Logo DBNL
Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686 (1694)

Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686

(1694)–Christoph Frick, Elias Hesse, Christophorus Schweitzer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

II. Hoofd-stuck.

De Caep, hoe verr' van Amsterdam. Vrughtbaerheyd van dit Gewest. Volckrijckheyd. Gestalte, Zeeden, Gewoonten der Hottentots, of natuerlijcke Inwooners deeses Lands. Rijckdom van 't selve. Vertreck van de Caep. Scheeps-Beede-dagh. Harde Wind. Eens Koopmans Soon valt in Zee, en verdrinckt. Twee andere verdroncken. Val en verdrincking. Rantsoen verminderd. Kortswijl van honger en dorstlijdingh. Aenkoomst by Java Major, of Groot-Java. Straet van Sunda. Bantam. Crocodil verslind een Mensch. Aenkoomst te Batavia. Fort aldaer met vier Punten. Der Chineesen seldsaeme Gewoonten te Batavia ontrent haere gestorvene op haer Kerckhof. Wat voor Heydensche Volckeren te Batavia woonen. Amboineesen groote Toveraers. De beste Soldaten gesonden tegens d'Inwooners van Japara. De Hollanders Landen wel, doch krijgen slaegen. Aenmercklijck Geval. Scheepen uyt Holland komen te Batavia aen. Ongeluckige Reys van eene der selve. Purperverwige Pellicaen. Wonderbaere Vogel Cassuaris. Strenge Justitie. Crocodil van twee-en-twintigh voeten gevangen. Jagers ongeval door een Tijger. Verwonderlijcke sprongh eens Maleyers. Twaelf van des Heeren Speelmans wegh-gelopene Slaven weer bekomen, en geradbraeckt. Hoe de Radbraecking te Batavia geschied. 't Vierkant te Batavia, waerom soo genoemd, en van wie gebouwd. Door wat voor een list de Hollanders d'Engelsche Batavia ontnomen souden hebben. Seer belagchlijck Klught-geval met de Casuaris-vogelen in 't Fort te Batavia. Bedrijf van een Pauw tegens een oude Chinees, die al sijnen maghtigen rijckdom had verspeeld. Hoe de Chineesen op Batavia woonen. De rijcke Chinees.

DEn 23. April, 'smorgens vroegh, ben ick met onsen Schipper, te gelijck Admirael, na 't Africaensche Land gevaeren. + Van Amsterdam af tot hier toe werd gereeckend op een-en-twintigh honderd Mijlen. Aen deese Caep laegen wy negen daegen stil; en voorsaegen ons ondertusschen van Water, Hout, en andere Behoeften. Belangende de gelegenheyd deeses Lands, voor soo veel ick heb konnen sien en aenmercken,'t selve is:

I. VRUGHTBAER. + Derhalven heeft oock d'Oost-Indische Compagnie voor een deel Iaeren een vaste Sterckte laeten bouwen by 't Water; onder aen den Duyvels-bergh, Leeuwen-bergh en Tafel-bergh;

met Soldaten en alle noodwendigheden, tegens een aenval der Wilde, genoeghsaem voorsien; op dat haere Iaerlijckse nae Indien afgesondene en weer nae 't Vaderland keerende Scheepen hier genoeghsame Voorraed van Vee, Water, Hout en Vervarsschingen, sonder eenige tegenstand of gevaer, moghten bekomen. Oock woonen hier alreeds veele Boeren, die, wegens de groote Voorreghten, aen de sulcke vergund, uyt Holland sigh derwaerts begeven, en 't Land tusschen de thien en twintigh uyren verr', bebouwd en vrught-draeghend gemaeckt hebben.

II. VOLCKRIJCK. + Men noemd d'Inwooners Wilde Africanen, of Hottentots. Haere verwe is gelijck die van de Landlopers; welke men Egyptische Heydenen, of, met verbasteringh des woords, Heyens noemd. 't Hayr op haere Hoofden is in malkander gekronckeld, en door een gewassen, gelijck de Wol der jonge Lammeren. Daer aen en op hangense, ten cieraed, allerley slagh van schoone Zee-schelpen. Van een middelmaetige grootte en welgevormde gestalte sijnse; uytgesonderd datse platte, breede Neusen hebben.

Geenerley kleederen gebruyckense, + behalven datse een ontoebereyd Vel (doch wel met Vet besmeert, om 't selve saght te maecken) van een Schaep of Kalf op haere Schouderen draegen; om haer daer meë te decken, wanneer 't wat koud is, of dat 'er regenen vallen. Voor haere Schaemte hangense meerendeel de hayrige Staert van een Vosch, of van een wilden Hond.

De Vrouwspersoonen onder deese Hottentots hebben voor haer selven een bysonder Cieraed, + 't welck haer van de Mannen niet naegedaen werd; te weeten, de Darmen van 't varsch geslaghtede Vee. Deese windense om haere Beenen, onaengesien dat het sulck een verhinderingh toebrenghd, datse nauwlijcks, immers seer beswaerlijck gaen konnen. Laetense oock geduerigh om en aen haere Beenen blijven, sonder die af te doen; en deeser wijs gantsch droogh werden.

Dickmael had ik horen seggen, + dat de Schaemte deser Vrouwspersoonen sou overwassen sijn van een natuerlijck Lapje, gelijckvormigh de Snavel van een Calecutische Haen; 't welck my bewoogh, om, voor een weynigh Taback, sommige der selve te besichtigen, op dat ik wist, of 't waer moght sijn; doch bevond, dat dit uytstroysel een enckele Fabel is.

Deese Menschen hebben een seer seldsaeme Spraeck; + en maecken met de mond sulck een vreemd geluyd, dat andere Natien 't selve haer niet konnen naebootsen. Doch veele onder haer, die ontrent de Sterckte van Capo de bon Esperance woonen, konnen wat Hollandsch spreecken. Sy weeten van geen Godsdienst, Gebeeden, of Wetten. Alleenlijck eerense de Nieuwe Maen. Soo haestse deselve d'eerstemael sien, danssense dien geheelen naght over; schreeuwen en singen: Ha, ha, ha, ha. Met Bouwen of Planten bemoeyense haer gantschlijck niet. Hebben oock geen vaste Woonplaets; maer trecken met Vrouwen en Kinderen van d'eene plaets nae d'andere, daer haere Beesten

Weyde konnen vinden. Eeten allerley Vrughten en Wortelen, die op of onder d'aerde wassen. 't Is haer evenveel, ofse van een levendigh geslaghtet, of door sieckte gestorven Beest, of van een Mensch eeten. Dit vleesch werpense sleghts op wat Kolen vyer; laeten 't een weynigh braeden, en slocken 't dan op.

Sy slaepen in kleyne Hutten, of Gaten, elck by sijne Vrouw. + De geene, welcke onder haer twee Kinderen te gelijck ter weereld brengen, helpen 't swackste aen kant, op dat 't andere, door voedsel der Borsten alleen te genieten, dies te stercker wierd. Soo haest de Kneghtjens ontrent 't twaelfde Iaer haers ouderdoms hebben bereyckt, werd haer de reghter Bal uytgesneeden, op datse dies te sneller souden konnen loopen.

Sy hebben onder haer eenige Koningen, + en seer veele Capitainen. Voeren tegens malkander vinnige Oorlogen. Schieten met Pijlen; en werpen seer gewis met een Steen op een voorgesteld Doel. De Vrouwen laeten sigh oock gebruycken, om haerer Mannen Wapenen te draegen. Haere vyanden, diese gevangen bekomen, slaense dood, en eetense met groote blijdschaps-betooningh. Even soodaenigh handelense oock met d'Europianen (welcke dickmael tot haer komen, om voor een weynigh Taback, of witte Arm-ringen, veele Koeyen en Schapen van haer te ruylen) wanneerse deselve in haere Speloncken meester konnen werden.

III. RYCK, van allerley wilde Dieren. + Want hier sijn de grimmige Leeuwen, welcke niemand aensien; en, wanneerse honger hebben, Menschen en Beesten verscheuren; dan verslinden: De loerende Tijgers: D'onguer-groote en stercke Elephanten; de toornige Rhinoceren, of Neus-hoornen: De springende en op de Bomen huppelende groote Apen, of Bavianen: Voorts, wilde Honden, Beeren, Wolven, en verwonderlijck-schoone wilde Eselen; alle in groote meenighten. + Desgelijcks Struyssen; welcke wel Vleugelen en Vederen hebben; echter wegens hare grootte en gewight niet vliegen konnen. Haer' Eyeren broedense selfs uyt; en niet, gelijck eenige qualijck-berichtede hier van hebben geschreven, door een geduerigh aenschouwen der selve: Zee-koeyen; welcke over dagh sigh onthouden in de soete Rivieren, maer 'snaghts sigh op 't Land geneeren; waer door oock haer Vleesch beeter is, als dat der Varckens: Harten; Elanden; Swijnen; Steeckel of Yser-Varckens; Pauwen, Krop-Gansen; Wilde Endvogelen; Veld-Hoenderen, en ander kleyn Gevogelt, welcker Naemen ick hier niet wil optellen. Deese alle sijn hier oock seer overvloedigh.

Den 1. May, + tegens den avond, sijn wy met drie Scheepen, Asia, Tidor, en Cortgeene, gelijcklijck weer van hier afgevaeren, om onse Reys nae Batavia voort te setten, en met Godlijcke bystand te volvoeren.

Den 2. dito wierd op onse drie Scheepen een algemeene Bede-dagh gehouden. + Op deesen onsen wegh hadden wy wel geen gevaer van Zee-

rovers te verwaghten; maer moesten ondertusschen vreesen voor swaere Stormen en schaedlijcke Onweeren.

Den 3. dito hadden wy een seer harde Wind uyt den Noord-Westen; + doch die ons echter dienstigh was tot bevoorderingh onser Reys.

Den 4. dito noch stercker Wind. + 'sNaemiddaghs ontrent ten twee uyren is de soon van een Koopman te Franckfurt, genoemd Morel, als hy, volgens gewoonlijck gebruyck, in 't Gallioen, voor in 't Schip, sijn Gevoegh wou doen, in Zee gevallen. Wegens onse seer snelle voortgangh, en de gantsch hoog-gaende Golven, konmen hem niet te hulp komen. Even op deesen selven dagh sijn de twee Scheepen onses Geselschaps, Tidor en Cortgeene, van ons afgeraect.

Van den 5. tot den 10. dito noch al deselfde Wind. +

Den 11. dito gevoelden wy een seer mercklijcke koude. +

Den 12. dito hadden wy Hagel en Sneeuw door malkander; + op deesen dagh sijn twee Bootsgesellen van de Ree gevallen, en jammerlijck verdroncken.

Den 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. dito voerden wy niet meer als een Zeyl. + Liepen met een halve Storm voor de Wind af; en gingen gemeenlijck in vier-en-twintigh uyren tseventigh en meerder Mijlen voort.

Den 21. dito hadden wy de hooghte van 't Eyland S. Mauritius. + 't Selve is onlanghs geleeden van de Nederlandsche Oost-Indische Compagnie beset geworden. Te voren was 't onbewoond. 't Is vrughtbaer, en heeft Wilde Dieren genoegh. 't Geeft veel Ambregrys, Ebben en ander hout.

Den 22. dito viel een Bootsgesel ongeluckigh van de Grootte Mast af op een seer swaer Ancker; + van 't selve voorts in de Zee; en verdronck terstond, als door 't neerkomen op 't Ancker ellendigh verseerd geworden.

Den 23. dito quaemen wy weer in de warmte. + Hadden voorts een goede, dienstige Wind, tot op den laetsten deeser Maend May.

Den 1. Juny was 't vry wat stil; + maer oock regenaghtigh Weer.

Den 2. dito wierd ons gewoonlijk Rantzoen aen Vleesch, Brood en Bier verminderd; + 't welck veele gantsch niet wel behaeghde.

Van den 3. tot den 20. dito, is niet sonderlinghs voorgevallen; als dat wij taemlijck Honger en Dorst leeden; + 't welk evenwel gesonde Lieden maeckt, volgens dit Argument: De Hongerige sijn niet gewoon langh te slapen. Veel te slapen op 't Water veroorsaeckt Sieckten. Soo is dan de Honger, die 't Slapen belet, bevoordelijck tot den gesondheyd.

De 21. dito heeft onse Schipper den geenen, die aldereerst Land sou sien, een Vereeringh van twaelf Rijcksdalers beloofd. + Daerenboven seer scharp bevolen, datmen by naght vlijtigh Waght houden, en goede aght op de verwe des Waters neemen sou; wijlmen daer aen de naerderingh des Lands kan gewaer worden. Ondertusschen waren wy beesigh, met onse Anckers en groote Touwen gereed te maecken.

Den 22. dito, 'smorgens met Sonnen opgang heeft de Schildwagt, op de groote Mast Land, Land geroepen. + Hem wierd gevraeghd, waerwaerts hy 't sagh? en gaf tot antwoord: Reght in 't Oosten; en hoogh Land. Tegens den middagh bevonden wy, dat hy niet alleen wel gesien had, maar oock, dat dit was 't reghte Land, daer wy syn moesten; te weten Java Major, of Groot Java. Dit veroorsaeckte in ons alle een sonderlingh-groote blijdschap; en doe wierd aen 't Volck Brood en Water genoegh gegeven.

Den 23. dito quamen wy in de Straet van Sunda, + welckers lenghte is van ses-en-dertigh Mijlen. Hier moesten wy, wegens de slappe Wind, en tegen-loopende Stroom, ons Werp-Ancker laten vallen. Ondertusschen quamen ons eenige Inwooners van Java besoecken. Bragten ons in haere sleghts van Hout toegestelde Vaertuygen, doch ongemeen-geswind in 't Zeylen, allerley Indiaensche Vrughten aen, als Koninghs-Appelen, Pompelmoesen, Vijgen, Citroenen, Ananas, Zuycker, Rijs, en diergelijcke; welcke vervarsschinghen wy van haer ruylden tegens oud Yser, en Taback.

Den 24. dito wierden ons van uyt de Stad Bantam twee Vaertuygen toegesonden, gelaeden met diergelijke Javaensche Vrughten, Endvogelen, en Bocken; + Deese dagh voorderden wy met de Zeewind eenige uyren weghs; doch lieten tegens den avond, wijl de Wind sigh had veranderd, 't Ancker vallen.

Den 25. dito, + 'smorgens tusschen negen en thien uyren, saegen wy ter reghter hand van ons de Koninghlijcke Residentie-Stad Bantam. 'sNamiddaghs ontrent ten vier uyren quamen wy op de Reede voor Batavia. + Onsen Bottelier wou, vermits hy treflijck wel kon swemmen, sigh in dit Water verfrisschen; Doch wierd onverwaght van een Crocodil gevat, en verslonden.

Den 26. dito 'smorgens vroegh wierden wy, + tot onse seer groote blijdschap, met kleyn Vaertuygh nae Batavia aen Land gehaeld. Dus hebben wy, door Godlijcke bystand, deese verre Reys, van Amsterdam in Holland tot Batavia in Oost-Indiën verright in de tijd van vijf Maenden en twaelf daegen; en binnen drie-en-twintigh en een halve weeck afgeleght.

Drie duysend ses honderd en ses en dertigh Mijlen.

Den 27. dito quamen de twee met ons van Capo de Bonne Sperance uytgeloopene Scheepen, Tidor en Cortgeene, welcke wy tot deesen dagh toe, tsederd drie dagen nae onse af-vaert, niet gesien hadden, oock op de Reede. + Dit veroorsaeckte groote vreughd in Batavia. D'Inwoonders deser Stad noemden ons, als nu eerst uyt Holland aengekoomene persoonen, Orangbaren; 't welck in de Tael deses Lands soo veel beteekend als nogh onervaerene Lieden.

Op even deesen dagh wierden al d'uyt Holland herwaerts afgesondene Soldaten met haer volle Geweer in goede orde gebraght voor den Hol-

landschen Generael in Indien, genoemd Maetzuycker. Hy verwelkoomde haer. Daer nae wierdense van d'Officieren gintsch en herwaerts verdeeld, en geleght, soo in de Stad, als in 't Fort. + Ick quam in de Hoofdwaght des Forts; 't welck vier Punten heeft, genoemd (1) de Diamant; waer op een Majeur met veertigh of vijftigh Soldaten, en een Constapel logeert. (2). De Rubijn; waer op een Capitain met even soo veel Volk leght. (3). De Saphir; werd gecommandeert van een Sergeant, die te gelijk Drilmeester is; en (4). De Parel, daer oock een Sergeant 't commando heeft.

Den 28. 29. en 30. Dito hadden wy drie vrye daegen, om gintsch en herwaerts, buyten en binnen de Stad te mogen gaen. + Wy sagen, met groote verwonderingh, hoe de Chineesen, welcke hier, wegens den grooten Handel, met meenighten woonen, op haer Kerckhof de gestorvene in fijne Porcellaine Vaten eeten en drincken braghten: Te gelijck haer beweenden; en haer vraeghden waeromse doch gestorven waren? Wat haer ontbroocken had? Sy souden 't maer te kennen geven, en soo voorts. Doch de doode, gelijck lightlijck te geloven staet, sweegen dood-stil. Deese Spijsen worden dickmael by naght gegeten van de Hollandsche Soldaten en Bootsgesellen, welcke haer kost-geld verspeeld, of op een andere onbetaemlijcke wijs doorgebraght hebben.

Behalve deese Chineesen woonen, en drijven haren Koophandel te Batavia noch veelerley ander Oost-Indische en Heydensche Natien; welke al t'samen, in tijd van nood, de Stad moeten helpen beschermen; als: + Javanen, eygentlijcke Inwooners deeses Eylands; meerendeel swart-geele Lieden; welcke om haer midden een kleedje draegen van Lijnwaed of Sijde; en sigh laeten Besnijden gelijck de Turcken: Anders aenbiddense een gemaekt Beeld met een Leeuwen-kop; eeren Son en Maen, &c. Voorts Amboineesen, Tarnatanen, Malleyers, Macassars, en meer andere diergelijcke Volckeren. Sy hebben al t'samen haere Koningen. Sijn seer geswind met haere Wapenen; welcke sijn Bogen, Pijlen, Schilden, Javelijnen of Werp-Spiessen, en vergiftigde Krizzen. Wanneerse te Veld trecken, stellense haer Cieraed in brave Schilden. Voor aen 't Hoofd dragense een schoone Paradijs-Vogel, welcke werd gevonden in Amboina, ontrent vijf-honderd Mijlen van Batavia. Haer Krijghs-spel is bynae op de wijs van een Trommel, genoemd Gum Gum; gemaekt van Metael. Geeft een stercker geluyd als een groote Klock. + D'Amboineesen sijn de alderverduyveldste in de Swarte Konst; soo dat oock de vermaerde D. Faustus (van wien men seght, dat hy op een Mantel door de lught heenen voer) hier sijnen Meester sou gevonden hebben.

Van den 1. Julius tot den 9. dito wierden wy daeghlijcks geoeffend in 't omgaen met 't Geweer, + Piecken, Musquetten, en soo voorts.

Den 10. dito wierden uyt al de Soldaten te Batavia de wackerste en dapperste uytgekipt, + en vervolgens

Den 11. dito, onder Commando van Major Polman (op een andere plaets staet Poolman), + van geboorte een Brandenburger, Capitain Harzingh, Capitain Roodbol, Capitain S. Martini, een Fransch Edelman,

en Capitain Dack (anderweegen Tack), + yeder met een bysondere Compagnie op een Schip, nae Japare afgevaerdighd, om aldaer te stillen d'onrusten, ontstaen tusschen d'Inwooners en den Koningh van Bantam, doch ter hulp van deese Majesteyt.

Den 12. dito wierden oock de Bootsgesellen op onse vijf aengekomene Scheepen in Compagnien verdeeld, + en voorsien met Hand-Granaten, scharpe Houw-Deegens, Stinck-potten, Piecken, Enter-Bijlen, en diergelijcke dingen, in den Oorlogh gebruycklijck. D'Officieren over haer waeren de Schipper, soo veel als Capitain; d'Opper-Stierman, soo veel als Lieutenant; d'Onder-Stierman als Vaendrigh; de Hoogh-Bootsman als Sergeant; de Quartier-meesters als Corporaels.

Den 13. en 14. dito laveerden wy voorby Bantam; + passeerden vervolgens Toppers-hoedje en 't Princen-Eyland.

Den 15. dito vernaemen wy onse Vyanden, in een ontelbaer getal van seer lighte Vaertuygen. + Sy hadden kondschap van onse aenkoomst; en meenden ons van de Wal af te houden. Liepen daer-en-boven ons te gemoet, en omringhden onse Schepen. Haer voorneemen was, deselve te beklimmen, te bestormen, en alsoo te veroveren. Ondertusschen stonden onse Constapels, Granadiers, Stinckpotten-werpers en Soldaten niet stil; maer droegen sigh soo dapper, dat wy alleen op deesen dagh vernielden ontrent elf-honderd haerer gedaghte Vaertuygen, soo kleyne als groote. Wy hadden weynighe dooden, maer veel gewondde. + 't Getal der vyandlijcke gesneuvelde konden wy niet weeten. Want of wel de meenighte haerer geblevene Vaertuygen soo groot was, als nu geseght is, soo sijn doch gemeenlijck in deselve niet boven de ses, thien, twintigh, of dertigh persoonen in elck. En dan noch, als haere Schuyten ondergingen, swommen veele der in 't Water leggende, meer als een uyr wijdte, gelijck Waterhonden nae Land, en reddeden dus haer leven. Onsen Buyt was sleght; wijl d'Indianen niet anders als Leeftoght en Geweer by haer hadden; waer van noch 't meeste in de diepte der Zee versonck.

Den 16. dito, smorgens vroegh, + wierden wy gesaementlijck aen Land geset, om den vyand te vervolgen, terwijl de schrick noch in haer was over haer geleeden verlies. Wy meenden light werck te sullen vinden; doch sy verstonden 't, en wy vonden 't anders. Als rasende Honden liepense in groote meenighten van alle kanten tegen ons aen. Door 't Opium Avion, 't welckse gewoon sijn t'eeten, eerse ten strijd komen, waerense als woedend geworden; soo datse onse voornaemste Officieren en anderhalf honderd gemeene Soldaten uyt deese weereld hielpen. Waer door eyndlijck d'overgeblevene der Christenen, soo veel'er wel lopen en dapper swemmen konden, sigh nae haere Scheepen moesten begeven.

Den 17. dito wierden al de gequetste en siecke onder ons Volck t'saemen in een Schip gedaen, + en nae Batavia in 't Hospitael gesonden. Te gelijck wierd geschreven aen den Heer Generael en de Raeden van Indien, datmen tot d'uytvoeringh van 't ons aenbevolene Werck meer hulp van noden had.

Den 18. dito heeftmen de groote boot van ons Schip, genoemd 't Stigt Utrecht, + met een Lieutenant, nevens eenige Matroosen en Soldaten, nae Land gesonden, om daer de gelegenheyd te besightigen, en kondschap in te brengen. Doch wierden door de vyanden al t'saemen vermoord, behalven eenen Bootsgesel, genoemd Hans; die

Den 19. dito, + 'savonds laet, seer geswind (vermits hy de Stroom te hulp had) nae't Schip quam swemmen. Hy verhaelde, hoese van vier Japparische Vaertuygen waeren overvallen; waer op de daer in sijnde al d'onse hadden om 't leven gebraght. Wat hem aengingh, hy had in allerhaest van onder de Kocks-ketel een langh brandend stuck Houts gegrepen; en met 't selve onder deese half-naeckte Lieden, die alleen met Pijlen nae hem schooten, sigh soo veel plaets gemaeckt, dat hy in 't Water had konnen springen, om alsoo door swemmen sijn leven te behouden. Terstond beval de Schipper, dat men deesen Hans, die een gantsche naght en geheelen dagh door de Golven had gesworven, oock t'eenemael vermoeyd was, een Glas Spaensche Wijn t'sijner verquickingh sou geven.

Den 20. dito wierden, + nae gehoudene Krijghsraed, Brieven aen den Heere Generael Maetzuycker te Batavia afgesonden: en ick geordonneert, om te sijn onder de geene, welcke de Begeleydingh was aenbevolen.

Den 21. 22. en 23. dito seylden wy voort; + en quaemen den 24. geluckigh te Batavia aen. Verrighteden hier onse boodschap, en gaven onse Brieven over.

Den 25. dito gingh een Advis-Iaght af met een Brief nae de Japparische Vloot, + waer by haer bevolen wierd, datse gesaementlijck sigh weer nae Batavia souden begeven.

Den 26. dito quam hier een varsch Schip met Volck uyt Holland aen. + De daer in sijnde berighteden, datse negen Maenden onderweegen geweest waeren, en aghthien dooden op deese Reys hadden bekomen.

Den 27. dito quam op nieuws een Fluyt-Schip aen, + 't welck van de Hollanders alreeds voor verlooren was gehouden, wijl 't al voor aghtthien Maenden uyt Zeeland was gelopen; sonder datmen'er tot noch toe eenige tijdingh van had bekomen. De Schipper deeser Fluyt, een Duytscher, geboortigh van Hamburgh, verhaelde my, datse seer veel ongemack hadden uytgestaen; 't welck oock genoeghsaem bleeck aen sijn Schip en 't Scheepsvolck. + Onder meer andere dingen berightedense ons, datse door een langhduerighe Stormwind soo verr' tegens 't Zuyden waeren verworpen geworden, dat 't Compas haer niet meer, gelijck anders, eenige dienst kon doen; vermits 't met de Lelie nu hier dan daer stond. Eyndlijck had sigh van verre een hoogh Land laeten sien in de naght, schijnende enckel Vyer te zijn: Doch sy hadden 't den rugg' toegekeerd, en soo langh geseyld op 't Geluck wel, datse ten laetsten 't Compas weer konden gebruycken.

Den 28. dito quam een Schip van Malacca te Batavia aen. 't Braght

veel Spiauter meë; + oock een Pellicaen, van een purpere verwe: Desgelijcks een Cassuaris. Dit is een groote Vogel, die op sijn lighaem geen Vederen, maer Varckens-hayr heeft. + Hy vreet gloeyende Koolen, Tabacks-pijpen, Yser, en loode Kogelen; doch verteerd deese dingen niet. Heeft geen Tongh: Evenwel een stem, doch soo kleyn, als die van een jongh aghtdaegigh Gansje. In 't vervolgh sullen wy een seer belagchlijck voorval met deese Vogel hooren.

Den 29. dito wierden te Batavia ('t welk echter hier niet ongemeen of wat nieuws is) vier Bootsgesellen opentlijck onthoofd, + vermitsse een Chinees om 't leven hadden gebraght. Te gelijck wierden ses Slaven, die haeren Heer by naght hadden vermoord, geradbraeckt. Een Mastize (dus werden de persoonen genoemd, welke sijn voortgekomen van een Swarte Moeder en blancke Vader) wierd, wegens Diefstal, gehangen. Aght andere Bootsgesellen, welcke oock gestoolen hadden, en weghgeloopen waeren, kreegen een Geesselingh, en wierden te gelijck gebrandmerckt met 't Wapen der Oost-Indische Compagnie. Twee Hollandsche Soldaten, die twee naghten van haere Waght waeren gebleven, wierden Gewipt: Eens Hollandschen Schoolmeesters Vrouw, welke dickmael een ander liever in haer Bed had, als haeren Echten Man, in 't Hals-yser gesteld, en voor een tijd van twaelf Iaeren in 't Spinhuys geset. Terwijl deese Justitie wierd uytgevoerd, hieldmen de Poorten van 't Fort en de Stad geslooten. De Soldaten stonden in de Wapenen; doch ik, doemaels Pieckenier, hielp den Ringh om 't Schavot sluyten.

Den 30. dito quaemen twee-en-dertigh Javanen een Crocodil, diense hadden gevangen met een grooten Angel, aen wiens Haeck een doode Hond was geheght geweest, binnen 't Fort draegen, voor de wooningh des Generaels. + Sijne lenghte was van twee-en-twintigh voeten. Doe de gemelde Generael dit vreeslijck dier had gesien, kregen de Brengers ses Rijcksdalers tot een vereeringh, en droegen hem weer wegh.

Den 23. dito braght een Javaen te Batavia de tijdingh, + dat de Iager van de Heer Generael, genoemd Jan van Dort, van een Tijger was aengevallen, en weghgenomen geworden.

Den 1. 2. en 3. Augusti hielden de Hollandsche Burgers en Soldaten, + gelijck oock al d'Indiaensche Inwooners te Batavia, doch yeder Natie afsonderlijck, een seer praghtigen Optoght in de Stad, op 't soo genoemde Galge-veld. Veele der Indianen deeden hier wonderlijcke Sprongen, en hielden sigh in haere gebeerden seer praghtigh met haere Schilden, Bogen, Pijlen en Piecken. + 't Aenmercklijckste echter by deesen handel was, dat een Malleyer, dienmen Capitain Joncker noemde, over een Hollandsch Ruyter, sittende op een Persiaenisch Paerd, lughtigh heenen sprongh. Wy Hollanders hielden ons met vier gewapende Compagnien op 't soo genoemde Galge-veld, rondom 't Huys, waer in de Heer Generael en de Heeren Raeden van Indien met haere Vrouwen en Kinderen waren, tot d'aenschouwing van deese Guygchel-bedrijven; om, in geval d'Indianen, welcker getal seer sterck was, eenige Rebelly of Oproer hadden

willen aenvangen, haer te weerstaen. Deesen Optoght wierd gehouden ter eeren van eenen uyt 't Eyland Ceylon hier aengekomenen Hollandschen Admirael, genoemd Ryclof van Goens, tegenwoordigh Raed, en de tweede Stem te Batavia; korts nae deesen Generael geworden.

De 4. dito sijn van de Heer Speelman, Raed van Indien, twaelf Slaven weghgelopen. Sy hadden sigh in een Vaertuygh geset, en waeren nae Bantam afgestoocken. + Terstond trad de Batavische Fiscael met ses Dienaers, alle Guineische Caffers, yeder wel voorsien met een Houwdegen, en ander Geweer, in een Iaght, om haer te vervolgen. Haest quaemense by deese Vlughtende; welcke haer soodaenigh verweerden, datse de Fiscael met sijne by hem hebbende doodsloegen. Dus quemense te Bantam, en meenden hier verseeckerd te zijn: Doch feylden in haere reeckeningh. Want soo haestse aen Land quaemen, wierdense gekend voor weghgelopene Slaven; vastgehouden, en

Den 6. dito weer nae Batavia gesonden; daerse terstond

Den 7. dito alle twaelf op 't Galge-veld wierden geradbraeckt. + Deese Justitie werd op volgende manier verright. Vier Palen staen ontrent een half-el hoogh boven d'aerde. Aen deselve bindmen de Misdaedige met armen en beenen. Dan koomd de Scharpreghter, die met een Ysere soo genoemde Koevoet 't eene been nae 't andere in stucken slaet, en eyndlijck oock 't Hert verplettert.

Den 8. dito wierd in 't Vierkant een Bootsgesel gevonden, met een Mes deerlijck gesneeden. + Dit Vierkant is een seer vaste Plaets; en dus genoemd, om dat 'er vier Punten in zijn. Voor ontrent tsestigh Iaeren wierd het van d'Engelsche gebouwd: Daer nae van de Hollanders door de volgende list ingenomen, (volgens 't geen my daer van verhaeld is, en van andere naerder magh ondersoght werden wat'er van sijn magh). Eenige Hollandsche Scheepen quaemen by dit Vierkant aen. D'Admirael versogt aen den Engelschen Commandant, dat hem moght toegelaten werden, sijn door de langduerige Reys sieck geworden Volck aen Land te mogen brengen, op dat het door de vervarsschingen weer tot gesondheyd moght geraken. Uyt meedelijden en barmhertigheyd wierd hem dit vergund. Waer op dan de Hollanders twee Boots vol van haer gesondste en beste Manschap, heymlijck gewapend met Degens, Messen, en Pistolen, doch karmende en weeklagende, door de Water-pas binnen voerden. + Doe wierden d'Engelsche ten deelen doodgeslaegen, ten deelen gevangen genomen, en van al haere Goederen beroofd. [Sie in de Reys van Hesse, hoe hy de veroveringh van Batavia beschrijft]. Van dien tijd af hebbense de Stad en 't Fort Batavia beginnen te bouwen, en tot heden toe soodaenigh versterckt, soo wel binnen als buyten, met Thoornen, Mueren, en Graghten, (welcke, wijl hier geenen Winter is, noyt toevriesen) dat die Kat sonder Handschoenen niet is aen te tasten; oock voor geen Oost-Indische vyanden vreesd. 't Fort, van wiens voortreflijcke vier Punten hier boven op den 27. Juny gewagh is gemaeckt, kan al de Straeten der Stad, oock 't Vierkant, de Water-pas, en de Reede, daer de Scheepen leggen, beschieten.

Den 9. dito liet onsen Capitain d'Armis in al de Waghten aenseggen, + dat de Soldaten, welcke Musquet-kogelen behoefden, 'snaemiddaghs ten vier uyren, nae 't eyndigen der Parade, sigh souden laeten vinden ter gewooner plaets, om derselve t'ontfangen. In een open Kistje deed hy door twee Slaven een goed deel Kogels uyt den Wapen-kamer draeghen, en neersetten op de Parade-Plaets. Als hy korts daer nae quam, om die uyt te deelen, vond hy 't Kistje leedigh. Terstond liep hy nae den Capitain, en klaeghde, dat de Soldaten hem de Kogelen hadden ontstoolen. Deesen deed hem, wegens sijn' onaghtsaemheyd, op Schildwaght planten: Daer nae al de Soldaten besightigen, of yemand meer als sijn bestemd getal Kogelen moght hebben.

Den 10. dito, 'sdaeghs nae dat sigh 't voorgedaghte had toegedragen, + wierd bevonden, dat de Cassuaris-Vogelen, welk gintsch en herwaerts door 't Fort liepen, (van welcker seldsaemen aert en gestalte hier boven gesproocken is) al de Kogelen hadden ingeswolgen, vermitsse deselve hier en daer uyt haer ligchaem lieten vallen, gantsch onverteerd. De Capitain d'Armis moest, tot straf, dat hy geen beeter sorgh had gedraegen, al d'alreeds uytgeworpene Kogelen oprapen, en de Vogelen soo langh in 't Fort omjagen, tot datse oock d'overige haer souden laten ontvallen hebben.

Den 11. dito quam een oude Chinees met twee Potten vol Soetemelck in 't gemelde Fort, om deselve te verkopen. + Dit sagh een Pauw, welcke de Heer Generael behoorde. Flucks vloogh hy den Chinees op 't hoofd; en sou hem gewislijck, indien hy door de Slaven niet ontset waere geworden, d'ooghen uytgepickt hebben. Deese Chinees was voor eenige Iaeren de rijckste in Batavia geweest. Sijn vermogen had sigh uytgestreckt tot op eenige Tonnen Gouds. Doch met de Dobbelsteenen had hy alles verspeeld: Iae oock selfs 't Hayr van sijn Hoofd; 't welck 't alderlaetste was, dat hy by te setten had.

Den 12. dito gingh ick in de Stad, + in eens Chineesen Huys, en eyschte een Glas Gras-bier, van Suycker gemaeckt, seer lieflijck. Hier sagh ick, hoe de Chineesen eeten. Haerer seven, alle Manspersoonen, setteden sigh aen de Tafel; want vermitsse d'Europianen niet vertrouwen, soo laetense haer' eygene Vrouwen van haeren Landaert noyt sien, maer wel de schoone Malleysche Vrouwspersoonen, welckese tot Lijfeygene kopen, van een geele verwe, met platte Neusen; en diese tot haeren wil misbruycken; behalven noch haer ander vervloecklijck bedrijf in ontught met Varckens, diese besonderlijck hier toe houden. + Op 't midden der gedaghte Tafel stond een groote wijde Porcellaine Schotel, en in deselve veel kleyne Schotelen; waer in elck afsonderlijck fijne Spijs had van Visch, gantsch droogh-gekoockte Rijs, in plaets van brood; ingeleghde Citroenen; seeckere kost, welckese noemen Arschhar; een Vrught, te vergelijcken by de S. Jans-Besiën, ingesult in Citroen-sap en Edick. Yeder van haer had een Tangetje van Hout (of twee Houtjens tusschen de vingeren, sulcker wijs gevoeghd, dat het een Tangetje scheen), waer meëse 't eeten in de mond schoven.

Nae de Maeltijd wiesschense haeren mond, en roockten uyt een groote Pijp, aen welcke een Ketel was, daer bynae een halve Pint water in had konnen gaen, genoemd Gur Gur, elck een mond vol Taback.

By deese haere Maeltijd vergaetense niet haeren Duyvel, van Hout gemaeckt, staende in haere Kamer op een Tafel, in seer schoon Gewaed, by een brandende Lamp. + Van haere Spijsen, en de schoonste Vrughten, steldense hem sijn deel voor, op een daer toe verordonneert Planckje. Ick daght niet eens aen mijn Bier, schoon 't seer goed was; keeck dit Guygchel-spel aen, en verwaghtede vast, of dien Chineeschen Duyvel oock sou beginnen t'eeten. Sy bemerckten genoegh, dat ick een Orangbaer was, en beloegen my, om dat ick soo vlijtigh op al haer doen aght nam, en my soo dight by de Deur hield. 't Waghten, tot dat deesen Afgod sou eeten, sou my te langh gevallen hebben; derhalven gingh ik van daer wegh.

Den 13. dito gingh ik in 't Huys van de rijcke Chinees. + Hier geeftmen yeder Europaeer, die'er koomd, soo veel stercken dranck als hy begeerd, voor niet. Deese Dranck noemdmen Arack, en werd gedistilleert van Suri, welcke koomd van de Cocos-bomen. De gedagte rijcke Chinees heeft al d'andere Chineesen onder sijn bedwangh. Soo haest hy een roode Vaen van sijn Huys lat afwaeyen, moetense gesaementlijck verschijnen. Daer-en-boven voorsiet hy alle Hollandsche Scheepen met genoeghsaeme Voorraed van Arack en Edick. Men bereeckend de waerde daer van, en deese Som werd afgetrocken van haere Contributie.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen


Over dit hoofdstuk/artikel

landen