Logo DBNL
Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686 (1694)

Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686

(1694)–Christoph Frick, Elias Hesse, Christophorus Schweitzer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

V. Hoofd-stuck.

Inwoners van Groot-Java. Beroemen haer van de Chineesen af te Stammen. Haere Geweeren. Gewoonten. Eetens en drinckens-wijs. Kleedingh. Baerd-uytruckingh. Javaensche Religie nu Mahometaensch. Swemkonst der Vrouwen, en seldsaeme manier daer van. Wonderlijcke Leeden-geswindheyd in 't Kaetsen. Eedsweeringh. Praght der Aensienlijcke. Handwerckers. Groote Kooplieden. Bedriegeryen. Waeren. Vertreck der Berghlieden van Batavia nae Sumatra, voor af. Straf over een weghgelopene Slaef. Boosaerdigheyd deeser Menschen. Hoe de Vrye Lieden voordeel van haer trecken. Deese Slaven hebben weer Slaven. Welcke de beste Slaven zijn. Hoe de Slaefverkopingh te Batavia verright werd. Amuck-speelers, en wat dat woord beteeckend. Wat deese raesende doen. Hoe gestraft. Verbrandingh van een groote meenighte Speceryen Jaerlijcks te Batavia. Waerom. Ceylon heeft de Compagnie veel gekost, sonder groot nut. De Koningh van Tarnate met sijne Gemaelin gevangen te Batavia gebraght. Sijnen boosen aert. Quaede bedrijven. Gestalte. Kleedingh. Eygentlijcke oorsaeck sijner Gevanghnis. De Koningh van Macasser oock gevangen gesonden nae Cap de bon Esperance. Oproer der Maleyers tegens de Compagnie. Koningin van Macasser te Batavia. Hoese sigh vertoonde. Broeder des Koninghs van Tarnate te Batavia. Sijne Gestalte. Kleedingh. Zeeden. Vertreck des Bergh-Hoofdmans en onses Schrijvers van Batavia. Verscheydene Gevallen op deese Reys.

D'Inwoners van 't Eyland Groot-Java werden genoemd Javanen. + Niet langh sijnse; maer sterck van armen en beenen: Nae haere manier goede Soldaten; maer daer nevens seer hardneckigh, ongetrouw, boosaerdigh, en moorddadigh. Wanneerse d'overhand bekomen, verschonense niemand. + Sy beroemen sigh, datse afstammen van de Chineesen; welcke voortijds, uyt haer eygen Land gebannen, in groote ellende gintsch en herwaerts moesten swerven; tot datse sigh eyndlijck in dit seer lustigh en vrughtbaer Eyland neersloegen: Daerse sigh geweldigh vermeenighvuldighden, uytbreydden, en nae 't Eyland Java den naem van Javanen aennaemen.

Haere Geweeren sijn Piecken met gevlamde Spitsen; + Assagayen, of Werp-Spiessen; Dolcken, of gevlamde Krissen, voor spits, aghter ontrent drie vingeren breed; waer van 't Heght vertoond een Afgodisch Duyvels-backhuys, ingeleght en vercierd met Goud, Silver, Elpenbeen, en diergelijcke Stoffen. De Schilden sijn van Boom-basten. + Sy verlaeten sigh seer op de gedaghte haere Krissen: sonder welkese noyt over straet of wegh gaen. Allerley Gedierten eetense, behalve Buffel-ossen en Swijnen. Sitten, gelijck d'andere Indiaensche Volckeren, op d'aerde neer met de beenen kruyswijs over malkander.

Seer onbeschaemd sijnse in 't eeten. + Grijpen alles met de hand aen, sonder Messen of Leepelen te gebruycken. + Haeren dranck is Water, en Arack, of Brandewijn. Van den Taback houdense bynae soo veel, als wy Duytschen. + Oock bouwense dit Kruyd selfs; plucken de rijpe blaederen af, drogense, en wrijvense kleyn. Om deselve te roocken, gebruyckense geen Pijpen, maer alleen een dun blad, 't welckse een Puncks noemen. Hier in wickelense soo veel Taback als haer goed dunckt; neemen 't dan in den mond, en steecken 't aen.

Van Kleedingh houdense weynigh, of niets met allen: + Want met 't boven-ligchaem gaense gantsch naeckt. Bedecken alleen, 't geen de Natuer verborgen gehouden wil hebben, met een Doeck, gemaeckt van Boomwol. + De Manspersonen, welcke wat voornaems willen sijn, draegen een Persiaensch bond Kleedje; en op 't Hoofd een wit Mutsje van Lijnwaed: Oock wel een Omwindsel van fijn Bengalisch Doeck, met Goud doorwerckt, en toegesteld op de manier van een Turckschen Tulleband, doch 't Hoofd blijft boven ongedeckt, wijl deese Doecken alleen midden om 't Hoofd werden gewickeld.

De Vrouwspersonen besmeeren haere ligchaemen met Klapper of Cocos-oly; + en behangen sigh met veele Ringen, soo wel aen de voeten, als aen de vingeren. Beyde, der Mannen en der Vrouwen-kleedingh, om 't onder-lijf, is enckelijck een Rock, of veel meer een Omhanghsel, van Cottoen, of Boomwol; niet verder afgaende, als tot op de Knie. Deesen Omhangh slaense drie of viermael om 't ligchaem; daer 't gantsch glad over leght; alleen met een stercke Naeld vastgemaeckt.

De Javanen rucken met kleyne Tangetjens haere Baerd-hayren uyt, van d'eerste tijd af datse beginnen voort te komen. + Dit veroorsaeckt haer seldsaeme Aengesighten, soo datmen dickmael d'oude Mannen van de Wijven nauwlijcks kan onderscheyden. Hier door werdense seer mismaeckt; en, haere swartheyd daer by komende, van een afschouwlijcke aenschouwingh.

Wat nu haere Religie, of gewaenden Godsdienst betreft, voortijds waerense Heydenen. + Sijn echter, door de vlijt der Mooren, met groote moeyte tot de Mahometaensche Afgodery gebraght geworden. Sy laeten sigh besnijden. Vieren haeren Sabbath met seer groote aendaght op den Vrydagh. Houden sigh seer vast aen eenige wetten des Alcorans:

Welcke deese Volckeren niet voor ontrent 't Iaer 1560. bekend is geweest. Ter dier tijd bequam 't Heydendom soodaenigh een stoot, dat tegenwoordigh de meeste Landen, jae gantsch Oosten, tot aen de Moluckische Eylanden en Amboina, den Turckschen Propheet Mahometh schijnen aen te hangen.

De Javaensche Vrouwen en Dochteren konnen meerendeel swemmen. + Van der jeughd af werdense hier in geoeffend. Ondertusschen hebbense in hare Swem-konst een geheel andere gewoonte, als wy in onse Landen. Want d'armen en handen slaense niet van haer uyt, maer verroeren alleen deselve, bynae gelijck de swemmende Honden haere Pooten. Dit is seer seldsaem te sien; en evenwel weetense met een sonderlinge geswindheyd voort te snellen.

Seer vaerdigh sijn de Javanen met handen, voeten, en al haer' andere leeden. + Voornaementlijck kanmen dit sien in haer Bal-spel. Met haere voeten, knieën, ellebogen, en soo voorts, sonder eenighsins haere handen te gebruycken, weetense d'een d'ander op een verwonderlijcke wijs den Bal toe te kaetsen.

Wanneer de Javanen een Eed sullen sweeren, soo steeckense 't Punt van haere Kriz, of Dolck, in 't Water. + Laeten daer nae een droppel op haere tongh vallen; en wenschen, datse gestraft moeten werden, indiense onwaerheyd spreecken; of indiense niet vastlijck sullen houden 't geense beloven. En dan noch evenwel behoefdmen haer, hoe seerse oock sweeren moghten, niet veel te vertrouwen.

D'Overheden (Overste), gelijck oock andere, die voor wat meer als gemeen willen aengesien sijn, gaen met veele Dienaers over de Straeten en Weegen; + welcke haer naedraegen haere Wapenen, bestaende in Spiessen, Sabels, Krizzen, Schilden, &c.: Desgelijcks haere Sonne-schermen, Pinangs-beckens, welrieckende Speceryen, en aengenaeme Confituren. Voor deese Aensienlijcke Heeren moet elck wijcken, en haer uyt den wegh gaen. Iae, de geringe Lieden vallen seer ootmoedigh ter aerden neer, tot datse haer voorby zijn.

Men vind onder de Javanen allerley Handwerckers, + als, Koper, Yser, Goud en Silver-smeeden: Desgelijcks Geschut-gieters; doch haeren arbeyd valt wat grof en ongevormd. + Onder haer sijn oock Aensienlijcke en groote Kooplieden, in Sijdene Waeren en Speceryen. Sommige drijven een stercken Handel ter Zee; en senden haere Scheepen nae verre Gewesten; als, nae Sumatra, Siam, Malacca, Borneo, Amboina en Banda. Vaeren oock, met toelatingh der Oost-Indische Compagnie, in meenighten nae Batavia; daerse haeren Handel drijven met kopen en verkopen, verwisselingh van Waeren, &c., niet alleen met de Christenen, maer oock met de Mooren, Chineesen, en andere Natien.

Boven maten bedrieghlijck sijnse in 't verkopen en leveren haerer Goederen: + Insonderheyd wanneer de Christenen yets van haer kopen. Sy vervalsschen de Peper, door Steentjens daer onder te mengen, welke de Peper-koornen gelijckvormigh zijn. Haeren Handel bestaet meest in

Rijs, Peper, Cocos-noten, Cocos-oly, Sout: Desgelijcks in de Schalen van Schildpadden; + Lack, Caneel, Elephants-tanden, Benyoin, en veel andere Waeren, welcke nae Holland werden gebraght. Veel meer kon ick schrijven van der Javanen gelegenheyd, Zeeden, Gewoonten, &c., doch wil my ontrent deese Stof niet langer ophouden.

Terwijl ick hier op Batavia was, + wierd van de Hooge Nederlandsche Regeeringh 't Schip , genoemd de Voorsightigheyd, toegerust, en geordonneert, nae de West-kust Sumatra te gaen. Vermits nu de noch levende Berghlieden, uyt Saxen nae Holland, en uyt Holland herwaerts gebraght, te Batavia onse Heeren Principalen geen dienst of voordeel konden doen, soo vond de Heer Bergh-Hoofdman Benjamin Olitzsch goed, haer met 't gedaghte Schip nae Sumatra te doen vertrecken. Sijn oock, onder de begeleydingh van de nieuw-aengekomene Marckscheyder Monsr. Johan Pleitner (vermits d'eerste, Heer Johan Abraham Martini, hier gestorven was) den 22. July Anno 1681. van de Batavische Reede onder Zeyl gegaen, om, met Godlijcke bystand, haere verdere Reys voort te setten nae 't Land en tot 't werck, waer toe sy waeren aengenomen van d'E. E. Compagnie.

De Heer Bergh-Hoofdman, en ick, moesten, wegens sieckte, noch te Batavia blijven. Wijl mijne swackheyd hoe langer hoe meerder toenam, soo begaf ick my uyt 't Kasteel in de Stad, by een Vry-man, om dies te meer gemack en dienst te mogen genieten. + Ondertusschen sagh ick hier de wonderlijcke straf der Slaven; en, onder meer andere, oock deese.

Een weghgelopene Slaef, + die vijf Maenden aghtergebleven, en doe gekreegen was, wierd op de volgende wijs getughtighd. Als hy sigh op 't Aengesight neergeleght had, wierd hy van vier andere Slaven aen armen en beenen vastgehouden. Daer nae ontfingh hy van twee of drie Roey-Slaven met een Touw op de Aers en de Dgien tusschen de twee en drie-honderd slaegen uyt alle kraghten; tot dat haer geboden wierd, van verder slaen af te laeten.

Dit slagh van Menschen is t' alderboosaerdighste, luyste en diefaghtighste van de geheele Weereld. + Goede woorden maecken haer dies te trager en naelaetiger: Maetige slaegen wat gehoorsaemer; maer te veel, noch veel meer verstockt en hardneckigh.

Eenige Vrye Lieden te Batavia trecken van deese Slaven seer groot voordeel. + Yemand, die'er aght of thien heeft (sommige hebben'er veel meer, andere minder) welcke wat arbeydsaem sijn, en kennis van 't een of 't ander Handwerck hebben bekomen, konnen'er seer wel haer Huys op houden, jae dickmael aensienlijcke middelen over vergaederen. Want als 't goede en gewillige Slaven sijn, soo treedense met haere Heeren in verdragh, datse haer ter Maend sulck of sulck een som gelds sullen opbrengen: Doch watse daer boven verdienen, is voor haer; evenwel Lijf-eygene blijvende.'t Geense dus overwinnen, leggense by een; en kopen selfs Slaven; met welckese een diergelijck verdragh aengaen. +

Hier door gebeurd het, dat een Slaef dickmael weer vijf of ses andere Slaven heeft; somtijds noch meer. De Heer Cornelis Speelman, Gouverneur-Generael van Indien te Batavia, had een Slaef, die taghtigh andere Slaven hield voor sijne Lijf-eygene, en sijn voordeel daer van trock.

De beste Slaven onder de Mans-personen sijn de geene, welcke van Bengala komen; + Doch onder 't Vrouwvolck die van Macassar. De Bengalers hebben stercke Leedematen, en sijn arbeydsaem. De Macassarsche Vrouwspersonen sijn wel swack, doch konnen tot veel andere dingen, als juyst tot swaeren arbeyd, gebruyckt werden.

Dickmael sietmen op 't Stadhuys, + oock op 't Kasteel, in de Logie der Compagnie, de naegelaetene Slaven der Compagnies-Dienaeren verkopen. De Pleghtlijckheden, welcke men daer ontrent oeffend, sijn deese.

De gedaghte Slaven werden d'een nae d'andere voor, of oock wel op, de Tafel der Heeren gesteld. + De Secretarius leest dan overluyd haer Qualiteit, ouderdom, en Geboorte-Land. Die Lust heeft, een Slaef te kopen, bied'er geld voor. Een ander, wiens genegenheyd oock daer toe streckt, verhooghd des vorigen bod. Eyndlijck, die 't hooghste bied, bekoomd den Eygendom. De Naem des Kopers, des Verkopers, en des Slaefs, werd in een bysonder daer toe geordonneert Boek aengeteeckend, en't beloofde geld binnen thien of veerthien daegen, nae dat de Voorwaerden leggen, betaeld. Die in gebreecke blijft, werd tot een mercklijcke straf verweesen.

Indien nu de gekoghte Lijf-eygene van haere Heeren te sleght of onbarmhertigh gehandeld werden, + soo gebeurd het dickmael, datse Amuck (Amouck) speelen. 't Woord Amuck beteeckend soo veel als Moord. Wanneerse dit roepen, en als wanhopige, onsinnige Menschen langhs de straeten lopen, soo is geen Mensch, diese bejegenen, van sijn leven verseeckerd.

Dit Amuck-roepen en Moord-bedrijf ontstaet uyt 't overvloedigh gebruyck van Opium, waer op alle Indiaenen seer verliefd zijn. + Alhoewel oock deese Moordenaers, ten Spiegel en afschrick van andere, op een seer grouwlijcke wijs werden gestraft; soo geschieden echter diergelijcke boosdaeden noch al dickmael soo wel binnen als buyten de Stad Batavia. By mijnen tijd alhier quam een Amuck-roeper, onder de Predicatie in der Hollanderen Slot-kerck, met een bloote Kriz derwaerts lopen. Sou oock, indien de Kerck-deuren, op bevel des Predikants, niet terstond geslooten waeren geworden, buyten twijffel veele Menschen hebben vermoord. Haest daer nae wierd hy van de Cafres (welcke men gebruyckt in plaets van Diefleyders en Beuls) op 't Kerckhof met grote Stocken ter neer geslaegen, en alsoo gevangen bekomen. + Hy wierd gestraft met 't Reght des Lands; dat is, geradbraeckt.

Geduerende mijne siecklijckheyd, die my onophoudlijck bybleef, hield ick verscheydene Redenvoeringen met mijnen Hospes, die my eens verseeckerde, + dat de Compagnie Iaerlijcks, wanneer de Speceryen over-

vloedigh sijn gewassen, een groote meenighte derselve op 't Vierkant, daer voortijds d'Enghelsche Logie stond, doet by een brengen; in seeckere hopen verdeelen, en by besettede Waght verbranden. Wegens de veelheyd der gedachte Speceryen duerd deesen brand somtijds drie of vier daegen aghter een. Geen Mensch derf'er yet 't minste van afneemen; oock niet 't alderminste van den daer uyt vlietenden Oly opvangen.

D'oorsaeck deeser verbrandingh is, +

op dat, wegens den seer grooten Voorraed deeser Waeren, deselve niet tot een laegen prijs moghten daelen. Dat oock andere in Oost-Indien handelende Natien niets van deese Speceryen moghten genieten, ten naedeel der Hollandsche Compagnie. Even om deselve reden moeten al de Muscaet-noten-bomen op 't Eyland Tarnate (waer van daen de beste Nagelen komen) Iaerlijcks verwoest werden. Desgelijcks geschied oock op 't Eyland Banda (waer uyt de Muscaet-noten en Foely werden gevoerd) met de Nagel-bomen. Van 't Eyland Ceylon koomd de beste Caneel.

't Gouvernement van 't gemelde Eyland Ceylon is voordeesen altijd van een groote aenmerckingh, + en, nae de Batavische regeeringh, d'eerste in orde geweest. Doch koomd tegenwoordigh by de Compagnie in een groot Mis-credit: Wijl deselve veele Tonnen Gouds daer aen te kost heeft geleght, sonder veel voordeel. Dit geschiedde door aengevingh der Gouverneurs; welcke de gehoopte winsten, in Ceylon te doen, veel groter maeckten, alsse in der daed waeren, of tot nut der Compagnie konden opbrengen.

Den 6. October quam op de Batavische reede 't Schip Nieuw-Middelburgh, van Tarnate, gelaeden met Nagelen; en met 't selve de Capitain Struys; + gevancklijck meë brengende de Koningh van Tarnate, nevens desselven Gemaelin. De genoemde Capitain had hem, op voorheenen gegaene veraghtingh sijner Onderdaenen, by Ambou op Pura in handen gekregen.

Deese Koningh was ontrent drie of vier-en-twintigh Iaeren oud: + Een Vasal der Compagnie; Vorst van verscheydene Eylanden en Landen: Van een seer goede ligchaems-gestalte, doch van een oproerigh en tyrannisch gemoed. Dickmael had hy getrouwde Mannen doen om 't leven brengen, om derselver Vrouwen voor hem te neemen. + 't Welck hem dan oock eensdeels, wegens de sleghte genegenheyd sijner Onderdanen 't sijnwaerts, in deese ongelegenheyd heeft gebraght. Hy was gekleed in swart Laecken, nae de Duytsche Mode. Sprack gebroocken Hollandsch. Sijne Gemaelin was aengedaen met een Cabay, of Naght-Rock van Cottoen: Van een wel opgeschotene Statuer; bynae soo langh als haeren Man; taemlijck-blanck van verwe. Sy wierden in heghtenis gehouden op 't Punt de Rubijn; en bewaerd van den daer op leggenden Officier met sijne Soldaten.

D'eygentlijcke oorsaeck deeser gevangen-neemingh is de volgende. + De gedaghte Koningh van Tarnate had 't Opperhoofd der Compagnie, of Gouverneur, de Heer Paddenburgh (Pattburgh) te gast genodighd:

Oock hem wel onthaeld; en daer by rijcklijck gedroncken. Deese gelegenheyd nam 't Opperhoofd waer, om van de Koningh seecker stuck Lands 't sijnen voordeel te versoecken. De dronckene Vorst beloofde 't hem. Doch 'sanderen daeghs, van sijne Raeden gewaerschouwd, wat voor schaede hem hier uyt sou ontstaen, wou hy sijn gegeven woord herroepen. Begaf sigh ten dien eynde tot den Begiftighden op 't Kasteel, om hem in eygener persoon d'onmogelijckheyd van 't voldoen sijner belofte te vertonen.

Als hy hier by bleef, gaf de Gouverneur hem een slagh in den hals. De Koningh, wijl hy buyten sijne Residentie was, wou voor dien tijd geen wraeck hier over neemen; maer gingh wegh, doch al dreygende. De Gouverneur sond hem eenige personen aghter nae, om hem te rugg' te roepen: Doch wijl hy niet wou komen, gaf hy terstond sijne Soldaten orde, hem met geweld te gaen haelen. De Koningh soght sigh uyt 't stof wegh te maecken, en sijne reddingh in de vlught te soecken: Doch wierd naederhand van sijn eygene Onderdaenen verraeden, gevangen genomen, en dus nae Batavia gesonden. + Wat van soodaenige Procedueren te houden is, konnen de verstandige by haer selven overweegen.

De Raeden des Koninghs, + met hem gevangen, waeren elf in getal. Deese sijn met een Schip nae Ceylon gesonden, om daer in Keetenen te sterven. De Koningh is met sijne Gemaelin noch te Batavia. Beswaerlijck sal hy sijn Rijck, 't sy dan dat hy 't met reght of onreght heeft verloren, weer krijgen. Voorheenen had hy twaelf-duysend Rijcksdaelers van de Compagnie Iaerlijcks getrocken, om haer den vryen Handel toe te laeten. Voor hem had sijnen Vader, om deselve Reeden, dertigh-duysend Rijcksdalers genoten, en de Compagnie veelerley vriendschap beweesen.

Of 't nu deesen Koningh van Tarnate sal gaen gelijck dien van Macassar, + die tegenwoordigh op Cap de bon Esperance gevangen werd gehouden, en derwaerts wierd gebraght doe ick my daer bevond, moet de tijd ons leeren. Des gedaghten Koninghs Broeder heeft sigh onlanghs geleeden in de beschermingh der Compagnie begeven; onthoud sigh hier, en geniet van de Maetschappy dertigh Rijcksdaelers ter Maend.

Den 21. October quaemen weer twee Scheepen van de West-kust op de reede voor Batavia. + In 't eene bevond sigh de Heer Laurens Pit, aldaer een wijl tijds Commissarius geweest; nevens de Marckscheyder Monsr. Johan Pleitner, onlanghs geleeden (gelijck hier boven geseght is) met de Berghlieden derwaerts gegaen. Sy braghten meë de tijdingh, niet alleen van den Oproer der Maleyers tegens de Compagnie; maer oock 't verlies van deselve tegens haer; bestaende in eenige gewondde, en vier Veldstucken.

Deesen Oproer was veroorsaeckt door d'al te vroege Retirade des Commandeurs der Kust; + die boven de Maleyers groot voordeel had, vermits hy stond op een hooghte des Geberghts; doch by haer' aenkoomst door-

gingh. Hier op sijn d'aensienlijckste en dapperste Macassars met haer Gevolgh geroepen voor den Gouverneur-Generael te Batavia: Die haer in de Maleysche Spraeck de gepleeghde Oproerigheyd der Sumatrische Maleyers te kennen gaf; oock, dat hy had voorgenomen, haer daer over te straffen. Ten dien eynde soudense sigh, tot op naerder orde, gereed houden. Hier meë waerense seer wel te vreeden, als goede Soldaten, na de manier haers Lands; en verwaghteden alleen den dagh, datse nae Sumatra souden gaen.

Terwijlse hier waren, liet sigh oock de Koningin van Macassar in haren Staet, + en met haeren Stoet sien. Nevens haere Koninghlijcke Dochter en Prins hadse sigh onder de Beschuttingh der Compagnie begeven: Die haer oock had aengenomen, en van noodwendigh onderhoud voorsien. Waer tegens 't Koninghrijck van deesen Prins, nae dat de Rebellen gevangen en gestraft waeren, door 't Swaerd de Compagnie ten deel viel. Sy, nevens de gedaghte Prins en Princes, saeten op drie laege Stoelen, aen een groote Japansche ronde Thee Tafel. Rondom haer heenen saeten haere Staets-Damen, met de beenen kruyswijs over malkander. Desgelijcks haere Priesters, en eenige Staets-Dienaeren. Van aengesight waerense eenighsins mismaeckt; insonderheyd de Vrouwspersonen. Doe wy voorby haer gingen, hieldense haere Neusen toe; wijlse meenden, dat wy Varckens-vleesch hadden gegeeten; waer van sy boven maten afkeerigh zijn.

Op eenen anderen dagh quam de Koninghlijcke Prins Rotterdam, + Broeder des gevangenen Koninghs van Tarnate, met sijn Gevolgh en Priesteren, voor den Heer Gouverneur-Generael; daer hy ontfingh sijn gewoonlijck Maend-Tractament aen Wijn en Confijten. Sy lieten haer deselve wel smaecken. Eyndlijck staecken de Priesters 't overige der Confituren in een Sack, en naemense met sigh, nae haere gewoonte.

De gedaghte Prins is seer beleefd; en kan in Hoflijckheyd veele Europaeers beschaemen. Spreeckt soo goed Hollandsch als sijnen Broeder. + Gemeenlijck is hy bekleed met een gestreept Opper-kleed, van grauwe Sijde, voorsien van Knopen van dight Goud, op 't Macassars. De Broeck loopt spits toe. Hij gaet met bloote voeten, doch op Pantoffelen. Om sijn Hoofd draeghd hy een Omwindsel als een Krans, genoemd Tulban (Tulliband), gewerckt van swarte Sijde; beneeden aen 't voorhoofd omvangen van een gouden Plaetje, ontrent een duym breed. Deese Prins, gelijck alreeds verhaeld is, werd met sijn geringh Gevolgh van de Compagnie onderhouden, gelijck sijnen Broeder de Koningh van Tarnate.

Onder ons stil leggen te Batavia was 't met den Heer Bergh-Hoofdman Benjamin Olitzsch wat beeter geworden. + Derhalven versoght hy aen de Hooge Regeeringh, met eene der vier toegerustede Scheepen nae Sumatras West-kust te mogen overgaen. In 't eerst wierd hem sulcks geweygerd, wijl hy noch vry swack van ligchaem was. Hy echter gaf te kennen, dat hy, door Godlijcke bystand, sigh vertrouwde, de Reys

te sullen konnen afleggen. Waer op dan de Heer Generael-Directeur hem liet weeten, datmen hem hier in te wil sou zijn. Te gelijck wierd hem geordonneert, 't Opper-Commando te voeren over de Schepen, geschickt om nae Sumatras West-Kust te Seylen; oock over 't Krijghs en Scheeps-volck. Tot sijn dies te meer bequaemheyd wierd hem aengeweesen 't grootste Schip onder de vier, genoemd Nieuw-Middelburgh.

Op deese bekoomene Orde maeckten wy ons Reysvaerdigh; + en verwagteden met groot verlangen den dagh onses Vertrecks; die ons eyndlijck bekend gemaeckt wierd. De Heer Bergh-Hoofdman, nevens de Prins Rotterdam, wierd den 8. November geroepen in 't Huys ven de Gouverneur-Generael; en daer van de Heer Generael van Goens seer wel ontfangen. De Majoor Mons. Joan Andre Martini kreegh bevel, de gecommandeerde Europaeische en Orientaelsche Volckeren, bestaende in 600. Mannen, Duytschen, Macassers, en geboorne Portugeezen, al t'samen onder thien Vaendelen verdeeld, te laeten Marcheeren; 't welck oock terstond geschiedde. Waer op dan voorts de voornaemste Hoofd-lieden, als Prins Rotterdam, etc. bloote Sabels wierden gegeven.

Vervolgens deden de Macassersche Opper en Onder-Officieren opentlijck den Eed aen de Generaliteit; + waer ontrent deese Ceremonien wierden gepleeghd. Yeder van haer quam met ontdeckten Hoofde en uytgetogene Kriz voor d'Indische Generaliteit en Compagnie. Sprongh rondom als een Guygchelaer, en schreeuwde uyt alle kraght in sijne Tael, dat hy de Compagnie getrouw zijn, en voor der selver Eere strijden sou, gelijck hy sijnen Koningh was geweest, en voor den selven gedaen had.

Nae deeseVerrightingh wierden de Hoofdlieden der Duytschen en andere Volckeren t'saem geroepen. + De Heer Generael Rijcklof van Goens droegh haer voor, dat d'E: Compagnie sigh genoodsaeckt vond, wegens seeckere ontstane Strijdigheden, de Rebellen op Sumatra tot gehoorsaemheyd te brengen. Ter welcker oorsaeck sy oock daer heenen wierden gesonden. De Heer Bergh-Hoofdman Benjamin Olitzsch was geordonneert, om op deese Reys over haer 't Bevel te voeren; en wierd, als soodanigh, de Capitainen voorgesteld; om hem te sweeren. Stracks hebbense, met den gewoonlijcken Eed en Handgevingh, beloofd, den gedaghten Heer Olitsch, geduerende de Reys, te sullen erkennen en eerbiedigen voor haer Opperhoofd. Hier nae geschiedde den Aftoght op de gewoone manier; en al 't Volck wierd ingescheept.

De volgende dagh deed de Heer Generael van Goens den Heer Bergh-Hoofdman door een Helbardier tot de gewoonlijcke Afscheyts-Maeltijd noodigen. + Is oock, nevens d'andere onder hem staende Opper-Officieren, verscheenen. Den 11. dito wierd hy aen Boord van de Krijghs en Scheeps-Officieren, volgens gebruyck, onder 't geluyd van Trompetten en Trommelen van haeren Commandeur ontfangen. 's Anderendaeghs vroegh den 12. gingen wy onder Gods geleyde (nae dat te voren, onder 't los brandenvan een Stuck Canon, d'Admiraels-Vlagh was opgestoocken) met een Suyd-Oosten Landwind van de Batavische Reede onder Seyl. Deese vloot bestond uyt vier Scheepen; genoemd en gemand als volghd.

Op ons Schip Nieuw-Middelburgh, als Admirael, waren 411. Personen; bestaende in drie Compagnien Europaeërs, en drie Compagnien Macassers; de Matrosen in 't gemelde getal gereeckend. + Op 't Schip Rammekens bevonden sigh 200.: Op 't Huys te Velsen 300.: En op Delfshaven 280. Koppen. Soo dat de bemanningh onser Vloot sigh uytstreckte tot op 1191. Persoonen.

In 't begin ontstond eenige twist over den Rangh tusschen de Lieutenants, Opper-Stierman, Vaendrighs en Scheeps-Boeckhouder; + wijl de laetst-genoemde d'andere de Voorrangh wou bedisputeeren: Sigh oock beriep op de gewoonte, dat de Boeckhouder altijd den Schipper volgd, en den Opper-stierman voor gaet. Nam ook daer op aen Tafel even deese Plaets in naest die van de Scheeps-Capitain Been. Maer vermits de gesamentlijcke Lieutenants, Opper-Stierman en Vaendragers (die gesamentlijck, als Commandeerende persoonen, met raed van de Vice-Commandeur Thilemans, en de genoemde Capitain Been, tot de Capitains-Tafel getrocken wierden), daer tegens protesteerden, en voorgaven, dat het tegens alle gewoonte, en haer Respect was; + oock sigh daer over beklaegden by den Heer Bergh-Hoofdman Olitsch, als Commandeur der Vloot, soo wierd eyndlijck, met goed-vinden des Scheeps-Capitains, beslooten, twee Tafelen te maecken, en de Boeckhouder, om verdere ongelegenheyd te vermijden, nevens den Marckscheyder, en d'andere daer toe behoorende nae hare Qualiteit, aen de tweede Tafel te plaetsen; gelijck dan oock geschiedde.

Niet alleen wegens dit verschil, maer oock om anderer Voorvallen wil, liet sigh onse Reys in 't begin seer sleght aensien. + Wy voorderden met Seylen seer weynigh. Korts na onse af-vaert geraeckten wy vast op een Sand-banck: Van welcke wy echter ons weer los arbeydden, en God danckten. De Keucken van ons Schip quam in brand; doch 't vyer wierd noch gebluscht, sonder mercklijcke schaede gedaen te hebben.

Door 't gewoonlijck Teecken, + daer in bestaende, dat d'Admirael de witte Vlagh van de Vlagge-Stock laet waeyen (onder 't lossen van een Stuck Canon), wierd den geheelen Scheeps-Raed t'saem geroepen, om sigh te beraedslaen over eenige aengelegenheden; als, I. De vervatting of opstelling der Seyn-orde; waer by d'andere Officieren der Scheepen wierd beloofd, dat deselve ten eersten sou vervaerdighd, en aen elck Schip overgesonden werden. II. D'orde op 't Rantsoen voor 't Volck. + Waer ontrent de Scheeps-Raed besloot, vermits wy met weynigh Proviande voor soo veel Volck voorsien waeren, aen yeder Persoon dagelijcks te geven een kan Water; een half pond Speck; drievierendeel pond Vleesch; een Mutsje, of 't thiende deel van een kan, Edick, en drie Halfjens Arack, behalven de gewoone drooge gekoockte Rijs. III. Orde te stellen, tot byleggingh eeniger ontstaene strijdigheden, betreffende den Rangh. + Waer ontrent eenparigh wierd beslooten, dat d'oudste Lieutenants altijd nae den Opper-Stierman; nae hem de twee ander Lieutenants, de Boeckhouder na al de Vaendragers sou sitten. Waer op de Scheeps-Raed met goede vergenoeging van malkander is gescheyden.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen