Logo DBNL
Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686 (1694)

Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686

(1694)–Christoph Frick, Elias Hesse, Christophorus Schweitzer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

VII. Hoofd-stuck.

Snooden aert der Inwoonders van Sumatra. Religie. Spraeck. Huysen. De Schrijver getracteert in 't Huys van een kleyn Koninghje, of Orankay. Maleysche Jonckvrouwen. In wat voor Spijs dit Koninglijck Tractament bestond. Regeeringh der Koningen in Sumatra. Sleghte Huyshoudingh der Sumatranen. Vrughten des Lands. Die-
ren. 't Dier Orang Oetangh seer vreemd. Vischrijke Rivieren. Vyandlijcke rebelly der Maleyers. By de Negery Bayang geslagen. De Maleyers maecken de Hollanders noch twee Berghwercken bekend; en wat daer op gevolghd is. 't Schip 't Huys te Velsen, uyt Sumatra nae Batavia gesonden, stoot tegens een Klip. De meeste Goederen noch geberghd. Sieckte des Bergh-Hoofdmans. Neemd geduerigh toe. Sterft eyndlijck. Met hoedaenige pleghtlijckheden 't Lijck van deesen Heer Olitzsch op Poulo Chinco ter aerden wierd besteld. Sijn onmundigh Soontje onsen Schrijver aenbevolen; die om sijn vertreck van hier aenhoud. De Negery Sillida. Een Orankay door de Compagnie hier ten Gouverneur gesteld. Seer groote Trommel in sijn Huys. Malabaersche Dansserinnen. Lange ooren, een groote schoonheyd. Ontught der Indiaensche Vrouwspersonen, alreeds van haer aght Jaeren af. Onkuysheyd der Europaeers in Indien. Moetense dier genoegh betaelen. Beright van 't bedrijf der Indiaensche Dansserinnen, op een Gastmael t'Amadabad, aengesteld door den Gouverneur. Ellendigh Schouwspel, van hem op 't selve ontrent een deel Dansseressen aengesteld. Levendige verbrandigh der Vrouwen met haere doode Mannen. Wonderlijcke Leeringen, van der Vrouwen gehoorsaemheyd tegens haere Mannen. Aenmercklijck Voorbeeld van een vrywillige verbrandingh eener voorname Vrouw te Cambaya, en hoe 't daer by toegingh. Waerom deese Vrouw-verbrandingh ingevoerd is.

OM nu mijne Reys-beschrijvingh weer te vervolgen, + sal ick beginnen met een Beright van d'Inwooners deeses Gewests. Die van Sumatra sijn in 't gemeen Swart, gelijck de Javanen: Oock seer boosaerdigh, trots, hooghmoedigh, ongetrouw, woest en bedrieghlijck; niet minder moorddaedigh en wreveligh. Weynigh wercks maeckense, van haer woord te breecken, en weer af te vallen van de Verbonden, met haer opgereght: Waer van wy noch heden de Voorbeelden voor oogen hebben.

Daer-en-boven sijnse geswoorne vyanden des Christlijcken Geloofs; + en veraghten alle uytlandsche Volckeren. Voortijds warense Heydenen; doch naederhand hebbense, door bepratingh en aendringingh der Mooren, de Mahometaensche Leere aengenomen. + Doorgaens werd by haer gesproocken d'aengenaem-luydende Malleische Tael; gelijck byna in alle Landschappen van Indien. + Haere Huysen en Tempelen staen op Stutten, of Palen. Sijn gebouwd van Bamboes-Ried; gedeckt met Bladeren van Palmboomen: De Kameren beleght met Matten.

Deese haere Huysen sijn gemeenlijck opgereght onder Schaduwlijcke

Cocos-Bomen. + Dus ben ick, nevens eenen onser Assayeurs, die de Malleysche Spraeck verstond, geweest in soodanigh een Woningh, in een niet verr' van onse Mijn gelegene Negery, toebehoorende een kleyne Koningh, of veel meer een Orankai; en wierd daer getracteert. Soo haest wy van buyten op eenige Sporten waeren opgeklautert tot sijn Pallais, 't welck op eenige Palen stond, nodighde hy ons, naest hem op de neergespreyde Matten te gaen sitten; waer ontrent wy niet weygerigh waeren. Stracks quam Pynang voor den dagh. Terwijl de Maeltijd bereyd wierd, gingen wy de Negery op en neer. Besaegen alles seer nauw, doch vonden niets 't welck ons kon vergenoegen. + Echter hadden wy eenige speculatien op de Malleische Ionckvrouwen, welcke ons bejegenden; en die soo gantsch onvriendlijck, soo leelijck van aengesight niet waeren, als ick my van haer had ingebeeld, alhoewel haere verwe sigh vergeleeck met die van d'Olijven, en d'Ooren, welcke veele tot op de Schouderen hangen, een seldsaeme aenschouwingh geven.

Hier nae begaven wy ons weer by den gedaghten Koningh; + die, geduerende ons afsijn, een kleyn rond Tafeltjen had laeten decken. Deed hier op van sijne Dochter, een jonge Princes van veerthien of vijfthien Iaeren, opdragen een Porcellaine Schotel, bedeckt met een Serviët van geele Sijde, met Goud doorwerckt. Rondom de Schotel wierden geset andere kleyne kopjens, gevuld met de soo genoemde Malleysche Kerrikerry. Doe wierden wy van den Koningh genodighd, te gaen sitten; 't welck oock van ons gedaen wierd, sonder veel Complimenten te maecken. Hier staet te weeten, dat noch hy noch eenige andere met ons aten, wijl sulcks tegens haeren Alcoran sou gestreden hebben.

'k Had seer groot verlangen, + om te mogen weeten, wat voor een Compost in de bedeckte Schotel was. Aldereerst openden wy deselve; doch vonden'er niet anders in, als gekoockte drooge Rijs, in plaets van Brood. De Koningh, die dight by ons op een Mat sat, parstede ons om t'eeten; liet ons oock afsonderlijck een Vat, met Water gevuld, aenbrengen. Ons wierden noch Messen noch Lepelen voorgeleght. Wy hadden'er oock doemaels geen by ons; derhalven wy onse Vingeren, wat t'saemgeboogen, moesten gebruycken. Wy hielden ons niet langh aen Tafel. Nae dat de Princes voor haere moeyte een Vergeldingh van ons had bekomen, namen wy een hoflijck afscheyd van deesen Vorst: Bedanckten hem voor d'ontfangene eer; met vriendlijck versoeck, dat de Heer Koningh, nevens de Princes, ons d'eere geliefden te doen, van ons in de Mijn te komen besoecken: 't Welck hy oock (doch sonder sijne Dochter, die seer schaemaghtigh was, meë te brengen) dickmael deed.

Sulcke Koningen weet ick nergens beeter by te vergelijcken, + als by onse Dorp-Schouten in Duytschland. Echter werdense van de Malleyers seer hoogh ontsien en geëerbiedighd: Gelijck dan oock doorgaens van de Koningen en Vorsten in Sumatra een Tyrannische Heerschappy werd gevoerd. Meer regeerense door geweld, als door en met liefde haerer Onderdanen.

De Sumatranen nemen, + op toelaetingh des Alcorans, soo veele Wijven alsse willen: Doch alleen eene onder deselve heeft 't hooghste bewind over de Huyssaecken. Voorname Vrouwen laeten sigh seer selden op de Straet sien. Haere levens-middelen bestaen in Rijs, Visch, Cocos-Noten, en Moes-pottagie. Haere Huyshoudingh, gelijck alreeds gehoord is, heeft niet veel omslagh, en is seer sleght. Nae de wijs der Indianen weetense haer met seer weynigh te behelpen, en daer by sigh lustigh te maecken. Haere Landeryen brengen noch Tarwe noch Rogg' voort, + doch seer veel Rijs; oock Padi, of Garst voor de Paerden; Suycker, Honigh, Wasch, en allerley Indiaensche Vrughten; maer insonderheyd sulck een groote meenighte van Peper, datmen Iaerlijcks veele Scheepen met deselve bevraght, en van daer vervoerd.

In de veelvoudige Wildernissen vindmen een groot getal Elephanten, + Rhinoceren, Tijgers, Wilde Varckens, Apen, Orang Oetang, genoemd wilde Bosch-goden, en groote Slangen.

D'Orang Oetang sijn in grootte, gestalte en verstand de Menschen bynae gelijckvormigh; + doch over den rugg' en de lendenen geheel hayrigh; voor gantsch kael. De Wijfjens hebben voor aen 't ligchaem gelijck als twee Borsten. 't Aengesight is vol hayr. De Neus ingebogen. Hebben Ooren als die van een Mensch. Voorts sijnse seer sterck, geswind en stout. Ontrent 't Berghwerck onthielden'er sigh veele. En gemeenlijck, als een Onweer stond te komen, lietense sigh sien en hooren met een groot geschreeuw en Alarm. Sy gaen op d'aghterste Beenen, en derven sigh wel tegens een Man aenstellen. Boven maeten geyl sijnse, en seer begeerigh nae Vrouwspersoonen; derhalven deselve met seer groot gevaer door de Bosschen gaen; wijlse dickmael van deese Dieren overweldighd en beswangerd werden.

In de Stroom vanghdmen groote Crocodillen. + De voornaemste Rivieren by Sillebar, Achin, Podang, Jambay, Palimban, Paros en Manicabo, sijn seer Vischrijck; en deselve werden besoght van veele Asiatische Volckeren, wegens de Peperhandel.

Onder de Maleyers vindmen allerley Handwerckers en treflijcke Konstenaers, + als, Koper, Yser, Goud en Silver-Smeeden; oock konstrijcke Wapen, Krissen, Spiessen en Assagayen-maeckers. Sijn desgelijcks eenighsins ervaeren in de Geschut-gietery; doch haer werck valt groof en onvormlijck. Van Koper en diergelijke Stoffen bereydense allerley Huysraed. De Maleyers maecken haer Water noyt staende. Dit werd oock door geheel Indien voor een groote schande gehouden. + Maer alsse genoodsaeckt sijn dit te doen, buckense sigh gantsch ter aerde neer. Dus veel van't Eyland Sumatra, welcker Inwooners in veele dingen met met de Javanen over-een-komen.

Eer noch van ons Volck de Zeege voor Bayang bekomen, en goede toebereydingh gemaeckt was, + om de vyanden (welcke aen een seer voordelige Post stonden; sigh oock dickmael dapper lieten hooren uyt de vier van haer bekomene Veld-Stucken) aen te grijpen, vielen de

Bayangsche Maleyers op den 17. dito 'snaghts aen op onse Mijns-Neder-Pagger; doch wierden door de losbrandingh des Geschuts, 't welck op haer aenkoomst nae haer toe geright stond, weer over 't Geberght nae haer Leger te rugg' geweesen. Waer op onse geheele Maght den 24. nae den vyand marcheerde: + Den selven oock stracks in den eersten Aenval dapper en geluckigh in de vlught sloegh: De Negeryen Bayang en Lompo in brand stack; en 't gantsch Land daer ontrent verwoestede. Die in de vlught betrapt, of aghtergebleven waeren, wierden neergehouwen, en de gedaghte vier Veld-stucken weer veroverd. Maer vermits de vyand sigh op en in 't Geberght begeven had, 't welck als Hemel-hoogh was, soo kon hy niet verder vervolghd werden.

Dus heeft den Oorlogh, van de Compagnie tegens de Maleyers gevoerd, + in weynigh tijds een geluckigen uytgangh bekomen. Daer nae sijn al de Volckeren, by deese uytvoeringh geweest, weer t'scheep gebraght; met den Heer Commandeur van de Bayanghsche Reede nae 't Hoofd-Comptoir Padang onder Seyl gegaen, en binnen weynige daegen daer voorspoedigh aengekomen. Deese gewenschte Victorie deed de gedaghte Heer Commandeur door Brieven, met een Expressen afgevaerdighd, den Heere Bergh-Hoofdman Benjamin Olitzsch bekend maecken: Die daer op al 't Geschut in d'Over en Neder-Mijns-Pagger, ten teecken der Zeege, deed losbranden.

Stracks daer nae wierd oock 't Schip Nieuw-Middelburgh geordonneert, nae Batavia te gaen; + om aldaer de Compagnie te verwittigen, niet alleen de verkreegene overwinningh, maer oock den sleghten staet des Berghwercks, voorgesteld in de Berighten van de Heer Bergh-Directeur Olitzsch. By welcke hy oock haere Hoogh-Eedele aenschreef, dat hy voorgenomen had, met 't eerste weer afvaerende Schip in persoon nae Batavia te komen; als die oordeelde, dat dit Berghwerck in 't toekomende seer wel kon besteld en waergenomen werden van een Bergh-meester, sonder dat daer een Bergh-Hoofdman nodigh was: Waer meë oock de vry groote en dubbele Besoldingh kon verspaerd werden.

Nae de gemaeckte Vreede met de Maleyers wierd ons van deselve geseght, + dat met de veroveringh van Bayang en Trousang d'E. Compagnie waeren toegevallen noch twee verscheydene Berghwercken, welcke d'Inwooners tot noch toe verborgen hadden gehouden. Men wist wel, dat in deese en andere dingen de Maleyers niet veel geloof was te geven. Echter hieldmen hooghnoodigh, 't voordeel onser Heeren Principalen in alles te soecken, en daer ontrent niets te versuymen. Derhalven wierd beslooten, seeckere persoonen nae Padang aen den Heer Commandeur af te vaerdigen, om aldaer, wegens deese Mijnen, op nauwer ondersoeck, naerder kondschap te mogen bekomen.

Ten deesen eynde wierden van den Bergh-Directeur Olitzsch derwaerts gesonden Monsr. Pleitner, Bergh-meester, en ick, als Bergh-Schrijver. Den tweeden van Maert gingen wy van de Sillidaische Goud-Mijn Tambang af nae Poulo Chinco. Van daer seylden wy in een Maleysch Vaertuygh nae Padang.

Alhoewel nu deese gintsch en herwaerts-reys niet langer als aght dagen duerde, + wijl Padang niet meer als 12. Mijlen van Poulo Chinco leght, soo moesten wy echter seer grooten dorst lijden, wegens d'onverdraeghlijcke hitte. Boven dit was 't Maleische Vaertuygh soodaenigh gesteld, dat geen twee persoonen nevens malkander konden sitten. Waerom wy oock dies te meer de groote hitte der Son van boven af op onse hoofden en gantsche ligchaemen gevoelden. Want behalven de sleghte gelegentheyd in 't Schip, konden wy ons oock van geen Sonne-schermen bedienen.

By onse aenkoomst op Padang, (een Vestingh van vier Aerdene Bolwercken, op d'eene sijde omringhd van een Moeras) droncken wy soo veel Water in 't lijf, om onse gantsch versmaghtede herten daer meë te verquicken, dat ick, voor mijn deel, daer door gelijck als de dood in de kaecken viel. + Oock daght ick niet anders, als dat deese ongesonde Plaets (welcke twee Graeden besuyden de Linie Aequinoctial legt; waer uyt men d'onuytspreecklijcke hitte lightlijck kan afneemen), mijn Kerckhof sou zijn. Evenwel wierd ick, door de Godlijcke hulp, en de voorsightigheyd des Geneesmeesters, in een korte tijd tot soo verr' weer hersteld, dat wy, van den E. Heer Commandeur ons afscheyd bekomen hebbende, onse Reys nae Poulo konden voortsetten. De gemelde Heer Commandeur beloofde, alles te sullen doen, wat tot des Heeren Bergh-Hoofdmans vergenoegen en voordeel der E. Compagnie kon strecken.

Begaf sigh oock den 22. May in eygener persoon met een goed getal Soldaten nae Trousang: + En liet door een Brief den Heer Bergh-Hoofdman Olitzsch sijn aenkoomst aldaer weeten. Versoght daerenboven eenige Gedeputeerde, om de Mijnen van Bayang en Trousang te besightigen. Terstond wierden eenige persoonen, en onder deselve een Assayeur, derwaerts afgevaerdighd: Welcke met een diergelijck Maleysch Vaertuygh, als waer in wy overgevaeren waeren, onder Seyl gingen. Sy ondersoghten behoorlijck den eenen Bergh der beroemde Mijn; doch vonden'er, tegens hoop, niets van waerde in. Dus quaemen onse afgesondene Berghlieden sonder eenige goede verrightingh weer te rugg'. Ondertusschen haddense seer veel te klaegen en te seggen over en van d'uytgestaene ongelegenheyd op 't Maleysche Vaertuygh; en d'ongelooflijck-groote meenighte van Muggen, welcke haer, door haere steecken, seer leelijck hadden toegesteld.

Hier uyt bleeck ons genoeghsaem, + de leugenaghtigheyd en bedrieghlijckheyd der Maleyers. Waer over wy ons te minder te verwonderen hadden, wijl dit Volck allerweegen de naem heeft, van Leugenaers en Bedriegers te zijn.

Korts hier nae quam ons beright toe, dat 't Schip' t Huys te Velsen, + onlanghs geleeden van de Heer Commandeur op Padang nae Batavia afgevaerdighd, en waer meë oock de Heer Bergh-Hoofdman Olitzsch den Bergh-meester, Monsr. Pleitner, nevens 't Bergh-Protocol, aen de Compagnie te Batavia had gesonden, den 23. dito tusschen Poulo Chinco

en Indapour, een halve Mijl van de Wal, vroegh in de Dagh-Waght, was vastgeraeckt op een Klip, in de Zee-kaerten onbekend. + Deese droevige tijdingh wierd te Poulo gebraght door een Opper-Stierman; en 't Opperhoofd aldaer versoght, dat al de Maleysche Vaertuygen, welcke te bekomen waeren, op-ontbooden, en nae 't gestrandde Schip gesonden moghten werden; op dat noch alsoo de Goederen der Compagnie (waer onder oock wierden geteld 38. Vaten gesorteerde Mineralen) moghten geberght en behouden werden nae vermogen. Flucks wierd dit in 't werck gesteld; en dus sijn noch de meeste Waeren gereddet, en nae Poulo overgebraght. Waer nae 't Schip in brand wierd gestoocken.

Over dit ellendigh ongeval, + weervaeren sulck een geweesen koftlijck, maer nu gantsch vernietighd Schip, waer op, als 't nae Batavia sou afvaeren, de Heer Bergh-Hoofdman Olitzsch selfs had voorgenomen te gaen, kreegh hy sulck een schrick en ontroeringh, dat sijn' onpaslijkheyd (wijl hy buyten dit sigh soo weynigh als alle ander Europaeers tot dit ongesonde Climaet kon gewennen), in een sieckte uytgeborsten, welke bestond in hittige koortsen, en opgeswollenheyd, van dagh tot dagh toenam. Maer dit alles onaengesien volhardde hy, in sijne grootste swackheyd, by 't besluyt sijn vertrecks; en nam nu voor, met 't Iagt Silida, 't welck van Paros op de Reede van Poulo Chinco verwaght wierd, nae Batavia te vaeren.

Met groot verlangen sagh hy daeghlijcks dit Iaght te gemoet; doch 't quam niet soo haest als hy wel gewild had. + Ondertusschen verswaerde sijn kranckheyd soodaenigh, dat hy eyndlijck selfs begon te gevoelen de gantsche afneemingh sijner kraghten, en dat d'uyr sijns doods niet verr' af was. Derhalven heeft hy voor sijn laetste eynd, op voorgaende versoeck der gesaementlijcke Berghlieden, den Assayeur Monsr. Johan Willem Vogel, in de tegenwoordigheyd der Bergh-Officieren, in sijne Kamer voor sijn Bed sittende, wel bedaghtlijck, en tot op naerder orde van d'E. Compagnie te Batavia, aengesteld tot Opperhoofd des Berghwercks. Vervolgens de gedaghte Assayeur Vogel bevoolen, alles wat de Mijn betrof, nae alle vermogen op 't beste waer te neemen.

Boven dien heeft hy oock my in 't byzonder, + 'sdaeghs voor sijn afsterven (gelijck alreeds voordeesen dickmael was geschied) sijn onmundigh Soontje met tranen in d'oogen aenbevolen; en my versoght, 't selve over te brengen in sijn Vaderland tot sijne Vrienden; en op de Reys aen hem te doen, als een eerlijck Landsman, by soo een treurige ongelegenheyd, betaemd, en de Christlijcke liefde vereyscht. Dit alles beloofde ick hem op nieuws, met mond en hand, nae uyterste vermogen te sullen volbrengen.

Daer op is de wel-gemelde Heer Bergh-Hoofdman Benjamin Olitzsch den 29 May Nieuwe Stijl Anno 1682., + 'savonds ontrent ten ses uyren, in de tegenwoordigheyd des Opper-Koopmans en tweeden Persoons op Sumatra, Heer Arnold (Arent) Sylvius (die de Heer Bergh-Hoofdman by hem had laeten ontbieden), en veele andere, saligh in de Heere

ontslapen. Terstond deed de wel-gedaghte Heer Sylvius desselven in Kisten geslootene Mobilien door my en twee Getuygen verzeegelen. 't Lijck wierd de volgende dagh, na dat het met wit Lijnwaed was aengedaen, in een Kist geleght: Boven op deselve, aen 't Lijck-laecken, aengeheght des overleedenen blooten Deegen, nevens de Scheede (gelijck gewoonlijck is by de Begraefnis van een Overhoofd in dit Land); en daer op, even deesen dagh, den 30. May, 't Lijck gedraegen uyt de Mijns-Pagger, van des Opperhoofds Woningh af, nae den Hof, daer 't Graf was gemaeckt. + Voor 't Lijck marcheerde een Compagnie Soldaten, aengevoerd van Monsr. Pleitner, als Lieutenant, wijl hy voor de dood des Bergh-Hoofdmans uyt 't geblevene Schip 't Huys te Velsen op de Mijn was gekomen, met verlies van alles wat hy by sigh had gehad. Nae 't Lijck, in 't eerste Gelid, geleydde ick des Heeren Benjamins naegelaeten Soontje Theodorus Olitzsch: Ons volghde d'Eedele Heer A. Sylvius, met 't nieuw-aengestelde Opperhoofd der Mijn, Monsr. Vogel. Voorts, de Berghlieden, Arbeyders, en meer andere. Aen den Wegh, van de Mijns-Pagger tot aen den Hof, waer heenen 't Lijck wierd gedraegen, stonden over de 300. Slaven en Slavinnen. Soo haest 't Lijck onder d'aerde was, wierden van de Soldaten drie Chargen, en ondertusschen in de Mijns-Pagger seer veel schooten uyt 't Canon gedaen.

Nae deese Verrightingh sijn al de geene, + welcke 't Lijck hadden gevolghd, weergekeerd nae 't Huys des Opperhoofds; daerse, nae Lands-gewoonte, wierden getracteert, ten koste van de Naelaetenschap des overleedenen. Hier meë nam de Lijck-begancknis een eynd. By deselve hadden, in opsight van de Qualiteit des afgestorvenen, meer Solenniteiten behoren gepleeghd te werden, doch de gelegenheyd der plaets, en de kortheyd des tijds wilden 't niet anders gedogen.

Lightlijck kanmen sigh selven inbeelden, + in wat voor een sleghten en droevigen staet ick my doemaels bevond, gelijck oock den Iongen my alleen aenbevolenen Olitzsch, als een arm Vaderloos en Moederloos Weeskind, in soo een verr'-afgelegen, Afgodisch Land. Echter maeckte ick, in mijne grootste droefheyd, mijnen geweesenen grooten Patroon een Graf-dight, t'sijner gedaghtnis; doch onnodigh hier in te voegen.

Eer de meergemelde Heer A. Sylvius sigh van de Sillidaische Goud-Mijn Tambang na de Plaets sijns Verblijfs begaf (den iongen Olitzsch, om meer geselschap en omgangh, oock beeter gemack te hebben, met sigh neemende, ter tijd to dat ick sou vertrecken), + noemde hy seeckere persoonen, om de Mijns-Gereedschappen weer op te neemen, onder welcke ick als Transportant (Overleveraer) gesteld was; om al de Mijn-Effecten der E. E. Compagnie, gelijckse Wijlen den Bergh-Hoofdman by sijn eerste aenkoomst waeren toegebraght, ten vollen weer te stellen in handen van 't nieuwlijcks-gestelde Opperhoofd des Berghwercks. Dit alles heb ick getrouwlijck verright.

Ondertusschen maeckte ick den Heer Commandeur van Leenen des Bergh-Hoofdmans dood bekend; + met ernstigh versoeck, dat hy my

nevens den jongen Olitzsch, onder mijn opsight gesteld, met 't Iaght Sillida, van Paros op de Padangsche Reede gekomen, nae Batavia aen d'E. E. Compagnie geliefde af te senden. Ick kreegh hier op soo ten eersten geen antwoord. Echter maeckte ick my Reysvaerdigh: En wierd onderwijl nu van den eenen, dan van den anderen Vriend, nae de manier des Lands, onthaeld. Om de droefheyd eenighsins te verdrijven, begaf ick my nae Sillida, daer ick eenige dagen bleef by den daer leggenden Vaendrigh Mons. Scheeringh.

Naest de Negery Sillida, + by welcke de Rivier, komende uyt 't bovengedaghte vlack Dal, in de Zee loopt, staet een Compagnies-Pagger; en in 't midden van deselve een Reduyt, beset met 6. Stucken Geschuts en 30. Mannen, onder 't Commando van de stracksgemelden Vaendrigh Scheeringh; meest tot verseeckeringh van 't Berghwerck. De Huysen in deese Negery sijn gebouwd op Stutten, of Paelen. Hier bevond sigh oock een Orankay, of voornaem Edelman, + door de E. Compagnie ten Gouverneur aldaer gesteld. Vermits hy de Hollanders, in haeren handel met de Maleyers, allessins behulpigh is, soo bekoomd hy van haer een Iaerlijcksche Besoldingh. Sijne Hofhoudingh streckt sigh niet seer breed uyt. In sijne Wooningh, van een grooten omvangh onder Cocos-bomen gebouwd, heb ick niets gevonden, 't geen aenmercklijck moght sijn om aen te teeckenen. Behalven dat daer een groote Trommel is te sien, + op welcke geslagen werd, wanneer een oproer of rebelly ontstaet, om daer door 't Teecken te geven, vermits 't geluyd seer verre werd gehoord. Waer op dan, in tijd van nood, seer veel Volck by een koomd.

Terwijl ick hier was, + op de Reduyt Sillida, deed de gemelde Gouverneur ons d'eer, dat hy, nevens sijnen Paep, veele Maleyers, en drie Malabaersche Slavinnen, ons quam besoecken. Deese sijne Dienstmaeghden, of veel meer Dansseressen, bedreven veele seldsaeme Potsen en Vertooningen, om in ons vrolijckheyd te verwecken. By haere Indiaensche Instrumenten, of Speelwercken, danstense en songense. + De lellen haerer ooren hingen haer tot op de Schouderen. Want de sulcke, welcke onder deese Natie de langhste ooren hebben, sijn by haer de schoonste; vermitsse, tot cieraed, veel meer Steenen en andere dingen aen de groote, als aen de kleyne ooren konnen hangen.

De Malabaren sijn ongemeen onkuysch: + Waer van wy een genoeghsaem blijck en proef konden sien uyt 't bedrijf deeser stoute Hoeren. Noch meer wierden wy hier van verseeckerd door d'aenleydingen des Paeps, die quaed Hollandsch sprack, en een reghtschapene Koppelaer scheen te zijn. D'oeffeningh in 't Venus-spel begind by de Vrouwspersoonen in Indien alreeds in 't aghtste Iaer haers ouderdoms aen te gaen. Weeten echter goede middelen, om haere toekomende Bruydegoms in te beelden, datse noch ongeschondene Maeghden zijn. Deeser wijs is de Hoerery in Indien seer gemeen. Selden oock salmen een Nederlander, of eenigen anderen Europaeer vinden, die niet, stracks na sijn aenkoomst in dit Gewest, sigh d'een of d'andere swarte Indiaensche Vrouws-

persoon of Slavin tot sijn Concubin, of Bysit, + verkiesd, en sonder schaemte met deselve te doen heeft; welcke snoode sonde geenssins behoorde te geschieden.

Indien 't nu gebeurd, dat sulck een Hollander, of yemand van een andere Europaeische Natie, + nevens haer noch andere gebruyckt, soo sal deese sijne Bysit hem by gelegenheyd soodaenigh een dronck geven, dat hem sijn ontught dier genoegh sal komen te staen; want indien 't hem niet gantschlijck 't leven kost, soo sal hy ten minsten een gantsch smertlijcke en steeds quijnende ellende moeten uytstaen.

Noch yets sullen wy hier van d'Indiaensche Dansseressen invoegen. + Georgh Andersen, een Holsteiner van geboorte, die in Oost-Indien, t'Amadabad, by den Indiaenschen Gouverneur, of Stadhouder, op een Gastery, waer by sigh veele Hollanders bevonden, diergelijcke Dansserinnen heeft gesien, verhaeld, dat de gedaghte Gouverneur, nae de geeyndighde Maeltijd, twintigh deeser Vrouwspersoonen in de Kamer deed komen; welcke sigh terstond naeckt uyttrocken. Daer nae begondense te singen en te danssen. Sprongen oock, even als de Meirkatten, door kleyne Hoepelen, gelijck die van de Bier-tonnen, met een sonderlinge behendigheyd. + Haere Speellieden gebruyckten een Schalmay, een paer kleyne Trommelen, en diergelijcke Instrumenten. Aen al de vingeren haerer handen, aen al de Teeën haerer voeten, aen de Lippen, Neus, en Ooren, haddense Silver-vergulde Ringen; oock om den Arm onder den Elleboogh yeder vijf vergulde Brassaletten hangen: Boven den Elleboogh waeren rood-Fluwele Armbanden, een half vierdedeel eener El breed, beset met vergulde Knoopen.

Soo veel schendlijck-ontughtige beweegingen en ander gebeerden maecktense, + dat de gemelde Andersen sigh schaemd, deselve te beschrijven. Alsse nu ontrent twee uyren langh dus gespeeld hadden, sond de Gouverneur in de Stad nae eenige andere; doch deese wilden niet koomen; maer wendden een versierde kranckheyd voor. De Stadhouder wou deese verontschuldigingh niet aennemen. Deed haer andermael ontbieden, onder harde bedreygingen, indiense niet terstond verscheenen. Vermits nu d'uytgesondene Dienaren ten tweemael sonder deese Hoeren weer quamen, soo beval hy, datmen deese Booden dapper met Stocken sou slaen. Sy knielden voor hem neer, en maeckten hem d'oorsaeck van 't aghterblijven der Dansseressen bekend; welcke was, datse sigh bevonden aen een Plaets, daerse met haer ligchaem geld verdienden. Begeerden derhalven niet te komen; met voorwendingh, dat de Gouverneur haer niet betaelde.

Of nu wel de Chan hier over scheen te lagchen, + soo heeft hy echter, voor de derdemael, eenige Soldaten gecommandeert, om haer met geweld te gaen haelen. Deese Vrouwspersoonen waeren aght in getal. Soo haestse in de Sael waeren gekomen, heeftmen haer al t'samen, op des Gouverneurs beval, 't Hoofd afgeslagen. Niemand derfde sigh oock onderstaen, voor haer te bidden, wijlse sijn bevel opsetlijck hadden weerstreeft. Dus moestense, onaengesien al haer jammerlijck klagen,

smeecken en weenen, sonder eenige genaede, voor d'oogen van al de voornaeme gasten, 't leven verliesen. Als nu de Chan sagh, dat deese hier over verschrickt, en wonderlijck verbaesd waeren, vraegde hy den Hollandschen Visiteur met een lagchende mond, waeromse sigh dus stil hielden? Tot verontschuldigingh van dese sijne daed seyde hy, dat hy, tot behoudingh sijner anthoriteit, noodwendigh soo had moeten handelen, en haer andere ten Voorbeeld voorstellen.

De voorige twintigh Dansserinnen waeren over d'aenschouwingh van dit beklaeghlijck Schouwspel en d'ellendige ombrengingh haerer Meede-Susteren wel ten hooghsten verschrickt, + doch derfden haer' ontroeringh niet laeten blijcken: Maer moesten, tegens haeren wil, en ten spijt haerer droefheyd, gantsch vrolijcke gebeerden toonen: Iae songen en sprongen noch thienmael doller als voorheenen.

't Is in Indien gantsch gemeen, + wanneer eenige voorname Persoonen in een Gelagh of Gastery by een sijn versameld, dat sommige Wijven, voor seeckere loon gehuerd, werden aengevoerd, die met allerley dertele vertooningen, oneerlijcke Sprongen, en onbetaemlijcke gebeerden de Gasten een tijdkortingh veroorsaecken. Waer ontrentsy vry meer doen, als d'eerbaerheyd my veroorloft te seggen. De Gastgever bied haer sijne Gasten aen, 't welck by haer een sonderlingh bewijs van eer is; die dan met d'een en d'ander Hoer wat ter sijden afgaen. Doch indien yemand onder haer geen behaegen hier in heeft, soo neyghd hy sigh nae sijnen Waerd, ten teecken van bedanckingh voor sijn' aengeboodene goede genegenheyd.

By d'Indianen is noch een andere seer godlose gewoonte; + doch nu op verre nae soo gemeen niet als wel voortijds, dat een Vrouw, indiense niet voor altijd in schande wil leven, sigh levendigh moet laeten verbranden met 't Lijck haers gestorvenen Mans. Maer onaengesien dit in Bengala, en andere Landen, over welcke de Mooren heerschappy voeren, ernstigh is verbooden, uyt kraght van 't bevel des Grooten Mogols; soo sijn'er echter sulcke dwase Vrouwen, die de Gouverneurs door geld besteecken, om t'ooghluycken, datse sigh met haere doode Mannen in 't vyer werpen.

De Braminen seggen, + dat een Vrouw, nae 't afsterven haers Mans, sonder groote Sonde niet magh leven; ten waere dan, datse Kinderen had. Want indiense deselve liever heeft als haeren Man, sulcks werd haer voor geen Sonde toegereeckend. Ondertusschen kanmen haer tot de verbrandingh niet dwingen, indiense een afkeer heeft van levendigh in 't vyer te springen. Maer een eerlijck Wijf, haeren Man bemind hebbende, of die den naem daer van wil voeren, sal sulcks geenssins weygeren.

Om haer selven dit dies te beeter in te beelden, + en sigh tot 't onderstaen van dit werck te moediger te maecken, stellense haer voor de Voorbeelden eeniger vermaerde Vrouwen onder haer, die voortijds 't selve hebben gedaen. Deese Menschen eysschen sulck een gehoorsaemheyd t'haerwaerts van haere Wijven, datse seggen: Een Vrouw moet eerst en

voor alle andere dingen aen haeren Man gedencken, op dat al haere gedaghten geduerigh nae hem gerightet moghten zijn. Iae, indiense daer over gantsch niet aen God quam te dencken, soo sou haer sulcks niet tot Sonde gereeckend werden; wijl de Man in haere plaets aen God gedenckt. De Vrouwen mogen wettelijck doen, sonder onderscheyd te maecken, alles wat haer de Man beveeld, 't sy goed, 't sy quaed. Want vermitsse verplight is, haeren Man te gehoorsamen, soo staet al de Sonde alleen op sijne reeckeningh.

De manier des verbrandens is verschillend. + Mandelslo verhaeld in sijn Orientaelsche Reysbeschrijvingh een Voorbeeld daer van op de volgende wijs: Deese Vrouw-verbrandingh sagh hy d'eerstemael, met seer groote verwonderingh, te Cambaya, aen een Rasbutin. 't Was een voornaem seer schoon Wijf; niet boven de twintigh Iaeren oud. Haeren Man was, ontrent twee-honderd Mijlen weghs van Cambaya, verslaegen geworden. Wijlse sijn ligchaem niet kon hebben, om sigh met 't selve te verbranden, soo wouse haere Vyerige begraefnis alleen houden. Langh versoghtse aen den Sultan of Gouverneur der Stad, + dat haer deese doodwijs moght werden toegestaen; doch in 't begin had hy haer sulcks niet willen veroorloven; wijl 't ligchaem haer Mans niet tegenwoordigh was. Doese nu ten laetsten sijne bewilligingh had bekomen, ginghse met een groote kloeckmoedigheyd nae den Hout-hoop. Dit veroorsaeckte in de genoemde Mandelslo de meeningh, dat sulcke Vrouwspersoonen yets moeten inneemen, 't welck haer onvertsaeghd maeckt, om te doen 't geen waer van de Natuer sigh ontset.

Van deese Processie wierd den Aenvangh gemaeckt door eenige Speellieden, + voorsien met tweederley slagh van Trommelen en Schalmayen. Deese wierden gevolghd van Ionckvrouwen en Vrouwen, welcke speelden en dansten voor de geene die sigh aen 't Vyer sou opofferen. Aghter haer gingen desgelijcks veele Mans en Vrouwspersoonen, nevens eenige Kinderen. Sy (de Weduw) was aengedaen met seer kostlijcke Kleederen: Voorts, nae haere wijs seer wel vercierd met Ringen en Armbanden aen handen, armen en voeten.

Doese by den Hout-hoop quam, + namse afscheyd van al haere Vrienden. Deelde haere Kleynodien onder haer uyt; waer van 't Geluck, buyten alle vermoeten, Mandelslo oock yets bescheerde. Want als hy, nevens twee Engelsche te Paerd, sigh dight ontrent haer hield, heeftse, volgens sijn vermoeden, bemerckt, aen sijne en der anderer Gebeerden, datse van haer wierd beklaeghd. Derhalven namse eenige Brassaletten van haeren Arm, en wierp deselve haer toe. Mandelslo greep'er een van, om deselve ter gedaghtenis te bewaeren.

Daer nae settedese sigh op een seer hoogh-opgestapelde Hout-hoop, + meest van Apricoos of Morellen-hout, doorleght met Sandel, en begoten met welrieckende Olyen. Als 't Hout op haer bevel wierd aengestoocken, storttese over haer Hoofd en gantsche ligchaem een Kruyck vol seer kostlijcke Oly van uytmuntenden reuck; 't welck de vyervlammen nae haer deed opvliegen. Stracks daer nae wasse dood, als van een

Blixem getroffen, sonder 't minste geroep; sonder eenige smert-tonende gebeerden. Sommige harer Vrienden stonden digt by haer, welcke oock geheele Kruycken vol Oly in den gloed gooten, om den brand dies te meer te doen aenwackeren. D'Asch wierd naederhand in 't Water gestroyt.

Alhoewel nu veel Vrouwen op de gehoorde wijs genoeghsaeme Proeven geven van haer' overgroote liefde tegens haere Mannen (indien 't anders niet oock dickmael geschied uyt vrees voor schande, en drift tot een ydele roem), + soo werden'er in tegendeel oock niet weynige gevonden, soo boos, soo ongeduldigh, dat een eerlijck Man sigh nauwlijcks voor haer van sijn leven kan verseeckerd houden. Men seght, dat deese manier van Vrouwverbrandingh voortijds bedaght en ingevoerd is van een Indiaensch Koningh; vermits in sijnen tijd een groot deel Mannen wierden door vergif omgebraght van haere Wijven, op datse dickmael veranderingh moghten hebben, tot dies te meer voldoeningh haerer hittige lusten. Doch alsse nae derselver dood met haer verbrand moesten werden, kreegense gantsch andere gedaghten. Ondertusschen aghten hier de Mannen haere Vrouwen niet seer veel. Want men vind, gelijck alreeds geseght is, nergens meer gemeene Hoeren, als in Indien. Ick keere nu weer tot 't vervolgh mijn voorigen afgebroockenen Verhaels.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen