zee-luysen. Veelerley ander slagh, en seldsaemheden. Der Malabaren manier, om met Netten in de Zee te visschen.

'k SAl nu voortgaen tot een korte Beschrijvingh der wilde en tamme viervoetige Dieren op dit Eyland Ceylon. +

Onder de Wilde stel ick voor aen d'Elephanten. + Deese sijn de leersaemste en geschickste boven die van alle andere Landen. Werden derhalven veel gevangen, naderhand tam gemaeckt, tot den Oorlogh afgeright; en versonden nae 't Koninghrijck Persien, nae Suratte, nae den Grooten Mogol, en anderwegen, in welcker Landen sy verkoght; oock van de Hollanders selfs in Veldtoghten gebruyckt werden.

'k Heb mijn werck gemaeckt, + van by veel oude Cingulayen en Malabaren, die van der jeughd af met Elephanten omgegaen, en deselve helpen vangen hadden, te verneemen, wat deeser Dieren eygentlijcke Natuer en eygenschap is. Van welcke ick verstaen, en naderhand oock selfs ervaren heb 't geen ick hier kortlijck sal voorstellen; te weeten, dat dit Beest een seer goede gedaghtenis; en gelijck als groot vernuf heeft, sigh met 't Menschlijck byna in alles vergelijckende. 't Goede, 't welck hy van yemand ontfanghd, vergeet hy niet; maer daer tegens laet hy oock 't quade niet onvergolden. Sy paren niet, gelijck andere Dieren, voor 't gesight der Menschen, maer loopen eerst in de Wildernis een groot stuck weghs om, om te sien, of niet yemand ergens op een Boom of andere plaets sigh moght onthouden, om haer werck t'aenschouwen: En wee dan de geene, diese gewaer moghten werden. 't Manneken heeft sijne Testiculen inwendigh. 't Wijfje sooghd haere Iongen voor aen tusschen beyde de beenen.

Wannerse gevangen en tam gemaeckt sijn, + vermengense sigh noyt met malkander. Seven jaren langh dragense hare Iongen. De waerheyd hier van heeftmen dickmael ondervonden aen de wilde Elephanten, die men gevangen, en wel bewaerd in d'Elephanten-Stal te Gala geset had; van welcke eenige Wijfjens eerst seven jaren nae datse gevangen wierden, haere jongen voortbragten. Deese sijn, alsse ter weereld koomen, soo groot, als by ons een half-jarigh Kalf. Haere Spijsen sijn Gras, Vijgen, allerley Loof; Cocos-Noten, Rijs en andere Vrugten. Oock eetense brood, wanneer men 't haer geeft. Dit alles moetense met 't voorste deel harer lange Snuyt in de mond steecken. Eerse eenigh Gras eeten, schuddense 't selve om en om, werpen 't gintsch en herwaerts, op dat'er geen Mieren in moghten blijven; want deese Diertjens vreesense aldermeest; wijlse dickmael van deselve seer gevexeert werden, alsse inwendigh in haere Tromp gintsch en weer wandelen, en daer door krevelingh veroorsaken. Dit is haer een sonderlingh-groote Plaeg.

Ofse schoon geen Hayr hebben, + behalven aen de Staert, en Ooren, soo konnense echter dapper swemmen. Werden over de twee-honderd jaren oud; waer van men d'ervarenheyd heeft bekoomen aen eenige Elephanten, ten dien eynde geteeckend geweest. In de Bosschen gaense met Troupen by malkander; vier, vijf, ses, thien, tot twintigh t'samen. Sy hebben onder haer een Koningh, of Aenvoerer, diense volgen. De jonge gaen in 't midden. Over dagh houdense sigh op de Bergen, of in de schaduwaghtige plaetsen der groote Wildernissen. Maer soo haest den avond aenkoomd, beginnense te wandelen nae de laeghte, daer de Bouw-velden en Wateren sijn. Breecken met haere voeten, oock met

haere Snuyt, sigh een wegh door 't Hout, ende digt in malkander gewassene Boomtacken; soo datmen haer van een uyr verr' kan hooren aenkomen. Dan schreeuwen de Hoeders der Rijs en andere Velden, oock de daer ontrent woonende Inwooners, malkander toe ter hulp, om deese groote Dieren 't inbreecken in haer' Ackeren, daerse alles vernielen, te beletten; + eerst Hu, Hu, daer nae Alia innuwate; soo veel als: D'Elephanten koomen. Wanneerse dan haere Hutten, Boomgaerden of Rijsvelden naerderen, soo steeckense haere Fackelen aen, ten dien eynde gemaeckt van langh seer dorr' hout. Hier door verdrijvense haer, onder 't geschal van een geweldigh groot geroep. Bysonderlijck de geene, welcke de Rijs-velden bewaecken, sitten op een Hutje, opgereght op vier hooge onderstuttingen; en singen soo langh als de naght duerd; behalven wanneerse d'Elephanten hooren. Dan schreeuwense, en steecken hare brandende Fackelen uyt.

Deese Elephanten werden gevangen op tweederley wijse. + Onder de Malabaren, nae Trinconomala en Batacale toe, sijn'er eenige, welcke men Elephanten-vangers noemd. Deese weeten, door hare konsten des Duyvels, diense een witten Haen opofferen, de genoemde Dieren met haere handen te vangen; daer nae met stercke Riemen van Buffels-huyden te binden, en te temmen. De Persianen en Mooren koopen deese dus door Tovery bekomene Elephanten niet geerne.

Op een andere wijs werdense gekreegen in een afsonderlijck hier toe vervaerdighde Cral, + diergelijck eene ick gesien heb in 't Koninghrijck Cotta, twee uyren weghs van Colombo gelegen, by d'Aldee, of 't Dorp Battalamula: En oock ick selfs heb'er vijf-en-vijftigh, soo jonge als oude, in helpen vangen. Sie nu hier, hoe sulcks toegaet.

Als d'Inwooners kondschap hebben bekoomen, + waer, of ontrent welck Oord, sigh de meeste Elephanten onthouden, werd de Iaght van den Gouverneur te Colombo aengesteld en uytgeschreven. Waer op sigh al de Lieden des Lands, groot en kleyn, oock d'Edellieden, veele duysenden in getal, laten vinden op de bestemde Plaets. Daerenboven neemd de gedagte Gouverneur al 't Krijgs-volck, de Tambours, en Burgers tot sigh. Deese aenstellingh dus gemaeckt, soo spreyd al dit Volck sigh uyt in een Vleugel van twee of drie uyren weghs. + Verheffen een groot geschreeuw, en geen minder geschiet. Dit duerd dus de geheele dagh langh, door de Bosschen en over de Bergen. 's Naghts rustense; doch op dat d'aengedrevene Elephanten niet weer te rugh mogten keeren, soo doense rondom, t'elckens een steen-worp weghs van malkander, Vyeren aensteecken, waer voor d'Elephanten seer bevreesd sijn. Deese Iaght werd over dagh weer voortgeset, en allenxen komen meer en meer Elephanten in een nauwer omvangh by een; waer door oock haer gevaer grooter werd. Want die te rugg' willen, werden verschrickt door Trommelen, schieten, en een geweldigh geschreeuw. + Indien maer eene doorbrack, soo souden al d'andere terstond hem volgen. Als nu de Iagers binnen vier of vijf weecken tijds twintigh of dertigh Mijlen Lands hebben doortrocken, werden eyndlijck deese Beesten, door middel der tamme Elephan-

ten, welcke d'andere voorgaen, in de voorgedaghte Cral gevoerd, en allenxen d'eene nae d'andere in d'Enghte, gelijck een Paerd in des Smits Ros-Stal, gedreven: Dan een wilde aen eene, of, indien hy groot is, tusschen twee tamme Elephanten, sterck aengebonden; boven dien door honger en dorstlijdingh sodanigh getemd, datse sigh, door een seecker Instrument, selfs van een Kind laeten regeeren. Evenwel sijn 'er veele, die sigh op geenerley wijs willen laten temmen. Deese laetmen weer lopen, om haer Geslaght voort te setten, en te vermeenighvuldigen.

D'Oost-Indische Koningen en Kooplieden kopen d'Elephanten nae de maet haerer hooghte, + tot een duym toe gemeeten, van d'aerde af tot aen haer Rugge-grad. Yeder Elephant geld, nae gelegenheyd sijner hooghte, seven-honderd, aght-honderd, negen-honderd, tot duysend Rijcksdalers. Eensdeels kopense deese Dieren om Praghts wil, wijlse soo seer groot zijn: Andersdeels, om in den Oorlogh te gebruycken, gelijk genoegh bekend is; ook om 't grof Geschut voort te trecken. De Groote Mogol voerd in eene Veldtogt tusschen de vier en vijf-honderd Elephanten met sigh. Wy hebben deese Beesten oock al in onse Toghten gebruyckt. Yeder Compagnie had een bysondere Elephant, gelijck hier nae breeder sal verhaeld werden.

Haere twee seer verre ten mond uytsteeckende kromme tanden sijn 't bekende Elephanten-been, + gemeenlijck door verbasteringh geseght Elpen-been. Haer vleesch is ter spijs niet dienstigh. Haere Huyd oock van gantsch geen nuttigheyd, wijl hier geen volck woond, 't welck de bequaemheyd heeft om deselve te bereyden. Seer dick isse. 't Vleesch is soo weeck als een Spons; en binnen twee of drie daegen gantsch verrot. 't Hayr uyt de Staert werd van d'Indianen in Ringen geset, en is een welbeproefd middel tegens de Kramp.

Wanneer deese Beesten yets sullen voorttrecken, + soo gaense als overdwars, en sien onophoudlijk met 't een' oogh agterwaerts na de Wagen, of 't geense trecken moeten; veellight, op datmen niet yets tot den Last moght toedoen. Indien sulcks gedaen wierd, soo soudense gantschlijck niet meer willen voortgaen, voor datmen 't bygedaene daer weer afnam.

In Colombo, + en te Jafnapatnam heb ick dickmael gesien, wanneer d'Elephanten groote Steenen tot de Fortificatien moesten voortslepen, of aenbrengen, en dan de Klock elf uyren sloegh, op welcke tijd al de Slaven en Handwercks-lieden van haeren arbeyd gaen, om middagh te houden, datse terstond oock stil stonden, de Touwen van haer wierpen, en sigh na haere Voederplaets maeckten, ofse schoon noch maer twintigh of dertigh treeden van de plaets waren, daer de Steenen sijn moesten; en onaengesien haer' Aenvoerers haer met seer goede, vriendlijcke woorden aenspraecken.

Wilde Buffels werden op dit Eyland Ceylon, + voornaementlijck by Calpintin en daer rondom, seer veel gevonden. Sy sijn soo groot als een Podolische of Hongarische Os, doch dicker en stercker. Haere Kop staet bynae reght uytwaerts. Sy hebben Hoornen van twee Ellen lenghte. De Huyd is aschverwigh. Over dagh leggense tot aen de Neus toe in 't water. 's Naghts gaense op de Weyden grasen. Haer vleesch is wel goed ter

spijs, wanneer 't een dagh of twee in 't Zout heeft gelegen; + doch vry hitzigh; derhalven de Lieden, die'er van eeten, gemeenlijck de Roode-loop bekomen. Deese Dieren sijn de Menschen seer gevaerlijk; insonderheyd d'Europaeers; en noch meer, wanneerse hare Iongen by sigh hebben.

Tygers sijn hier in overvloed, + oock gantsch schaedlijk voor Menschen en Beesten; insonderheyd voor d'Elanden en Harten. Haere hoogte koomd over een met die van een grooten Esel; doch sijn al vry wat langer. Hebben geele, of witaghtige Vlecken. Sy sijn van een regte Katten-aert. Haer vleesch is wit; en werd van veele Menschen gegeeten. Van haere Huyd maecktmen Gordels, Holsters, en diergelijke dingen. Men overtreckt'er oock Kisten en Koffers meë. Sy geven een Muscus-reuck van sigh; en hier door konnen de Iagers, wanneerse de Wind meë hebben, verneemen, waer ontrent sy sigh bevinden, en haer ontgaen. De Honden sijnse aldergevaerlijckst.

Beeren bevinden sigh hier aen verscheydene Oorden. + Alhoewelse oock schaedlijk sijn, soo werdense echter hier niet soo seer gevreesd, als in Duytschland de Wolven.

Jackhalsen sijn van Aert en gestalte als de Vosschen; + alleen datse een spitser Muyl hebben. Over dag onthoudense sig in de Speloncken. Maer 'snagts komense, honderd of meer by malkander, tot aen de Stad Colombo. Maken een vervaerlijck geschreeuw; en traghten seer na doode Menschen. Oock vallense wel aen op de levende, wanneerse die slapende vinden.

Bitsche Vergunje, + 't Beschaemde Dier, of, gelijk 't de Hollanders hier noemen, de Negombische Duyvel, is noch niet seer wel bekend, wijlmen 't selden kan bekomen. De gedaghte Hollanders hebben 't dien naem gegeven, wijl 't sigh dickmael laet hooren by de Vestingh Negombo. 't Is viervoetigh; een El hoogh, en drie Ellen langh. Heeft een spitze Muyl, met seer scharpe tanden. 't Lichaem is allerwegen geharnascht met dicke, ronde, geele Schelpen. Wanneer 't vervolghd werd, kan 't sigh, gelijck een kloot, in malkander winden. 's Naghts laet het soo een klaeghlijcke, en te gelijck verschricklijcke stem hooren, dat d'op Schildwagt-staende Soldaten dickmael daer door haere Post verlaten.

De Leuer, + of op 't Nederlandsch, 't luyste, traeghste Dier; is gevormd als een Aep, met handen en met voeten; behalven dat sijne groote oogen hem gantsch buyten de Kop leggen. 't Is soo mager als de Dood: Seer vreeslijk van gelaet: Ongemeen langsaem in al sijn bedrijf, eeten en drinken, gaen, en klimmen. Schoon de Honden, of eenige wilde Dieren, hem na-loopen, hy sal daerom niet eene voet wegs te snelder voorgaen. Doch wanneerse hem te na komen, keerd hy sigh om, niet schielijck, maer seer traegh, en doet haer, door sijn schroomlijck gesigt, weer agterwaerts keeren. + Wanneer een Mensch hem na-loopt, doet hy desgelijcks; doch dan te vergeefs; wijl deesen sigh door sijn oogen niet laet afschricken; maer een Strick om 't aghterdeel sijns Lijfs slaet, gelijckmen d'Apen doet, en hem dan wegh voerd. Dus gevangen, behoud hy echter sijnen gewoonen tred, en gaet soo langsaem, dat hy in een dagh van twaelf uyren geen eene uyr wegs af-legt. Men houd haer in de Steeden voor een Rariteit; doch sijn al te teer, om over Zee na andere Landen gebragt te werden.

Wandura, + of Apen, sijn hier overvloedigh veel. Swart sijnse, doch hebben aen 't aghterste deel haers ligchaems een witte Ringh; oock een seer breede grijse Baerd. Hare grootte is die van een taemlijcke Vleeschhouwers Hond gelijck; de Staert vry langh. D'oude Cingulayen, welcke grijse baerden hebben, en een weynigh hayrigh sijn, schijnen van verr' deese Apen niet ongelijck. Sy springen in de Bosschen gintsch en herwaerts van d'eene Boom op d'andere, + met een groot geschreeuw. Haere Iongen hangen aen haer, en verlaeten haer niet, of schoon d'oude geschooten werden, datse van de Boomen af-vallen. Dan werden de Ionge van haer afgenoomen, en opgevoed. Dit slagh van Apen is niet leersaem, gelijck d'andere. Alleen laetense, wanneerse gevangen sijn, een klaeghlijcke Stem hooren. Men aght haer derhalven niet veel. Alsmen haer, door een schoot, soodanigh heeft getroffen, dat haer 't Ingewand uyt den buyck hanghd, soo haspelense met beyde de handen (pooten) daer aen, tot dat het noch verder uytgaet, en sy ter neer vallen. Alsse haer gevangen vinden, paerense sigh noyt met malkander.

Wilde Katten sijn'er tweederley; + waer van 't eene slagh soo groot is, als de Duytsche Huys-Katten, en geneeren sigh van allerley Gevogelt. D'andere sijn kleyner, als d'Eeckhoorntjens, genoemd Suri-Katjens, wijlse sigh onthouden op de Cocos-boomen, van welcke de Suri werd versameld. Haer Hayr is wit en grauw-verwigh door malkander. Hebben een stem gelijck de Calicutische jonge Hoendertjens.

Elanden, + sijn hier wat grooter als de Harten in Duytschland.

Harten, + sijn wat kleyner, en vol witte plecken.

Steenbocken, + sijn wat dicker als by ons de Hasen.

Hasen, + sijn een weynigh kleyner als in Duytschland.

Wilde Swijnen, + oock Steeckel-Swijnen, of Yser-Varckens, sijn gelijck in Africa.

Deese alle sijn'er overvloedigh veel, wijl, wegens de meenigte der wilde Dieren, yeder niet begeerig is, om sig ter Iaght te begeven.

Wilde Paerden, + op 't Eyland Manara, en niet verr' van daer nae Jafnapatnam, op een ander Eyland, sijn'er in seer groote veelheyd; doch kleyner als de Paerden in Duytschland. Somtijds werden de schoonste gevangen; en bequaem gemaeckt om bereden te werden, of swaere Lasten voort te trecken.

Onder de tamme Dieren sijn hier veel Ossen en Koeyen, + met een grooten hoogen Rugg. Men kan'er een koopen voor twee of drie guldens.

Buffels sijn'er overvloedigh genoegh. + De Boeren gebruyckense tot hare Rijs-bouw. 't Stuck geld drie of vier guldens.

Schapen sijn'er van driederley slagh. + D'eene soort koomd uyt Persien herwaerts. Haere Wol is als die van de Schapen in Duytschland; doch sulcke swaere Staerten hebbense, dat yeder der selve twintigh, vijf-en-twintigh, jae dertigh ponden weeghd. 't Andere slagh koomt uyt Africa. Deese hebben Hoornen, ontrent een Span langh; doch geen Wol, maer Hayr, gelijck de Kalveren. De derde soort heeft Wol op de Huyd, en lange Ooren.

Geyten en Bocken ontbreecken hier gantsch niet. +

Varckens sijn'er, + gelijck in Duytschland. De vetste en grootste op 't Eyland Manara gelden 't stuck niet meer als eene Rijcksdaler.

Soo veel nu aengaet 't wild Gevleugelt, + men vind hier Pauwen, soo Sneeuw-witte als gecouleurde. 's Nagts sittense op de hoogste Boomen.

Wilde Hanen en Hoenderen, + soo groot als in Duytschland de gemeene Boeren hebben. Voorts:

Water-Hoenderen; + Sneppen, Caneel- en andere Duyven: Tweederley groote Reygers; blauwe, en half-swarte, Krop-Gansen en Endvogelen in een seer groot getal. Van d'andere en kleyner Vogelen wil ick hier geen gewagh maecken; als alleen noch yets seggen van de snappende

Papegayen. + Deese sijn'er van driederley slagh; de grootste, groenverwigh, vermenghd met blauw en rood door malkander, hebben een swarte Ringh om den Hals; en dese werden voor de beste gehouden. De middel-soort is van een groene verwe; met een roode Ringh om den Hals. Werden niet soo veel geaght als de grootste. De kleynste sijn oock groen, en de veragtste, wijlse onbequaem sijn om veel te leeren. De Ionge kanmen alderbest gewennen tot 't klappen van woorden. Men bind haer eerst aen een Touwtje of Keetentje vast. Haere kost is Rijs, of Vijgen. 's Morgens en 'savonds, als 't noch duyster is, werdense van yemand een half uyr langh onderright; en allenxen onthoudense de haer voorgeseyde woorden, soo datse eyndlijck deselve konnen nasnappen.

Noch vindmen hier verscheydene soorten van Roof-vogelen, + als Valken, Sparwers, Ravens met witte Ringen om den Hals. Spreeuwen sijn'er seer veel; desgelijcks veel ander slagh.

Fleermuysen vliegen'er by naght in meenighten; + kleyne, gelijck in Duytschland, en groote, gelijck op 't Eyland Java; hier boven beschreven.

Noch een Vogel laet sigh by naght hooren, + welcke schreeuwd Navi, Navi. D'op 't Land woonende Portugeezen geloven, wanneer hy dit sijn Gesangh begind, dat'er haest Scheepen sullen aenkomen.

Onder de tamme Vogelen heeftmen Gansen, + doch weynigh, wijlse van Capo de bonne Sperance herwaerts moeten gebraght werden. Hebben lange Halsen, en boven op de Snavel een Bult. 't Stuck geld hier een Rijcksdaler.

Hoenderen sijn'er in sulcke meenighten, + dat'er 't Land als van vervuld is. Men koopt 't stuck om een stuyver; veertigh, vijftigh, jae t'sestigh Eyeren voor een paer blancken. Endvogelen, + welcke tot wel drie honderd Eyeren aghter malkander leggen, sonder eenen dagh tusschen beyden op te houden, gelden 't stuck twee of derdehalve stuyver. Veele Lieden hebben oock Duyven, + welcke uyt Holland komen. 't Paer geld ontrent een halve gulden.

Onder de viervoetige Dieren in de soete Wateren vindmen de seer schadlijcke Crocodil. + De Menschen, welcke ontrent de Rivieren woonen, of in de selve visschen; of sigh wasschen, baden, of eenigh ander werck verrighten, hebben wel toe te sien, datse van deese vernielende

Beesten niet gegrepen en verslonden werden. Van haeren haert en eygenschappen kan ick dit volgende beright geven.

De Crocodil is voor sigh selven soo wreed en grouwlijck niet, + als sommige meenen. Hy soeckt maer alleen, als een groot Roofdier, genoeghsame Spijs te bekomen. By dagh onthoud hy sigh in 't Water; en als hy Honger heeft, verslind hy Menschen, Visschen, Beesten, Honden, en alles wat hy kan betrappen. Dickmael laet hy sigh sien. Swemd, of drijfd, by klaren dagh op 't water als een grooten Eycken-boom: Spalckt sijnen beck op, en laet hem van een groen en roode Vogel, soo groot als een Ys-vogel, met een Snavel ontrent een vinger langh, 't vleesch, 't welck hem van sijnen Roof tusschen de tanden is blijven steeken, uytpicken, en deselve alsoo suyveren. 's Naghts gaet hy uyt 't Water op 't Land, om daer sijne Kost te soecken. Haer' Eyeren, dubbel soo groot als een Gansen-Ey, leggense in 't Zand, en latense van de Son uytbroeden. Wanneerse uyt deselve te voorschijn komen, sijnse ontrent een half el langh. + Wassen geduerigh aen, soo langh alsse leven. Werden meer als drie-honderd jaren oud, en bekomen een lenghte van twintigh, vijf-en-twintigh, jae dertigh voeten. Sijn boven op haer Lijf gewapend met Schubben. Haren beck is rijcklijck voorsien met scharpe spitse tanden. In hare Staert hebbense hare grootste kraght, en watse in 't Water daer meë treffen, moet sterven. Op 't Land konnense veel sneller loopen als een Mensch; doch alsmen in een kromme streeck voor uyt loopt, konnense den looper niet aghterhaelen. Want vermits sy seer langh en dick sijn, soo konnense sigh niet anders als langhsaem omwenden; en verliesen hier door veel tijd.

Met de Crocodil vergelijckt sigh aldernaest seecker Dier, + 't welck hier oock gevonden werd, genoemd Caprigoy; behalven dat dit een seer lange spitse tongh, en geen Schubben of Schelpen heeft. De langhste deeser Caprigoyen, oyt van my gesien, had de lenghte van thien voeten.

Noch een ander diergelijck Dier is'er, + genoegh bekend, genoemd Leguwan; kleyner als de Caprigoy. Werd van veele Menschen gegeten.

Onder de Slangen, + die ick hier gesien heb, is'er een soort, diemen noemd Worgers. Sy sijn thien, ja vijfthien voeten langh. Bespringen en omwickelen, diense betrappen konnen, in sijn midden, en drucken in deese omwindingh hem soo sterck, dat hy den adem verliesd, en soo dood blijft. Ter dier oorsaeck sal yemand niet lightlijck sonder Mes uytgaen, op dat hy, in tijd van nood, sulck een hem omsluytende Slangh daer meë midden door moght snijden, om dus sijn leven te redden.

Een andere soort deeser Dieren noemdmen Capel-Slangen, + wijlse sigh onthouden in de Capellen en Huysen. Deese sijn seer giftigh en boos. Hebben boven op de Kop, wanneerse toornigh werden, een witte Streep, of Blaes, gevormd als een Bril. Haer lenghte is van vier, vijf, tot ses voeten. Diense bijten, moet gewislijck sterven, indien hy niet terstond middelen tegens 't gif gebruyckt.

Noch is'er een ander slagh, + niet soo boos, genoemd Ratten en Muysen-vangers. S'onthouden sigh in de Huysen. Sijn bequamer tot de

Muyse-jaght als de Katten. Haere lenghte is van negen tot twaelf voeten. Sullen den Mensch noyt eenigh leed toevoegen, indienmen haer niet eerst beleedighd.

De Groene Slangen, + ontrent een vinger dick, en twee Ellen langh, houden sigh op de Boomen. Wanneerse eenigh Mensch of Beest ontrent haer vernemen, springense na beneeden, en steecken haer d'oogen uyt 't Hoofd met haere spitse tongen.

D'aldervergiftighste sijn de Twee-koppige, + maer een half el langh. Hebben voor en aghter een Hoofd.

Men heeft hier tweederley middelen tegens de giftige Slangen-beeten. + 't Eene gebruycken d'Inwooners, en bestaet in de Besweeringh harer Duyvel-banners. 't Andere, 't welck ick selfs dickmael gebruyckt heb, is een Slangen-steen. Deese, op de beet geleght, blijft vast daer aen hangen, tot dat hy al 't vergif uyt de Wonde in sigh heeft getrocken. Dan valt hy af, en men werpt hem in soete Melck: Welcke al 't gif weer uyt de Steen treckt; + en t'eenemael blauw daer van werd. Dan leghtmen de gedaghte Steen weer op de beet. Vat hy niet, soo is'er al 't gif uyt: Maer is'er noch yets over gebleven, soo hanghd hy weer aen, suyght alles ten vollen nae sigh, en steld de gestoockene buyten gevaer.

Scorpioenen heb ick hier veele gesien; + soo groot als een taemlijcke Kreeft. Wanneerse een Mensch steecken, soo veroorsaeckense hem echter daer door niet meer, als alleen een smert van twee dagen; en sulcke wonden sijn gantsch niet doodlijck.

Cente-Pe is een Diertje van ontrent een halve El lenghte. + Heeft honderd voeten; en derhalven van de Portugeezen de gemelde Naem bekoomen. 't Siet blauw en geel, door de veelheyd sijns vergifs. Dient 't met sijne Hoorntjens koomd te nijpen, heeft seer groote smerten, en geen minder gevaer uyt te staen, indienmen hem niet terstond met Klapper, of Cocos-Oly te hulp yld.

Mieren sijn'er van driederley slagh; + roode, swarte, en witte. De roode sijn de grootste. Deese suyveren de Huysen van ander Ongediert, als Muysen, Ratten en Slangen. De swarte onthouden sigh in de Velden. Al diese aen de bloote Huyd maer alleen aenraeken, lijden seer groote brand en pijn op d'aengeraeckte plaets, ontrent een half uyr langh. De witte hebben haere Huyshoudingh onder d'aerde. + Doorvreeten alles waerse by konnen komen; selfs Kisten en Kassen. Laeten oock niet af, voor datse de daer in leggende Kleederen en Lijnwaeden gantsch hebben doorboord en vol gaten gemaeckt.

Vloyen in meeninghten ontbreecken hier niet: + Derhalven werden de Gronden en Wanden der Huysen yeder weeck met Koedreck bestreecken, op dat de Menschen rust van dit moeylijck-steeckend Ongediert moghten hebben.

De Lugt is hier vol van Muggen en kleyne Vliegen: + Ia aen sommige plaetsen soodanigh, dat de Menschen, harenthalven, over dagh niet konnen eeten, maer haere Maeltijd tot de naght moeten uytstellen.

Bloedsuygers sijn 't alderbooste Ongediert op 't Eyland Ceylon; + doch

meest op de zijde nae 't Noorden, inde Landstreeck tusschen Candi en Colombo. Deese sijn tweederley, Groote en Kleyne. De grootste werden genoemd Buffel-suygers; d'andere Menschen plagers. S'onthouden sigh in de Wateren. 'k Weetse nergens beeter by te vergelijcken, als by d'Egels, wijlse in gedaente met deselve overeen komen. Wanneer Menschen of Beesten door Water moeten gaen, hangense haer aen deselve, en suygen sigh soo vol, datse driemael dicker sijn als te voren. Daer nae vallense af, + en blijven leggen. Als men haer, soo haestse sigh aen de Beenen hebben geset, 't welck terstond pijn veroorsaeckt, wil afrucken, of nae beneeden strijcken, soo breeckense, en de Kop blijft in 't vleesch steeken, waer uyt ongeneesbaere gaten ontstaen. Doch soo men yets, 't welck suer is, by sigh heeft, als, een midden doorgesneedene onrijpe Citeroen, Edick, oock Sout en Salpeeter, of diergelijcke dingen, en de Suygers daer meë bestrijckt, soo houdense terstond van 't bloed-slurven op, en vallen ter aerden neer.

De kleyne Bloedsuygers sijn ontrent soo dick als een subtijle Stroohalm; + twee of drie Duymen langh, en bruynverwigh. Hebben noch oogen noch voeten. Soo langh als 't droog we'er is, werdmense weynigh gewaer. Maer soo haest het begind te reegenen, laet dit Ongediert sigh in ontelbare meenighten sien in de Bosschen en op de Weegen. Sy kruypen niet gelijck de Wormen, maer houden 't eene deel haers ligchaems op d'aerde, en met 't andere deel begevense sigh om hoogh, doch soo krom, als de gestalte van een Mensch is, welcke met een Stock een stuck Lands wil meeten. Die door de Wildernissen, of over de Wegen passeeren, weetense sulcker wijs te vinden, dat haer weynigh bloed tusschen de Huyd en 't Vleesch overigh blijft.

Waer uyt dit ongediert eygentlijck ontstaet, + heb ick noyt konnen verneemen. Eenige my bekende Cingulayen heb ick hier nae gevraeght; welcke my, als een geheym, vertrouwder wijs seyden, dat de voorige Koningh van Candi een seer wijse Suster had, genoemd Lamammea. Als nu de Portugeezen haren Broeder met geweld hadden gepoogd te verdelgen, hadse sulcke Bloedsuygers te weegh gebraght, om door deese Ondieren de Portugeezsche Soldaten te plagen, en alle afbreuck te doen. Dit was deeser Cingulayen voorgeven. Die wil, magh 't gelooven, of voor een verdightsel houden.

Onder de Zee-visschen, + welcke hier gevangen werden, sal ick d'eerste plaets geven de Swaerd-visch. Deese is langh seven, aght, thien, tot twaelf voeten: Gewapend met een Swaerd, voor op sijnen Neus uytsteeckende, in de vorm van een Zaegh, voorsien met vijftigh scharpe Tanden, van de grootte eener vinger. 't Grootste deeser Swaerden, onder al die ick oyt gesien heb, was een vadem langh. 't Vleesch deeser Visschen is wel t'eeten, doch hoe jonger de visch is, hoe beeter 't vleesch. Deese Swaerd-visschen sijn niet de geene, die tegens de Walvisschen strijden; want sy komen niet in de Zee nae 't Noorden, daer 't voor haer al te koud is: Oock voeren de gedagte vyanden des Walvischs haer Swaerd op den rugg', en onthouden haer met meenighten 't Noorden by Groenland en Ysland.

Hayen sijn rechte Zee-wolven en Menschen-eeters. + Werden hier dickmael gevangen, en van 't gemeene Volck gegeten.

Seyl-visch, + dus genoemd, om datmen op den rugg' een groote seer breede Vin siet, welcke hy boven 't Water uytsteeckt, en sigh dan van de Wind laet voort drijven. Heeft een spitse Snavel, ontrent een vadem langh; en sijn ligchaem de lenghte van twee vademen, wat min of meer. Half soo dick is hy. Alhoewel hy grof vleesch heeft, soo werd het echter van veele gegeeten.

Jan-Egbertsen, + een soo genoemde Visch, langh een halve Vadem, is seer dick, en bloedrijck. Dickmael werden'er seven, agt, of negen honderd in eenen togt gevangen. Yeder weegd van vijfthien tot twintigh ponden. Gemeenlijck geschieden deese groote vanghsten in de Maend Februarius. Niet alleen kanmen dan goed koop Visch eeten; maer oock veroorsaeckt der selver meeninghte, dat 't Vleesch en alle andere Spijs voor een geringe prijs in dien tijd werd verkoght.

S. Pieters, of Vijf-vinger-visch, + werd van andere oock geheeten de Leeder-visch, wegens de geweldige dickte sijner Huyd. Op den rugg' is hy geteeckend met vijf witte Plecken, in een nette orde, gelijck Menschen vingeren. Heeft de lenghte van twee Ellen, en is seer goed ter Spijs. Men vanght'er twee of drie honderd in eene Treck. 'k Heb van veel' oude Portugeezen gehoord, + dat S. Pieter een diergelijcke Visch in sijn Net had gevangen; en, wegens sijn' aenraeckingh, al die van haere soort met sulcke vijf witte vinger-Figueren geteeckend zijn. Maer wie sal ons van de waerheyd deeser voorgevingh vergewissen. Men vanghd dit slagh van Visch in de Maend Maert.

Snoecken, + werden in de Maenden April en May met Angelen gevangen. Sijn een, twee, of drie Ellen langh, en twee spannen dick. Van gedaente sijnse de Snoecken in Duytschland en Nederland gantsch gelijckvormigh.

Koninghs-Visschen, + voor d'alderbeste gehouden, sijn te vergelijcken by onse Karpers.

Cablins, + sijn Visschen gelijck de Haringen, doch een weynigh breeder. In een eenige Treck werden'er ontelbaer veel opgehaeld. Men koopt'er twintigh, dertigh, en noch meer, voor minder als een Hollandsche Stuyver.

Sertin is een kleyn mager Vischje. + Veele duysenden der selve werden in eene Treck gevangen; vermitsse sigh in groote meenighten by malkander houden.

Meer-Swijnen, of Zee-Varckens, + werden hier dickmael gevangen. Haere lengte is van twee tot drie vademen. De dickte half soo veel. Hebben een Snuyt als de Varckens; seer warm bloed, en vet vleesch. In 't swemmen sijnse veel sneller als andere Visschen.

Zee-Duyvelen, of Sand-kruypers, + hebben de lengte van drie Vademen; en een gantsch vervaerlijcke Kop. Sijn seer breed, maer niet dick; boven swart, en onder wit. Werden, niet sonder groote moeyte, met Angelen gevangen in een diepte van vijfthien tot twintigh Vademen.

Rogchen, + sijn rond en plat. Hebben d'oogen in haer ligchaem; een dunne platte Staert van twee ellen lenghte. Ick kanse nergens beeter by vergelijken, als by een Keuken-schotel; doch sijn wel vijfmael grooter, en seer goed om t'eeten. Een ander diergelijk Dier werd hier gevangen, genoemd

Pijl-Staert. + Die hy met sijne Staert steekt, moet sterven. Derhalven werd hem, soo haest hy gevangen is, deselve met groote voorsigtigheyd afgesneden. 't Geheele ligchaem werd gegeten, als dat van de Rogch.

Schild-Padden: + Werden hier gevangen, soo swaer, datse over de tweehonderd ponden wegen. Haer' Eyeren, welke geen Schael, maer alleen een tay Huydeken hebben, leggense in 't Zand, twee honderd te gelijck; en latense van de Son uytbroeden. Wanneerse aen Land komen, loeren d'Indianen op haer, en wentelen haer om, soo datse op den rugg' leggen, met de voeten om hoogh. Dan konnense van haer selven niet weer op de beenen geraken. Alsse dus gevangen zijn, werdense van twee, drie of vier Persoonen aen een Stok na de Vischmarckt gedragen, en uytgehouwen. De Schalen der groote Schildpadden werden niet gebruykt, maer die der kleyne verarbeyd tot Kistjens, Kammen, en veelerley andere dingen.

Krabben, of Zee-Kreeften, + werden hier gevangen, een el langh, met groote Scheeren. Een andere soort is gantsch rond, met harde Schalen. Deese neemen met de Maen af en toe.

Zee-Luysen; + sijn soo groot als een Ockernoot, gevormt als een Luys; bedeckt met een witte Schael. Onthouden sigh in 't natte Sand aen den Oever; en werden van de Malabaersche Visschers gegeten.

Mosselen, + onthouden sigh aen al de Zee-klippen. Wanneer de Zee afloopt, kanmense genoegh bekomen.

De manier der Malabaren, om met Netten in de Zee te visschen, is deese volgende.

Met haer Net, + 't welckse op hare Schuytjens in de Zee brengen, en allenxen uytwerpen, konnense een ruymte van een halve Mijl gaens in 't Water omvangen, en daer in besluyten al de sigh daer in bevindende Visch, groot en kleyn. Of'er schoon in 't Net gaten waeren, daer een Koe sou konnen door gaen, soo verhinderd dit echter de vanghst niet; wijl de Visschen 't Net ontsien; sigh niet daer na toe begeven, maer haer als in 't midden houden, tot dat haer eyndlijk 't Water ontgaet, en sy aghter in de Sack gejaeghd werden, welke dan de Visschers, staende in haere Schuyten, toetrecken, gelijck een Buydel; daer nae 't geense gevangen hebben aen Landbrengen.

De hier by gevoegde Figuer steld dit den Leser klaer genoeg voor oogen. +

1. Is den Oever, of 't Zee-Strand, derwaerts 't Net werd aengetrocken.
2. Sijn de Touwen, weer aen veel' Indianen trecken; terwijlse met een luyde stem in hare Tael singen: ELI ELA ELELO HAYA.
3. Vertoonen de Houten, welcke 't Net boven 't Water houden, gelijck by ons door Korck geschied.
4. Sijn de Loodgewighten, welcke 't Net neerwaerts doen sincken.
5.Is de Visch-Sack, daer de Visch werd ingedreven.
6. Beelden af de Visschers in haere Schuyten, welcke de Sack toetrecken.


illustratie

Wy komen nu tot de Visschen, + welcke gevonden werden in de soete Rivieren. Deese zijn:

Sanct-Pilang; + een Visch met een breede Kop; glad als een Ael; ontrent vijf vierdedeelen eener El langh, en twee spannen dick.

Kael-Kop, + is een noch beeter Visch. Heeft over 't gantsche ligchaem schubben, gelijck de Karper, behalven alleen op 't Hoofd. Hy weeghd gemeenlijck seven of aght ponden.

Malle-visch, + sijn'er seer veel. Hebben de gestalte van een Wit-visch. Sijn seer goed ter Spijs; doch de Kop moetmen wegh werpen. Die'er van eeten, hoe weynigh het sijn moght, werden in de Harssenen verward, en gantsch naraghtigh. Hier van heeft deese Visch de gemelde Naem bekomen.

Pager; + is een swarte Visch, met een harde, dicke Kop. 't Ligchaem is rond. Heeft seer scharpe Vinnen.

Kleyne Vischjens, + gelijck in onse Landen de Grundel, Post, en diergelijcke, werden hier overvloedigh veel gevangen.

Kreeften, + soo wel groote als kleyne, sijn'er in meenighten.

Garnaten sijn hier Vischjens gelijck een Kreeft, + doch hebben geen Scheeren. Oock geen harde, maer alleen een witte weecke Schael over 't ligchaem getrocken. Men gebruycktse seer veel, om andere Visschen meë te vangen. Want schoonse door d'aenheghtingh aen den haeck der Angel-roede seer gewond werden, soo konnense echter dan noch wel een uyr langh leven.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen