Logo DBNL
Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686 (1694)

Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686

(1694)–Christoph Frick, Elias Hesse, Christophorus Schweitzer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

XI. Hoofd-stuck.

Vertreck uyt de Seringer Bay. Princen-Eyland. Rijcklijcke Visch-vanghst. Seldsaem kleyn Zee-Paerdje. Oorsaeck van 't langh vertoeven deeser Vloot in de Straet van Sunda. Vergastingh op 't Schip Goudesteyn door de Majoor Martini veroorsaeckt naedeel. Verwarringh op de Scheepen; waer door. Deese seer kostlijcke Retour-vloot terstond verstroyd. D'oorsaeck daer van. Boomrijck Eyland. Passaet-wind met een Storm. 't Schip Tidore, de Vice-Admirael, leck geworden: en in 't uyterste gevaer. Onmeedogenheyd van 't Schip Goudestein. Twee sonderlinge ongelucken, den Schrijver bejegend, door 't grouwlijck slingeren des Scheeps. Ander ongemack aen sijn' oogen.Voortsettingh der Reys. De Vice-Admirael sterft. Geboortedaghs-vyeringh van de Scheeps-Capitain. Hoedanigh. Seldsaeme lighten, genoemd Vreede-vyeren. Watse beteeckenen. Nieuwe vervaerlijcke Storm. Groot gevaer der Scheepen. Voorteeckenen van Land. Krijgen de Kust van Africa in 't gesight, doch verliesense weer. Koomen by de Caep. Anckeren op de Reede. Wat voor Scheepen sy daer vonden. Aenkoomst der andere Scheepen van de Vloet, behalven eenige. Hoe 't met 't Schip Asia was gegaen. 't Schip 't Huys te Spijck weer nae Batavia gekeerd. 't Schip Europa vermist. De Gouverneur Generael op Batavia de grootste schuld van dit verlies gegeven. Beraedslagingh over 't swacke Schip Asia. De Schrijver krijghd op de Caap een taemlijck leedige Buydel, en waer door. Pinguins aen de Tafelbay. Walvisschen; en eenige aenmercklijckheden van deselve. Swaerd-Visch, der Walvisschen vyand; en hoe hy tegens deselve veght. Getrouwheyd van 't Vischje Trusch tot de Walvisschen. Civet-Katten, en hoemen de Civet, of Muscus, van deselve bekoomd. Tyger-Bosch-Katten. Schapen met seer swaere Staerten.

DEn 13. van Martius moesten wy deese onse geweesene treflijcke Vervarsschinghs-plaets verlaeten, en uyt de Seringer-Bay weer onder Seyl gaen. + Wy hadden hier onse Scheepen rijck-

lijck voorsien, niet alleen van varsch water en Brandhout, maer oock, op kosten der Compagnie, met veelerley andere levens-middelen, als Rund-vleesch, Vogelen, en diergelijcke Spijsen. Want dit alles konmen hier voor een seer geringe prijs bekomen; insonderheyd de beste Indiaensche Vrughten.

De Mangas Tangas, soo groot als een Borsdorffer Appel, inwendigh voorsien met witte Korlen, gelijck wy alreeds voor deesen hebben verhaeld, + konmen hier honderd stucks bekomen voor minder als thien stuyvers Hollandsch. Met deese en diergelijcke Vrughten voorsagh sigh oock yeder der Cajuyts-Gasten op de Scheepen in 't bysonder.

Dien selven dagh quaemen wy, + noch niet verr' van 't Princen-Eyland, weer ten Ancker. Onsen Admirael had orde van de Gouverneur-Generael te Batavia, hier d'Originaele Brieven uyt dese Stad te verwaghten. Ondertusschen verdreven wy op ons Schip de tijd met Visschen; en voeren ten dien eynde daeghlijcks met onse Schuyt aen Land. + Sulck een groote meenighte Visch vingen wy, dat wy niet alleen ons Scheepsvolck, maer oock eenige andere Scheepen daer meë voorsien konden. Daerenboven drooghden wy een goed deel derselve in de Son; en deedense naederhand in Vaten. Deese sijn ons op de lange Reys by de drooge gekoockte Rijs seer wel te pas gekomen.

Onder meer andere Zee-Visschen van een wonderbare gestalte vingen wy oock een Zee-Paerdje. + 't Had nauwlijcks de lenghte van een vinger; en was drie vingerbreed hoogh. 't Stierf soo haest het uyt de Zee in de lught quam. 'k Heb het, als een Oost-Indische Rariteit, met my genomen; en naederhand 't selve vereerd aen de Keurvorstlijck-Brandenburghsche Konst-kamer; om gesteld te werden by d'andere seldsaeme dingen, en Vreemdigheden der Natuer, welcke daer in een taemlijcke meenighte te vinden zijn.

Eyndlijck quam, + nae soo een langh gintsch en weer vaeren in de Straet de la Sunda, den 24. dito 't Schip Zeyst met d'Originale Brieven, welcke nae 't Vaderland souden gaen, en waer op wy tot noch toe met seer groot verdriet hadden gewaght, van Batavia in onse Vloot aen. Braght boven dien met sigh de Heer Major Andreas Martini; die dus langh nae ons te Batavia was gebleven, en nu van 't Schip Goudesteyn, onder 't losbranden van elf Stucken Canon, als ons gesteld Opperhoofd, met behoorlijcke Eerbiedigheyd wierd ontfangen.

'sAnderen daeghs, den 25. van Martius, tracteerde de Heer Major eenige Opper-Officieren, en meer andere voornaeme Persoonen, aen Boord. + Deese hadden hem, als goede Vrienden, van Batavia tot hier toe 't Geleyde gegeven. Onder dit Tractement liet 't Geschut sigh onophoudlijck hooren. Daer op gingen wy 'savonds, nae voorheenen gegeven Teecken des Admiraels, met de gesamentlijcke Vloot onder Seyl. Soo haest ons Opperhoofd, de Heer Major Martini, sulcks bekend wierd gemaeckt, liet hy terstond sijne aen boord noch by hem hebbende Batavische Gasten met de Schuyt nae't Schip Zeyst brengen, met bevel aen den Quartier-meester, geenen tijd te versuymen, maer soo

haest immermeer mogelijck was met de gedaghte Schuyt ons Schip Goudesteyn te volgen. Doch vermits deselve aen 't Schip Zeyst te langh wierd opgehouden, en wy ondertusschen 't Princen-Eyland voorby gekomen waeren, derhalven hoe langer hoe meerder d'openbaere Zee naerderden, + soo kon 't Schuytsvolck door Roeyen ons niet inhaelen; te meer, wijl de naght aen quam. Deeser wijs moesten wy, tot onse groote bekommeringh en droefheyd, de Schuyt met aght Mannen aghterlaeten. Want de veelvoudige Canon-schooten van den Admirael en 't Schip Zeyst; jae 't onophoudlijck Canonneeren van bynae al de Scheepen, als ten Vaer-wel, braght alles in verwarringh, soo dat niemand verstaen kon 't gegevene Teecken des Admiraels door Schieten, of wy in de duystere naght noch eenmael in de Straet van Sunda 't Ancker souden uytwerpen, of niet.

Wy met 't Schip Goudesteyn volghden de voor ons heenen seylende Scheepen, + welcke al t'saemen Vyerden; dat is, sy hadden een brandend Light in een groote Lantaern, staende aghter op de Spiegel, of de Campanje des Schips. Maer vermits 't stick-duyster was, soo kon geene der Scheepen van d'andere gekend werden.

Dus quamen wy noch dien selven naght uyt de Mond der Straet de la Sunda in d'opene Zee. + 'sMorgens by helder We'er moesten wy sien, t'onser groote verwonderingh, dat deese kostlijcke Retour-Vloot al te vroegh van malkander verstroyd was.

Wy, met ons Schip Goudesteyn, nevens drie andere, als, de Vice-Admirael Tidoore; de Schout by Naght Schieland, en 't Schip Java, t'samen vier in getal, waeren alreeds in Zee. + D'Admirael, en d'andere noch overige vier, waeren 'savonds noch eens in de Straet van Sunda op Ancker gaen leggen.

Wy met de drie eerstgemelde Scheepen dreven, + door groote stilte, in geen kleyn gevaer, tot op den 28. dito, dight onder de Wal van de Kust Java, en alsoo niet verr' van de Mond der Straet de la Sunda. Maer vermits wy hier nae een goede Wind bequamen, en nu al te vooren op den Vice-Admirael Scheeps-Raed gehouden, oock eenpaerigh beslooten was, malkander op d'aenstaende Reys getrouwlijck in alle ongelegenheden te sullen byspringen, soo setteden wy alle Seylen by, en vervolghden in Gods naem d'aengevangene Toght.

Den 30. dito kreegen wy in 't gesight een Boomrijck Eyland; + ontrent, nae de meeningh der meeste op ons Schip, twee Mijlen groot, en niet te hoogh Land. Tot op heden toe hadden wy seer swaere Travaden uytgestaen: En gevoelden oock den 4. April kouder We'er; 't welck ons seer seldsaem voorquam, wijl wy te Batavia geen suere lught gewoon waeren geweest.

Even op deesen dagh kreegen wy oock met een grooten Storm de Passaet, + of Zuyd-Oosten-Wind, welcke in deese Iaers-tijd hier te gemoet gesien word. Vermits nu d'Onstuymigheyd hoe langer hoe meerder toenam, soo geraeckte onse Vice-Admirael in seer groot gevaer, wijl hy leck was geworden, + en alreeds negenthien Duymen hooghte Water

in sijn Schip had: Derhalven hy sijnen nood d'andere drie Scheepen door eenige Canon-schooten, en 't afwaeyen eener roode Vlagg' van de groote Mast, kondigh maeckte. Boven dien hield sigh dit Schip meerendeel nae ons Schip toe. Maer hoe meer het nae ons toequam, hoe meer wy, op bevel des Schippers, van hem afhielden.

Dit bewoogh veele onder ons tot meedelijden. + Soo veel t'erbarmlijcker quam ons dit voor, wijl al de Persoonen, welcke op ons Schip waeren, de roode Vlagg' van de groote Mast saegen afwaeyen; doch het Scheeps-Hoofd niet: Want (volgens mijn gevoelen) hy wou 't niet sien, op dat hy niet genoodsaeckt waere, volgens plight en verbindnis, dit in 't alderhooghste gevaer swevende Schip nae uyterste vermogen by te staen. Lightlijck kanmen hier uyt afneemen deeses Schippers meededogenheyd over soo een groot getal Menschen, welcke niet anders als de dood voor oogen saegen.

Dit ongemeen-swaere Storm-Onweer hield al geduerigh aen, tot op den 6. April. + Ondertusschen wierd ons Schip oock leck; 't welck veroorsaeckte, datmen geduerigh twee Pompen moest laeten gaen. Wy seylden oock, soo door de kraght des Winds, als door 't geweldigh gintsch en herwaerts slingeren des Schips, onse Kruys-stangh van boven neer. By deese ongelegenheyd was my bynae een groot ongeluck overkomen; vermits d'eene helft der Stangh, dight nevens my, op 't Sonnendack, met sulck een geweld neerstortede, datse daer in vast en onbeweeglijck bleef steecken.

Maer alhoewel ick dit onheyl (waer voor den Alderhooghsten gedanckt sy) seer geluckigh was ontkomen, + soo volgden echter op even deesen voor my ongeluckigen dagh haest twee andere. Door de woedende en seer vreeslijck-bruysschende Zeegolven wierd 't Schip geduerigh nae de diepte neergedruckt; stracks daer nae weer uyt den Afgrond als ten Hemel opgeheven, en soo grouwlijck geslingerd, dat niemand noch gaen noch staen kon. Dit veroorsaeckte, dat ick, nevens de Stierman op een Banck sittende, met deselve van Backboord tot 't Stierboord soo gantsch ellendigh wierd geworpen, dat ick gewisselijck tot geheel in de woedende Zee getuymeld sou hebben, indien ick, midden in deese schrick, niet noch soo geluckigh waere geweest, dat ick my aen de Touwen van 't Wand buyten 't Schip had vastgehouden.

Wederom volghde hier op de gantsche neerploffingh mijns Persoons. + Want als ick met 't afgaen des Schips, nae de Constabels Kamer, beesigh was, wierd ick andermael, hoe vast ick my oock hield, neergebonsd; waer door ick, tegens een Ysere Stuck Geschuts aenstootende, een geweldige blauwe Scheen bequam: Welck Toeval my onbeschrijflijck-groote smerten veroorsaeckte.

Dit was dus 't besluyt deses dags; en door dit laetste onheyl was 't my onmogelijck, langer op de been te blijven. + Maer noch al meer ongemack. Door de rauwe scharpe lught geraeckten ter selver tijd mijn' oogen in een jammerlijcke staet, soo datse gantsch duyster wierden; en dit veroorsaeckte, dat ick in de Constapels Kamer, als in een regt-donc-

ker Gat, onder de hand des Opper-Chirurgijns moest leven. Hier lagh ick drie weecken langh als in Arrest; geduerende welcke tijd ick 't light des daghs seer weynigh gewaer wierd. Daerenboven gingh de Wond-Artz vry wat hard met my te werck; doch tot mijn besten; soo dat ick seer groote quellingh, en hevige pijnen aen mijn gesight moest uytstaen.

Den 7. dito begon de rasende Stormwind eenighsins te bedaeren. + Danckten derhalven de goedertierne God uyt den grond onses herten met den cxvi. en andere Geestrijcke Psalmen. Baeden hem daer benevens met demoedige smeekingen om verder bystand op onse gevaerlijcke Reys.

Den 9. dito veranderden wy onse Streeck; + en seylden West-Zuyd-West. Den 10. setteden wy onse Brem-stengh op, en alsoo dies te meer Seyl te konnen voeren.

Den 14. dito is onsen Vice-Admirael Jacob Been op 't Schip Tidoor (Tydore) salighlijck in den Heere ontslapen: + Oock noch dien selven dagh, nae Scheeps-gebruyck, onder 't lossen van negen Stucken Geschut, over Boord geset.

Hier nae wierd op 't stracks-genoemde Schip Scheeps-Raed aengesteld; + en beslooten, de tweede Schipper op 't Schip Java, Claes Flamingh (met wien ick op 't Iaght Sillida van Sumatra nae Batavia was gevaeren), op 't Schip Tidore te setten: En te gelijck, dat hy, even als d'Overleedene Schipper, de Vlagg' van boven sou voeren, als Vice-Admirael. Dit Schip was in den laetsten Storm boven alle vermoeden noch behouden geworden; doch had 't Gallioen, of 't voorste deel des Schips, verlooren.

Nae 't voorby-gegaene Onweer hadden wy over de veerthien dagen langh meest den tijd stil We'er genoten; + maer oock daer door weynigh voortgangh gemaeckt.

Den 1. May bequaemen wy weer een gewenschte Wind, + en vervolghden onsen ouden Cours, West-Zuyd-West, onder een sterke Zuyd-Oosten Blaeser.

Den 3. dito was 't de Geboorte-verjaeringhs-dagh onses Scheeps-Capitains; + die ons, als Cajuyts-Gasten, voor datmael een weynigh beeter als nae gewoonte met spijs en dranck tracteerde. 'k Segh een weynigh beeter, want vermits 't aen wijn en bier ontbrack, soo wierd ons meer stinckend Water, als stercken Dranck geschoncken. In plaets van brood wierd ons droge gekoockte Rijs opgedischt, alhoewel rijcklijck genoegh: Desgelijcks Peeckel-vleesch, nu al ses Iaeren oud, en van een vry quaden reuck; nevens stinckende, verrottede Visch. Dit was ons Gastmael op deesen solemneelen Verjaers-dagh; maer oock te gelijck was sulck een kost ons daeghlijcks Tractament. Derhalven magh yeder vryelijck weeten, dat de geene, welke diergelijcke Reysen willen aenvangen, noodwendigh van een goede Maegh, die alles verteeren kan, dienen voorsien te zijn.

Den 12. dito, 'snaghts, sagh ons Scheepsvolck op 't spits van de grootste Zeyl-stengh een brandend Light. + Oock vertoonden 't sigh tot

verscheydene maelen toe op d'Ankers. Dit houden de Zeevaerende voor een goed Voorteecken, insonderheyd wanneer 't sigh in de hooghte laet sien. Werd oock ter dier oorsaeck van haer genoemd een Vreedens-vyer; om dat het, nae groote Stormwinden en swaere Onweeren, een beeter We'er pleegh te propheteeren. Maer als diergelijcke Lighten gantsch laegh op een Schip, of wel geheel in Zee, werden vernomen, soo houdmen 't daer voor, dat een seer swaere Stormwind op handen is.

D'ervaerenheyd heeft ons wel haest geleerd, dat dit voorgeven van 't Scheepsvolck niet gantsch ydel is. + In 't eerst hadden wy een seer gewenscht We'er, veerthien daegen nae malkander. Maer op den 26. dito moesten wy op nieuws een swaere Travade uytstaen, 't welck ook met al de Scheepen een Byleger veroorsaeckte.

Dit soo genoemde Byleger bestond hier in, dat voor eerst alle Seylen, behalven 't Schover-Seyl en de Besaen ingenomen wierden; 't Roer op de sijde geleght, en wel vastgebonden. + Op sulck een wijs moest ons Schip de Zee houden. 't Welck door de bruysschende en daer tegens aenslaende, oprysende ende neerdaelende Golven soodaenigh gintsch en herwaerts wiert geslingerd, dat wy alle met de dood scheenen te worstelen, en niet anders als een gewissen doch ellendigen ondergangh te verwaghten hadden.

Dus moesten wy de droevige naght in groot gevaer en benauwden anghst doorbrengen. + 'sMorgens konden wy de Scheepen Tidoor en Java niet meer sien. Eyndlijck geraeckte oock 't Schip Schieland van ons af, soo dat wy ons nu gantsch alleen in de woeste en woedende Zee bevonden. Korts hier nae scheen 't, dat de rasende Stormwinden sigh wat wilden bedaeren. Derhalven oock in ons de bynae gantsch verloorne hoop weer een weynigh te voorschijn quam.

Daerenboven gaven de gepleckte Vogelen, welcke sigh hier ontrent somtijds in groote meenighten lieten sien; + desgelijcks de groote koude, welcke wy begonden te gevoelen, en alreeds eenige daegen gevoeld hadden, ons een goede troost, en nieuwe hoop, dat wy wel haest 't Hoofd der Goede Hoop, of Capo de bona Speranza, souden bereycken; en waeren oock in dit vermoeden niet bedroogen. Ondertusschen bejegenden ons eenige Engelsche Scheepen, welcke nae Madagascar seylden, om daer Slaven in te kopen, en deselve nae de Kust van Choromandel over te brengen.

Den 30. dito (May) kreegen wy de Kust van Africa in 't gesight. + Echter wisten onse Zee-ervaerne niet eygentlijck, in wat voor een Gewest wy waren.

Den 4. Juny hadden wy vierendertig en een halve Graed Zuyder breedte. + Reeckenden derhalven, dat wy niet verr' meer van de Caep de bon Esperance sijn konden. Derhalven noch dien selven avond (vermits wy 't Land, voor vier daegen van ons gesien, weer verlooren hadden) Scheeps-Raed wierd gehouden; en daer in beslooten, dat wy, indien wy in d'eerste twee daegen geen Land weer vernaemen, onsen cours reght nae S. Helena souden neemen.

De Wind blies noch geduerigh uyt 't Zuyd-Oosten, en de volgende dagh wierden wy de Tafelbergh gewaer. + Deese geluckige aenschouwingh veroorsaeckte in al 't Scheepsvolck een dies te grooter blijdschap, wijl elck van haer de hoop verlooren gegeven, en de geheele meenighte nu alreeds een wanhoop opgevat had, dat wy de Caep al voorby waeren, en deselve niet te sien souden bekomen.

Met een seer gewenschte voortgangh naerderden wy allenxen de Tafel-boght. + Den 6. dito, 'smorgens vroegh, als de Wind ons tegens was, om de Tafel-Bay in te lopen, sond de Eedle Heer Commandeur vander Stelle van de Caep de bon Esperance ons een Chaloup te gemoet, om ons aen boord te leggen, en te vraegen van waer wy quaemen? Of wy Oorlammen of Oorambaren waeren? Derhalven wy, om sijn Ed. kondschap te doen hebben, drie Stucken Geschuts over langhs van ons Schip deeden losbranden; om daer door te kennen te geven, dat wy waeren Oorlammen, of eene der uyt Oost-Indien komende Retour-Scheepen.

Ontrent de middagh sond de Heer Major Martini de Schuyt weer te rugg' met een Brief aen den Heer Commandeur. + Op welck schriftlijck berigt deselve twee afgeordonneerde aen ons Boord sond; door welcke hy den Heer Major deed Complimenteeren en verwelkomen.

Haest daer nae volghde een andere Schuyt, + met allerley Vervarsschingen; oock met ses Schapen; welcke terstond, sonder eenigh uytstel, van de Soldaten en Matroosen wierden geslaghtet. Een seldsaem gewoel en bedrijf saghmen hier onder Jan Hagel, soo ontrent 't Schapenvleesch, als de groene Vrughten tot verfrisschingh. Veele onder dese naemen de Kool, en atense soo gantsch rauw; seggende, dat dit was een vervarsschingh voor vier Maenden.

Vermits nu, wegens ingevallene groote kalmte, ons Schip van deesen dagh niet geheel op de soo seer begeerde plaets in de Tafel-Bay kon geraecken, + soo sijn, door orde van de gedaghte Ed. Heer Commandeur, 'snaghts vier Chaloupen by ons aen boord gekomen, welcke ons Schip met seer groote moeyte op de Reede moesten brengen: Daer wy oock in Gods naem d'Ankers geluckigh lieten vallen. Geduerende dien geheelen naght wierd, soo wel op 't Land van 't Kasteel, als van d'andere in deese Bay leggende Scheepen, wegens onse aenkoomst, en insonderheyd oock, om dat de Heer Major Martini sigh op ons Schip bevond, onophoudlijck gecanonneert.

Wy hoopten wel, + dat wy hier souden gevonden hebben d'andere laetst van ons afgeraeckte Scheepen, naementlijck, Tidore (Tydoor), Schieland en Java, desgelijcks onse Admirael en de rest der Retour-Vloot, al in den aenvangh onser Reys van ons verstroyd; doch men wist hier noch niet in 't alderminste van haer te spreecken. In derselver plaets vonden wy een Engelsch Schip, nevens twee Hollandsche Oorambaren, als 't Schip........ en de Fluyt Wester-Amstel, van welcke dit nae Batavia, 't ander nae Madagascar gingh; dan noch twee kleyne Scheepen, de Cat, nae Ceylon, en 't Fluytje Baaren, nae 't Eyland Mauritus afgeordonneert. Dese alle lagen in de Tafel-Bay op Anker.

Den 7. dito (Junius), vroegh morgens, + quam de Heer Commandeur selfs met Trompetten en Trommelen in een seer schoone Chaloup, aen Boord, om ons Opperhoofd, de Heer Major Martini, aen Land te haelen. Eer de genoemde Heeren van ons Schip afvoeren, wierden de Verwelkominghs-Droncken gedaen, onder 't geschal der Trompetten, en 't los-donderen des Geschuts. Ondertusschen liet de Heer Capitain, doemaels sigh bevindende op 't Kasteel der goede Hoop, 't Canon oock niet koud werden.

Ick, voor mijn deel, wierd, nae voorheenen gedaene bekendmaeckingh mijner aenkoomst, + van een goed Vriend, een Silesier, in dienst der Compagnie van Batavia derwaerts gesonden, noch dien selven dagh, nevens den jongen Olitzsch, in een Land-schuyt van Boord aen Land gehaeld: Daer ick desgelijcks van eenen eerlijcken Sax wel ontfangen, en noch dien eygenen avond getracteert wierd met de Vrughten van dit Gewest, en Africaensche Wijn. By dit aengenaem Geselschap, en soo goede Vervarsschingen, welcke my t'eenemael verquickten, vergat ick de meenighvuldige ongemacken der Reys; de dickmael uytgestaene levens-gevaeren, en voorts alles wat my tot noch toe bekommerd, bedroefd, benauwd had.

'sAnderen daghs, den 8. dito, + quam eyndlijck onse Schout by Naght, 't Schip Schieland, oock geluckigh by de Caep aen. Binnen aght dagen verscheen desgelijks van d'in 't eerst verstroyde Retour-Vloot de Fluyt Stryen; 't Schip Asia, en ten laetsten 't Iaght Schiebroeck. Van deese hoorden wy veel nieuws: En niemand van haer kon genoeghsaem met woorden verhaelen, wat voor ellende, nood en jammer sy hadden uytgestaen. Van de Scheepen Tidoor en Java vermoeddemen, datse haeren cours hadden genomen nae S. Helena.

't Schip Asia quam, + met drie onophoudlijk gegaen hebbende Pompen, in de Tafel-Bay aen. 't Had, in den grooten Storm, oock sijn Gallioen verloren. De Persoonen, welcke sigh op 't Schip bevonden, klaeghden op 't hooghste over d'uytgestaene levens-gevaeren. Al t'saemen saegens' 'er oock seer ellendigh uyt; en waeren door 't geduerigh Pompen bovenmaten seer afgemat. Daerenboven wou en kon de Schipper met dit Schip sigh niet weer in Zee begeven.

't Schip t' Huys te Spijck, + waer op sigh onsen Admirael had bevonden, was al terstond onder den eersten Storm in soodaenigh een gevaer geraeckt, en daerenboven soo leck geworden, datmen 't nauwlijks meer boven Water kon houden. Derhalven de gedaghte Admirael, om den vermoedlijken gantschen ondergangh te voorkomen, veele der inhebbende kostlijcke Indische Laedingh had moeten overboord doen werpen, en, onder Convoy van 't Iaght Schiebroeck tot voor de Straet Sunda, weer nae Batavia keeren. 't Gedaghte Iaght echter is, gelijck ick alreeds geseght heb, geluckigh aen de Caep de bon Esperance gekoomen.

't Schip Europa, + waer op ick met den jongen Olitzsch eerst was verordonneert te gaen, is al meë in den eersten Storm van d'andere Sche-

pen afgeraeckt. Men weet noch niet, waer heenen 't vervallen, of hoe 't daer meë gegaen magh zijn.

Uyt dit alles blijckt genoeghsaem, dat deese ongeluckige Retour-Vloot een quaed Noodlot gehad heeft; seer verstroyd geworden is, en sommige Scheepen ellendigh toegeright zijn. + Veele waeren'er, welke den Heer Gouverneur Generael op Batavia ten grooten deele de schuld hier van gaven, wijl hy niet alleen beyde de rampspoedighste Scheepen, 't Huys te Spijck en Europa, alreeds eenige Maenden voor d'andere Retour-scheepen gereed om nae 't Vaderland te gaen, sulck een lange tijd, soo diep gelaeden, op de Reede voor Batavia had laeten leggen; maer oock naederhand deselve, nevens al d'andere Scheepen, op een gantsch onbequaeme tijd, buyten alle gewoonte, meer als twee Maenden laeter alsmen pleegh, ordonneerde na Holland te vertrecken: Welcke Iaers-tijd veel meer Onweeren en Stormen onderworpen is, als d'andere, die tot deese Reys is bestemd. + Waere d'afsendingh deeser kostlijcke Scheepen op den behoorlijcken, hier toe gesetteden Termijn, en niet bynae drie Maenden laeter geschied, vermoedlijck hadden deselve de swaere Stormwinden en groote gevaeren, nevens de schaedlijcke verliesen, niet onderworpen geweest, en deese voortreflijck-rijcke Retour-Vloot waere, tot seer groot voordeel der E. Oost-Indische Compagnie, in Holland behouden overgekomen. Kortlijck, d'aengelegenheyd der Heeren Principalen is hier niet behoorlijck in aght genoomen geworden.

Hier nae wierd in 't Kasteel der goede Hoop Raed gehouden, + wegens 't voorgedaghte Schip Asia, of 't selve nae 't Vaderland sou gaen, of aen de Caep blijven: Al de Schippers wierden hier by geroepen; en van de meeste goed gevonden, dat Asia op nieuws verbeeterd, op 't beste dat mogelijck was voorsien werden, en dan mee nae Holland vaeren sou. Als dit nu dus beslooten was, waeren d'andere Scheepen verplight, hier te blijven waghten, tot dat 't Schip Asia klaer sou zijn.

Om evenwel goede sorge te dragen, + dat de Speceryen en andere Indische seer kostlijcke Waeren, waer mee Asia bevraght was, behouden moghten werden, soo is te gelijck in volle Scheeps-Raed beslooten, dat 't Fluyt-schip Wester-Amstel mee na Holland sou seylen; 't welk daer op sijn inhebbende Hollandsche Laedingh lossen, en deselve van 't Fluytje Baeren weer ingenomen werden moest: Dus wierd dit laetstgedaghte Schip, in plaets van na 't Eyland Mauritius, nu na Batavia geordonneert te gaen. Dit alles heeftmen soo in 't werck gesteld; en de Fluyt Wester-Amstel bevraght met de kostlijcke Speceryen uyt 't Schip Asia; waer aen ondertusschen al de Scheeps-Timmerlieden dagh en naght arbeydden, om 't selve, soo veel doenlijck viel, in goeden stand te brengen.

Desgelijcks wierd oock aen Land voor ons Schip gebouwd een nieuwe Chaloup; wijl wy onse vorige, op de voorheenen verhaelde wijs in de Straet de la Sunda waeren quijt geraeckt: + Waer by noch te weeten staet, dat de daer in geweest sijnde aght onser Mannen van 't Schip Europa in de gedaghte Straet waeren overgenomen geworden; doch ble-

ven beklaegens waerdigh: Want vermits haere Kisten en andere Goederen in ons Schip Goudensteyn waeren, soo haddense niet anders by haer, als 't geen yeder aen sijn ligchaem droegh. De Schuyt was van 't Schip Europa soo langh naegesleept, tot datse eyndlijck van de Golven overdeckt zijnde, neersinken moest. Dit wierd ons dus verhaeld van 't Scheepsvolck op d'andere nae ons aengekoomene Scheepen.

Ondertusschen gingh ick nu bynae daeghlijcks met mijne goede Vrienden Landwaerts in wandelen. + Allerweegen vonden wy dit Gewest seer lustigh: Maer vermits ik 't selve, gelijck ook de gelegenheyd en Gewoonten der Inwoners, voor deesen wijdlopigh genoegh beschreven heb, soo sal ik hier geen herhaelingh daer van doen.

Dit alleen moet ik hier seggen, + dat d'omgangh en tijdkortingh met mijne goede Vrienden op de Caep (daer ik eenige Duytschers mijne Landslieden vond) een geheele Maend langh, mijnen Buydel, gevuld van 't meë uyt Oost-Indien gebraght geld, taemlijck leedigh maeckte. 't Gingh my hier niet alleen nae 't bekende Latijnsche Spreeckwoord: Amici sunt fures temporis; dat is: Vrienden sijn Tijdsteelers; maer noch daer by: Et non solum fures temporis, sed etiam pecuniae. Want sy ontstalen my niet alleen de tijd door haere vriendlijke onderhoudingen en aengenaeme Gespraken; maer beroofden my ook dickmael van mijn geld. Dus heb ik in eygener persoon de waerheyd van 't gedaghte Spreeckwoord ondervonden.

Gewislijck is 't aen de Caep vry kostlijck te teeren. + D'Inwoners, of Vrye Lieden aldaer, welke haere winsten van de hier aenkomende Scheepen soecken, weeten d'aen Land getreedene persoonen, door sonderlinge vleyeryen en liefkoosingen aen sigh te trecken, en daer nae haer van 't haere te ontblooten. Deeser wijs is 't hier (gelijck anderweegen, en ook in Indien, de gemeene gewoonte is) enckelijck op geld aengesien; en sonder 't selve kanmen niets met allen verrighten.

Onder meer andere aenmerckenswaerdige dingen, welcke ik aen de Caep heb gesien, + nam ik ook aght op de Water-vogelen in de Tafel-Bay, genoemd Pinguins, maer van de Fransche geheeten Tauquets, en Happevoyes. Sy hebben ontrent de grootte van een kleyne wilde Endvogel. Sijn ongemeen snel in 't swemmen onder Water, en geneeren sigh van kleyne Visschen. Wanneerse de Roof, welckese nae-ylen, hebben aghterhaeld en bekomen, laetense sigh weer op 't Water sien; swemmende even gelijck d'Enden.

Desgelijcks saegen wy hier, by schoon helder We'er, + twee Walvisschen, een Manneken en een Wijfken, welcke sigh t'samen paerden: Derhalvense ook een stille Zee gesoght, en beyde nevens malkander gedreven hadden. Seer aenmercklijck is de liefde, welcke de Walvisch van 't Manlijck geslaght die van 't Vrouwlijck toedraeghd. Tot bewijs hier van kan 't volgende ten Voorbeeld dienen. In 't Iaer 1577. vervielen veerthien Walvisschen op de Hollandsche Kust, by 't Dorp Ter Heyde. Uyt deesen hoop quam een Wijfje vast te sitten. 't Manneken

spuytede haer een lange tijd uyt sijne Water-buysen een groote meenighte Water toe, om haer vlot te doen werden: Maer als hy eyndlijck sagh, dat al sijne moeyte te vergeefs was, soo nam hy een aenloop, en vloogh met een groote veelheyd van aengedrongen water nae haer toe, om haer deser wijs los te krijgen. Doch hier door geraeckte hy ook selfs op de grond vast, en wierd, nevens sijn Wijfje, van de Visschers gevangen, en doodgeslaegen.

Buyten twijffel is de Walvisch onder alle levendige Dieren op d'aerde en in de Zee 't aldergrootste. + De Spitsberghsche Reys-beschrijvingen geven ons genoeghsaeme voorbeeldlijcke blijken hier van; wanneerse getuygen, dat by Spitsbergen de Walvisschen bereycken de lenghte van vijftigh tot twee-honderd voeten. De dickte is geëvenmatighd nae de lenghte; waer van de gemeenste maet in deese Zee is van tusschen de honderd en twintigh tot honderd en veertigh voeten. + Wanneer nu, volgens de Spitsberghsche Reys-beschrijvingh van Frederick Martens, part. 4. cap. 7., een Visch van drie-en-vijftigh voeten lenghte kan geven tseventigh Quarteelen Speck; soo kanmen lightlijck 't Facit maken, hoe veel deeser Quarteelen een andere Visch van twee-honderd voeten sou konnen leveren: Alhoewel ook de veelheyd des Specks niet altijd aen de lenghte van de Visch hanghd. De verdere seldsaemheden deeser Zeewonderen, en hoe deselve gevangen werden, hier te willen aenwijsen, sou te wijd uytlopen: Willen derhalven den Leeser liever aenprijsen 't leesen van 't Werck des genoemden Autheurs ['t welck wy, voor weynige Iaeren, met dat van de Heer Martiniere, in onse Tael overgebraght, met een groot deel Aenmercklijckheden vermeerderd, en soo uytgegeven hebben onder de Titel van de Noordsche Weereld].

Echter moet ik noch kortlijck eenigh gewagh maecken van der Walvisschen vyanden; + welcke sijn de Delphinen, de Tonijnen, en insonderheyd de Swaerd-visschen.

De laetstgenoemde Visch is wel niet de grootste; + want selden werd hy seven Ellen langh (aen veele Oorden korter); soo dat hy op verre nae niet bereyckt de grootte van een Walvisch; evenwel heeft hy een natuerlijcke vyandschap tegens deselve. Uyt sijnen Neus gaet een Been voort, ontrent drie of vier duymen breed, en soo langh als een Brabandsche El, of wat meer; allerweegen aen de sijden beset met scharpe Steeckels, de breedte eener vinger langh: Dickmael heb ikse in Zee gesien. + Dit Been gebruyckt hy tegens den Walvisch in plaets van een Swaerd. Echter tast hy den selven niet aen, sonder een goed getal Cameraden by hem te hebben. Met haer allen gaense op den Walvisch, ook op andere groote Visschen, los; en snijden hem met 't gemelde Swaerd soo langh in den buyck, dat hy, eyndlijck afgemat en kraghtloos, door 't bloed-verlies sterven moet. Dan eeten sijne vyanden van hem niet anders, als de tongh uyt sijnen mond. Hier van daer koomd het, datmen dickmael doode Walvisschen sonder Tongen vind.

Soo seer nu de Walvisch werd gehaet en vervolghd van de Swaerd-visch, + soo getrouwlijck werd hy ook bemind en geleyd van 't kleyne

Vischje Trusch; van 't welck Arnoldus Montanus, in sijne Beschrijvingh van Japon, verhaeld, dat het geduerigh heenen swemd voor de Walvisch, wiens gesight niet seer helder is; en door een saghte aenroeringh met de Staert hem waerschouwd, wanneer hy in gevaer koomd, van op Ondiepten of Klippen te sullen vervallen.

Hier meë neem ik mijn afscheyd van de Wal- en Swaerd-visschen; + en begeve my uyt de Zee weer aen Land; om daer mijnen Leeser te doen in aenmerckingh nemen noch eenige dingen, welcke ick in mijne vorige beschrijvingh van de Caep de bon Esperance heb voorby gegaen; doch sal daer ontrent niet veele woorden maecken.

In Africa vindmen een sonderlingh slagh van Katten, + van welke men de Civet of Muscus bekoomd. De Civet-kat is seer ruygh van Hayr; en van 't Hoofd af tot de Staert toe ontrent een Elleboogh langh. Kortlijck, soo groot als een Marder, of Vosch: Van verwe bynae als een Wolf. Eet seer geerne rauw vleesch, Muysen en Eyeren; ook wel Rijs, en allerley soete dingen. By de Schamelheyd, of de Nieren, hebben deese Dieren een Buydel vol kleyne gaetjens, waer in de Civet leght, als een wit Schuym, of Etter; daer uyt vloeyd, en dus versaemeld werd.

Dit Civet-schuym heeft in 't eerst een seer swaeren en afkeerigen reuck; + die echter lieflijck werd, wanneer 't t'saemgeronnen is, en een tijd langh in de lught gestaen heeft. Men is gewoon, deese Kat daeghlijcks met een Silvere, Kopere of Hoorne Lepel ontrent een vierendeel loots Civet af te neemen. Eermen deese Etter (welke sommige voor 't Zaed deeses Diers houden) versaemeld, jaeghd men veeltijds de Kat met een stock gintsch en herwaerts, om deselve toornigh te maecken; op dat de Civet met dies te meerder meenighte moght uytlopen.

Hier werd noch een andere Katten-soort gevonden, + welcke men noemd Tijger-Bosch-Katten. Haere gesprenckelde en seer schoone Vellen werden gantsch hoogh gewaerdeerd; na veelerley Gewesten vervoerd; en insonderheyd gebruyckt tot Onder-voederingh.

Oock wierd my hier veel geseght van een sonderlingh slagh van Schapen met seer groote Staerten; + van welcke eene alleen, sonder 't Schaep, somtijds meer als dertigh ponden weeghd. Evenwel heb ik diergelijcke Persiaensche Schapen met de groote Staerten niet hier, maer wel op Batavia gesien.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen


Over dit hoofdstuk/artikel

landen