Logo DBNL
Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686 (1694)

Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686

(1694)–Christoph Frick, Elias Hesse, Christophorus Schweitzer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

XIII. Hoofd-stuck.

Ontmoetingh van Engelsche Scheepen in de Spaensche Zee. Van noch andere Engelsche en Fransche. Klughtige voorstellingh van de Scheeps-kost en dranck. Langhduerige Tegenwind. Bejegeningh van een Amsterdamsch Schip, komende uyt West-Indien. Vogelen. Komen by Engelland. Vinden 't verloorne Retour-Schip Wester-Amstel. Twee van de Scheepen deeser Vloot lopen nae Zeeland. 't Scheepsvolck begind meester te speelen; en haeren wrock tegens den Schipper. Krijgen een Loots aen boord, om haer binnen te
brengen. Al 't volck onder Land soo sieck geworden, datse 't Schip niet konden bestieren; 't welck oock door tegenwind niet kon inkomen. Vervarsschingen, uyt Texel haer toegesonden; welcke haer als een nieuw leven geven. Bedenckingh des Schrijvers. Komen voor Texel ten Ancker. 't Schip Tidore voor Ameland vergaen. 't Schip Europa, langh hier nae seer qualijck gesteld aengekomen. De Heeren Bewindhebberen ontslaen 't Volck van haeren Eed. Haere verbitterdheyd tegens den Schipper. De Schrijver koomd t'Amsterdam aen, met den hem toevertrouwden jongen Olitzsch. Sijn vermoeden, dat hy de Heeren Bewindhebberen niet seer aengenaem was; en wat hy daer van d'oorsaeck meend te zijn. Werd aengesoght, om op nieuws een Reys nae Sumatra te doen; doch hy had'er geen lust toe. Beschuldigingh tegens den Schrijver. Hoedaenigh hy sigh verantwoord. Andere te last-leggingh; en wat hy, tot verantwoordingh, daer tegens inbrenghd. Krijghd sijne Betalingh van d'Oost-Indische Compagnie. Werd, wegens een andere saeck, noch wat opgehouden. Ondertusschen besightighd hy eenige Steeden van Holland. Op wat voor een wijse hy die beschrijft. 't Gemack en de gerieflijckheyd der Treck-schuyten door geheel Holland; en hoe hy alles, wat daer ontrent in gebruyck is, heeft waergenomen. Paspoort, hem van de Heeren Bewindhebberen gegeven.

ALs wy nu in de Spaensche Zee waeren geraeckt, bejegenden ons op den 26. September d'eerste Scheepen, vier in getal; onder welcke sigh twee Engelsche bevonden; die nae onse Vloot afquaemen. + Om haer te doen weeten, dat wy Hollanders waeren, lieten wy de Princen-Vlagg' waeyen: Waer op de Schipper van 't Iacht Schiebroeck, die altijd verr' voor-uyt was, als lighter en beeter bezeyld, in sijne Chaloup eene deeser Engelsche Scheepen aen boord voer. Ondertusschen gingen wy geduerigh voort. Als nu de gedaghte Schipper van 't Iaght Schiebroeck by den Engelschman nauw had naegevorscht, hoedaenigh het met de Nederlandsche saecken stond; en vernomen, dat daer alles noch wel was, soo verlietense malkander, onder 't lossen van 't Geschut; en elck vervolghde weer sijnen wegh.

De volgende dagh, den 27. dito, saegen wy weer ses Engelsche en Fransche Scheepen. + Twee der Francoisen veranderden, uyt vrees voor ons, haeren Cours, en begaven sigh op de vlught. Drie Engelsche liepen ons voorby, en lieten haere Vlaggen waeyen; een goed teecken, dat het in 't Vaderland noch wel stond; alles daer in een goede vreede, rust, en buyten gevaer was. 't Welk ons dan ook bevestighd wierd door de gedaghte Schipper van 't Iaght Schiebroeck, die aen d'eerste

Engelsche Scheepen was geweest: Met verseeckeringh, dat wy noch van Engelland noch van Franckrijck eenige vyandlijckheden te vresen hadden. Deese en andere diergelijke berighten, waeren voor ons reght goede en gewenschte Tijdingen; welke in ons de goede moed vermeerderden, nevens de hoop, dat wy, onder Godlijcke bystand, onse Reys voortaen sonder verhinderingh en gevaer souden voortsetten.

Den 29. dito bejegende ons al weer een Fransch Schip; + 't welk van Terra Nova quam; derwaerts was gevaeren op de Backeljauws-vangst, en nu weer nae huys keerde. D'ontmoetingh van deese Francois was ons boven maten aengenaem, wijl hy Eetwaeren binnen boord had; van welke hy ons, op voorgaende versoeck, wel yets wou verkopen. Terstond maeckten onser aght persoonen van de Cajuyts-Tafel een t'saemenstemmingh, en naemen tegens gereede betalingh een deel Visch van de Franschman; waer onder eenige Makreelen waeren, welke voor seer raer werden gehouden. Daerenboven kreegen wy van eenen der Fransche Stierlieden een van hem op deese Reys gespaerd Vaetje roode Wijn tegens sommige Oost-Indische Waeren; want geld wou hy niet hebben.

Nu waeren wy weer goeds moeds, + en vervarschten ons een weynigh met de bekomene goede Spijs en Dranck. Doch deese vergenoegingh duerde niet langh. Want nae d'eerste twee of drie daegen wierden wy de Visch by de drooge gekoockte Rijs soo warsch, dat veele der onse deselve niet meer moghten sien; veel min daer van eeten. Hier tegens behaeghde ons op de Zee de roode Fransche Wijn vry beeter, en wy maekten ons daer by lustigh; soo dat wy doe een goed leven hadden. Alleen ontbrack'er dit aen, dat 't Vaetje te kleyn, en derhalven te haest, te weeten, binnen ses daegen, leedigh gemaeckt was: Doe was oock onse vreugd gedaen; want wy moesten weer tot onse vorige levenswijs keeren, en met d'ellendige Keucken te vreeden zijn. 't Stinckend Peeckelvleesch en Speck, met Oost Indisch Brood (gekoockte drooge Rijs) wierd ons noch wel daeghlijcks in genoeghsaeme veelheyd opgedischt; desgelijcks konden wy met onse ses Mutsjens Rantsoen-water, by de toenemende koude, ons wat beeter behelpen, als te voren in de groote hitte; echter waeren'er weynige onder ons, die met goeden Appetijt aen dit Tractament vielen; 't welck ons hoe langer hoe meerder tegens de borst stack.

Dit waeren de Dilicatessen, + waer meë wy tot dato waeren onthaeld geworden, en die wy noch voorts voor lief of onlief moesten neemen, tot dat wy in 't Vaderland souden gekomen zijn. Waerlijck waerense sleght genoegh; waerom oock de sulcke, welcke geen gevoederde en half Struyssen-magen hebben, d'Oost-Indische Reys niet behoeven aen te vangen: Anders kon 't haer, by 't nuttigen van sulcke Scheepskost, lightlijck gebeuren, datmen haer, nae Scheeps gewoonte, eenige Canon-kogelen, of Steenen, die oock wel daer toe gebruyckt werden, tusschen de Beenen leyde, en met haer voorts het een, twee, drie over boord speelde; Gelijck sulcks beyde op de gintsch en herwaerts reys

bejegend is eenige mijner Saxische Reys-genoten, welcker naemen in de hier aghter gevoeghde Lijst te sien zijn. De weeckgebackene Wittebroods-Kinderen hebben insonderheyd wel een vlijtigh overlegh te maeken, eerse sigh tot soo een gevaerlijcke Toght begeven.

Den 4. October bequamen wy een vlacke Tegenwind uyt den Noord-Oosten; + met welcke wy Zuyd-Oost ten Oosten seylden. Dit braght ons groote verhinderingh toe.

Den 7. 8. 9. en 10. dito was de Wind Oost-Zuyd-Oost, + en ons noch veel meer tegen; soo dat 't Laveeren ons weynigh voordeel om doen. 't Liet sigh derhalven, by de koude, welcke wy gevoelden meerder te werden, en de verminderingh onses Waters, seer sleght aensien, en deed ons noch een lange reys vermoeden. Ter dier oorsaeck wierd ons Rantsoen-water al weer verlaeghd.

Eyndlijck bequamen wy den 12. dito een gewenschte Westen-Wind. + Leyden 't daer mee Oost-Zuyd-Oost aen, en deeden een taemlijcken voortgangh.

Den 14. dito 'smorgens vroegh saegen wy wederom een kleyn Schip; + 't welck noch op den avond desselven daghs in onse Vloot aenquam, en de Princen-Vlagg' liet waeyen. Even 't selve deeden wy op ons Schip. De volgende dagh in de morgenstond, als wy 50. Graden 26. Minuten Noorder-breedte hadden, ontfingen wy van de Schipper 't volgende beright: Dat dit Schip was een Iaght, 't welck t'Amsterdam t'huys behoorde, doch nu uyt West Indien quam; van waer het met Taback nae Holland keerde. Dat hy desgelijcks op den voorleedenen 28. Augusti den grooten Storm, die ons had getroffen, uytgestaen had. Dit en noch meer wist ons deesen Amsterdammer te verhaelen: En vermits hy met sijn Iaght veel spoediger kon seylen, als wy, soo gaven wy hem Brieven nae Amsterdam meë. Daer op verliet hy onse Vloot, en liep reght nae 't Canael toe.

Den 16. dito sagen wy veranderingh van Zee; + desgelijcks veele Vogelen; waer door wy verseeckerd wierden, dat wy haest Land in 't gesight souden krijgen. By den aenhoudenden Westen Wind, met welcke wy 't Oost aenleyden, hadden wy een treflijcken Voortgangh; en derhalven oock hoop, dat wy nu haest 't soo seer begeerde Vaderland souden sien.

Nu wierd op alle Scheepen 't Loot uytgeworpen, + en de Schipper van 't Iaght Schiebroeck had voor al d'andere 't geluck en de voortoght, van met sijn Diep-loot d'eerste Europaeische grond te vinden; 't welck hy terstond, met losbrandingh van een Stuck Geschuts, en opsteeckingh der Princen-Vlagh, te kennen gaf. Over deese seer gewenschte tijdingh was al 't Scheepsvolck ten hooghsten verheughd. Hier nae wierpen wy op ons Schip oock 't Diep-loot dies te dickmaeler uyt, en vonden op honderd vademen diepten witte Sandgrond.

Den 18. dito kregen wy voor d'eerstemael de langhgewenschte Europaeische Bodem, + de Sorlinges by Engelland, in 't gesight. Passeerden deselve, en liepen 't Canael op. Aen den Oever der Zee by Engelland

saegen wy vier witte Rotsen; om welcker wil in oude tijden Groot-Britannien de Naem van Albion had bekomen.

Op deesen dagh wierden wy gewaer een Schip, + seylende langhs de Fransche Kust. Dit verweckte in ons een mercklijcke blijdschap, wijl wy ons inbeeldden, dat het sijn sou onsen verloornen Reysgesel, 't Fluyt-Schip Wester-Amstel, 't welck in de laetste Storm van onse Vloot was afgeraeckt. Wy gaven door 't gewoone Teecken te kennen, dat wy Retour-Scheepen waeren; en bemoeyden ons daer op, om by malkander te komen; 't welck noch op den avond geschiedde. Doe wierden wy, tot onse seer groote vreughde, gewaer, dat 't gedaghte Schip waerlijck Wester-Amstel was: Terstond begaf de Schipper, onder 't losbranden van eenige Stucken Canon, en 't opsteecken van de Princen-Vlagg', sigh in onse Vloot; soo dat wy ons nu weer vijf Schepen sterk bevonden.

Den 19. dito passeerden wy voorts, + aen d'Engelsche Kust, Lezard, Dartmouth, Portland, Wicht en Douveren: Welcke laetste Plaets seer bekend is wegens sijn seer sterck Kasteel; desgelijcks, om dat hier de smalste overvaert is nae Calais in Franckrijck: Dan noch, wegens de bequaemheyd der aengelegene Duynen, of Sand-Bancken; tusschen welcke d'in 't Zuyden en Westen uytlopende Scheepen in seeckerheyd haeren tijd en bequaeme Wind verwaghten.

Den 20. dito passeerden wy, + volgens de Hollandsche Zee-kaert, Bevesier, en 'snachts de Singels, daer wy in de stickdonckere duysternis seer wel konden sien 't brandende Vyer, waer na de Zeevaerende sigh hebben te reguleeren. De volgende morgen saegen wy alreeds niet meer 't Retour-Schip Schieland, en 't Iaghtje Schiebroeck: Welcke haeren cours hadden geright nae Zeeland, en voorts nae de Stad Middelburgh, als beyde aen deese Kamer behoorende.

Als wy nu oock, + met de twee andere noch overige Scheepen, de Hollandsche Kust naerderden, begon Jan Hagel op ons Schip meester te speelen. Noch Schipper noch Stierman hadden veel Commando meer. Ia ook, de Matrosen hadden wel geerne, ware 't haer mogelijk geweest, sulcks met eenige schijn te doen, de Schipper overboord geworpen, wijl hy niet alleen haer, maer oock al 't Scheepsvolck, geduerende deese gantsche lange Toght, seer sleght had getracteert. Doch 't kon niet tot de daed komen; wijl hy, hier voor vreesende, by 't eynd van de Reys, hem niet veel meer liet sien, en alsoo sigh voor dit onheyl wel wist te hoeden.

Den 22. October, + als wy de Singels af, en in de Noord-Zee; oock, wegens Tegenwind, niet verr' van de Bree Veerthien ten Ancker gekomen waeren, kregen wy van uyt Texel op een Galjoot een Lootsman binnen, om ons daer in behoudene Haven te brengen, volgens gewoonte; vermits hier in Zee ondiepten werden gevonden, welcke de meeste Schippers onbekend, maer de Loots-lieden wel bewust zijn. Doch de sterck-waeyende tegenwind, die eenige daegen aghter malkander aenhield, veroorsaeckte, niet alleen dat wy noch op

Ancker moesten blijven leggen; maer oock groote ongelegenheden onder 't Volck.

Wegens de koude, + welcke wy hier nu veel harder gevoelden als te vooren, desgelijcks door de geduerige Regenen en Stormwinden, bevonden 't meeste deel der Scheepslieden sigh seer swack, sieck en kragtloos; ten deelen aen de Watersught, ten deelen aen stijfheyd en geswollenheyd der Beenen, of veel meer aen de Scheurbuyck; van welcke laetstgenoemde quael ick oock selfs niet vry bleef. Soodanigh waeren wy afgemat, dat al 't Scheepsvolck t'saemen niet soo veel kraghten had, om 't Ancker te konnen opwinden. Derhalven wy oock gedwongen wierden een Galjoot (welker eenige wy gintsch en herwaerts in Zee sagen) af te senden nae Texel, met een Brief aen den Commissarius aldaer; waer in wy hem onse nood te kennen gaven; en daer nevens ernstigh versoghten, hy wou doch, soo haest immermeer mogelijck kon zijn, ten dienst der E. Compagnie, eenige gesonde Mannen aen ons boord senden, op dat, door derselver hulp, ons seer rijck gelaeden Schip in verseeckertheyd moght werden gebraght; wijl wy soo gantsch swack waeren, dat wy met ons allen niets hier toe vermoghten te doen.

't Qaum met ons nu eerst reght op 't uyterste: + En buyten twijffel hadden wy alle binnen een korte tijd ellendigh moeten sterven, indien niet, door de Godlijcke goedertierenheyd en voorsienigheyd, die voor ons sorghde, op den 25. dito gantsch onverwaght van uyt Texel aen ons Boord waeren gekomen twee Galioten, met d'alderbeste Vervarsschingen, welcke bestonden in seer schoon Hollandsch wit en swart (Tarwen en Roggen) Brood; varsch Rundvleesch, geheele Vaetjens vol Boter; ook Tonnen met Bier, Kaes, Appelen, Kool, en diergelijcke dingen. Te gelijck kreegen wy op ons Schip dertigh jonge sterke Matroosen, welcke al t'saemen hadden konnen passeeren voor goede grove Noord-Hollandsche Boeren.

Met deese geluckigh-bekomene bystand, + soo van voortreflijcke Spijsen, als wacker Scheepsvolck, gebruyckten wy 't gemeene, en alreeds oude Spreeckwoord: Leyden is ontset. Onuytspreecklijck was de blijdschap, welcke men, op d'aenkoomst der Galioten, in yeder der onse bemerckte. Elck, die noch maer een weynigh gaen kon, maeckte sigh op de been, en scheen een nieuw leven ontfangen te hebben. De gantsch afgemattede en kraghtloose Matroosen wierden door deese vervarsschingen soodaenigh verquickt, datse van vreughde huppelden en sprongen. Alle vorigh leed wierd ter sijden geset; al 't uytgestaene ongemack, al 't ons overkomene levens-gevaer, was by veelen alreeds gantsch vergeeten.

Niet onbillijck, + maer veel meer met volle waerheyd seghtmen, dat 't hert der Menschen is als een Schip op de woeste Zee; omgedreven van de Stormwinden uyt de vier hoecken des Weerelds. Gintsch krijgd het stooten van de vrees en bekommeringh voor toekomende ongevallen: Hier werd het geslingerd door 't gevoel van 't tegenwoordigh quaed. Nu is 't in stille gerustheyd door een vleyende wind der hoop van een aen-

staende geluck: Dan werd het vermeeten en opgeblaesen door de seeckerheyd van, en de blijdschap over de daedlijck bekomen goed. Dit alles liet sigh klaerlijck mercken in onsen staet, terwijl wy hier laegen.

Deese onse gedaghte blijdschap wierd noch seer veel vergroot door de geluckige verschijningh des soo seer gewenschteden daghs, + welcke sou doen eyndigen onse soo beswaerlijcke en gevaerlijcke als langhduerige Reys. Want 't geliefde den Almaghtigen, 'sanderen daeghs, den 26. October, sulck een Wind te laeten waeyen, dat ons Schip Goudensteyn, nevens Stryen en Wester-Amstel, met sonderlinge vreughd, voor Texel, en alsoo in de soo seer verlanghde Haven quam; daer wy (den Alderhooghsten sy eeuwigh danck geseght) 't Ancker lieten vallen.

Wy lagen nauwlijcks stil, + als twee uyt de Heeren Bewindhebberen der Kamer van Amsterdam in een seer schoon verguld Iaght aen ons Boord quamen. Stracks verstonden wy van haer de droevige tijdingh, dat van d'andere twee Oost-Indische Retour-Scheepen alleen 't Schip Java geluckigh in Holland was aengekomen. 't Ander, onsen Vice-Admirael, of 't Schip Tidore (Tydoor) was, door groote onvoorsightigheyd des Schippers en der Stierlieden (welcke wel wisten, datse seer dight onder Land moesten sijn) 'snachts by 't Eyland Ameland in stucken geraeckt; waer door oock de meeste daer op sijnde persoonen te gelijck waeren verdroncken; selfs de Schipper Claes Flemingh. Alleen eenige weynige sijn door bystand der Visschers gereddet geworden.

Dit verlies van 't Schip Tidore, + gelijck oock den ondergangh van 't Schip Asia, en de weer te rugh-keeringh van d'Admirael 't Huys te Spijck nae Batavia, was d'E. E. Hollandsche Oost-Indische Compagnie seer schaedlijck. Van 't Schip Europa wist men hier noch niet te spreecken. Eyndlijck evenwel is 't nae een lange tijd seer qualijck gesteld in Holland aengekomen. Dus was 't Iaer 1683. veele Zeevaerende persoonen soo ongeluckigh, als d'Oost Indische Maetschappy naedeeligh.

Eene der gedaghte Eed. Heeren Bewindhebberen, + als hy eerst yeder in dienst der Compagnie een genumereerd Briefje, wegens elcks Kisten, waer op men dan deselve Numer moest schrijven, had doen behandigen; de Matroosen ook met haer Slaep-tuygh (waer op de soo genoemde Sjouwers vlijtigh aght naemen, of'er niet eenige Oost-Indische Waeren onder verborgen moghten sijn; welcker eenige sy oock doorsoghten, in de tegenwoordigheyd der Heeren Bewindhebbers) in andere Scheepen, genoemd Lichters, waeren overgegaen, ontsloegh ons, in den naem der gantsche Oost-Indische Compagnie, met seer weynige woorden van onsen Eed, gedaen doe wy in haeren Dienst waeren getreeden. Bedanckte ons oock vriendlijck voor de getrouwe naekomingh desselven. Hier op riepen eenige onser Matroosen: Wy willen hier tegens, nae betalingh onser verdiende Gagien, en weerleveringh onser Kisten, de Heeren oock bedancken.

Voorts begon Jan Hagel des Schippers Eer-titelen uyt te roepen; + als die haer, volgens 't seggen der Matroosen, geduerende deese ge-

heele seer lange Reys had getracteert als een Schelm. Doch dien altijd Nimmer-nughteren quam niet voor den dagh, om sigh te verantwoorden. Dit kortswijl saegen en hoorden de Heeren Bewindhebberen met een lagchenden mond aen. 't Sou ook in haer vermogen niet sijn geweest, deese wilde Neptunus-kinderen in toom te houden.

Noch dien selven dagh seyde ick, + nevens den jongen Olitzsch en een Onder-Stierman, 't Schip Goudenstein desgelijcks met vreughde Adieu; en wy gingen in een Lighter, die met een gunstige Wind en goed We'er de cours nae Amsterdam rightede. Soo een gewenschte voortgangh hadden wy, dat wy niet alleen 'savonds ten thien uyren de Stad Enckhuysen voorby waeren; maer oock 'smorgens den 27. dito geluckigh aenquamen voor de Palen der door de gantsche Weereld beroemde Stad Amsterdam, tot ons sonderlingh-groot vergenoegen. Ick nam mijn Logis naest 't Oost-Indisch Huys, by eenen Hamburger, daer de Roock-maecker uythingh.

Hier danckte ick voor 't aldereerst uyt 't diepste mijns herten den Almaghtigen God, + voor soo meenighvuldige aen my beweesene weldaeden, en soo veele verlossingen uyt de swaerste noden, de grootste levensgevaeren, welcke ick op deese Oost-Indische Reys, eer ick weer tot dus verr' gekomen was, had uytgestaen.

By deese mijne geluckige aenkoomst aghtede ick hooghnodigh te zijn, + de Vrienden van den jongen Olitzsch in Saxen (onaengesien ick niet wist, of noch yemand derselve sigh in 't leven moght bevinden; vermits wy, tsederd ons vertreck uyt dit Land, in een tijd dat de Pest daer seer sterck was ontstoocken, noyt eenigh seecker beright van haer hadden bekomen) sijn gesonde hierkoomst te laeten weeten. Ten dien eynde schreef ick den 30. October een wijdlopigen Brief, betreffende onse Reys; voeghde daer by de lijst der gestorvene Berghlieden, aen de Heer D. Johan Gottlieb Cunrad in Dresden, en sondse te Post af, over Hamburgh. D'antwoord daer op heb ick niet afgewaght, wijl ick niet wist, of'er een komen sou, of niet.

Voorts gaf ick de Heeren Bewindhebberen over het my gehoudene Bergh-Protocol in Oost Indien op Sumatras West kust, + nevens een onderdaenigh Beright van't Berghwerck selfs; met aenbiedingh, van mijn Heeren Principalen, indiense sulcks begeerden, van alles mondlijck verhael te willen doen. Doch 't scheen dat deese Heeren soo aen 't overgegeven Bergh-Protocol, als aen mijn Persoon (van soo veele in Indien met my meë gegaene Duytsche Berghlieden enckelijck alleen met 't leven daer af en weergekomen) voor ditmael geen groot vergenoegen hadden: Waerom ick oock tot geen gehoor wierd toegelaeten.

Lightlijck staet te geloven, + vermitsse uyt mijn' overgeleverde Schriften de seer sleghte gelegenheyd van haer seer kostlijcke Sillidaische Goud-Mijn Tambang op Sumatras West kust hadden gesien, datse daer over niet wel te vreeden waeren, en lightlijck de reeckeningh konden maecken, datse in 't toekomende, volgens de Rapporten, weynigh daer van souden trecken. Daerenboven voorkondighde mijn gesonde weerkoomst,

daer al d'andere gestorven waeren, haer niet goeds, ten opsight van haer Berghwerck: Vermitsse sigh vermoedlijck ('t is 't vermoeden onses Schrijvers) hebben ingebeeld, dat ick buyten twijffel, als ick weer in mijn Vaderland Saxen was gekeerd, + niet alleen mijne Landslieden een volkomen beright sou geven, waer de Berghwerckers, met my uyt Saxen nae Indien gevaeren, waeren gebleven; hoe 't met deselve was gegaen; en hoese gesaementlijck, ten deelen op de heenen-reys op't Schip Sumatra, ten deelen by d'ongesonde Sillidaische Mijn, sonder onderscheyd hadden moeten sterven, maer oock door sulcke Berighten sou veroorsaecken, dat de geene, welcke beslooten moghten hebben, op een gelijcke wijs deese Reys te doen, of noch in 't toekomende sulck een besluyt souden mogen nemen, hier door afgeschrickt souden werden, om wel voor eeuwigh sulck een toght uyt te stellen.

Kortlijck, + 't scheen, dat de meergedaghte Heeren een gantsch vast vermoeden hadden opgevat, dat ick in Duytschland al de geene, welcke begeerigh waeren, om de gelegenheyd van den staet haers Berghwerks in Oost-Indien te weeten, reght klare Wijn sou schencken; en alsoo in 't toekomende elck van sulcke Reysen af houden: Derhalven sy mijne weerkoomst op verscheyden manieren voor haer naedeeligh hielden.

Om nu dit te voorkomen, + bemoeydense sigh, by 't versoeck van mijn afscheyd, my te beweegen, om een andere en nieuwe Toght nae Indien te doen. Men droegh my voor, dat ick, boven alle andere mijner Landslieden, 't geluck had gehad, van gesond weer te komen. Dat ick my vermoedlijck wel sou konnen gewennen tot 't heete Climaet en d'ongesonde lught by 't Berghwerck: Welcke my oock niet schaedlijck sou zijn, indien ick alleen een goede levens-regel onderhield. Boven dit vertoonden my oock sommige van de Compagnie afhangende Persoonen, dat de gewoone tijd, namentlijck de vijf Iaeren, tot welcke ick my verbonden had d'E. Compagnie in Indien te dienen, noch niet voleyndighd waeren; en ick derhalven gehouden was, deese verbindnis stiptlijck te voldoen.

Dit alles schilderde men my voor oogen, + daer noch andere dingen wierden bygevoeghd, om my daer door te trecken tot een besluyt, om my weer te begeven na 't Iammer-dal des Oost-Indischen Berghwerks op Sumatras West-kust. Doch haer voorneemen kondense niet bereycken; en oock was ick my selven een beeter Raedsman. 'k Bedanckte de gedaghte Heeren voor haere goede aenbiedingh, en gunstige genegenheyd t'mijner bevoorderingh. Ondertusschen was mijn hert ten hooghsten verheughd, dat ick my nu gantsch bevrijd bevond van d'Oost-Indische Slaverny; vermits ick, gelijck alreeds verhaeld is, van den dienst der E. Compagnie in Texel op 't Schip Goudestein, nevens al d'andere, was ontslagen geworden. En alleen dit had genoegh ter antwoord konnen zijn. Dus konmen niets meer vinden, 't welck my had mogen verplighten, om my weer op nieuws in den Dienst der Compagnie en tot de Vaert nae Oost-Indien te begeven.

Op datmen nu d'opgevattede gedaghten der meergedaghte E. Heeren

van d'Oost-Indische Compagnie, + aengaende mijn Persoon, noch meer moght afmeeten, soo staet te weeten, dat deselve my genoeghsaem kondigh sijn geworden door een Extract, of Uyttoght, uyt den Brief van de Heer Advocaet van Dam, geteeckend t'Amsterdam den 7. van Julius Anno 1684. Waer in my te last werd geleght, dat door mijne gedaene Rapporten de Heer Christoph Ungelter, tegenwoordigh Keurvorstlijck-Brandenburghsche Bergh en Munt-Raed, van d'Oost-Indische Reys nae Sumatra afgehouden was. D'eygentlijcke oorsaeck hier van is deese. [Wy moeten dit hier stellen gelijck het de Schrijver verhaeld].

De gedaghte Heer Ungelter had sigh Anno 1682. t'Amsterdam met d'Oost-Indische Compagnie soo verr' ingelaeten, + dat d'E. Heeren Bewindhebberen hem nae Saxen souden oversenden al de Beschrijvingen en Rapporten, welcke betroffen 't Berghwerck op Sumatra; met belofte, dat hy dan daer over sijn oordeel sou uyten. Doch d'oversendingh der gedagte Schriften is noyt gevolgd, derhalven hy dan ook sijne beloften hier ontrent niet heeft konnen volbrengen. Hier uyt blijkt nu op generley wijs, een vaste verbindnis om in den dienst der Oost-Indische Compagnie na Indien te gaen: Veel min kan my van d'E. Heeren Bewindhebberen schuld werden gegeven, als of ick sou geweest sijn d'oorsaeck, dat de meergemelde Heer Ungelter de voorgenome Reys nae Sumatra heeft gestaeckt. + Indien hy absoluté, & sine nulla exceptione (volstrecktelijck en sonder eenigh uytbedingh) had geaccordeert derwaerts te gaen ('t welck gantsch anders is), soo moest sulcks beweesen werden door een opgeregt Contract. En dan noch sou 't, by soodanigh een gesteltenis van saecken, toelaetlijck zijn, gewightige oorsaecken daer tegens in te brengen, om sigh niet onbedaghtsaem, en sonder hoop van yets goeds by 't Berghwerck te sullen konnen verrighten, op sulck een langhduerige en gevaerlijcke Reys te begeven. Waer uyt dan mijn' onschuld genoeghsaem blijckt.

Voorts staet oock in 't gemelde Extract, + onder meer andere dingen, dat de door my gedaene Rapporten geenssins over een stemmen met de Brieven, bekomen van Sumatras West-kust: En dat de Mineralen, van daer herwaerts gebraght, reght het tegendeel toonen.

Oock dit kan ick hier niet onbeantwoord laeten; + en segge derhalven: Veel meer staet in tegendeel te geloven, dat de Saligh-overleedene Berg-Hoofdman D. Benjamin Olitzsch, als een hooghverplight Dienaer der Generale Nederlandsche Geoctroyeerde Oost-Indische Compagnie, by sijn leven, en geduerende sijne tegenwoordigheyd by 't Berghwerck op Sumatra, geen verdightede dingen en valssche leugenen heeft laeten Protocolleeren. Even soo weynigh en noch minder staet aen te neemen, dat d'Assayeurs haeren Plight in 't probeeren ter sijden geset, en valssche Alloy-Rapporten souden gedaen hebben: 't Welck, volgens 't Extract, soo sijn moest, indienmen de Rapporten, van my overgebraght, voor valsch wou houden. De Mineralen, alreeds, terwijl ick daer was, geleverd, moesten door langheyd van tijd veel rijker van inhoud sijn geworden; 't welck immers een enckele ongerijmdheyd is, en van niemand te geloven staet.

Ondertusschen kanmen lightlijck vermoeden, + dat nae mijn vertreck van Sumatra sigh wel eenige hebben laeten vinden, die de meergedaghte Mijn in overgesondene Brieven geweldigh hebben willen roemen, en hoogh verheffen. Doch uyt sulcke Berighten behoorden de E. Heeren Principalen niet t'oordelen van 't verstand eens reghten Berghmans, maer veel meer daer uyt te leeren bemercken d'eygene aengelegenheyd, welcke sulcke persoonen hier door soecken te bevoorderen; en haer hier in niet soo lightlijck te geloven. Want in sulck een geval sou wel konnen waeraghtigh gemaeckt werden 't gemeene Spreeckwoord: Die lightelijck geloofd, werd lightelijck bedrogen.

't Overige in 't gedaghte Extract aght ick onnodigh, + hier te beantwoorden; maer keere weer tot 't verhael van 't geen my vervolgens op mijne Reys na mijn Vaderland bejegend is.

Den 1. November wierden my op 't Oost-Indisch-huys, + nae voorgaende besightigingh van twee Heeren Bewindhebberen, mijne Kisten en Goederen weer ter hand gesteld. Niets met allen is my daer van onthouden, gelijck anders al dickmael pleegh te geschieden. Desgelijcks wierd my den volgenden dagh ten vollen betaeld mijne Besoldingh, als Bergh-Schrijver in Indiën verdiend. Nu ontbrack my niets meer, als mijn Paspoort, of Afscheyds-brief, en de honderd Rijckdaelers Reysgeld, welcke in des Saligh-overleedenen Bergh-Hoofdmans Testament verordonneert waeren tot de Reys-kosten van sijnen onmundigen naegelaetenen en by my sijnde Soon de jonge Olitzsch uyt Holland nae Saxen.

Met de betaelingh der selve wierd ick eenige daegen langh opgehouden. + Op dat ick nu geenen tijd te vergeefs moght laeten voorby gaen, vertrock ick den 6. November in een Treck-schuyt van Amsterdam over Haerlem en Leyden nae 'sGravenhaegh, daer ick eenige Brieven, my van goede Vrienden meë-gegeven, te bestellen had. 'k Aght hier niet ondienstigh te sijn, mijne Landslieden een kort beright te geven van de gelegenheyd der Nederlandsche Treck-schuyten.

Deese Hollandsche dus genoemde Schuyten voeren haeren Naem van Trecken, + vermitsse van een Paerd aen een langh Touw werden voortgetrocken. De Reysen in deese Treck-schuyten sijn sonderlingh gemacklijck en gantsch gerieflijck: Want deeser wijs kanmen door geheel Holland van d'eene Stad tot d'andere vaeren sonder moeylijckheyd. In sulcke overdeckte, en op de sijden soodaenigh geschickte Schuyten, datse by goed We'er daer open staen, om 't vermaecklijck uytsight te konnen hebben; by Regen toegedaen sijn, om niet nat te werden, konnen van dertigh tot veertigh persoonen sitten. Een Paerd trecktse voort, en daer op sit een Iongen, die 't selve aendrijft. Meerendeel vaerense over binnenlandsche gegravene Vlieten, niet op groote Rivieren. Van soodaenige Graghten sijn de Nederlandsche Provintien, als een laegh en vlack Land, doorgaens doorsneeden.

In 't midden van elcke Treck-schuyt staet, + ten gerief der reysende persoonen, een lange smalle Tafel, van 't een' eynd tot 't ander, en aen

beyde sijden sijn de Bancken, om op te sitten; over al met seer lustige verwen overstreecken. In 't aghterdeel is een bysondere kleyne Kamer (de Roef), waer in vijf of ses menschen konnen sitten; en gehuerd werden van de geene, welcke, om haere vryheyd te hebben, geerne alleen sijn willen, insonderheyd by naght. Dan schenckense, boven de Vraght, aen de Kneght wat Drinck-geld: Die oock aen elcke persoon, die 't begeerd, een Kussen geeft, om op te sitten, voor maer eene stuyver. Wegens de Plaets werd geen onderscheyd gemaeckt tusschen aensienlijcke of gemeene Lieden: Ten sy dat een voornaem Man of Heer sijn Kussen met sijn Wapen te vooren aen eenige plaets liet leggen, en dan werd hem deselve niet bedisputeert. Al deese Kussens voeren 't Wapen der Stad, van waer de Schuyt af-vaert.

Soo haest de Klock op den Thoorn slaet, + trecktmen een kleyn Klockje aen de Poort, hangende aen een Pael, of wat anders. Als nu de klanck van 't selve niet meer gehoord werd, gaet de Schuyt sonder eenigh uytstel voort. Dit geschied dus t'elckens nae verloop van een of twee uyren; al sou'er oock maer een eenigh Mensch in zijn. Sijn'er meer Passagiers als de Schuyt bergen kan, soo moet terstond een andere Schuyt aenleggen, en d'overige inneemen, op dat niemand in sijne reys wierd opgehouden. By elcke afvaerende Schuyt staet een Commissarius, die 't getal der Passagiers opteeckend, en deese schriftlijcke aenteeckeningh aen den Kneght van de Schuyt geeft, die dan 't geld, 't welck hy van de meë-vaerende Persoonen ontfanghd, in der Schippers Kas moet leveren.

'sMorgens ten vijf uyren vaerdmen met d'eerste Schuyt van Amsterdam, + en men passeert door vier groote Steden, naementlijck Haerlem, Leyden, 'sGravenhaegh en Delf; echter kanmen noch 'savonds tegens de Maeltijd binnen de Stad Rotterdam sijn. Oock gaen'er Naght-schuyten nae de genoemde Plaetsen af. Vermits het Treck-Paerd, daer de Iongen op sit, in een vollen draf gaet, soo kanmen yeder uyr een goede Duytsche Mijl weghs afleggen; soo geswind, als de Posten sijn gewoon te rijden. Yeder Duytsche Mijl vaerens kost ontrent drie stuyvers. Men is in deese Schuyten genoegh bevrijd voor Regen, Wind, en stercke Sonne-straelen. Men sit daer in, even als in sijn eygen Huys. Sy sijn gelijck als de Rendevous (Versaemel-plaets) van allerley slagh van Lieden, jae oock wel van Fielten en valsche Speelers, voor welcke men wel toe te sien heeft. Onderwegen is alles voor een geringe prijs te bekomen. Men brenghd de Passagiers warme Spijsen in de Schuyt aen: En op dat deselve nergens door moghten opgehouden werden, soo kopense van d'aenbrengers warm Wittebrood, waer in gaer gebacken sijn de soo genoemde Saucijsjens, en andere Vleesch-worstjens. Dit is sonderlingh bequaem voor de Reysende, om sonder verhinderingh voort te geraecken.

Yeder paer uyren, + of oock wel minder, werden de vermoeyde Paerden onderwegen uyt, en andere weer ingespannen; ter plaetsen daerse haere Stallen hebben. Yemand moght misschien dencken, datmen

veeltijds moet opgehouden werden, als deese Treck-schuyten, getrocken aen Touwen van een groote lenghte (Lijnen) d'een d'ander te gemoet komen, of alsse onder een Brugg' (die over de Vlieten leggen) moeten door-passeeren. Doch de Hollanders hebben een treflijck middel, om deese verhinderingh te voorkomen. Als een Schuyt van d'eene Stad een ander van een andere hem tegens komende van een andere Stad bejegend, soo houd d'op 't Paerd sittende Iongen, wiens beurt het is, sijn Paerd stil; en dan valt het Touw (de Lijn) in 't Water, sinckt terstond onder, en dus vaert d'andere Schuyt daer over heenen, waer nae dese weer als te vooren werd voortgetrocken; die oock ondertusschen niet heeft naegelaeten voort te schieten.

Maer als de Schuyt ontrent een Brugg' koomd, + soo laet de Schippers-kneght, die voor op deselve staet, de gedaghte Treck-lijn los, welke dan van 't Paerd over de Brugg' werd gesleept; en als de Schuyt, in haere drift voortsnellende, daer onder door is geraeckt, soo weet de gemelde Kneght de Lijn met een groote geswindheyd weer vast te maken aen de Schuyt; die dus sonder verhinderingh weer d'oude gangh gaet. Dit alles is een seer voortreflijcke orde voor de reysende Lieden, welcke hier noyt, gelijck wel anderweegen, eenige tijd behoeven te versuymen.

Ick vond niet geraedsaem, + wijl 't alreeds soo laet in 't Iaer was, mijne Reys nae Duytschland langer uyt te stellen, door in 'sGravenhaegh te vertoeven. Derhalven ick, nae deese Plaets genoegh besightighd te hebben, gelijck oock 't Hof van sijne Hoogheyd de Heere Prins van Oranje, nu Koningh van Engelland, van daer weer nae Amsterdam voer. Hier ontfingh ick van de Kamer 't Reys-geld, my gemaeckt door Testament van den saligh-overleedenen Bergh-Hoofdman Olitzsch; en te gelijck mijn Paspoort, onderteeckend van de Heeren Bewindhebberen, en gezegeld met 't Zegel der Generale Nederlandsche Geoctroyeerde Oost-Indische Compagnie, van deesen Inhoud.

DE Bewindhebberen van de Generale Nederlandsche Geoctroyeerde Oost-Indische Compagnie ter Kamer tot Amsterdam, + allen den geenen die deesen jegenwoordigen sullen sien of hooren leesen, Salut. Alsoo Elias Hesse van Ottendorp de voorn. Oost-Indische Compagnie in Indien heeft gediend den tijd van drie Jaeren in qualite van Bergh-Schrijver, en ons niet anders is gebleecken, of hy heeft sigh in sijne voorsz. bedieningh wel en nae behoren gequeten: Ende hy van daer is overgekomen, om onder sijn opsight nae Saxen te geleyden Theodorus Olitzsch, minderjaerige naegelaeten Soon van de Heer Benjamin Olitzsch, geweesene Bergh-Hoofdman in onsen dienst, soo hebben wy niet willen weygerigh weesen, hem dit Paspoort op sijn versoeck te verleenen, en 't selve neffens onse Onderteeckeningh met 't Zegel van de meergemelde Compagnie te be-

vestigen, om hem te dienen daer en soo sulcks te raede worden sal. Actum Amsterdam, den 8. November, 1683.

 

(L.S.)

Als Bewindhebberen

Dammas Gulderagh,

N. vander Dussen.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen


Over dit hoofdstuk/artikel

datums