Logo DBNL
Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686 (1694)

Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686

(1694)–Christoph Frick, Elias Hesse, Christophorus Schweitzer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

VIII. Hoofd-stuck.

Weerkeeringh des Schrijvers nae de Goud-Mijn. Rijs-velden. Peper, tweederley. Ronde Peper, en hoe deselve wast. Ronde witte Peper, hoemen die bekoomd. Lange Peper, gebruyckt tot Artzenyen. Ceremonien, by de begraefnis der Slaven. Geveynsde Weduwen-droefheyd, en Voorbeeld daer van. Doden-beweeners by d'Indianen. Arbeyd der Slaven in 't Berghwerck, maeckense dat haer niet te swaer valt. Der Slavinnen. Haere spijs. Seer ongesond drinckwater. Manier van Houwlijcken onder de Slaven en Slavinnen der Compagnie. Sijn malkander weynigh getrouw. Aenmercklijckheyd ontrent al d'Indianen. Hoe hier de Slaven gestraft werden. Slavin met een Staert. Aert en Gewoonten der Indianen. Des Schrijvers versoeck, om met den Jongen Olitzsch nae Batavia te mogen vertrecken, werd hem vergund. Aenbiedingh van bevoorderingh, van hem afgeslaegen, wegens d'ongesondheyd deeses Gewests. Vertreck van de Goud-Mijn Tambang nae Sillida. Van daer nae 't Hoofd-Comptoir Podang. Des Bergh-Hoofdmans naegelatene Goederen geinventariseert. De Schrijver gaet t'scheep. Apen-kortswijl.
Foy-drincken op 't Schip. Tegenspoed in den aenvangh deeser Reys. Ellendige dorstlijdingh. Menschen-eeters. Travaden. 't Eyland de Kleyne Fortuyn. Andere Eylanden. Bedrieghlijckheyd der Maleyers, om de Hollanders in gevaer te brengen. Moeylijckheden op deese Reys. 't Varckens-hock. Brabants-hoedje. Toppers-hoedje. Poulo Banyang. Bantam van de Hollanders stormenderhand veroverd. Kort beright van den Oorlogh tusschen de Koninhg van Bantam, en sijnen jonghsten Soon: Welcke gelegenheyd de Hollanders op Batavia wel weeten aen te grijpen, om sigh meester van 't Koninghrijck Bantam te maecken. Ontmoetingh van eenige Vaertuygen met Hollandsche Vlaggen, die des Schrijvers Schip aen boord wilden leggen. 't Waeren selfs oock Hollanders. Wat sigh hier op toedroegh. Koomst te Batavia.

ALs ick my nu weer van Sillida in desselven Goud-Mijn Tambang had begeven, + wierd ick hoe langer hoe meerder afkeerigh van deese ongesonde Plaets. Waerom ick dan, tot op den tijd mijns vertrecks toe, veelerley Tijdkortingh ter hand nam. Eens reed ick, met 't nieuwe Opperhoofd de Mijn, te Paerd Landwaerts in na 't Bosch, om daer Elephanten op te soecken.

Alhoewel nu deesen onsen Toght te vergeefs was, wijl wy geene deeser groote Beesten konden vinden, soo genoten wy echter in deselve noch eenige vergenoegingh. + Wy passeerden verscheydene Rijs-velden, welcke Rijs hier in groote meenighte wast, gelijck in onse Landen 't Koorn. Desgelijcks Peper-Gaerden, niet onvermaecklijck t'aenschouwen.

Tweederley Peper is'er, ronde en lange. + De ronde werd gesaeyd en geplant niet verr' van de Zee-strand, op seer vet Land; en rijsd op by daer nevens gestoockene Stocken, gelijck in Duytschland de Wijn-stocken en de Hop. De Peper-bomen hebben veel' Uytschietsels, welcke, alsse niet aen andere Bomen, of Struycken, of Palen sigh konnen vast heghten, laegh langhs der aerden voortkruypen. Alsmen Asch en Mist ontrent haer leght, wassense veel hoger, als de by haer gestoockene Stocken. Hangen neerwaerts, gelijck de Hop, en geven binnens Iaers meenighten van Vrughten. + Neemen, nae gelegenheyd van de Grond, van Iaer tot Iaer toe of af. De Wortel, welcke deese Boom in d'aerde schiet, is vol kleyne taye Veeselen. De Bladeren sijn die van d'Aerdveyl niet ongelijck. Hebben in 't midden een breede Ader, waer uyt beydersijds veel kleyne Adertjens of Streepjens uytlopen. Sy wassen uyt de Knobbeltjens der Telgen; sijn uytwendigh gantsch groen, van binnen, of aen d'onderste sijde, maer bleeck-groen.

De Peper sit by geheele Bosjens of Trosjens nevens malkander; + welcke men niet alleen midden aen de Tacken, maer oock voor aen 't spits siet. Eerst sijnse groen; rijp geworden, swart. De rijpe Kor-

len werden in de Son gedrooghd; waer door dan haere swarte Huyd veele rimpelen bekoomd. Als nu dit geschied is, en de Peper sijne scharpheyd heeft verkreegen, soo werd deselve door de gantsche Weereld vervoerd.

Wanneer deese Huyd, noch varsch en groen, werd weghgenomen, soo ontstaet een bysonder slagh van Peper, genoemd de ronde witte; + welcke scharper, oock aengenamer by de Spijsen is, als de swarte; en van de voornaeme Lieden in Indien dickmael werd gebruyckt in plaets van Sout. Om deese ronde witte Peper te bekomen, leghtmen de rijpe Peper met haere swarte Huyd in Zee-water. In 't welck de gedaghte Huyd smeld, en haer lightlijck laet beneemen de witte Korlen, die men daer nae in de Son laet dorren.

De lange Peper wast voornaementlijck in Bengala, Malabar, en andere Asiatische Landen. + Deese Peper gebruycktmen hier niet tot spijs, maer alleen tot Artzeny; aldermeest tegens vergif; 't welckse ook kraghtigh weerstaet, en derhalven veel dierder als d'andere werd verkoght. Tusschen de Stam van deese en de vorige Peper is bynae geen onderscheyd; behalven dat de verwe en gedaente der blaederen yets verschild. De lange wast desgelijcks by geheele Bosjens, of Trosjens; aen taemlijck-lange Stengelen; die dickmael veele voghtigheyd in haer hebben. Als deselve vergaet, werden de Korlen wormsteeckigh. Sy brand immers soo seer op de tongh en in de keel, als de ronde.

Ick kan hier niet voorby gaen, den Leeser een kort beright te geven van de bysondere Begraefnis-Ceremonien der gestorvene Slaven, gelijck ick deselve heb waergenomen in den tijd mijns verblijfs by de Sillidaische Goud-mijn Tambang. + Als eens eenen deeser Slaven de Geest had gegeven, en van d'andere nae 't Graf wierd gebraght, droegense voor 't Lijck een gemaeckte Draeck op een lange Stock; welcke daer nae met een seer groot gejuygh en geschreeuw by 't Graf in de hooghte wierd geset.

Op een andere tijd stierf een getrouwde Slaef. + Sijne naegelaetene Vrouw settede, of veel meer leyde sigh by haeren dooden Man op d'openstaende Kist. Wierd dus met hem nae 't Graf gedraegen. Ondertusschen steldese sigh seer wangelaten aen. Ruckte 't hayr uyt haer hoofd; en riep dickmael haeren gestorvenen Man, even als ofse hem weer levendigh had willen maecken. In 't weer te rugg' keeren van 't Graf, wierdse, als onmaghtigh door hertenleed, van twee andere Slavinnen onder d'armen geleyd. 't Scheen, als ofse geduerigh door flauwte ter aerden neergesoncken sou hebben. + Dit maeckte my indaghtigh 't geen ick eens aen een Saxische seer schoone Vrouw heb gesien. Haren vry ouden Man was gestorven. By sijne begraefnis steldese sigh soo hoogh bedroefd en swack aen, datse oock van twee Dienstmaeghden moest ondersteund werden. Doch noch dien selven avond lietse by haer komen eenen, met wiense al langh by 't leven haers Mans had geboeleerd. Hier door gafse genoegh te kennen, dat al haere droefheyds-betooningh enckelijcke huygchelry en geveynsdheyd was.

By 't geval der gedaghte Slavin wierd my verseeckerd, dat de meeste deeser boosaerdige Swarte Natie by sulcke gelegenheden den eersten avond nae de dood haerer Mannen andere ten byslaep gebruycken. + Men vind oock by d'Indianen Dooden-beweeners; welcke aen sommige Plaetsen, soo haest yemand gestorven is, geroepen werden; en voor een geringe vereeringh (waer van hier boven alreeds yets geseght is) een wonderlijck gehuyl over den dooden weeten te maecken, sonder eenige traenen te laeten vallen. Dit getier duerd tot diep in de naght, oock wel tot aen den morgen; nae gelegenheyd dat de gestorvene en derselver Erfgenaemen rijck zijn.

De Slaven in 't Berghwerck, welcke meerendeel van Madagascar, Bengala, en andere Indische Oorden derwaerts werden gevoerd, moeten doen 't geense noyt geleerd hebben. + Werden echter in hare Lijf-eygenschap op geen barbaersche wijs gehandeld; noch tot onmaetigen arbeyd gedwongen; waer voorse haer oock van selfs gewislijck seer wel weeten te waghten. De beste Slaven voerdmen meë in de Mijnen, en werden verdeeld in seeckere Dagh en Naght-tijden, onder 't opsight der Berghlieden. + Sommige Slavinnen, hier toe afgeright, scheyden de Mineralen. Andere werden tot andere daer toe behorende wercken gebruyckt. Eenige moeten de noodwendige Levens-middelen, de Gereedschappen, en andere dingen, uyt de Mijns-Neder-Pagger, of oock van Sillida, den Bergh opwaerts draegen. Voor deesen haeren arbeyd bekomense yeder veerthien daegen soo veel geld, als genoegh is, om in dit Gewest haer selven te konnen onderhouden. + Hier voor kopense Rijs, Ooft, Visch, en onguere Buffels. Derselver Vleesch wrijvense met Peper, en laeten 't in de Son drogen, of veel meer dorren. Daer nae leggense 't, wanneerse 't eeten willen, op 't vyer te braeden. + Haeren Dranck (gelijck oock die van ons alle, terwijl wy hier waeren), is Water, seer helder van den Bergh afkomende; waer in men, wanneer 't gesoden is, op den bodem des Vats de klaere Salpeter kan sien, soo dick als de rugg' van een Mes. Derhalven oock niet te verwonderen staet, dat soo veel Europaeische Berghlieden en Slaven gestorven sijn, soo voor de tijd dat ick daer quam, als terwijl ick daer was.

De Houwlijcks-Ceremonien van de Slaven der E. E. Compagnie in de Mijn bestaen hier in. + Wanneer eene deeser Lijf-eygene gesind is, aen deese of die Slavin sigh te laeten trouwen, soo koomd hy, nevens sijne Bruyd, in 't Huys des Opperhoofds. Geeft sijn voorneemen aen een Officier te kennen; en bid, dat de by hem sijnde Slavin, welcke hy met d'eene hand vast houd, hem tot een Vrouw magh gegeven werden. Daer op word haer gevraeghd, of dit haerer beyder genegentheyd is? Ofse, als Echte Lieden, getrouwlijck sigh by malkander sullen houden? Geene haerer beyde sigh met andere sullen verlopen? De Compagnie getrouwlijck en vlijtigh dienen? Gewilligh sijn, om te verrighten alles watmen haer sal beveelen? Alsse nu dit, nevens noch meer andere haer voorgehoudene saecken, pleghtlijck hebben beloofd, moetense d'een d'ander de hand geven; en daer meë sijnse getrouwde Lieden.

Hier nae gebeurd het wel, + dat deese dus gehouwlijckte, wanneerse malkander ongetrouw werden, 't welck sigh vry dickmael toedraeghd, of niet t'saemen over een konnen komen, weer te rugg' gaen, en van malkander gescheyden willen zijn. Brengen oock ten dien eynde andere met haer, om sigh aen deselve op nieuws te laeten trouwen; doch sulcks werd haer niet lightlijck toegestaen. Ondertusschen geschied het meer als te veel, dat een Slaef, nevens sijne reghte Vrouw, noch met een andere, jae met noch meer Slavinnen, heymlijck te doen heeft. Waer tegens oock sijn Wijf wel met andere op een gelijcke wijs boeleert.

Kenmercklijck is 't in al d'Indianen, + ofse schoon, wegens 't afsterven der haere, of wegens bekomene Slaegen, nae alle schijn seer klaeghlijck en hertlijck weenen, datmen echter noyt een eenige traen uyt haer' oogen heeft sien komen. Met sonderlinge vlijt heb ick hier op aght gegeven by de Straf van de weghgeloopene en weerbekomene Slaven der Compagnie in dit Berghwerck; en noyt yet sulcks konnen gewaer werden.

Deese Tughtigingh is veel strenger, + als de geene welcke op Batavia werd geoeffend; en waer van ick voor deesen heb gehandeld. Daer ontrent gaetmen dus te werck. Eerstlijck werdense aen handen en voeten, met 't boven-ligchaem naeckt, aen een groote Pael vastgebonden. Dan van de Mandors (dit sijn de geene, welcke 't bevel over de Slaven in 't arbeyden hebben) met daer toe bereydde Roeden, in verscheydene deelen opgekloofd, om dies te scharpsnijdender te zijn, soo langh geslagen, tot dat 't bloed uyt de Huyd loopt, en datmen over al 't rauwe vleesch kan sien. Stracks daer op werden de wonden met scharpe Peeckel gewreven. By deese ongenaedige Slagen en groote smerten sal noch Vrouws noch Manspersoon een eenige traen storten: Waer over men sigh billijck te verwonderen, en sulcks de hardneckigheyd deeser verstockte Natie toe te schrijven heeft. Evenwel vindmen eenige Europaeers, die 't tegendeel willen beweeren: Gelijck ick dan oock van sommige heb gehoord, datse wel nu of dan eenige Bengaelsche Maeghden, doch die Hoeren waeren, hebben sien tranen uytgeven.

Onder meer andere onser Lijf-eygene by 't Berghwerck hadden wy oock een Slavin, + die, even als een Beest, aghter aen en over den Aers was voorsien met een korte Staert, als die van een Geyt. Dit slagh van wilde Menschen werden gebraght uyt 't Eyland Formosa.

Meest al d'Indianen sijn wel van een reght ligchaem; + geswind in 't lopen; seer ervaeren in 't Swemmen: Echter hebben seer weynige een dappere, kloeckmoedige Geest, of beleefde, vriendlijcke gebeerden. Hare Maeltijden verrigtense staende, gaende, of oock wel sittende op d'aerde, met over malkander geslagene Beenen. Gebruycken geene Lepelen, maer in derselver plaets haere t'saemgeboogene vier Vingeren. Wanneerse sullen drincken, settense de Kan of ander Vat niet aen den Mond, maer houdense om hoogh, en laeten alsoo 't water van selfs met een strael haer in den hals lopen. De Portugeezsche Spraeck, desgelijcks de Maleysche werd doorgaens in alle Gewesten van Oost-

Indien in handel en wandel gebruyckt, soo wel van d'Europaeische Natien, als van d'Indianen selfs.

Tot noch toe heb ick verhaeld 't geen ick dienstigh oordeelde den Leser bekend te maecken. + Ick kome nu tot de beschrijvingh mijner op nieuws aengevangene Reys. Eerst evenwel staet my noch dit te seggen. Soo haest d'Eed. Heer Commandeur Johan van Leenen (wiens langh uytblijven veroorsaeckt wierd door de Chaloup Neptunus, welcke hy ondertusschen met Monsr. Pleitner had verordonneert nae Batavia te gaen, om aldaer de Hooge Regeeringh bekend te maecken, niet alleen 't ongeluck van 't geblevene Schip 't Huys te Velsen, maer oock 't overlijden van de Heer Bergh-Hoofdman Benjamin Olitzsch) den 16. dito van Padangh vaerende, met de Chaloup de Laurier-Tack voor Sillida was aengekomen, liet hy my door een Ruyter voor hem roepen, met orde, dat ick het van my gehoudene Bergh-Protocol sou meë brengen. Noch dien selven dagh quam ick by hem; leverde hem 't begeerde over; verhaelde hem mondlijck des Heeren Bergh-Hoofdmans salige dood, en sijne laetste begeerte; gaf hem deselve oock schriftlijck; en versocht onderdaenighlijck, in naem van de jonge Theodorus Olitzsch, en voor mijn eygen persoon, ons, nevens 't geen de Berg-Hoofdman had naegelaeten, met 't eerst-afgaende Schip te willen afsenden om haer Hoogh-Ed. te Batavia, daer een Testament van de Heer Olitzsch in bewaeringh lagh.

Hier op deed de voorgedaghte Heer Commandeur van Leenen, + in de tegenwoordigheyd van verscheydene andere, een langh Gespreck; waer in hy oock seyde, dat de dood van de Heer Berg-Hoofdman hem seer leed was. En vermits ick, gelijck hy had gehoord, van desselven naegelaetene Mobilien de beste bewustheyd had, soo wou hy my ernstlijck hebben vermaend, hem van sijne naelaetenschap genoeghsaem en volkomen beright te geven. Belangende mijn versoeck, van nae Batavia te mogen vertrecken, met den jongen Olitzsch, 't selve sou my toegelaeten werden. Ten dien eynde kon ick my weer nae de Mijn begeven, en daer alles gereed maecken tot mijne wechreys. Hy (de Heer Commandeur) sou my, met sijnen by hem hebbenden Secretarius, ten eersten volgen: Gelijck dan oock den 20. dito geschiedde. Wy ontfingen hem, als onsen Commandeur, onder wiens bevel wy alle, nae de dood des Bergh-Hoofdmans, hadden gestaen, onder 't losbranden des Geschuts met alle behoorlijcke eerbiedigheyd; 't welck hy sigh oock seer wel liet gevallen.

Hier op stelde hy noch dien selven dagh op nieuws en opentlijck den Assayeur Vogel al de Bergh-Officieren, + Berghwerckers, Soldaten en Ambaghtslieden, by provisie, en tot op naerder orde van haer Hoogh-Ed. te Batavia, ten Hoofd des Berghwercks voor. Ontsloegh oock, op een ingeleverd Versoeck-schrift, zes ongesonde Berghlieden van haren Dienst: Welcke voornemens waeren, sigh met my nae 't Vaderland te begeven. Niet meer als drie derselve hebben haer ooghmerck bereyckt. De drie andere sijn op de Reys gestorven.

De welgedaghte Heer Commandeur besightighde in persoon al de

Mijns-Gereedschappen: + Desgelijcks oock in den Hof (of de Gaerde) 't Graf, waer in de Salige Bergh-Hoofdman geleght was. Beloofde daer-en-boven dat hy 't by d'eerste gelegenheyd met een Verwelfsel sou doen vercieren; gelijck oock naderhand geschied is; volgens de verseeckeringh, my voor ontrent negen Maenden gedaen van eenen uyt Oost-Indien komenden Vriend, de Lieutenant Mons. Scheeringh, van wien ick hier boven gewagh heb gemaeckt.

Als nu dit alles sigh by 't Berghwerck over dagh had toegedraegen, quam den avond aen. Derhalven de welgedaghte Heer Commandeur besloot, by ons t'overnaghten; alhoewel hy sulcke gantschlijck niet van meeningh was geweest, wegens den afkeer, welcke hy had van deese seer ongesonde plaets. + Noch dien selven avond liet hy my, door sijnen Secretarius, voor mijne gedane Diensten verder Avancement aenbieden, op 't Hoofd-Comptoir-Padang. Dus soght hy my, doch met mijne bewilligingh, noch langer op Sumatra te houden. Dit was reght de gelegenheyd geweest, om my, gelijck d'andere, ten vollen in 't Graf te helpen, op dat niemand der onse sijn Vaderland oyt weer had mogen aenschouwen.

't Gingh echter niet nae haeren wil: + Eensdeels, wijl selfs de Secretarius (die van Hamburgh, en my een sonderlingh Vriend was) my voor sijn Persoon, selfs niet wou raeden, langer op dese ongesonde plaets te blijven. Andersdeels, om dat mijn hert hier toe gantsch niet genegen was: En eyndlijck, vermits ick met een goed gemoed, sonder naedeel van den jongen Olitzsch, deese aenbiedingh niet kon aenvaerden. 'k Deed derhalven door de gedaghte Secretarius den Ed. Heer Commandeur onderdanighst bedancken voor d'aengeboodene bevoorderingh. Beval my ootmoedigh in desselven verdere gunstige genegenheyd; en versoght nochmael, boven de voorige gunsten my noch deese te willen bewijsen, dat my 't beloofde vertreck nae Batavia met'er daed bewillighd moght werden: En terstond wierd my sulcks toegestaen. De volgende dagh, den 21. dito, verliet de Heer Commandeur, onder lossingh van 't Canon, de Mijn der E. E. Compagnie. Begaf sigh met sijn Gevolgh nae Silida; en beval my, terwijl ick hem begeleydde, met den jongen Olitzsch, Kist en Goederen, 'sanderendaeghs hem te volgen, om met hem van daer nae Padang over te seylen.

Dit dus bekomen bevel veroorsaeckte in my een groote inwendige blijdschap: + En ick kon nu, tot mijn groot geluck, jae met daer-van-brengingh mijns levens, deese alderongesondste Plaets des gantschen Weerelds met eeren Adieu seggen. 't Geen ick, in de korte tijd, welcke ick my daer bevond, uytgestaen heb, wil ick door 't schrijven veeler woorden niet voorstellen. 't Is den Alweetenden God bekend.

't Was den 22. Juny, + als ick de Vrienden in de Sillidaische, een grooten Naem sonder Daed voerende Goud-Mijn Tambangh, 't Vaer-wel seyde; en haer niets hoger wenschte, als datse haest in gesondheyd my moghten volgen, indiense niet, gelijck haere Voorsaeten, wilden vallen in de kaecken des doods; die echter een seer magere beet aen haer sou bekomen hebben.

Dus vertrock ick, + begeleyd van 't Overhoofd Mons. Vogel; nae Sillida by den Ed. Heer Commandeur van Leenen; met wien ick, nevens den jongen Olitzsch, en sijns Vaders naegelatene Goederen, den 28. Juny, onder losbrandingh des Geschuts, in de Chaloup de Laurier-Tack, nae 't Hoofd- Comptoir Padang onder Seyl gingh. Onderwegen voeren wy voorby de Negery Trousang; daer de gedaghte Heer Commandeur van Sumatra in den Naem der E. E. Oost-Indische Compagnie, onlanghs geleeden, nae den geëyndighden Oorlogh met de Maleyers, eenen Keyser had gemaeckt over 't gewonnene Landschap Bayang.

Den 1. July quamen wy op de Reede voor Padangh; + daer de Heer Commandeur van de voornaemste, onder 't gedonder van 't Geschut, heerlijck ingehaeld wierd. Ick, en den jongen Olitzsch, wierden geherberghd in sijne Residentie. Aten oock, soo langh wy daer waeren, aen sijne Tafel, en wierden seer wel gehouden.

De volgende dagh ordonneerde de Heer Commandeur seeckere persoonen, + onder welcke ick oock begrepen was, om des overleedenen Berg-Hoofdmans naegelatene en in Kisten verzeegelde, oock dus meëgebraghte Goederen t'Inventariseeren; 't welck geschiedde. Naederhand wierden de gedaghte Mobilia weer aen 't Iaght Sillida geleverd, om deselve meë nae Batavia over te voeren. Ondertusschen was men beesigh, om d'Origineele Brieven, welcke met 't Iaght Sillida nae Batavia aen haere Hoogh-Edele souden afgaen, te vervaerdigen.

Als deese geschreven waeren, + en ick al te vooren van de Heer Commandeur afscheyd genomen, oock hem in den naem des jongen Olitzsch voor alle genootene hooge gunsten onderdanighlijck bedanckt had, gingh ick met mijnen my toebetrouwden, onder begeleydingh van eenige ons toegeordonneerde persoonen, met een Chaloup den 11. nae 't Iaght Sillida; daer ick in de Cajuyt gelogeert, en geduerende de gantsche Reys getracteert wierd. In 't afvaeren op de Rivier van Padangh veroorsaeckten ons d'Apen, + welcke sigh in groote meenighten onthouden op de hooge meerendeel kaele Bergen, veelerley kortswijlen, door haer huppelen, danssen, en andere belagchlijcke grillen. Haere Iongen draegense op den hals, en springen'er meë van d'eene Boom op d'andre, sonder haer eenighsins te beschadigen.

Op dit Apen-tijdverdrijf volghde (nae gedane Monsteringh des Scheeps-volcks, in alles negenendertigh koppen sterck); kortswijl onser Padanghsche Gecommitteerde (gelijckmense hier noemd); bestaende in 't dapper omdrincken op een geluckige Reys; + waer by noch andere Oost-Indische Scheeps-ydelheden gingen; en daer in sy, schoon wy alreeds onder Seyl waeren, soo langh voortvoeren, dat de noodwendigheyd, om ongeluck te verhoeden, wel vereyscht sou hebben, dese Gasten aen Touwen overboord in haere Chaloupen neer te laten.

Den 12. dito kregen wy Sillida en Poulo Chinco in 't gesight. + De Heer Sylvius sond van Poulo af een Maleysch Vaertuygh met Brieven aen ons boord; vermits onsen Schipper orde had, Poulo Chinco niet aen te doen, tegens alle oude gewoonte. D'oorsaeck hier van was,

dat de Heer Commandeur van Leenen met den Heer Sylvius in geen goed verstand stond. Tot op den 18. dito hadden wy een seer sleghten voortgang; + en moesten, wegens Tegenwinden, dickmael 't Ancker uytwerpen. Wy stonden gantschlijck in vermoeden, dat wy van onse nu begonnene Reys weer te rugg' nae Padang souden moeten keeren. Tot dit verdriet quam noch een ander; te weeten, dat wy, wegens de meenighte des Volcks op sulck een kleyn Schip, grooten dorst leeden. Doch eyndlijck kreegen wy niet alleen een goede Wind, en wat beeter voortgangh, maer oock een aengenaemen en van ons soo seer gewenschten Regen; welcke wy alle, ter oorsaeck van onsen dorst, in uytgespannene Doecken opvingen, en met dit Water onse matte herten verquickten.

Ick kan hier vrymoedigh seggen, + dat ick op de Reys uyt Holland nae Oost-Indien onder de Linie Aequinoctial (alhoewel 't hier dickmael oock sleght genoegh gesteld was) noyt sulck een geweldigen dorst heb behoeven te lijden, als op dit droevige Iaght Sillida. In deese nood heb ick my dickmael geluckigh geaght, als ick 't Rantsoen van onse Schut (des Schippers Hond) bestaende in een weynigh stinckend Regenwater, vol Wormen, hem heymlijck moght af-leenen, om daer meë mijnen onlijdlijcken dorst wat te stillen. Geen Mensch, behalven die'er selfs ervaerenheyd van heeft, kan weeten of geloven, wat voor een ellendige ellende de dorstlijdingh is.

Den 19. dito passeerden wy 't Hooge Geberght van Sumatra, genoemd Sillebar; en den 23. dito 't Eyland Engano, 't welck werd bewoond van Menschen-eeters. + Gelijck dan oock aen seecker Oord van 't Eyland Sumatra noch eenige Barbaersche Volckeren werden geseght te woonen, die 't vleesch haerer vyanden, gantsch rauw, soo alsse haer verslaegen hebben, met Sout en Peper, 't welckse ten dien eynde altijd by haer draegen, verslinden.

Wy hadden in dit Gewest groote Travaden; welcke aenhielden tot den 30. dito, wanneer wy passeerden 't kleyne Eyland, genoemd de Kleyne Fortuyn, 't welck voor den mond der Straet van Sunda leght. + Den 3. van Augustus quaemen wy, alhoewel seer beswaerlijck, wegens de tegenwind en stercke Stroom, welcke tegens ons aengingh, in de genoemde Straet de la Sunda, + daer wy eerst 't Keysers-Eyland voorby voeren; en vonden hier noch geen Ancker-grond; derhalven seylden'er oock weynigh aen, dat ons de sterck-gaende Stroom niet weer uyt de Straet in d'opene Zee dreef. Indien sulcks geschied waere, soo hadden wy buyten twijffel onse Reys weer te rugg' nae Padang moeten neemen. Eyndlijck echter, + nae dat wy den 6. dito 't Eyland Schlepsee (of Sibbesee) aen Stierboord hadden sien leggen, bequamen wy den 9. onder drie kleyne Eylanden, genoemd de Drie Broeders, dight by de vaste Wal van Sumatra, Ancker-grond.

D'Inwoners des Lands lieten een witte Vlagg' waeyen, + ten teecken datse onse Vrienden waeren, en wy sonder eenige schroom by haer mogten komen. Wy deeden desgelijcks op ons Schip. Vonden evenwel goed, dat niemand van ons met de Boot aen Land sou vaeren, onaen-

gesien ons niet alleen varsch Water, maer oock andere Leef-tocht ontbrack. Want wy derfden de Maleyers, op haer gegeven Vreedens en Vrienden-teecken, weynigh vertrouwen; wijl wy niet wisten, of 't tusschen den Koningh van Bantam en de Compagnie Vreede of Oorlogh was. + Doch wel haest quaemen eenige Maleysche Vaertuygen met vervarsschingen, als Hoenderen, Pinang, Pisang, en Cocos-noten by ons aen Boord. Deese Swarte Apen wilden haere Waeren voor geen Hollandsch geld geven; maer wel voor Spaensche Matten; of vermangelen tegens Messen, Lijnwaed, en andere diergelijcke dingen. Sy versochten oock aen onse Schipper, dat hy de Boot nae Land sou senden, om Water te laeten haelen. Op onse gedaene vraegen wistense (volgens haer schelmaghtigh antwoord) van geenen Krijgh tusschen de Hollanders en de Koningh van Bantam; waer van wy echter haest het tegendeel vernaemen.

Onse Schipper sond eene deese Vaertuygen met Brieven nae Bantam, + aen 't Hollandsch Comptoir, om aldaer onse aenkomst bekend te maecken. Ondertusschen deeden wy ons best met een Werp-Anker, om 't Schip, wegens de stercke ons tegens-lopende Stroom, onder de Wal op te haelen. Waerdoor wy oock den 16. dito 't Varckens-hock bereyckten. + Geduerende deese tijd sijn wy wel dickmael onder Seyl gegaen, doch konden niets met allen voorderen. Iae meest verlooren wy hier door in eenen halven dagh meer, als wy met ons Werp-Ancker in twee of drie daegen met soo groote moeyte gewonnen hadden. Altijd hielden wy Cracatan, Schlepsee, 't Varckens-hock, en Dwars in den wegh, in ons gesight. + Welck laetste Eyland wy den 17. dito met Gods bystand passeerden; en quaemen daer op by Brabands-hoedje ten Ancker. Wonden 't selve weer op; en voeren 'sanderen daeghs Toppers-hoedje; oock den Hoeck van Bantam, voorby.

In de Bay deeser Stad saegen wy thien Scheepen leggen, + onder welke d'Admirael de Princen-Vlagh liet waeyen. Hier uyt namen wy een sterck vermoeden op, dat Bantam of van de Hollanders belegerd, of alreeds in derselver geweld sijn moest. Oock bequaemen wy hier van den 19. dito een verseeckerd beright, als wy Poulo Banyang waeren gepasseert, welckvan een Hollandsch Schipper, die niet verr' van dit Eyland met sijn Schip op de Brandwaght lagh. + Hy verhaelde ons, dat Bantam alreeds in de Maend April van 't Krijghsvolck der Compagnie op Batavia stormenderhand was ingenomen. Evenwel duerde den Oorlogh noch met den ouden Koningh van Bantam. Derhalven waerschouwde hy ons, dat wy geene, noch Javaensche noch andere Vaertuygen, welcke gintsch en herwaerts in de Straet van Sunda kruysteden, by ons aen boord souden laeten komen. D'oude Koningh met sijnen Aenhangh had sigh ses uyren weghs van Bantam nae Tardeasse, een wel-gesterckte Plaets, begeven, om aldaer af te waghten, wat de Hollanders verder souden willen ter hand trecken.

De waere oorsaeck deeses Oorloghs sou (gelijckmen my voor gewis heeft beright) de volgende zijn. +

De Koningh van Bantam had den jonghsten sijner twee Soonen den oudsten in de Regeeringh willen voor-trecken: + Derhalven even dese jonge Prins, om sigh dies te vaster van de Stad Bantam te verseeckeren, midden in deselve een Fort, of Sterckte, deed bouwen. Deese onderneemingh veroorsaeckte in sijnen Broeder een Arghwaen, sulcker wijs dat hy by de Koningin sijne Vrouw Moeder (die deesen Prins gunstiger was als den jonghsten, reght anders als de Vader) aenhield, den Koningh daer heenen te willen beweegen, dat hem, als reghtmatige Erfgenaem, 't Koninghrijck, na de Vaderlijcke dood, en niet den jongsten, moght bestemd werden.

Deese deede, + of veel meer begeerte der Koningin, werckte soo veel uyt by den Koningh, dat hy een besluyt nam, om sijne gedaene Belofte aen den jongen Prins, belangende de Regeeringh, te weerroepen, en om verr' te stooten. Deesen wierd dit sijn voorneemen tijdlijck ontdeckt. Derhalven begaf hy sigh in aller yl op sijn nieuw-gebouwd Fort, met genoeghsaeme Manschap voorsien. Daer op wierd hy van de Koningh sijnen Vader, en de Prins sijnen Broeder, opentlijck verklaerd voor een Rebel, een Weerspannelingh; oock eyndlijck van haer in 't gedaghte Fort belegerd.

De jonge Vorst had alreeds te voren sijne gelegentheyd en naeckend gevaer schriftlijck bekend gemaeckt aen den Gouverneur Generael en Raed van Indien op Batavia; + en gebeeden, dat de Hollandsche Oost-Indische Compagnie hem te hulp wou komen. De Heeren der Hooge Nederlandsche Regeeringh op Batavia waren niet traegh, dese kans waer te nemen; wijlse al langh op de Stad Bantam hadden gevlamd, doch noyt de gelegenheyd bequaem konnen vinden. Binnen weynigh tijds haddense een goed getal Scheepen gereed; diese, met genoeghsaem Krijghsvolck voorsien, onder 't Commando des Major Monsr. S. Andreae Martini, nae Bantam afvaerdighden; om den jongen Prins tegens sijnen Vader en oudsten Broeder by te staen. Welcke Stad dan oock, op de voorgedaghte wijs, in de Maend April deeses lopenden Iaers van de Hollanders stormenderhand wierd ingenomen; + en alles daer in om verr' geworpen. In plaets des ouden Koninghs, die nevens d'oudste Prins de vlught had genoomen, steldense den jongen Prins ten Koningh des Rijcks aen. De Stad en 't Fort, oock d'andere Plaetsen, besettendese met Hollandsche Guarnisoenen: D'Engelsche, Fransche en Deensche Comptoiren te Bantam wierden afgeschaft. Dus maecktense sigh in een seer korte tijd volkomen meester van alles. Lightlijck is hier uyt af te neemen, dat de tegenwoordigh-regeerende Koningh van Bantam alleen een Compagnies-Koning is, gelijck als dien van Tarnate.

Den 22. dito gingen wy weer van Poulo Banyang onder Seyl, + om onsen wegh te vervoorderen. 's Naghts ontrent ten een uyr quaemen elf Backeleys-Prauwen ('t sijn Javaensche Tinangen), met Hollandsche Vlaggen en Wimpelen, nae ons Schip toe seylen. Terstond maeckten wy ons indaghtigh de voorheenen gemelde Waerschouwingh des Schippers, die aen ons boord was geweest; hielden deese Aenkomelingen

voor Volck des ouden Koninghs van Bantam, en derhalven voor vyanden.

Stracks wierd op alles orde gesteld; + met ter handneemingh van alle noodige verweeringhs-middelen, om de naerderende vyandlijcke Javanen (soo wy meenden) te weerstaen: Gelijck wy dan oock met'erdaed deeden; nae dat wy haer hadden toegeroepen, en gewaerschouwd, af te wijcken. Beyde uyt Snaphanen en uyt grof Geschut gaven wy dapper vyer op haer; onaengesien sy luyde genoegh schreeuwden: Schiet niet, schiet niet; wy sijn Hollanders. Hier door waerense gedwongen, weer nae haere Leghplaets te keeren. De volgende morgen (want wy laegen op Ancker) quam een Hoecker, met ses kleyne Stucken voorsien, en die de Princen-Vlagg' liet waeyen, nevens een kleyn Vaertuygh, weer nae ons toe seylen. Nae alle schijn soght hy ons aen boort te leggen. Wy hadden een vliegend gerught gehoord, dat de Javanen een diergelijcke Hoecker de Hollanders ontnomen, en haer daer van meester gemaeckt hadden. Hielden derhalven op nieuws voor geraedsaem, deese Gast, even als d'eerste, door geweld-plegingh van ons af te houden; te meer, wijl 't ons noch aen Volck, noch aen Moed, noch aen Kruyd en Lood ontbrack.

Wy begroeteden dan deese Vreede-verstoorders op haer' aenkoomst met eenige Canon-schoten, + en dwongen haer hier door, buyten bereyck van ons Geschut op Ancker te gaen leggen. Stracks daer nae quamen in een kleyn Vaertuygh drie of vier persoonen aen ons boord; en berighteden ons, tot onse groote droefheyd, dat niet alleen de gedaghte Backeleys-Prauwen, maer oock deesen Hoecker, t'saemen beset waeren met Hollanders, en verordonneert, om de Javanen, door d'oude Koningh van Bantam op Roof uytgesonden, en die geduerigh in de Straet van Sunda kruysteden, op te soecken, en te veroveren of te verderven.

Derhalven beschuldighden ons deese van haeren Admirael afgesondene personen, + dat wy seer onbillijck en onbedaght hadden gehandeld, in haer vyandlijck te bejegenen, vermits wy wel hadden gesien datse Hollandsche Vlaggen lieten waeyen. Wy maeckten over haer' aenklaght weynigh swaerigheyd; want alleen dit verontschuldighde ons genoegh, datse, tegens alle Scheeps-gebruyck, met geweld, en dat noch by naght, ons aen boord hadden willen leggen.

Den 23. dito quaemen wy op de Reede voor Batavia aen. + Onse Schipper deed terstond van 't geen gebeurd was volkomen beright aen den Ed. Heere Gouverneur Generael: Die ons vyandlijck bedrijf tegens de gemelde Vaertuygen ten vollen billijckte, en seer wel daer meë te vreeden was; gelijck wy dan oock al te voren ons hadden ingebeeld, dat onse daed sou gehouden werden voor welgedaen. Naederhand heeft my een goed Vriend op Batavia, die dit geheele Werck selfs meë bygewoond had, in goed vertrouwen verhaeld, dat op de Backeleys-Prauwen aght persoonen doodgeschoten, + en vier swaerlijck gequetst waeren geworden. Dit is dus 't eynd onser Sumatrische Reys.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen