Logo DBNL
Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686 (1694)

Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686

(1694)–Christoph Frick, Elias Hesse, Christophorus Schweitzer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

VI. Hoofd-stuck.

Koomst voor Bantam. Oproer der Soldaten in 't Schip, van een vry wijd uytsien. Hoe noch gestild; en de Belhamels gestraft. Antipathie tusschen veelerley Volckeren; oock tusschen de Matroosen en Soldaten ter zee. De Negery Anger. Klaght der Krijghs-Officieren, over 't Rantsoen. Travade. Eyland Schlepsee; waer in de boose Geesten rumoeren. 't Brandend Eyland Cratatouw. Ontmoetingh van Scheepen. Geval met de Heer Outshoorn. De Negery Rudiana. Beright van de Straet Sunda. Veele Siecke op 't Schip. Travaden. Vreeslijcke Aerdbevingh in Zee. Oock op Sumatra; en op Batavia. Andere Aerdbevingh in Zee. Wanhopige Sieckte des Bergh-Hoofdmans, te gelijck Admirael. Beeterschap. Bergh van Indapoure. Aenkoomst te Paulo Chinco op Sumatra. Padang, 't Hoofd-Comptoir. De Bergh-Hoofdman gaet aen Land. Beschrijvingh van 't Eyland Paulo Chinco, niet grooter als een halve Mijl in den omvangh. Johan van Leenen Commandeur aldaer. De Keyser van Indapour verschijnd op Paulo Chinco, om den Commandeur 't Nieuw-jaer te wenschen. Hoe hy gesteld was. Sumatrische Peper de beste. Comptoir der Oost-Indische Compagnie op Sumatra. De West-kust genoemd de Pest-kust. Waerom: Oock der Europaeers Kerckhof. Gelegenheyd der selve. Van sommige gehouden voor 't Ophir. Vrughtbaerheyd. Vrughten. Goud. Vertreck des Bergh-Hoofdmans nae de Goud-Mijn. Gelegenheyd van dit Berghwerck. Mijns-Pagger. Optoght van 't Leger der Compagnie tegens de vyanden. De Heer Hartzingh had de Compagnie Jaerlijcks eenige Millioenen voordeel van dit Bergwerck beloofd: Doch de Heer Bergh-Hoofdman Olitzsch bevond nu, dat het geheel anders daer meê gelegen was; en dat 't geen'er uyt getrocken sou mogen werden, d'onkosten niet sou konnen ophaelen. Groote ongesondheyd van dit Gewest. Grouwlijck-stinckende Moerassen en Nevelen. Die hier van Berghwerckers noch levendigh bleven, wierden seldsaem-ongesond. Waerom men niet behoord voort te gaen in de bearbeydingh deeser Mijn. Vermoeden des Schrijvers, dat op Sumatra, Landwaerts in, daer noch noyt Europaeische Natien de voet geset hebben, veele Goud-Mijnen moeten zijn. 't Koninghrijck Achin. De Koningin had wel geerne een Hollander ten Man genomen; doch de Compagnie vond sulcks niet dienstigh.

DEn 14. dito kreegen wy Bantam in 't gesight, + daer wy 't Ancker uytwierpen. Hier ontstond 'savonds op ons Schip een gevaerlijcke en wijd-uytsiende onrust onder 't Krijghsvolck; vermits een Soldaet sigh voortdeed, die opentlijck den Scheeps-Capitain en Opper-stierman aenseyde, met een seer trots gebaer, dat hy niet begeerde t'arbeyden, voor datmen hem sijn behoorlijck Rantsoen sou geven. + Andere vielen hem hier in toe; welcke echter in de schemeringh niet gekend konden werden; en riepen gesaementlijck: Sy souden wel laeten te werken, terwijl de meeste Matroosen gerustlijck tusschen de Kisten laegen en sliepen.

Als nu de Scheeps-Capitain, + hier over ongeduldigh, hem een slagh met een Touw gaf; en te gelijck tot hem seyde, hy sou hem sulke Matrosen wijsen; viel hy hem onstuymighlijck onder 't Touw, en stelde sigh niet anders aen, dan of hy hem met deselve Munt had willen betalen. Eyndlijck quam'er d'oudste Lieutenant by, en had genoegh te doen, om 't volck met glimpige woorden weer te vreeden te stellen, + tot afwendingh van alle gevaer. Waer op de Heer Bergh-Hoofdman, als Admirael, de Scheeps-Raed des Schips, bestaende in de Scheeps-Capitain, d'oudste Lieutenant, d'Opper-stierman, en de twee andere Lieutenants, deed by een roepen. Vertoonde haer 't misbedrijf; en wat gevaer uyt diergelijken handel te verwaghten stond. + De misdaedige Soldaet wierd voor haer ontboden; en 't geen hy sigh had onderwonden, hem voorgeleght. Echter wierd de straf versaght; en hy alleen veroordeeld tot d'ontfangingh van 515. slaegen met een Musquet-kolf: Welke hem oock, na Scheeps gewoonte, sonder te veel of te weynigh hier in te doen, toegesteld wierden; andere tot een afschrick en waerschouwingh. 'k Sou vry veel moeten schrijven, indien ik wou verhaelen al d'onlusten en strijdigheden, tusschen de Soldaten en Matroosen hier voorgevallen.

Veele Schrijvers maecken gewagh van een sonderlinge Antipathie, + of Natuerlijke vyandschap, tusschen de Persianen en Turcken, tusschen de Chineesen en Japonneesen, tusschen d'Armeniërs en Nestorianen, tusschen d'Arabiërs en Abyssiners, tusschen de Francoisen en Spaenjaerden; d'Italianen en Griecken; de Duytschers en Polacken; de Deenen en Sweeden; de Muscoviters et Tattaren; d'Engelsche en Schotten; d'Yren en Fransche. Maer met seer goed reght moghtmen'er wel byvoegen d'Antipathie tusschen Soldaten en Matroosen, wanneerse sigh beyde by een in Zee bevinden.

Als wy onse Ankers voor Bantam weer opgewonden hadden, + quamen wy den 16. dito by de Negery of 't Dorp Anger ten Anker. Daer onsen Admirael al weer, voor 't opsteecken der witte Vlagh en 't lossen van een stuck Canon, den vollen Scheeps-Raed by een riep. De Beraedslaegingh was over den Voorraed des Waters. 't Besluyt viel eyndlijck, datmen 't hier van daen sou haelen.

Ten dien eynde wierden terstond de groote Boots van al de Scheepen uytgeset; + met genoeghsaem volck voorsien, en de leedige Vaten daer in gedaen. Om de Waterhaelers dies te beeter te decken (vermits men

ter dier tijd de Javanen niet veel derfde vertrouwen), wierd een Lieutenant, een Sergeant, en twee Corporaels, met een goed getal Soldaten, haer toegevoeghd; en deese bevolen, d'andere soo langh by te blijven, tot dat al de Boots genoeghsaem met Water versorghd souden zijn. Deese orde wierd van haer stiptelijck gevolghd. 's Avonds quaemense weer aen boord; met vermeldingh, datse d'Inwoners der Negery Anger (welcke taemlijck groot is, en in de vorm van een halve Maen leght) in alles goedwilligh hadden bevonden.

Ondertusschen gaf de Vice-Admirael Capitain Tileman onsen Admirael Olitzsch, + uyt den naem der gesaementlijke Opper en Onder-Officieren des Krijghsvolcks, klagende te kennen, hoe deselve haer gewoonlijck Tractament van dubbel Rantsoen noch niet hadden bekomen; daer doch op alle Scheepen 't gebruyck was, dat 't selve haer wierd gereyckt nevens andere Scheeps-Officieren. Versoght derhalven aen den Heer Admirael, dat haer hier in moght genoegen gegeven werden. Vermits dit nu een genoegh bekende gewoonte is, lietmen haer gesaementlijck, soo veel de sterke Dranck belanghd, haere begeerte weervaeren.

's Anderen daeghs lighteden wy onse Anckers weer; en Laveerden ten besten dat wy konden. + Geraeckten oock een goed stuck weghs daer meë voort; tot dat eyndlijck een harde Travade ons dwongh, 't Anker weer te laeten vallen; 't welck oock d'andere Scheepen door een dubbele schoot wierd bekend gemaeckt.

Hier, als wy noch in de Straet de Sunda waeren, vonden wy een Iaght * uyt 't Vaderland komende, op Ancker leggen. Daer op wierd de Boot van de Heer Admirael uytgeset, en met deselve d'Opper-stierman nae 't gedaghte Iaght gesonden, om te verneemen, hoe 't in Holland stond? 't Bescheyd was, dat op haer vertreck alles sigh daer in goede rust bevond; doch datse alreeds over d'aght Maenden op deese Reys hadden doorgebraght.

Den 19. dito wonden wy d'Ankers weer op; + en lieten 't Eyland Schlepsee, of, soo 't andere noemen, Zibbesee; desgelijcks 't Eyland Cracotouw, Noordwaerts van ons leggen. Zibbesee is onbewoond, en rijcklijck bewassen met hoge Bomen: Een Plaets daer de boose Geesten rumoeren, welke sigh soo by dagh als by naght laeten horen met roepen en schreeuwen. + 't Eyland Cracatouw is desgelijcks onbewoond; en had sigh, ontrent een Iaer te voren, aengestoocken. Men kan 't van seer verr' in Zee sien, alsmen'er noch veele Mijlen weghs van daen is; wegens den geduerigh-opgaenden Roock des Brands. Wy waeren met ons Schip seer dight onder den Oever. Gantsch wel en eygentlijck konden wy sien de geheel verbrandde Bomen in 't hoge Geberght, doch niet den Brand selfs.

Ons bejegende een Engelsche Straets-vaerder, + van wien onsen Admirael eenige Provisie van Bier en Wijn deed kopen. Desgelijcks ontmoetede ons 't Schip Zierickzee, komende van De Kust. Op 't selve bevond sigh d'Opper-Koopman Heer Outshoorn, die de Vlagge van boven voerde. Deesen liet deselve, ter eeren van onsen Admirael, wel strijcken, doch

settedese stracks daer nae weer op; en seylde bynae een halve dagh langh in onse Vloot; vlack uyt tegens alle billijckheyd, wijl 't niet gebruycklijck is, dat in eene Vloot twee Vlaggen van de groote Stengh werden gevoerd. Hy liet sigh oock dapper horen met 't lossen van sijn grof Geschut; waer tegens van onsen Admirael niet een eenige schoot tot danckbaerheyd wierd gedaen. + Veel meer sond hy hem een Lieutenant aen boord; met orde, om hem af te vraegen, om wat reden hy soo langh en opsetlijck met de Vlagh in sijne Vloot seylde. Waer op de Lieutenant met deese antwoord weer te rugg' quam. Dat de Heer Outshoorn, als Raed van Indien, toequam een Vlagh te voeren. 't Was wel waer; maer niet in eens anders Vloot. Hier nae nam hy sijnen cours nae Batavia, en wy vervolghden onsen wegh nae Sumatra.

Den 21. dito bereyckten wy den soo genoemden Hoeck Lavange. + Quamen den volgenden dagh tusschen 't Princen-Eyland en de vaste Wal Java ten Ancker. Hier voorsaegen wy ons op nieuws van varsch Water en Brandhout. Desgelijcks geschiedde oock den 28. dito, voor de laetstemael in de Straet Sunda, by de Welkome Bay, + en de Negery Rudiana; daer Prins Rotterdam, met d'andere Macassersche Officieren aen Land gingh, en al de leeftoght, welckese in de gedaghte Negery vonden, t'haerer nooddruft, sonder eenige Betaelingh, met haer aen boord braghten.

Eer ick op deese Reys van de Straet Sunda afscheyde, + moet ick in 't voorby gaen mijnen Leeser berighten, dat de gedaghte Straet is eene der alderberoemste Sunden, of Zee-Enghten, des Weerelds; als welcke noodwendigh moeten passeeren al de Scheepen, die uyt Indien binnen de Ganges, Persien, Arabien, Africa en Europa komen, vaerende nae Indien buyten de Ganges, China, Japan, of nae de Moluckische Eylanden.

De Koningh van Bantam was ter deeser tijd noch een Heer des Lands, op beyde de sijden, soo van Java als van Sumatra. + Ondertusschen wierd onsen Admirael op nieuws van een sieckte aengevallen. Derhalven hy den Vice-Admirael Capitain Thileman 't Commando overgaf, tot op sijne weergeneesingh: Die hier op met sijn by sigh hebbende Volck en Goederen, op ons Schip overquam, en sigh 't Bewind toe-eygende.

Tot noch toe hadden wy op onse Reys geduerige Tegenwinden gehad; welcke niet alleen veroorsaeckten, dat wy by de drie Weecken langh in de Straet Sunda doorbraghten; + maer oock, dat op al de Scheepen, wegens de seer groote hitte, veele siecke wierden gevonden.

Den 3. December geraeckten wy ten laetsten ten vollen uyt deese Straet. In de Scheeps-Raed was besloten, onsen cours negen of thien Graden Zuydlijck te neemen, en dan nae Sumatra over te gaen. + Ondertusschen hadden wy daeghlijcks Regen-we'er, met groote Travaden. Diergelijke Onweeren met Donder en Blixem sijn in dit Gewest de Bevaerders der West-kust genoegh bekend.

Den 11. dito saegen wy in Zee veel witte Vogelen, + van de Zeevaerende genoemd Meeuwen. Seylden met een Noord-oosten Passagie-Wind. Onsen cours was West ten Suyden. Hadden Suyderbreedte

van 10. Graden, en de lenghte van Poulo Chinco. Setteden derhalven tegens den Middagh de Cours West.

Op even deesen dagh, + in een groote Travade, deeden die van 't Schip Delfshaven eenige Schooten; ten teecken, datse sigh in nood bevonden. Doch korts daer nae gavense door een ander Teecken te kennen, dat 't gevaer voorby was. Boven dien hadden wy in Zee, behalve d'Onweeren van Travaden en Stormwinden, een boven maten seldsaeme, geweldige en verschricklijcke Aerdbevingh; sulcker wijs, dat ons Schip, door dit Werck der onnaspeurlijcke Almaghtigheyd Gods, een goede wijl tijds schuddede, gelijk als of't tegens een Steenklip aengeslingerd wierd. Dit quam ons al t'saemen seer wonderlijck voor. En veele konden met haer vernuf niet begrijpen, hoe doch een Schip in de wilde woeste Zee, daermen geen grond kan peylen, door een beweegingh der Aerde soo hevigh kon bewogen werden. Wy bleven in onse verwondering over de kraght des Albestierenden Gods; en stelden met reght d'Aerdbevingen onder sijne onuytvorschlijcke Wonderen: te meer, wijl de Natuerkundige in d'aenwijsingh der Natuerlijcke oorsaecken onder malkander niet eenigh zijn.

De gedaghte Aerdbevingh is op even deesen dagh en uyr (gelijckmen my naderhand verseeckerd heeft) oock op Sumatra geweest: + Daerse niet alleen de Hemel-hoge Bergen heeft doen schudden en slingeren, maer oock de Mueren van de Mijn-Pagger der E. E. Compagnie geklooft, verscheurd, en op sommige plaetsen gantsch overhoop geworpen heeft; behalven noch veel andere schade.

Diergelijck een Aerdbevingh was oock, + korts voor mijn vertreck van Batavia, aldaer ontstaen den tweeden van November. 'k Daght niet anders, als dat 't Huys, waer in ick woonde, overhoop sou vallen: Waerom ick dan in 't begin niet weynigh verschrickte: Doch kreegh van mijnen Hospes en meer andere beright, datmen sulcke Aerd-beweegingen hier wel gewoon; en dat het gantsch niet nieuws was, ontrent deese tijd des jaers seer vreeslijcke Onweeren en Aerdbevingen te verneemen.

Den 17. dito hadden wy al weer op onse Reys nae Sumatra in Zee een Aerdbevingh; + doch niet soo verschricklijck als d'eerste. Daer op volghde een ongemeen-groote Zee-stilte. Waer op, door 't gebruycklijck Teecken, de Scheeps-Raed by een wierd geroepen; en van deselve besloten, indien wy binnen veerthien daegen (want vermits ons soet water dan ten eynde sou zijn, souden wy oock niet langer Zee konnen houden) de Reys niet ten eynde braghten, soo sou de gedaghte Scheeps-Raed weer vergaderen, om te beraedslaen, ofmen niet weer te rugg' nae Batavia sou keeren. Dit gaf gewislijck onse saeck een seer sleght aensien.

Boven dien bevond sigh mijnen Grooten Patroon de Heer Admirael Benjamin Olitzsch in een seer quaden staet. + Hy had al sijne kraghten verloren: Iae sulcker wijs, dat nae, nae alle menschlijck vermoeden, niet anders als binnen een korte tijd de dood te verwaghten stond. Ter

dier oorsaeck beval hy my sijn eenigh onmundigh Soontje op 't alderernstighst; met versoeck, van aen 't selve te doen 't geen een eerlijck Landsman ontrent sulcke Toevallen, en in soo wijd van 't Vaderland afgelegene Landen betaemde. 'k Beloofde hem met mond en hand, my hier in getrouwlijck te sullen quyten, nae al mijn vermogen.

't Geliefde echter de Heere onsen God niet, + hem in Zee te laeten sterven en begraven, gelijck sijn liefste en salige Echtgenoot was weervaeren. Op eenige ingenomene seer kraghtige Medicamenten quam 't met hem een weynich tot Beterschap. Derhalven hy nu een sonderlingh groot verlangen gevoelde, om 't Land Sumatra te mogen sien: 't welck wy oock, alhoewel nae veel uytgestane seer harde Travaden, en een gantsch groote, jae bynae onverdraeghlijcke hitte, op Christ-dagh den 25. van December Anno 1681. bereyckten.

Hier sagen wy den grooten Bergh van Indapouro (sommige seggen Andripouro) op Sumatra; + gelegen twaelf Mijlen van Poulu Chinco, derwaerts onse Scheepen orde hadden sigh te begeven.

Eyndlijck quamen wy, + meerendeel met stil we'er en wind, den 29. December op de Rede voor Poulo Chinco aen, meer door de sterckdrijvende Stroom, als door de bevoorderingh der winden. Dus hadden wy weer op nieuws, onder de Godlijcke hoede, een Reys van honderd en tsestigh Mijlen afgeleght.

Onsen Vice-Commandeur de Heer Capitain Thieleman gingh met de Brieven der Compagnie van Boord aen Land, om daer kennis van onse aenkoomst te geven. Doch vermits de Commandant van Sumatras West-Kust, Heer Johan van Leenen, niet op Poulo Chinco resideerde, + soo wierd van 't aldaerleggende Opperhoofd, als de tweede Persoon der Kust, de Heer Arnold Sylvius, een Maleisch Vaertuygh nae 't Hoofd-Comptoir Padang, twaelf Mijlen van hier gelegen, met Brieven aen den E. Heer Commandeur afgevaerdighd, en onse aenkoomst hem bekend gemaeckt.

Ondertusschen riep de Heer Bergh-hoofdman Olitzsch, als Admirael der Vloot, + voor de laetstemael de Scheeps-Raed by een: tracteerde haer nae de gewoone wijs, en gingh (nae dat de Berghlieden, welcke in 't Berghwerck der E. E. Compagnie arbeydden, sigh d'eere hadden gegeven, van hem, als haer Opperhoofd, te komen verwelkomen) 'sanderen daeghs 'smorgens vroegh, onder 't losbranden des Geschuts, van Boord. Op 't kleyn Eyland Poulo Chinco wierd desgelijcks by sijn aenkoomst 't Canon gelost. De Soldaten stonden in 't Geweer: En hy wierd van d'Opper-koopman, de Heer Sylvius, heerlijck en hoflijck ontfanghen.

't Eyland Poulo Chinco is seer kleyn; + als 't welck maer alleen een halve Mijl in den omvangh begrijpt. In 't midden des Eylands staet een Pagger, enckelijck met Pallisaden omringhd, en beset met twintigh Mannen, onder 't bevel van een Sergeant. Naest de Pagger is een kleyne Bergh van harde Klippen, by mijnen tijd voorsien met een Borstweer en vijf Stucken Geschuts. In de meergedaghte Pagger, nevens 't

Corps de Garde, een Packhuys, een Sieckhuys, en andere Huysen; gelijck oock een welgebouwd Steenen-huys, of Logie der Compagnie, waer in 't Overhoofd, of de Secunde (tweede Persoon van Sumatra) sijn verblijf heeft. In 't selve wierd oock de Heer Bergh-hoofdman geherberghd.

Al de leeftoght, + jae selfs 't varsch Water, moet van uyt de Negery Sillida, welcke ter wijdte van een vierendeel Mijls tegens over Poulo Chinco leght, in kleyne Vaertuygen van d'Inwooners en Compagnies-Slaven herwaerts gebraght werden.

Den laetsten December Anno 1681. quam den Eedelen Heer Commandeur Johan van Leenen met een Chaloup van Padang voor Poulo. + Wierd desgelijcks ontfangen onder de losbrandingh van 't Geschut; 't welck soo wel van de Scheepen als van 't Eyland geweldigh donderde. De Heer Bergh-hoofdman Olitzsch leverde voor eerst aen deesen Commandeur de Brieven der Compagnie: Daer nae de Vloot, welcke tot noch toe onder sijn Commando had gestaen; met het daer toe behoorende Krijghsvolck; alles volgens orde van haere Hoogh-Eedele te Batavia.

Doe hem deeser wijs, als Veld-Overste, de thien Compagnien Europaeische en Indiaensche Soldaten waeren opgedragen, wierdense uyt de Scheepen nae Poulo gevoerd. Oock daer geherberghd onder Baracquen en opgeslagene Tenten. + De volgende Nieuw-jaers dagh Anno 1682. verscheen de Keyser van Indapour (Andripour) met sijn by hem hebbende Gevolgh op Poulo, om den Commandeur en andere Groote, nae oude gewoonte, 't Nieuw-jaer te wenschen. Hy is een swaerlijvigh Heer. Vertoonde sigh in Maleische kleedingh van rood Sijden Stof, met Knopen van fijn dight Goud. Dit Gewaed valt light en lughtigh. Kost oock weynigh geld. Had noch Hoosen aen de Beenen, noch Schoenen aen de voeten; doch in derselver plaets een paer Pantoffelen, die hy seer ligtlijck kon uyt en aen doen. Maer d'Oran-Kayen, welcke by hem waeren, gingen blootsvoets daer heenen, en met 't boven-ligchaem naeckt. 't Onder-lijf bedecken alle Maleyers met een Cottoene gestreepte Omhangh. Om haer Hoofd hebbense een Doeck, tweemael omgewonden, en t'saemgeknoopt. + De gedaghte Keyser, of Koningh, geniet jaerlijcks van de Compagnie een seeckere som gelds, waer voor hy haer toestaet den vryen handel, aengaende de Peper, die hier in groote meenighte wast; en, wegens de goede grond des Aerdbodems, voor veel beeter werd gehouden, als de geene, die op de Kust van Java en Malabar voortkoomd.

De Hollandsche Oost-Indische Compagnie heeft op de West-kust drie Logien en Comptoiren, + genoemd Padang, Poulo Chinco, en Paros: Waer onder oock gereeckend werden Peyaman, Sillida, Bayang, Lompo, Troulang, en andere Negeryen: En oostwaerts Jambay en Palimban; Welcke op 't Eyland Sumatra der Hollanderen voornaemste Koop-steeden zijn. Doch tsederd 't Iaer 1679. sijnse in een vry groote Afslagh en Miscredit geraeckt, wegens d'ontstane rebelly der Inwooners.

't Gemelde Eyland Sumatra is geenssins 't geringhste, wegens de

grootte, Maght en Rijckdom; maer oock 't ongesondste, ter oorsaeck van 't seer heet en schaedlijck Climaet. + Veel gevoeghlijcker moghtmen deese Kust de Pest als de West-kust, jae met reght der Europaeers Kerckhof noemen. De lenghte streckt sigh uyt tot bynae 200. Fransche Mijlen; de breedte tot ontrent 50. derselve; soo datmen den geheelen omvangh begroot op 480. Mijlen. Leght reght onder de Linie Aequinoctial. Begind op vijf en halve Graed Noordwaerts, en eyndighd aen de Straet de la Sunda, op den sesden Graed Suydwaerts de Middellijn. Veele houden 't daer voor, + dat dit Sumatra is 't beroemde Ophir, waer van in de Heylige Schrift meldingh werd gedaen; van waer Koningh Salomon over 't Roode Meir Goud deed haelen.

Men vind hier noch somtijds in de Beecken Goud, in Stuckjens, en Kornen, welcke de gudsende Waterlopen van 't Geberght afspoelen. Gelijck dan oock de voornaemste Koophandel der Nederlanderen in dit Gewest bestaet in d'inkopingh des Gouds van de Maleyers; 't welck werd gevoerd nae de Kust van Choromandel, en aldaer van de Mooren gemunt. + 't Eyland is doorgaens seer vrughtbaer; soo datmen de levensmiddelen, insonderheyd Hoenderen en Visch, hier overvloedigh en goedkoop kan bekomen.

Benyoin, + Peper, Campher, en Goud werd in een taemlijcke veelheyd met Chaloupen van Paros en andere Oorden nae 't Hoofd-Comptoir Podang gebraght: Dan daer voorts nae Batavia vervoerd: Waer van in 't vervolgh yets meerder sal geseght werden. Eerst wil ick hier meldingh doen van 't kostlijck Berghwerck, 't welck d'E. E. Compagnie hier heeft; en over 't welck de hooghstgedaghte Hollandsche Oost-Indische Compagnie de Heer D. Benjamin Olitzsch als Bergh-hoofdman en Directeur aengenomen; hem, nevens andere Berghwerckers, soo opsighters als gemeene, met groote kosten herwaerts afgevaerdigd had.

Als dan de genoemde Heer Bergh-hoofdman D. Olitzsch al de Mijns-Effecten door daer toe verordonneerde personen had laeten opneemen, + is hy, nevens de Heer Commandeur van Leenen, twee Capitainen, en meer andere Personen, van Poulo Chinco (van waer 't Berghwerck twee uyren lenghte af-leght) in een Chaloup, onder 't losbranden des Geschuts, na Sillida overgegaen; en wierd daer op deselve wijs ontfangen. Vermits hy, wegens sijne swachheyd, niet te Paerd kon sitten, gelijck d'andere, soo wierd hy door de Slaven in een Stoel gedraegen van Sillida af, over de Rivier; welcke men tot vijf of ses maelen toe moet passeeren, eermen koomd aen den voet des Berghs, daer de Mijn is.

Tusschen Sillida en 't Berghwerck is een gantsch vlack, effen Dal, aen beyde de sijden van hooge Bergen omvangen. + Aen den Wegh en de Rivier bevinden sigh drie Paggers, genoemd Caiman, Lompo, en de Mijns Neder-Pagger; welcke laetste is gelijck als de Pas tot de Mijn; en aldaer oock een Siecken-Huys, onder 't opsight van twee Meesters. De gemelde Paggers sijn voorsien met eenigh Canon, en daer toe vereyschte Ammunitie; desgelijcks met nodige Manschap. Tot de beklimmingh des Berghs, van de gemelde Mijns Neder-Pagger, of de Rivier af te

reeckenen, heeftmen bynae drie vierendeelen eener uyr tijd van doen; doch te Paerd kanmen deese Reys geswinder afleggen: Alhoewel de Slaven, in d'aenbrengingh der dingen, een halven dagh t'soeck maecken; vermits haere gewoonte is, in 't arbeyden niet seer te haesten.

Als nu de gemelde Heeren waeren gekomen boven de Mijns-Pagger, + welcke staet ruym over de helft des hoogen Geberghts, daer 't Berghwerck bearbeyd werd, liet sigh ook daer 't Canon in't voorby passeeren (even als in de voorgedaghte Paggers) dapper horen; vermits deese Pagger was beset met ses Metale Stucken en twintigh Soldaten, onder 't Commando van een Sergeant en twee Corporaels.

Soo haest wy hier in de Sillidaische Goud-Mijn Tambang quaemen, den 5. January Anno 1682., + wierden terstond de gesaementlijcke Berghlieden, Soldaten, Ambaghts-lieden, Slaven en gecondemneerde voor des Opperhoofds Woningh by een geroepen. De Heer Commandeur van Leenen deed aen haer een kort, doch naedrucklijck Gespreck; waer in hy haer, onder andere dingen, voordroegh, om welcke Redenen de E. E. Compagnie den daer tegenwoordigen Heere Bergh-Hoofdman Benjamin Olitsch ten Directeur deses Berghwercks had aengesteld, en derwaerts afgevaerdighd. Beval haer derhalven gesaementlijck, in den naem haerer Heeren Principalen, en vermaende haer voor sijn persoon in 't bysonder, datse den welgedaghten Heer Olitsch voor haer Opperhoofd erkennen, behoorlijck Respect tonen, en sigh in den dienst der E. E. Compagnie sodaenigh draegen souden, als eerlijcke en getrouwe Dienaren, volgens haeren plight, betaemde.

Al t'saemen bekraghtedense dit, met te roepen, Jae, wy willen 't doen. + Waer op dan van de Heer Bergh-Hoofdman wierden aengenomen de Geluckwensschingen van de Heer Commandeur, en der andere aenweesende. Voorts geschiedde beydersijds 't Tractament nae de gelegenheyd der Plaets. Als dit alles dus was afgelopen tot elcks vergenoegingh, heeft de Heer Commandeur, nevens de meëgebraghte Capitainen, nae genomen afscheyd, sigh weer, onder 't lossen des Canons, nae Poulo Chinco begeven.

Vervolghens is 't geheele Leger van daer nae Bayang opgebroocken, + om, met Godlijcke bystand, tot voorstand van de Reputatie der E. E. Compagnie in deese Landen, de vyanden op 't hevighste aen te grijpen, en op 't uyterste te vervolgen.

Ondertusschen maecte ons Overhoofd, alhoewel met een swack en seer siecklijck ligchaem, + alle mogelijcke toebereydingh, op dat 't Berghwerck der E. E. Compagnie, 't welck men noemd de Syllidaische Goud-Mijn Tambangh, ten besten nae alle doenlijckheyd moght bearbeyd worden. Ten dien eynde bequamen wy noch een Schip met Slaven, komende van Madagascar, om in deesen Dienst te gebruycken: Soo dat wy, behalven twee-entwintigh Berghhlieden, doch van welcke de meeste sieck waeren, tot ons bevel hadden 345. Lijf-eygene, soo van 't Vrouwlijck als Manlijck geslaght.

Van 't gedaghte Berghwerck hadmen al voor onse aenkoomst in Indien en tsedert Anno 1669. groot werck gemaeckt, en veel wonders daer van uytgegeven. + Gelijck dan oock de Heer Petrus Hartzingh, Hof en Bergh-Raed sijner Hoogh-Vorstlijcke Doorlughtigheyd van Brunswijck en Lunenburgh, van 't selve een bysonder Tractaet heeft by een gesteld, bestaende in twaelf Capittelen, en opgedraegen aen d'Ed. Heeren Bewindhebbers der Generale Nederlandsche Geoctroyeerde Oost-Indische Compagnie ter Kamer van Amsterdam, geteeckend t'Amsterdam den 12. July Anno 1678.

Doch wanneer ick, als die my oock hier bevonden heb, + des gemelden Heer Hartzinghs Beschrijvingh van 't Berghwerck Sillida insie, soo is waerlijck een seer groot verschil tusschen de daed, en 't voordeel 't welk hy d'E. E. Compagnie daer by beloofd, 't welck Iaerlijcks eenige Millioenen sou bedraegen.

Genomen, + dat hy eenige Sillidaische Miniralien had gevonden, nae gedaene Proef, in honderd ponden der eerste, en derhalven alderrijckste Ertz (Mijn-Stof, Mijn-Aerde), 12. Marck 3. en een half lood Silver, en aen Goud 13. lood; soo maeckt dit geen gevolgh, dat het altijd soo sou gaen. Iae, hy gaet verder, en beroept sigh op een van Johan Hofman gemaeckte Proef; die uyt honderd ponden Minerael sou bekomen hebben 72. en twee-negende pond Silver. Ick laet dit in sijne waerde of onwaerde.

Maer als ick hier tegens aght neeme op 't gedaene Beright van de Heer Bergh-Hoofdman Olitzsch aen de Hooge Nederlandsche Regeering te Batavia, + aengaende dit Berghwerck, en te gelijck insie, 't Bergh-Protocol, ter dier tijd van my gehouden, soo vertoond sigh de saeck regt anders. En voor eerst beright de welgedaghte Heer Olitzsch, dat de Geberghten deeser Oorden, wegens haere gebroockene onaert, niet lightlijck bestendigh veel uytleveren sullen; maer dat alles, wat noch aen Berghmannische hoop overigh is, tot naedeel en verhinderingh der bouwende Wercken, sal versterven: Gelijck genoegh te sien is op de Princen-Stol, in de bygaende Figuer afgeteeckend, Letter A., alwaer, soo wel wegens 't Boose Wetter (Aer immobilis, Verstickte Lught), als ander Berghmannische Beletselen, seer qualijck voort te komen is.

Ten anderen, + wat d'Oude Mijn (by de Letter B.) betreft, met deselve heeft het een bynae evengelijcke gelegenheyd; en alhoewel deese sigh een tijd herwaerts, in opsight van d'andere, wat veelgevender heeft betoond, soo is 't echter sonder geduersaemheyd; vermits een goede quantiteit van desselven geleverde Mineral, verscheyden van soorten, geen voordeel heeft toegebraght, wijl 't daer over verschootene Pulver daer van niet betaeld kan werden. Derhalven is in 't toekomende geen staet daer op te maecken; veel min yet bestendighs te verwaghten; nae dien d'opgaende Wateren een spoedige veranderingh voorseggen. Want of schoon hier en gintsch door Dwars-slaegen yets versoght is geworden, soo heeftmen ecgter tot heeden toe weynigh konnen verrighten.

Ten derden, + soo veel aengaet de Suyder-Schacht (Letter C.), deselve is van geen meerder hoop, vermits het tot noch toe gewonnene Ertz, of Minerael, niet van deese Schacht, of Groef, maer van d'oude Maleysche Wercken (Letter D.) is bekomen: Waer by dan te besorgen staet, datmen daeghlijcks, jae yeder uyr, in d'Oude Mijn sou konnen verslaegen werden, 't welck alreeds aen verscheydene plaetsen d'ooghblijcklijckheyd heeft beweesen. Anders is soo wel d'Oude als deese Schacht nu ten vollen opgetimmerd.

'k Laet nu de verstandige oordeelen van den Staet deses Berghwercks; en of 't niet veel dienstiger sou sijn, dese seer sware en kostlijke onderneming gantschlijck uyt te stellen, tot nut der Heeren Principalen, + als deselve voort te setten met ongelooflijck-groote onkosten; om nu niet te spreecken van 't verlies der Arbeyders en Slaven, die daer over uyt de Weereld sijn gegaen. Men maecke hier eens overslagh, hoe veel d'onderhoudingh soo veeler Lijf-eygene, en anderer Bediende, die kostlijcker vallen, bedraeghd; welcke men anders niet behoefd, soo salmen klaerlijck bevinden, dat dit werck tot noch toe sonder eenigh nut der Compagnie, en bynae gantsch te vergeefs is aengeleght. Indien'er nu sijn moghten, welcke de gedaghte Mijn wilden roemen en hoogh verheffen, uyt der selver berighten heeft d'E. E. Compagnie af te neemen, niet 't verstand van een reght Berghman, maer dat sulcke alleen haer eygene Aengelegenheyd betraghten.

Op een andere tijd berightede de Heer Bergh-Hoofdman Olitzsch, + by d'oversendingh van t' Bergh-Protocol, de Nederlandsche Regeeringh op Batavia 't volgende:

Wat de tegenwoordige staet der Mijn belanghd, + men heeft groote hoop gemaeckt op de Zuyd-Zuyd-Wester Dagh-gang (Letter E.), welcke tot noch toe 't meeste Minerael heeft geleverd. Doch nu bevindmen 't tegendeel; wijl in de gedaghte Gangh niet veel Ertz meer voorhanden is. En als 't dan oock met deese feyld, soo is alle hoop uyt; wijl onmogelijck is, door de Maleysche Werken voort te komen. 'k Sie derhalven niet, wat in 't toekomende by dit werck voorts te doen mogt zijn. Wat d'Oude Mijn belanghd, deselve geeft van dagh tot dagh sleghter; en 't geen'er uytkoomd, moghtmen gevoeghlijcker by Hoorn-steen, als by Minerael vergelijcken. Hoe weynigh goed Metal daer oock in is, sietmen uyt de laetste Assay-Rapporten. 't Sou derhalven seer qualijck gedaen sijn, d'E. E. Compagnie te raeden tot verdere voortsettingh deeses kostlijcken Wercks. D'uytleveringh der Mineralen was uyt de Zuyd-Zuyd-Wester Dagh-gang van den 4. tot den 10. January 135. ponden. Deese door d'Assayeurs geprobeert, nae Johan Hofmans Proef, en daer op gemaeckte calculatie, is bevonden aen Silver 1. Marck, 6. lood, 16. Quintjens.

Om dit nu op 't Geloof van de Heer Bergh-Hoofdman Olitzsch alleen niet te laten aenkomen, + soo vindmen in 't Protocol en Aentekeningh d'antwoorden, gedaen van de voornaemste Berghkundige in dit Berghwerck, in de tegenwoordigheyd des Heeren Bergh-Directeurs, en der andere

Nette afbeelding der Sillidaische goud myn Tambang op Sumatra.



illustratieuitvergroten
A. Princen Stol.
B. Oude Myn.
C. Zuyder Schacht.
D. Oude Maleysche werken.
E. Zuyd Zuyd W. eingang.
F. Doct. Grims Schacht.
G. Ingang in de Myn agter de Smits Winckel.
H. Een Stol die na de Zuyder Schacht werd gedreven.
I. Dwars slagen om daar door de Mal. werken op te soeken.
K. Doorgang van de Z. Schacht.
L. Zuyder Redout.
M. Huys der Berg-lieden.
N. Slaven wooning.
O. Ingang in de Myn agter het Probeer huys.
P. Pulver Kelder.
Q. Huys waar in de dreck legt.
R. Een Oord.
S. Groote Schacht is 195 voet diep.
T. Onderste Schacht.
V. Staat vol water.
W. Een Oord.
X. Dagh Trom.
Y. Het Maleysche Oord.
Z. Berglieden Huys.
*. Een Blaasbalg in de Princen Stol.


Bergh-Officieren, op de Vraegh: Of sy, in aenmerckingh van 't weynigh voordeel, tot noch toe bekomen, met goede kennis d'E. E. Compagnie konden raeden tot verder voortsettingh des Berghwercks; en of 't selve sou konnen goed maecken soo wel 't alreeds gedaene verschot, als d'onkosten, welcke noch gedaen moesten werden? Waer op sy gesaementlijck berighteden: Niemand onder haer kon seggen, dat in dit Werck kon voortgegaen werden, met eenigh toekomend nut der Heeren Principalen.

De Reden hier van (seyde Hans Georgh Lange) was, + om dat de Gangen niet, gelijck in 't Vaderland (Duytschland) continueerden, maer 't Minerael, of Ertz, al t'saemen Nieren-wijs lagh; derhalven men d'eene tijd yets had, op een andere tijd daer tegens ontbrack het.

Pieter Scheffer (op de Vraegh, wat hy van de Princen-Stol, of Groef, hield) heeft geantwoord: + Hy kon daer van tegenwoordigh niet veel seggen, voor datmen verder gekomen sou zijn.

Even 't selve seyde Hans Romer, + aengaende de Zuyder-Schacht, en Zuyd-Zuyd-Wester Dagh-gangh, dat in de Zuyder-Schacht in de diepte geen Minerael meer voorhanden was: Uyt de Zuyd-Zuyd-Wester Dagh-gangh bequam hy tegenwoordigh wel eenigh Minerael, doch alles uyt d'Oude Maleische Wercken, van de Maleyers hier en gintsch laeten staen. Kon derhalven 't Suyder-Werck niet seer prijsen; evenwel oock niet gantsch te niet maecken.

Uyt deese alleen kortlijck uytgetrockene Berighten kan een yeder lightlijck oordelen van de staet deeses Berghwercks. + En of schoon by mijnen tijd, van den 1. Januarius tot den 20. Junius Anno 1682. een taemlijcke quantiteit Minerael, bestaende in 18687. ponden van verscheydene soorten, geleverd is geworden, welcke, na Johan Hofmans Assay-Rapport, aen Silver en Goud bedraegen 297. Marck 5. lood 17. Quintjens, soo is doch deese leveringh, belopende 14226. guldens Hollandsch, op verre nae niet te vergelijcken by de som, welcke in dien tijd bedroegen de seer kostlijcke Besoldingen der Bediende, d'onderhoudingh der Slaven, en meer andere onkosten; en derhalven d'E. E. Compagnie hier door geen voordeel is toegekomen.

Genomen oock, + datse in dien tijd eenigh profijt had gedaen, soo moetmen daer tegens stellen, d'onseeckerheyd van 't Gevolgh; 't verlies van een groot getal Berghlieden, alreeds voor onse aenkoomst gestorven; en d'ongesondheyd van deese Plaets: Welcke meerendeel ontstaet uyt de giftige Dampen, die in dit seer heete Climaet onophoudlijck uyt d'Aerde opstijgen; waer toe de Complexie der Europaeers sigh niet lightlijck kan gewennen.

De geene, + welcke reght midden op dit Eyland wonen, hebben de brandende Son en d'Aequinoctial-Linie geduerigh over haer Hoofd. Nu , dit Berghwerck leght maer 2. Graden en eenige Minuten daer van daen, nae de Suyd-Pool: Waer uyt dan seer light af te neemen is, wat voor een groote hitte en ongesonde lught hier sijn moet; insonderheyd ontrent de Iaerlijcksche Regen-tijd, of 't quaede Mason, wanneer meest tegens

den avond Donderen, Blixemen en stercke Stormwinden uytbarsten Waer op dan een groote stilte volghd. + Dit veroorsaeckt, dat de veelvoudige moerassige Oorden dies te meer seer grouwlijck beginnen te stinken, en de lught verontreynigen. Hier by komen de seer boose vuyle Nevelen, welcke, gelijck een vliegende Pestilentie, uyt de Daelen nae dit Geberght optrecken; soo dick en soo schielijck de menschen overvallen, datse een Man, die maer drie of vier schreden weghs van haer af-staet, niet konnen kennen. Deese Nevel-stanck sou yemand wel bynae doen versticken.

Hier uyt ontstaen veelerley Sieckten, + waer aen veele sterven moeten. Indien sommige der onse by 't leven blijven, soo werdense doch, alsse een wijl tijds hier gewoond hebben, gantsch ongesond: Krijgen een bleeck, opgeswollen aengesight, en sijn niet light weer te geneesen. Hoe hevigh my, al stracks in den aenvangh, gelijck d'andere, de hier regeerende kranckheyd, en hittige koorts, overviel, waer by ick vier daegen langh van alle mijne Sinnen beroofd bleef, en hoe ick my doe gesteld bevond, is den Almaghtigen God best bekend: Wiens Goedertierenheyd my echter, uyt deesen erbarmlijcken, haest in een andere wat beetere stand settede; waer voor ick verplight ben, hem al mijn leven te dancken.

Uyt dit alles kan klaer genoegh blijcken, + dat of schoon dit Berghwerck (vlack tegens 't beright van de Heer Olitzsch) te vergelijcken waere met des Koninghs van Spaenjens Peruaensche Goud-Schat in America, 't welck op verre nae niet bykoomd, soo sou doch enckelijck alleen dit seer heet en gantsch ongesond, jae alderongesondste Climaet des Weerelds, genoegh konnen sijn, om dit t'eenemael kostlijck werck, volgens den raed van de Heer Olitzsch tot nut sijner Heeren Principalen, geheellijck uyt te stellen, vermits hier geene Europaeische arbeydende Berghlieden konnen behouden blijven.

Ick gae nu hier voorby 't gebreck van noodwendige Materialen, + welcke by de bearbeydingh der Mijnen werden vereyscht; als bysonderlijck Hout; 't welck hier niet bequaem is, om yet geduersaems daer van te maecken: Veel minder kan het tot Smelt-koolen gebruyckt werden: Behalven meer andere noodsaecklijckheden: En stelle nu alles aen 't oordeel des onsijdigen Leesers.

Men schrijft, + dat de Koningh van Spaenje uyt 't West-Indisch Berghwerck te Potosi in Peru alreeds heeft geleverd bekomen een groot getal Millioenen Silvere Platen: Dat hy uyt deese Provintie en de daer in sijnde Berghwercken, welcke by alle voornaeme Steeden gevonden werden, ongelooflijck-groote Schatten treckt: Want de grond deeses gantschen Lands sou bynae enckel Goud en Silver zijn. Waer door dan buyten twijffel dit Koninghrijck Peru 't rijckste Landschap des Weerelds is t'aghten: Te meer, wijlmen verseeckerd, dat de Spaenjaerden by haer eerste In, Aen, en Overval meer als twintigh Millioenen Ducaten ten buyt bequaemen. Daer in tegendeel de Hollanders by de bekomingh van haere tot noch toe onder haer besit staende Goud-Mijn in Oost-In-

dien op Sumatra, sigh weynigh van sulck een Buyt konnen beroemen.

Dat evenwel op Sumatra van 't Zee-strand af, + en verder Landwaerts in, noodwendigh verscheydene Goud-Mijnen moeten zijn, doch daer tot noch toe geene der Europaeische Natien eenige voet heeft konnen setten, blijckt genoeghsaem alleen uyt den Goudhandel der E. E. Compagnie op Padang, Poulo Chinco, en Paros met d'Inwooners des Eylands, de Maleyers; welcke 't klaer gewassene Goud, bestaende in kleyne kornen, en oock ander, somtijds in een taemlijcke veelheyd uyt 't Land door de tweede en derde hand daer nae toe brengen, en meerendeel aen de Compagnie verhandelen tegens Sijdene en Cottoene Waeren, die van de Choromandelsche Kust komen. Doch private Persoonen moeten 't de Maleyert betalen met goede oude Hollandsche Schellingen of Spaensche Matten, alhoewel de Compagnie haer ernstigh heeft verboden met Goud te handelen.

't Gebeurd oock wel, + doch gantsch selden, datmen van de Goudverkopers, als 't bekende Maleyers zijn, een Stuck gewassen Massif Goud heymlijck te koop bekoomd: Gelijck dan een diergelijcke dighte Goud-klomp in sijn Keurvorstlijcke Doorlughtigheyd van Brandenburghs Konst en Rariteit-kamer te Berlin, 5. Marck, 7. Lood en een half Quintje weeghd. Mijns vermoeden moet het op sulck een wijs van daer herwaerts sijn gekomen. Aen de grootte kanmen lightlijck oordelen van de veel-houdenheyd deeser Berghwercken, en dat noodwendigh daer veel Goud te vinden moet zijn.

De rijckste Schatten van Sumatra, soo veel Goud en Kleynodien belanghd, vindmen in 't Koninghrijck Achin; + 't welck 't maghtighste is, en de Koninghlijcke Scepter over al d'andere Koninghrijcken voerd; gelijck de groote Mataran, of Keyser, op Java pleegh te doen. De Hoofd-Stad Achin werd seer veel besoght van de Christenen, Maleyers, Mooren, Javanen, Chineesen en andere Natien; wegens 't Goud, Benyoin, en Campher.

Anno 1660. sou hier geregeerd hebben een Koningin; + welcke, gelijckmen seght, voorneemens was, een Hollander ten Man te trouwen. Doch de hooge Nederlandsche Regeeringh op Batavia wou, om seeckere oorsaecken, daer in niet bewilligen.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen