Logo DBNL
Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686 (1694)

Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686

(1694)–Christoph Frick, Elias Hesse, Christophorus Schweitzer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

IX. Hoofd-stuck.

Des Schrijvers sorghvuldigheyd voor den jongen hem aenbevolenen Olitzsch. Openingh van des ouden Olitzsch Kisten, en sijn Testament. Verkopingh sijner Goederen door de Weeskamer te Batavia, en daer onder veele treflijcke Rariteyten van Mijn-stoffen, alles voor een schendlijcke prijs. De Schrijver wil sigh stellen, om d'Oost-Indische levens-wijs te leeren. Wat de geene, welcke reysen willen, en daer meê haer voordeel doen, in vreemde Landen staet waer te nemen. Chineesche Comedien en Vertooningen. De Schrijver en andere besoecken een seer rijcken Chinees, die een Gastmael hield. Belagchlijcke Vertooningh eener Chineesche Comedie. Wonderbaere en byna ongelooflijcke Guygchel-bedrijven eeniger Chineesche Bootsemakers te Batavia. Ander alderwonderlijckste seldsaemheyd van deselve Guygchelaers. Comeet over Batavia. De Gemaelin des Koninghs van Tarnate baerd te Batavia een jonge Prins. Seldsaeme Plegtlijckheden daer over; en oock by 't planten van een jonge Cocos-boom door des Koninghs Broeder. Tot wat eynd. Dood van de nieuw-geboorne Prins. Ceremonien by en nae desselven begraefnis. Jaerlijcksche Wapenschouw der Vrye Lieden, Europaeische en Indiaensche Natien te Batavia. De Javaensche Pagger Tangeran, maer vier uyren van Batavia, door 't Volck der Compagnie belegerd. Na een harde tegenstand stormenderhand veroverd. Vervolgh van den Oorlogh tegens den Koningh van Bantam, en de gantsche veroveringh van 't Eyland Groot-Java. Sonderlinge Danckdagh, en heerlijck Vreughde-feest, hier over te Batavia aengesteld. Kroon, van onse Schrijver 't Hollandsche Vrouwvolck te Batavia opgeset, en Spreeckwoord van haer. Ander slagh van Indiaensche Vrouwen, seer onkuysch. Vogel-nesten in Indien, gehouden voor een kostlijcke delicates. Thee, en beschrijvingh daer van. Drancken te Batavia. Jaer-getijden op de Kust van Indien.

NU staet my te verhaelen, hoedanigh 't my gegaen is, op mijn tweede aenkoomst te Batavia, + soo met de Goederen des Salig-overleedenen Bergh-Hoofdmans, Benjamen Olitzsch, van Sumatra meë herwaerts gebraght, als met my selven; en wat noch, geduerende mijn verblijf aldaer, aenmerckenswaerdigh is voorgevallen.

Ick bemoeyde my voor alle andere dingen, den by my hebbende jonge

Olitzsch na beste vermogen voor te staen, en alhier van alles wel te versorgen. + Ten dien eynde nam ick terstond mijne toevlugt tot den Opperkoopman des Kasteels Batavia, den Eedlen Heer Bornesee, als die een sonderlingh Vriend van den Bergh-Hoofdman geweest, en nu desselven naegelatenen Soons Vooghd was. Als ick mijn versoeck aen hem had afgeleght, was hy terstond gewilligh daer toe; en bood aen, dit arme Vaderloos en Moederloos Weeskind in sijn Huys en aen sijne Tafel te nemen. Met schuldige danckseggingh, en een vrolijck hert, bewillighde ick hier in. Ick, voor mijn persoon, wierd niet minder van mijnen waerden Vriend Mons. Pleitner, doemaels Lieutenant in 't Kasteel Batavia, vriendlijck ontfangen, en by hem geherberghd.

De gemelde Heer Bornesee nam sigh oock aen 't geen de jonge Olitzsch van d'E. E. Oost-Indische Compagnie had t'eysschen: + Desgelijcks des Bergh-Hoofdmans naegelaetene, en van Sumatra meë nae Batavia gebraghte Goederen. Nae geen geringe aengewendde moeyte braght hy te weegh, dat, op orde van de groote Generael, soo wel de Kisten, met 't Iaght Sillida aengekomen, nevens al d'andere Mobilien, by ons eerste vertreck nae Sumatra in de Logie te Batavia in bewaeringh gelaeten, als oock des Saligh-overleedenen Bergh-Hoofdmans gemaeckte, en by den Heer D. Cleyer geblevene Testament, + door seeckere hier toe genoemde Persoonen souden geopent werden.

Onder andere dingen vondmen in d'Uyterste wil van de meergemelde Heer Olitzsch, dat sijne Naelaetenschap aen een seeckere plaets der Stad Batavia opentlijck aen de meest-biedende verkoght, + en 't daer van koomende geld gebraght sou werden in de Compagnies-Cassa, op Interes, ten besten sijns Kinds. Hier op heeft de Heer Gouverneur Generael 't geheele werck gesteld aen de Weeskamer der Stad Batavia. Waer op volghde, dat de Heeren Weesmeesteren al de Naelaetenschap van de Heer Olitzsch, niet 't alderminste uytgesonderd, op 't Stadhuys opentlijck deeden verkopen aen de geene die 't meeste daer voor boden, by stucken, voor een seer sleghte, jae veraghtlijcke prijs, tot geen kleyn naedeel van 't arme Weeskind. Waer by ick dan, onder meer andere dingen, + oock heb aengemerckt, dat de Miniralen, door wijlen den Bergh-Hoofdman tsederd veele Iaeren in Duytschland met groote moeyte en kosten by een vergaderd, bestaende in bynae drie honderd uytgeleesene klompen, wierden verkoght voor sulck een schandige prijs, dat ick, om seeckerer oorsaecken wil, deselve hier niet wil noemen. Indien deese uytgeleesene Mijn-Soorten, welcke ten deelen seer veel fijns in hadden, aen een curieuse Liefhebber in Holland waeren verkoght geworden, hy sou'er geerne een paer honderd Ducaten voor betaeld hebben.

'k Swijge nu van verscheydene Rariteiten, die den Overleedenen by den Inkoop tusschen de twee en drie honderd Rijcksdaelers hadden gekost; + en op dit Erfhuys voor thien en minder Rijcksdaelers sijn verkoght geworden. De daer by sijnde Diamanten Vrouwen-Cieraeden hebben niet opgebraght 't vijfde deel van 't geense in Saxen hadden gekost. Ondertusschen heeftmen hier van de schuld in geenerley wijs op de Hee-

ren van Batavia te leggen; maer veel meer toe te schrijven den Heer Olitzsch selfs; als die wel uytdrucklijck in sijn Testament had begeerd, dat al 't sijne, niets daer van uytgenomen, nae sijn overlijden sou tot geld gemaeckt werden; gelijck oock op de verhaelde wijs is geschied; en 't geen'er van quam, is, volgens sijne meergedaghte Uyterste wil, op Interes in de Compagnies-Cassa geleght; doch nu, nevens 't geen men, wegens de Besoldingh des Heeren Bergh-Hoofdmans noch had t'eyschen, van de Vooghden des jongen Olitzschs uyt de Kamer t'Amsterdam weer gelight geworden.

Eer noch dit alles ten vollen uytgevoerd en in behoorlijcken stand gebraght was, quam ick ondertusschen, door aenleydingh van de gedagte mijnen goeden Vriend Mons. Lieutenant Pleitner, by de meeste Hooghduytschers, oock by sommige Opper-Officiers, in groote kennis en gemeensaemheyd. By deese gelegenheyd aghtede ick hooghnodigh, niet langer een Orambar (gelijck dus genoemd werden al de geene, welcke uyt Europa hier eerst aenkomen) te blijven, maer op 't Orlammisch te leven; dat is, d'Oost-Indische Levens-wijsen en Seeden te leeren. + Ten welcken eynde ick my 't volgende Spreeckwoord voor oogen stelde:

 
Een Mensch, wiens sinnen niet tot yet te leeren strecken,
 
Wat is hem 't Reysen nut, hoe verr' hy oock moght trecken?
 
De Gans vloogh over Zee, en had veel tijds verlooren:
 
Quam weer. Wat wasse doe? Een Gans gelijck te vooren.

Waer in dan gantsch vernuftigh werd aengeweesen, wat voor nuttigheyd men uyt 't Reysen kan, en behoord te trecken; en het traghten nae Politique wijsheyd werd aengepreesen. Doch hier toe kanmen geenssins geraecken, ten sy men sigh bediene van den omgangh met verstandige Persoonen; en ondertusschen vlijtigh aght geve op haeren aert, manieren en handelingen. + Dit nam ick in goede aenmerckingh; en maeckte my derhalven bekend by allerley Natien; doch alleen met wel-behoedaenighde Lieden (gequalificeerds Subjecten). Maer indien ick hier in behoorlijck wou voortkomen, soo moest ick, volgens 't gemeen Spreeckwoord, in 't Bosch met de Wolven huylen; en somtijds, 'k wou, of wou niet, simuleeren en dissimuleeren; veynsen, aghter den bergh houden, verbloemen; mijn leven schicken nae tijd en gelegenheyd; in aght nemende de Politische Instructie:

 
Si fueris Romae, Romano vivito more,
 
Si fueris alibi, vivito, sicut ibi.

Waer van de Sin deeser wijs kan werden voorgesteld. +

 
Soo gy te Romen sijt, leef daer nae Roomsche zeeden:
 
Of elders, voegh uw gangh nae sulcker lieden treeden.

De geene, welcke soo stout en eygensinnigh zijn, datse sigh hier toe niet souden willen of konnen bequamen, raed' ick, datse vreemde Landen onbesoght laeten. Anders kondense lightlijck meer schande als eer meë nae huys brengen. Ondertusschen evenwel heb ick, soo veel mijnen

Godsdienst betreft, vlijtigh op my selven aght genomen, op dat ick niet door eenige Simulatie, of Veynsingh, veel min verloogcheningh, den reghtvaerdigen toorn Gods over my moght haelen. + Alhoewel hier d'openbare Religions-oeffeningh, nae inhoud der Aughsburghsche Confessie, niet toegelaeten werd, soo bleef ick echter goed Euangelisch. Seer nauw waghtede ick my voor d'Afgoderyen der Indische Heydenen en Mahometanen; welcker Godsdienst ick alreeds genoegh heb beschreven.

Doch hier ontrent heb noch yets te berighten van de Guygchelry der Chineesen, welcke, soo op andere tijden, als insonderheyd by haer Heydensch Nieuw-Jaers-Feest, met soo meenighvuldige Narren-potsen en Afgoderyen werd gepleeghd, dat niet mogelijck sou vallen, alles eygentlijck en nae reghten aert te beschrijven. + Voor haere Huysen rightense Schouwtooneelen op; en weeten op deselve haere oude Geschiede-nissen en roemwaerdige Daeden, door vertooningen van welgeschickte Persoonen, seer aerdigh voor te dragen. Waer byse sigh dan oock seer wonderlijck aenstellen, gelijck de Comedianten in onse Landen; nae dat de gelegenheyd van de Comedie koomd te vereysschen.

Eens ben ick, in geselschap mijner Landslieden, by der Chineesen Capitain geweest: + En vermits hy even doemael veel andere rijcke Chineesen te gast had, soo waeren wy hem seer welkoom en aengenaem. Hy, gelijck oock d'andere by hem sijnde Officieren, ontfingh ons seer vriendlijck: Nodighde ons, by haer aen Tafel te gaen sitten, en met haer onse Maeltijd te doen; maer wy weygerden sulcks met beleefde bedanckingh; doch bewillighden hem en d'andere, staende haer geselschap te houden. Al terstond in den aenvangh dronckense ons allerley Indiaensche warme Drancken toe; desgelijcks Seck, en Fransche Brandewijn. + Wy schroomden eyndlijck niet, deese Heydenen bescheyd te doen. Doch ten laetsten quamen de Gesondheyds-droncken soo veel en dight, dat niet alleen de Chineesen, onse Onthaelers, maer oock wy taemlijck de hooghte daer van kreegen. Doe lietense ons eerst reght blijcken hare gewaende loutere opreghtigheyd, met hand-kussingen en andere Beleefdheden: Doch wy soghten of opentlijck van haer ons afscheyd te nemen, of heymlijck van daer wegh te geraecken; echter wierd ons, door haer vlijtigh opsight, 't eerste niet toegestaen, en 't laetste verhinderd.

Als ondertusschen de Capitain sagh, dat ons verdrietigh viel, langer daer te blijven, gaf hy sijne Comedianten bevel, ons ter eeren een lustige Comedie te speelen op een in sijn Huys opgereght Tooneel. + Dit geschiedde; en d'aenschouwingh was in der daed belagchlijck genoegh. Want de speelende Guygchelaers waeren niet alleen wonderlijck-seldsaem toegemaeckt, en met regte Duyvels-Mommen behangen; desgelijcks oock haere Kleederen vercierd met Schellen, Bellen, en andere Gecks-teeckenen; maer oock sprongense op handen en voeten, gelijck grouwlijcke Mis-geboorten. De Capitain vraeghde ons, of wy in onse Landen wel sulcke schoone Comedie-speelen hadden? Hem ten geval gaven wy tot antwoord, dat niemand van ons oyt diergelijke rare

Vertooningen oyt meer had gesien. Als wy nu eyndlijck de Slaepdronck by deesen Orankay hadden ingenomen, bedanckten wy hem vriendlijck, en gingen van daer wegh.

Insonderheyd hebben der Chineesen konstige en wel-geoeffende Guygchelaers seer verr' de voortogt voor d'Europaeische. 'k Sal derhalven my niet ontsien, den nieuws-begeerigen Leeser hier een weynigh op te houden, + door hem yets voor te stellen uyt de Reys-beschrijvingh van de Heer Melton part. 4. cap. 18. pag. m. 498. Men vind (seght hy) onder de Chineesen veele Toveraers, Teecken-bedieders, Waerseggers, en konstige Guygchelaers of Potsenmaeckers, welcke van d'eene Plaets nae d'andere trecken, om (gelijck 't schijnd) in gevaer haer levens een stuck broods te verdienen. Sulck een Geselschap sagh ick Anno 1676. te Batavia soodaenige dingen doen, dat ick billijck my daer over moest verwonderen. 'k Sal de Leesers yets daer van meë-deelen.

Voor eerst kroop eenen van deesen hoop onder een Korf, of Mand, + soo engh, dat hy nauwlijcks daer onder kon sitten. Stracks daer op stack sijnen Kameraed met een wel-gepunteden Deegen soo dapper door en door de Korf, dat de daer onder sittende overluyde begon te schreeuwen; ook 't bloed allerweegen uytliep. Echter konmen, soo haest hy weer van onder de Korf uytquam, niet d'alderminste beleedigingh aen hem gewaer werden.

Daer op nam eenen anderen met seer seldsaeme Gebeerden een Bamboes-Riedt, wel aghtthien of twintigh voeten langh. + Beneeden had het de dickte van ontrent anderhalve Span; boven liep het spits toe. Deese Ried-stock settede hy met 't dicke eynd in de Gordel, welcke hy midden om sijn ligchaem had gebonden. Flucks sprongh een Iongelingh van ontrent twintigh Iaeren uyt deese Guygchelaers-bende den anderen op de Schouder, en klauterde als in een ogenblick met de grootste behendigheyd langhs 't Riedt op; waer op hy alleen met d'eene voet gingh staen, sonder sigh ergens aen vast te houden.

Dit werck quam ons boven maeten seldsaem voor. + Maer onse verwondering vermeerderde, als de Bamboes-Riedt-drager 't Riedt niet meer met de handen vast hield, maer 't selve los in de Gordel liet steecken; ook met stercke treeden gintsch en herwaerts wandelde; terwijl de daer op sijnde mensch onbeweeghlijck aen sijne plaets bleef. Onder dit voortgaen stack hy den buyck wijd voor uyt, om 't Bamboes-Riedt dies te beeter in 't gewight te houden; en keeck geduerigh nae om hoogh, om te letten op de beweegingh des geenen, die hy droegh; nae welke hy sijn ligchaem seer geswind en geschicktlijck wist te buygen. Hier uyt konden wy sien, dat deese konst veel meer bestond in een geduerige oeffeningh en nauwe Gewighthoudingh, als in Toverbedrijf.

Als nu de Iongelingh weer beneeden was gekomen, en eenige Guygchelsprongen had verright, liep hy ten tweedenmael als een Kat 't Riedt op; leyde sigh met den buyck, regt in 't midden, op desselven Spits; en streckte beyde de handen en voeten van sigh, gelijckmen een gevleugelde Cupido pleegh af te beelden. + Met deese op een andere wijs geschickte

last begon de Riet-draeger op nieuws met wijde en onvertsaeghde schreden te wandelen; sonder datmen eenige bekommeringh voor sijne Vraght in hem kon bemerken.

Voor de derdemael settede hy 't Ried boven op sijne Muts; en hy, die daer op gelegen had, gingh met over-een-geslaegene beenen op 't bovenste spits des Rieds sitten. + Stracks begon den ondersten met alle maght te lopen, gintsch en herwaerts; en yeder ogenblick sigh om te draeyen; soo dat elck vreesde, de bovenste sou wel haest d'onderste werden. Doch hy wist sigh met d'armen sulkerwijs in 't gewight te houden, dat hy sonder eenige schaede en goeds moeds weer beneeden quam.

Doch nu sal ik yets verhaelen, 't welck alle geloof te boven gaet. + 'k Sou my niet derven onderwinden, deese saeck hier in te voegen, indien niet nevens my over de duysend menschen met eygener wackere oogen deselve gesien hadden: Eenen deeser Guygchelaers nam een opgewonden kluwen Touw. 't Eynd daer van hield hy in de hand; en wierp 't Kluwen met sulck een geweld nae boven in de lught, dat niemands gesigt 't ander eynd van 't selve kon bereycken. Doe klauterde hy met een onuytspreecklijke geswindheyd langhs dit Touw in de lugt op, soo hoog, datmen hem eyndlijck niet meer kon sien. Ter dier tijd stond ick in een seer groote verwonderingh, sonder te weeten, wat hier van ten laetsten sou werden: Tot dat ick, en al de Toekijckers nevens my, een Been uyt de lught nae beneeden saegen vallen. + Eenen der andere Guygchelaers raepte 't als in een ogenblick op, en wierp het in den voorheenen gedagten Korf. Stracks daer nae viel een hand ter aerden. Doe al weer een Been. Kortlijck al de leeden van eens Menschen-ligchaem quamen deeser wijs uyt de lught neerdaelen, en wierden alle in den Korf geworpen. 't Laetste stuck, 't welck wy saegen afkomen, was 't Hoofd. 't Welck, soo haest het d'aerdbodem had geraeckt, van hem, die d'andere Leeden had versaemeld, 't onderste boven wierd gekeerd. Hier op saegen wy voor onse oogen, dat al deese leeden weer by een kropen, en sigh vereenighden; soo dat'er terstond een volkomen mensch uyt wierd, die stracks gaen en staen kon, gelijck te voren, sonder eenige schaede aen hem te verneemen. Noyt ben ick soo verwonderd geweest, als doe ick deesen handel aenschouwde; en twijffelde niet meer, of alles, insonderheyd dit laetste stuck, was geschied door Duyvelsche hulp. Dus verr' de gemelde Melton.

In 't midden der Maend September wierd hier te Batavia, reght over 't Huys van de Heer Gouverneur Generael, gesien een Comeet, staende Noord ten Westen. + Was echter niet van sonderlinge grootte. De Beduydingh is alleen God bekend.

Den 15. dito heeft de Gemaelin des Koninghs van Tarnate een jonge Prins ter wereld gebraght. + De volgende dagh wierden hier over groote Pleghtlijckheden aengesteld, in 't planten van een Cocos-Boom. De Ceremonien, hier by gebruyckt, waeren de volgende. Eerst marcheerde uyt 't Kasteel een Compagnie voetvolck, met vliegende Vaendelen,

en klinckend Spel, ook voor-uyt-gaende Schalmay-Pijpers. Monsr. Pleitner, Lieutenant des Kasteels, voerde deese Compagnie aen. Voor hem heenen sprongen en danstten twee Macassars, gekleed nae hare wijs, met bloote Sabelen en Schilden in haere handen. Nae deese Bende volghde 't Indiaensch Musijck en Speelwerck; bestaende in Chineesche Schalmayen, en Hand-trommelen. Deese Chineesche Pijpen hebben bynae sulck een lieflijke klanck, als de Schalmayen der Polacken, welcke se in Duytschland by den Beeren-dans gebruyken. D'Indiaensche Trommelen sijn ontrent een El langh; doch smal, bynae van gestalte als een Ton. + De Bodems hebben een ongelijcke grootte. Werden op beyde de sijden met de bloote handen geslaegen; en daerom met een Riem om den hals gehangen. Aghter deese Musicanten wierden door Slaven gedraegen eenige Latten, langh aght of negen Ellen, behangen met schoon-geverwde Sijdene Stoffen, door malkander gewerckt. Desgelijcks aen eene Stangh drie brandende groote Lampen, nevens veel andere brandende Wasch-lighten.

Voorts volghden des Koninghs bedienden, met groote en kleyne Goudene en Silvere Vaten. + Stracks daer nae quam de Broeder des Koninghs van Tarnate, Prins Rotterdam (die, tot cieraed, een lange en seer dicke goudene Keeten om sijnen hals had), nevens eenige persoonen, van sijn Hoogh-Edele de Heer Gouverneur Generael hier toe verordonneerd. De gemelde Prins Rotterdam droegh in een groote Silververgulde Schael een jonge Cocos-Boom, die van hem selfs, niet verr' van 't Kasteel, geplant wierd, ter geheugenis van de geboorte-dagh des nieuwlijcks geboornen Koninghlijcken Prins. Dit sou soo veel by haer bedieden, als by ons den Christlijcken Doop, en d'aenteeckeningh in 't Kercken-boeck. + Aen sulck een geplantten Boom kanmen eens Menschen ouderdom kennen; vermits aen den selven yeder Iaer een nieuw Lid voortkoomd.

Doe de gedaghte Cocos-boom in d'Aerde was geset, wierden van de Compagnie Soldaten drie Chargen gedaen, en rondom 't Kasteel 't Geschut, scharp gelaeden, losgebrand. + Eyndlijck gingh de Processie weer nae 't Kasteel, gelijckse van daer was gekomen; en hier wierden de Voornaemste door de Koningh van Tarnate treflijck getracteert.

Hier meë was 't Geboortedaghs-Feest ge-eyndighd: + Doch haest daer nae hoordemen, dat op den 28. dito de jonge Prins door de dood weer van de weereld was weghgeruckt. By desselven Begraefnis wierd geen minder Praght gepleeghd, als by sijne geboorte was geschied. De voornaemste hier ontrent aengestelde Ceremonien waeren de volgende.

't Kleyne Lijck wierd van twaelf Slaven gedraegen op eenen hier toe vervaerdighden grooten Throon, ten heerlijcksten met veele kostlijcke dingen bekleed. + Op (aen) elcke hoeck des Throons stonden vier Slaven, yeder met een Sonne-scherm in de hand. Voor deesen gedraegen werdenden Throon marcheerde een Compagnie te voet, op de voorheenen verhael-

de wijs. Aghter den Throon volghde de Koningh in eygener persoon, nevens veele Groote Heeren. Nae de ter aerden-bestellingh van deesen Koninghlijcken Prins ('t welck geschiedde by den korts te voren geplanteden Cocos-boom) wierd yeder volgende morgen, ontrent veerthien daegen aghter een, een Processie gehouden nae 't Princelijck Graf, doch wat gemeener, of geringer, als d'eerste was geweest; en daer by geofferd allerley Bloemwerck, door Slaeven gedraegen in Silver-vergulde Schaelen. Hier by bevond sigh altijd de voorheenen gedaghte Musijck.

Onder meer andere aenmerckenswaerdige dingen sagh ick oock op Batavia de Iaerlijcks hier gedaen werdende Optoght, of Wapenschouwingh van de Vrye Lieden, welcke uytmaeckten een wel-gemonteerde Compagnie te Paerd: + Van der E. Compagnies Europaeische Militie te Paerd en te voet: En van d'Inlandsche Macassars, Maleyers en Javanen. Tusschen 't Kasteel en de Stad, op de Groote Plaets, welcke men gemeenlijck noemd 't Galge-veld, was opgeslaegen een groen Prieel, of Lusthuys, voor de Generaliteit. De gantsche Militie praesenteerde sigh voor deselve; en wierd daer nae voorts gemonsterd. Waer by dan oock van de Javanen, welcke d'Europaeers hebben geleerd den reuck van 't Buskruyd te konnen verdraegen, onophoudlijck wierd geschooten.

Op deese Indiaensche heerlijcke Optoght volghde een andere van noch veel grooter Vreughde. + D'E. Compagnie, in Oorlogh sijnde met den ouden Koningh van Bantam, die noch eenige stercke Plaetsen in sijn Besit had, maeckte sigh hoe langer hoe meerder meester van deselve; en soght eyndlijck alles te boven te komen. Ten welcken eynde dan oock in 't midden der Maend November de Javaensche Pagger, by de Rivier Tangeran, geblockeert wierd van ses-honderd Europaeers, behalven d'Indiaensche Militie. De belegerde Javanen hieldmen sesthien-honderd Mannen sterck te zijn.

Vermits ick in dit Leger, soo dight by de Stad Batavia gelegen, + veele goede Bekende had, en onder deselve oock mijnen alderwaerdsten Vriend Monsr. Pleitner: Dat my boven dien onbekend was den dagh der Afvaert van de Nederlandsche Retour-Scheepen nae 't Vaderland, soo besloot ick, derwaerts te gaen, om mijne gunstige Vrienden eens te besoecken in dit Leger; en braght oock mijn voorneemen tot de daed. Daer waeren vier van Sumatra meë-gevoerde Berghlieden, welcke voor Mineurs souden gebruyckt werden. Ick vond haer in een reedlijclijcken staet, en noch in goede gesondheyd. + Evenwel wildense liever op Batavia sijn geweest, als langer by deese Belegeringh vertoeven. Want geduerende de tijd datse sigh hier hadden bevonden was noch geen beginssel eener Mijn gemaeckt. Oock hieldmen dit werck niet nodigh; vermits d'onse alreeds voor tot aen de vyandlijcke Pagger waeren genaerderd; soo datse beydersijds malkander met Musquetten en Snaphanen konden bereycken. Oock schooten de Batavische dapper met Canon en Vyer-Mortieren in de Pagger.

Onaengesien de vyanden een dappere tegenweer booden, en d'onse met eenigh kleyn Geschut, 't welckse by haer hadden, veel ongelegenheyd veroorsaeckten; gelijckmen my dan oock toonde een groote meenigte Kogelen, door haer in ons Leger geworpen, soo wilden echter daerom d'Europaeers niet verflauwen, maer in tegendeel, 't kostede wat het wou, derselver hardneckigheyd dempen; 't welck haer oock geluckte. + Want als ick van d'eerlijcke Hooghduytsche Opper-Officieren mijn afscheyd genomen, en my weer nae Batavia begeven had, kregen wy daer op den 2. December de blijde Tijdingh, dat de Pagger Tangeran in een furieusen aenval der onse stormenderhand veroverd was; en dat in deese Attaque 900. Javanen waeren gesneuveld, behalven de gequetsten. D'overige hadden sigh gereddet door de Vlught.

Nae deese vermeesteringh wierd de gedaghte Pagger om verr' geworpen; en 't Volck, 't welck daer voor had gelegen, weer nae Batavia geroepen. Doch men liet het hier niet langh rusten. + Om een eynd van deesen Oorlogh tegens den Koningh van Bantam te maecken, wierden den 14. dito van de Heer Gouverneur Generael, onder 't Commando van de Commandeur Tack (Dack) twaelf Compagnien Hollanders, behalven d'Indianen, geordonneert t'Scheep te gaen na Tardeasse (ontrent ses uyren van Batavia, derwaerts d'Oude Koningh van Bantam was geweecken), om het soo met deesen ten vollen uyt te maecken; gelijck oock geschied is.

Want soo haest de gedaghte Krijghsmaght geluckigh hier was aengekomen, heeftse, door een kloeckmoedigen Aenval, den vyand met geweld gedreven uyt d'opgeworpene Schans aen 't Zee-strand. + Soo haest dit van de Koningh en de sijne vernomen was, heeft hy sigh, met sijne by hem hebbende Schatten, op de vlught begeven, doch te vooren sijne tot noch toe beseetene Residentie Tardeasse, van geen sonderlingh gewight, doen in brand steecken, derhalven d'onse hier niet anders als 't leedige Nest vonden.

Van deese seer geluckige en voor de Hollanders seer gewenschte Veroveringh, + sond de Heer Commandeur Tack (Dack) den 19. dito, haere Hoogh Ed. te Batavia door een Brief beright toe; welck schrijvens gantsch laet in den avond hier aenquam. Evenwel wierd terstond (gelijck by de veroveringh van Tangeran was geschied) de Danckseggings-Predicatie gedaen in de Stads-kerck, en 't grof Geschut, soo wel van 't Kasteel als van de Stad, rondom los gebrand. Nae d'omverr' werpingh van 't Kasteel Tardeasse heeftmen 't Krijgsvolck, 't welck dit Werck had uytgevoerd, weer nae Batavia geroepen, en daer in Besettingh geleght.

Als nu, op de gehoorde wijs, de Hollanders in soo een korte tijd volkomene Meesters waeren geworden van 't Eyland Java Major (Groot-Java), konmen dienshalven by d'Inwooners der Stad Batavia seer groote betuygingen van vreughde sien. + Daer-en-boven besloot de Hooge Nederlandsche Regeeringh aldaer, een bysondere Danck-dagh en Vreugde-feest uyt te schrijven, om gehouden te werden den sesden Januarius Anno

1683. Tegens deese genoemde tijd wierden allerwegen in de Stad seer groote Toebereydselen gemaeckt, om 't Vreughden-Feest over sulck een groote Victorie pleghtlijk te vieren; gelijk ook op den bestemden dag, nae ge-eyndighde Predicatie, met groote blijdschap seer heerlijck in den avond wierd volvoerd. Op al de Straten en Graghten saghmen Pecktonnen branden. Voor alle Huysen stonden ontelbaer-veel ontstoockene Lighten en Vreughde-vyeren. Voor 't Stadhuys saghmen verscheyden seer sonderlingh slagh van Chineesche Vyerwerken, op hooge Masten en Boomen geset; welcke, tot groot vermaeck der Aenschouwers, los gingen.

Geduerende deese blijdschaps-betuygingen heeft sijne Hoogh-Eed. de Heer Gouverneur Generael, d'E. E. Heeren Raeden van Indien, den Koningh van Tarnate, veel aensienlijke Vrouwspersoonen, en andere der voornaemste, heerlijk getracteert. + Hier na gingh hy met sijn gantsche Gevolgh, de halve naght door, de Straten op en neer. Wierd oock ondertusschen van de voornaemste der Stad hier en gintsch treflijk onthaeld; terwijl 't Grof Geschut dapper donderde, niet alleen van 't Kasteel, van de Stad, op de Reede, maer ook op de Straten met kleyne Stuckjens voor de Huysen der rijke Vrye Lieden. Iae ook, in de wooningen der voornaemste vondmen de Tafelen gedeckt, voorsien met de kostlijckste en delicaetste Spijsen. Yeder, die maer van eenigh Aensien was, moght daer toetasten, en neemen 't geen hem geliefde. De beste Rhijnsche en andere Wijnen quamen te voorschijn. 't Ontbrack op geenerley wijs aen lieflijke Musijck; ja oock niet aen bevallijke Vrouwspersoonen. Kortlijck, alles was in Batavia vol blijdschap.

De laetstgenoemde souden wel wenschen, datmen hier dickmael Victorie moght branden. + Want by diergelijcke Vrolijckheden hebben deese hoogmoedige Schepselen, ('k meen de Batavische) een regt-gewenschte gelegenheyd, om sigh van haere Courtisanen nae gelieven te laeten bedienen. Gelijck ick dan oock doemaels niet weynighe deeser Venus-Dieren sagh, welcke op een sonderlinge wijs van haere Boelen wierden vergenoeghd.

In den eersten Druck deeses Wercks heb ick yets meer geschreven van 't Batavische lightgesind Vrouwvolck, 't welck ick, om redenen, in deesen Druck voorby gae. + Tegenwoordigh wil ick alleen de Hollandsche Dames te Batavia 't volgende tot een Spreeckwoord naelaeten; te weeten, dat Batavia is een Paradijs voor de Vrouwen, wijlse hier d'alderbeste dagen hebben. Een geduldigh, doch daer by gekroond Lijden der Mannen, wijlse hier tot Patientie werden geboren; en niet ontgaen konnen, verdrietlijcke Swagers te hebben. Een Hel voor de Slaven, wijl deese hier seer scharp werden getughtighd. Doch niet meer hier van.

'k Moet nu niet vergeeten, oock eenigh gewagh te maecken van noch een ander slagh der Vrouwlieden in Indien. + Deese sijn de Kinderen, van de Portugeezen gewonnen by de Wijven deeses Lands; welcke Mastizen, dat is, gemenghde, werden geheeten. Die wederom

van deese werden gebooren, dragen den Naem van Castizen. Deese sijn geelaghtigh van Huyd; de Mastizen wat bruyner: In 't gemeen van een seer geylen aert, waerom oock de Mannen, niet sonder reden, gantsch Jalours over haere Vrouwen zijn; en geduerigh een quaed vermoeden op haer hebben. Wanneerse uytgaen, laetense haer seer nauw bewaeren door haere Slaven en Slavinnen: Welcke moeten oppassen, dat geene Manspersoonen haer naerderen.

Alsse sigh buytens Huys, en op de Straten begeven, doense haer door een Slaef een groote Sonne-Scherm boven 't Hoofd naedragen. + Hebben oock eenige Slavinnen aghter haer gaen, met Betel, Arack, en diergelijcke dingen. Haere Kleedingh is seer light en schoon. Over de bloote Borsten, Schouderen en Armen sietmen een doorsightige Sluyer hangen, tot op een handbreed boven de Navel. Over 't Beneden-lijf hebbense een Sijden of Cottoenen Kleed (Doeck), drie of viermael vast om haere Leeden geslagen, en glad daer aen leggende, oock neerhangende tot op de bloote Beenen. Voorts gaense ongedeckt, behalven dat een konstigh-gewerckte en gestickte Sluyer over de reghter en lincker Schouder neerwaerts hanghd.

Haer Peckswart Hayr vleghtense cierlijk op, en laeten aen beyde de sijden des Hoofds eenige Tuyten. + Om den hals en d'armen dragense kostlijcke Kanten, en Ringen, beset met Eedele Gesteenten. Hebben dierbaer-gestickte Pantoffelen aen de Voeten; maer anders noch Hoosen noch Schoenen. De grootste hoop onder haer sijn luy en traegh; soo gemacklijck, datse haere Kinderen niet selfs willen soogen, maer die aen de borsten haerer swarte Slavinnen leggen.

Dit alles onaengesien sijn'er noch seer veel Europaeers, welcke dit slagh van Vrouwspersoonen ten Houwlijck nemen, en door derselver listen soodaenigh ontstoocken en gelijck als gebonden werden, datse, met ter sijden settingh haerer Religie, liever verkiesen, altijd in deese Landen en by sulcke bedrieghlijcke Wijven te blijven; + haer leven hier rampsaligh t'eyndigen; als d'onwaerdeerlijcke, Eedele Vryheyd, 't lieve Vaderland, en d'aengenaeme tegenwoordigheyd haerer Vrienden te genieten: 't Welck by reghtschapene, vroome, eerlievende Christenen gantsch anders behoorde te zijn.

Eer ick dit Hoofdstuck besluyt, moet ick noch yet weynighs seggen van de heerlijck opgedischte Delicatessen in de Huysen eeniger voornaeme Persoonen, by 't gedaghte Zeege-Feest: + Onder welcke voor al niet te vergeeten staet 't Indiaensche welsmaeckende Vogel-nest. Men vind in 't Koninghrijck Tanquin, desgelijcks op de Kust van Choromandel, seeckere soort van swarte Vogelen, soo groot als een gemeene Swaluw. Deese geneeren sigh van 't Schuym der Zee: 't Welckse met een taeye voghtigheyd uyt haeren Snavel soodanigh weeten te temperen, dat'er gelijck als een lijmigh Hars van werd. Uyt deese Stof bouwense seer aerdigh haere Nesten, soo groot ontrent als een half Ey; en weeten 't seer bequaemlijck aen de Zee-Klippen te hangen.

Soodanige Nesten werden met een sonderlingh-groote vlijt opgesogt,

en, 't sy soodanigh, alsse van haer selfs sijn toebereyd; of tot stof gemaeckt, en onder andere Spijsen gestroyd, op voornaeme Gasteryen en Maeltijden opgedischt. + Eerst evenwel werdense geweyckt in warm Water, en wel gesuyverd van al d'aen en in haer sijnde Vederen en vuyligheden. Eenige rightense toe met seer kraghtigh Hoender-nat, of 't Nat van Kalfs vleesch; en houden dit voor een heerlijcke kost. Op sulck een wijs toegemaeckt, heb ick deese rare Vogel-nesten hier gesien.

Daeghlijcks werd oock in Oost-Indien seer veel gebruyckt het Thee-water, met allerley Confituren, by Persoonen van hoogen en laegen Stand. + Te Batavia kanmen by de Chineesen voor twee stuyvers Hollandsche geld soo veel Thee-water, nevens veelerley Confitueren, bekoomen, dat een Mensch alleen sigh seer wel daer meë kan laeten vergenoegen.

't Soo genoemde Thee-kruyd is niet anders, als de Blaederen van seecker slagh van Doornen (gelijck de Sleedoorn, of wilde Pruymboomkens, met swarte Pruymkens, by ons); welcke in China even diergelijcke swarte Vrughten draegen, in smaeck niet minder strengh. + De blaederen sijn al meë van gedaente als die van de Sleedoorn: Welcke, alsse van de hitte der Son verdrooghd en in malkander geschrompeld sijn, van d'Inwooners afgenomen, en by een versaemeld werden. Naederhand gebruyckense die selfs, of sendense, gelijck een Koopmanschap, nae andere Landen.

Behalven deese Indiaensche warme Dranck, + werd ook, nevens de Spaensche, Rhijnsche en Fransche Wijnen; Brunswijcksche Mom, en 't Zerbster Bier, de Persiaensche Wijn in een hooge waerde gehouden. + Deese is swartaghtigh, doch een weynigh rood, Alsmen die te veel gebruyckt, soo werd'er 't bloed seer door verhit: Doch matigh gedroncken, verwarmdse een koude Maegh, en drijft'er 't Slijm uyt. De Batavische Vrouwspersonen weeten met deese Persiaensche Wijn, daerse fijne Canari-Suycker in doen, sigh dapper vrolijck te maecken, en haere bekommeringen daer in te versmoren.

'k Sal de verhandelingh deeser Stoffen besluyten met de voorstellingh van de Iaer-getijden op d'Indische Kust. + Hier ontrent staet te weeten, dat de Somer sijnen aenvangh neemd in 't midden van de Maend September. Deselve duerd tot in Martius en April: Tegens welcke tijd de Winter, of 't soo genoemde Quaede Mason, begind; en ten langhsten aenhoud tot in de Maend October. Evenwel maeckt de Winter en de Somer hier geen veranderingh aen de Bomen, gelijck in Europa; want deselve staen doorgaens met groene Blaederen vercierd.

't Mason, 't welckmen de naem van Quaed heeft gegeven, bestaet daer in, dat het dan meest yeder dagh regend; de lught seer doncker en Neveligh, oock te gelijck ongesond is. + Evenwel Hageld noch Sneeuwd het nimmermeer.

Hier tegens heeftmen in de Somer een geduerige warmte, jae al te heete Sonneschijn; en onophoudlijck helder We'er. + Doch 'snaghts is't, wegens de Noord-Ooste winden, taemlijck koel. Seer selden ge-

beurd het, dat in de Somer-maenden onstuymige Stormwinden waeyen, of Plas-regenen neervallen. Hier meë eyndig' ick de Beschrijvingh van 't geen ick in Indien heb waergenomen, om te komen tot 't verhael mijner te rugg'-reys nae Europa, Holland, en mijn Vaderland.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen