Logo DBNL
Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686 (1694)

Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686

(1694)–Christoph Frick, Elias Hesse, Christophorus Schweitzer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

II. Hoofd-stuck.

De Linie Aequinoctial gepasseerd. Swaere Sieckte des Schrijvers. Bruyloft op 't Schip. Seldsaem geval. Passeeren 't Eyland Marduvez. Naerderen de Caep. Trombes, of Zee-ried. Krijgen de Caep in 't gesight. Uyterste gevaer. Moeten langh suckelen, eerse aen Land komen. Doden op de Reys. Siecke. Soo deese als de Gesonde waeren de vervarssinghen des Lands schaedlijck. Waerom. De Duytschers wouden geerne aen de Caep sijn gebleven, om te sien, wat voordeel voor de Compagnie in de Koper-Mijn te doen had mogen sijn. Caep, van wie dus, en hoe te voren genoemd. Beschrijvingh der selve. Vrye Lieden, Tafel-bergh. Leeuwen-bergh. Duyvels-bergh. Hooghte van de Tafel-bergh. Compagnies-Hof, of
Boomgaerd, seer heerlijck. Sonderlinge goedheyd des Lands. Huyshoudingh der Hollandsche Boeren in dit Gewest. Nauwkeurigh beright deeses Schrijvers van de gestalte en gewoonten der Hottentots. Wonderlijcke sterckte, en snellopenheyd. Meededeelsaemheyd. Onbeschaemdheyd. Hovaerdy. Ongelooflijcke morssigheyd. Dragt. Vrouwen-cieraed. Seldsaem teecken van Rijckdom. Darmenvercierssel. Veelerley andere vreemdigheden van deese Hottentots. Eeren noch God noch Duyvel, schoonse eenige kennis van God hebben. De Maen betonense eenige Religieuse eere. Diefaghtigheyd. Dwaese grillen, om den regen te doen ophouden, en de Wind te stillen. Seldsaeme Woningen en Huysraed. Hoese vyer weeten te maecken. Houwelijcken en Bruyloften seer seldsaem. Andere hier aen hangende dingen. Hogen ouderdom. Barbaerheyd by der Wijven Herhouwlijckingh. Kraemvrouwen. Kinder-opvoedingh. Lange Borsten der Vrouwen. Ellendige Spijsen. Dranck. Liefde tot Taback. Doden-begravingh. Wonderlijcke gewoonten by de selve. Ander slagh van seldsaeme Menschen. Wilde Dieren. Vertreck van de Caep. Travaden. Doodlijcke sieckte des Bergh-Hoofdmans. Sijne vrouw gestorven. Ceremonien haerer Begraefnis in Zee. Waerneemingh des Schrijvers. Houwelijck op 't Schip. Geval met een Matroos; en seldsaemheyd. Straet van Sunda. Komen voor Bantam; en voor Batavia. Gaen aen Land. Hoe veel doode op de Reys.

DEn negen-en-twintighsten January Anno 1681. passeerden wy d' Aequinoctial, + of de dagh en naght gelijckmaeckende Linie. Te voren hadden wy by d'onlijdlijcke hitte eenige daegen langh groote kalmte gehad; 't welck dan veel hittige kranckheden onder ons veroorsaeckt. 'k Wil van mijne doemaels bekomene Sieckte en verschricklijcke Phantasyen; + ook hoemen by mijn noch levend lijf alreeds nae mijn Officie stond, tegenwoordigh geen meldingh doen. 't Sal hier genoegh sijn, te seggen, dat de goedertierne God mijne ter dier tijd uytgestortede smeeckingen en gebeeden genaedighlijck verhoorde; en uyt deese gevaerlijcke kranckheyd my ophielp tot gesondheyd.

Terwijl wy dus voortseylden, + hadden wy op ons Schip eenen eenighsins vrolijcken dagh; vermits de Commandeur der Soldaten ten Houwlijck nam des Heeren Bergh-Hoofdmans uyt Holland meë-genomene Dienstmaeghd. Doch hier by vielen geen wijdlopige Trouw-Ceremonien; en 't Bruylofts-Feest was haest gedaen.

Hier op volghde een seldsaem geval met een Scheeps-Corporael. + Onvoorsiens viel hy over boord. In plaets dat hy, nu in de Zee-golven leggende, sigh aen God had behoren te beveelen, daght hy veel meer in

deese sijne doodsnood aen 't tijdlijke. Sijn Testament maeckte hy met dese woorden: Mijn Kist en mijn Goed aen mijnen Back. Hy wou, dat sijne Naelaetenschap sou komen aen de geene, met welcke hy aen eenen Back had gegeeten. Doch deese kreegen'er niets van, vermits de Testateur, alsmen hem een langh Touw toewierp, uyt de Zee gereddet, en daer door 't gedaghte Testament kraghtloos en te niet gemaeckt wierd.

Hier op passeerden wy 't Eyland Marduvez, 't welck onbewoond is. + Doe wy 't aghter ons hadden, geschiedde van de Predikant, nae gedaene Predicatie, een danckseggingh: Want wy waeren nu buyten 't gevaer van de daer rondom leggende groote Sandbancken. Op deesen dagh wierd 't Volck, 't haerer verfrissingh en verlustigingh, hoofd voor hoofd, dubbel Rantsoen van Spaensche Wijn gegeven.

's Anderen daeghs kreegen wy noch twee Eylanden in 't gesight, welcker naemen my onbekend zijn. + Wy naerderden nu dagelijcks Capo de bonne Esperance, of 't Voorgeberght der Goede Hoop. Saegen ook den drie-en-twintighsten February in Zee een groot deel Ried, van de Zeevaerende genoemd Trombes: + 't Welck ons verseeckerde, dat wy niet seer verr' van de gedaghte Caep waeren. Wierden oock geduerigh verscheydene soorten van Vogelen gewaer. De meeste derselve waeren wit, met swarte vlecken op de Vleugelen.

Op deese geluckige Voorteeckenen deed onse Schipper d'Ancker-touwen voor den dagh haelen. + Maer gelijck'er gewoonlijck geen blijdschap is, op welke niet haest eenige droefheyd volghd; soo gingh 't hier oock met ons. De Heere onse God gaf wel, dat wy op den elfden van Martius de Kust, of 't vaste Land van Africa, in 't gesight kreegen; doch wy moesten 't wegens tegenwinden, weer van 't Land afwenden, en ons in de ruyme Zee begeven; waerby wy op nieuws, wegens de veelheyd der hier ontrent leggende groote Zee-klippen, in 't hooghste levens-gevaer stonden. Ter dier oorsaeck wierd oock 'snaghts Scheeps-raed gehouden. + 't Is ten vollen seecker, indien wy niet een saghte Kalmte hadden bekomen, dat wy in de stick-donckere naght vlack op de gedaghte Klippen souden aengeseyld hebben. Doch God reddede ons genaediglijck; gaf, dat de swarte Wolken sigh verdeelden; en daer nae 't aengenaeme dagh-light aenbrack.

Den 18. derselve Maend Martius quam ons voor 't oogh de Wolcken-hooge Tafel-bergh op Cap de bon Esperance: + Doch moesten met 't vallen van den avond ons Ancker nae de grond laeten sincken, wijl wy 't Land niet dighter derfden naerderen. De volgende dagh gingen wy met een seer sleghte Wind weer onder Zeyl; en quamen 'svoormiddaghs ten thien uyren op d' Africaensche Reede in de Tafel-Bay ten Ancker. Hier vonden wy 't Schip 't Land Schouwen, uyt Zeeland gekomen, om ook nae Indien te gaen; nevens noch vier andere, + welke van Batavia quaemen; en alreeds vijf Weecken langh hier stil gelegen hadden, Wy danckten God, dat hy ons tot hier toe sonder schaede had overgebraght.

Wy hadden op onse Reys, + uyt Holland tot de Caep, afgeleght een wegh van 2100. Mijlen; eenige evenwel reeckenen alleen 2000.; en geduerende de tijd onser vaert op ons Schip gehad ses-en-twintigh doden; onder welcke waeren drie onser beste Berghlieden.

Als wy nu ons hier bevonden, + wierden onse andere ten deele swacke en afgemattede Berghwerckers, nevens noch twee-en-twintigh Siecken, aen Land; de laetstgedaghte in 't Hospitael, of Sieckhuys, gebraght. Ons Opperhoofd, de Bergh-Directeur, met sijn liefste Echtgenoot en Kinderen, desgelijcks van de Reys seer afgesloofd, en gantsch ongesond, traeden oock uyt 't Schip. Seer beleefd wierd hy ontfangen van de E. Heer Commandeur Vander Stelle, en gelogeert in 't oude Nederlandsch Fort, of Kasteel Bon Esperance: Oock daer getracteert op kosten der Compagnie met alles wat maer te bekomen was. + Echter waeren al de vervarsschingen deses Lands ons meer schaedlijks als dienstigh. Want de meeste onses volcks kreegen'er de Loop van. Ondertusschen was de voornaemste oorsaeck deeses quaeds, datse geen maet hielden, maer al t'overvloedigh Wijn en Spaensche Seck droncken; te veel Water-Limoenen aten. Dus vielense in een doodlijcke kranckheyd. Veeler wensch en sughten was, dat God haer wou begenaedigen met een saligh eynd. Want de grouwlijck-wijde en wilde Zee, op welckese alreeds een goede Proef hadden afgelegt, was haer, en ons alle, tot noch toe seer tegens-aerdigh geweest. Derhalven ook niemand groote lust toonde, om weer t'scheep te gaen: En had het nae haeren wil gegaen, sy souden gebleven hebben daerse waeren; immers voor een tijd langh. + Liever haddense de Caepsche Koper-Mijnen een weynigh ondersoght, om te sien, of daer uyt niet yets ten voordeel van de E. E. Compagnie onse Heeren Principalen, had mogen ontdeckt werden: Gelijck dan ook voordeesen alreeds eenige een begin hiervan hadden gemaeckt.

Volgens mijn geringh oordeel sou dit niet ondienstigh sijn geweest; ten minsten sou 't soo veel nut hebben gedaen, + dat deese Saxische Berghlieden, onder Gods bystand, weer tot volle kraghten hadden konnen geraecken: Daerenboven allenxen hier 't hittigh Climaet (welck Land anders een gesonde lught heeft) hadden mogen gewoon werden. Naederhand hadmen haer, alsmen had ondervonden, dat in dit Berghwerck niet voorderlijcks te verrighten stond, voorts ten vollen nae Oost-Indien konnen overvoeren. Daerse dan, deeser wijs de Lughtstreeck een weynigh gewend geworden sijnde, met veel grooter dienst voor de Compagnie hadden konnen gebruyckt sijn geweest; als datmen haer, dus kraghtloos en afgemat van ligchaem, weer van de Caep op't Schip Sumatra haere Reys na Indien deed voortzetten; waer door niet anders is verright, als dat op haere geduerighe kranckheden eyndlijck de dood is gevolghd.

Ick keere my nu tot de gelegenheyd deeses Lands, om deselve een weynigh t'ondersoecken. Petrus du Val verhaeld in sijne Algemeene Wereld-beschrijvingh 't volgende van dit Gewest: + De Caep, of 't Voorgeberght der Goede Hoop, aen den uytersten Hoeck van Africa, tegens

't Zuyden te vinden, is wel 't grootste en beroemste, maer ook eene der gevaerlijckste Oorden der Weereld. Heeft dien Naem gekreegen Anno 1498.; als de Portugeezen tot hier toe gekomen waeren, en nu hoop hadden, in Indien te sullen geraecken. Voorheenen was 't genoemd Capo des Tormentes, wegens de veelerley Onweeren, welke hier gemeenlijck woeden. Eenige hebben 't geheeten de Leeuw der Zee; andere 't Hoofd van Africa.

Ick, voor mijn deel, + sal den Leeser 't volgende beright geven van 't Hoofd der Goede Hoop. Dus werd ook geheeten 't nieuw-gebouwde Kasteel, opgereght vlack onder den Duyvels-Bergh. In 't selve vindmen voor den Commandant en d'overige Bediende der Oost-Indische Compagnie seer bequame Huysen, gesaementlijck gebouwd op d'Europaeische wijs. Deese Vestingh is rijcklijck versorghd van allerley Krijghs-voorraed. Doe ick daer was, bestond 't Guarnisoen, nevens de geene, die anders in dienst der Compagnie sijn, in tusschen de drie en vierdehalf-honderd Mannen.

Buyten 't Fort, hier de Caep genoemd, wonen ontrent tsestigh of tseventigh Vrye Lieden; + welcke al 'tsaemen wel-gebouwde Huysen hebben. Weeten haer te geneeren van den Landbouw, en de hier aenkomende Scheepen. Niet verr' van dit Kasteel leggen drie groote Bergen. + De grootste noemdmen de Tafel-bergh, wijl hy boven op soo plat en effen is als een Tafel. De tweede werd geheeten de Leeuwen-bergh; 't sy om dat hy de gestalte eens Leeuws vertoond; 't sy om dat veele Leeuwen sigh daer onthouden. De derde, de Duyvels-Bergh.

De Tafel-bergh, nae wien deese Bay de naem van Tafel-Bay voerd, werd geseght te hebben de hooghte van 1350. voeten. + 't Eenige, 't welck yemand hier vergenoegen kan geven, is de seer heerlijcke Compagnies-Hof en Boomgaerd; in welke ik de Rosmarijn heb gesien tot de hoogte eens Mans. Hier wassen seer voorspoedigh even deselve Vrughten, Bomen, Kruyden, Appelen, Peeren, Castanien, en insonderheyd gantsch overvloedigh de Wijndruyven, welcke hier seer veel geplant werden, Quee-Peeren, &c., als in Duytschland en Nederland. + 't Is een seer groote lust te sien, hoe de blaederen der Europaeische Appelbomen afvallen; daer tegens d'Africaensche, als d'Oranje, en Limoen-bomen-bladeren altijd groen blijven staen. Uyt deesen Boomgaerd werden al de hier aenkomende Scheepen, beyde Hollandsche en andere, soo langh sy hier leggen, met allerley Vrughten vervarscht; als, met Water-Limoenen, Radijs, Kool, Wortelen, Knollen, Salaed, en diergelijke; behalven noch 't geen in 't Kasteel selfs werd gebruyckt. Lightlijck kanmen derhalven afmeeten, dat deese Compagnies-Hof, of Boomgaerd, niet kleyn moet zijn. Hy leght reght onder de Tafel-bergh. Heeft een lange Galery, van de Huysen der Vrye Lieden af, tot aen den voet des gedaghten Berghs. Aen d'een en d'andere sijde leght de Leeuwen en de Duyvels-Bergh; doch d'eerstgenoemde naerder als d'andere.

Geen Land onder de Son is vercierd met soo veel, + soo lustige, soo

aengenaeme groene Gewassen en Bomen, als even dit. Derhalven de Nederlandsche daer sijnde Boeren 't selve hoe langer hoe meerder beploegen, bezaeyen, bebouwen, en geduerigh van Iaer tot Iaer, van dagh tot dagh, verbeeteren. 't Voordeel van deesen haeren arbeyd hebben wy daer gesien aen Boter, Koorn, en andere Graenen in groote meenighte. De Vee-vockingh is hier oock treflijck: Insonderheyd vindmen seer groote Kudden Schapen, welcker eenige van meer als 1200. in getal sijn; en de Compagnie behoren. + Dit Vee vindmen ses of aght uyren weghs in de lenghte Landwaerts in, in groten overvloed. De Hollandsche Boeren weeten sonderlingh-wel om te gaen met haere beesten, als, Ossen, Koeyen, Schapen en Varckens. Uyt vrees voor de verscheurende Dieren, drijvense die wel 'smorgens uyt, maer haelense 'savonds weer op. Oock behelpense voor haer selven sigh seer sober, bysonderlijck in haere Woningen; in welcke eensaeme Boeren-hutten, geen Vensteren noch Glasen gevonden werden.

Alderseldsaemst quam ons hier voor den woesten Aert van de Natuerlijcke Inwoners der Cap de bon Esperance; + welcke, wegens haere beestlijckheyd, niets aen sigh hebben, buyten de gestalte, 't welck een Mensch gelijck is. In 't gemeen noemdmense Hottentots, wegens hare wonder-vreemde Spraeck. Iae, eygentlijck magh 't geen Spraeck werden geheeten; vermitsse maer alleen klocken, gelijck de Calicutsche Hanen. Haere woorden gaen meerendeel uyt op kom en rom; als Tabacqrom voor Taback; Horom voor Hooren, &c. Sy noemen oock haer selven Hottentots. Al danssende singense: Hottentot Brockwa, Hottentot Brockwa; dat is: Geef den Hottentot een Brock Brood.

't Is een seer geel en mager volck. + Hebben meerendeel een dicke Kop; ingebogene breede Neusen; kort, dight Hoofd-hayr, een kleyne, niet uytsteeckende buyck; maer in tegendeel wijd-uytstreckende Billen; wijlse haer ligchaem, alleen met een los decksel omhangen, niet in 't gewight weeten te houden. Seer geswind sijnse ter been; dun van Dgien. Hebben evenwel, insonderheyd de Vrouwspersonen, seer aerdige en kleyne voeten. Soo vaerdigh en sterck sijnse, + dat veele der haere een Stier in sijnen vollen loop gemacklijck konnen tegenhouden, soo dat hy stil staen moet. 't Moest wel een goeden Ruyter sijn, die, te Paerd sittende, haer, te voet lopende, sou aghterhaelen.

In getrouwheyd en milddadigheyd tot haeren Naesten, schijnense de Hollanders ver te boven te gaen, en te beschaemen. Die maer een weynigh heeft, sal eenen anderen gewilligh yets daer van geven. Iae, of 't schoon noch soo kleyn waere, + soo willense 't echter broederlijck met malkander deelen. Bovenmaten onbeschaemd sijnse; vermitsse voor een kleyn stuckje Taback sigh ontbloten, en laeten sien alles watse hebben. + Evenwel schijnd in haer te sijn eenige genegenheyd tot Hovaerdy. Want alsse in 't Kasteel der Goede Hoop willen gaen, soo slaense haere smeerighste en alderbesoedelste Vellen om 't lijf. Hals en Ooren hebbense vercierd met rode Corallen. + Dan meenense bovenmaten praghtigh op gesmuckt te zijn.

Sy leven reght morssigh en Varckenaghtigh: Besmeeren sigh met 't bloed der geslaghtede Beesten, of met uytgebrand Walvisch-vet. + Ter dier oorsaeck stinckense soo geweldigh, datmen haer genoeghsaem aen de reuck kan gewaer werden, alsse noch tsestigh of taghtigh schreeden weghs van ons zijn. 'k Heb gesien, datse haere Hoofden wel dapper besmeerden met 't vunsche Vet, 't welck van de Tafel was overgebleven in Schotelen, waer in vier of vijf-jaerigh Peeckel-vleesch was geweest; oock met 't buytenste swart der Keucken-ketelen. Dit werd by haer gehouden voor een sonderlingh cieraed.

Haere Kleedingh bestaet in de Vellen of Huyden van Schapen, Zee-honden, en andere Dieren. + Deese hangense alleenlijck over de Schouderen; gemeenlijck 't hayrige buytenwaerts. Anders oock wel met 't ruyge nae 't ligchaem toe. Voor de Schaemte hebbense een kleyn Velletje van een wilde Bosch-kat, of Tijger; aghter met twee neerhangende Riemen toegebonden. Om d'armen draegense gemeenlijck Ringen, gemaeckt uyt een Elephants-tand; aen welckese haere Tasch konnen hangen.

De Vrouwen sijn met even diergelijcke Kleederen voorsien: + Behalven datse boven dit, in plaets der Armbanden, andere Kleynodien draegen. Haeren Hals en Armen behangense met Kopere en Ysere Ketentjens. Want haer voornaemste en kostlijckste Juweel-cieraed besatet in Koper. Eenige derselve hebben oock aen haere handen kleyne Slockenhoorntjens, genoemd Couris. De Hottentots, welcke veel Vee hebben, besmeeren d'uytwendige sijde haerer Mantelen (of liever Schaeps-vaghten) en Mutsen, rijckelijck met Vet. + Dit is 't teecken, datse een grooten rijckdom van Vee besitten: Want een Hottentot, die armlijck van Beesten is versorghd, sal men met sulcke Gesalfde Mantels noyt sien. Maer sijn Karosophey, (dus noemense haer Schaeps-vel) draeghd hy onbesmeerd, gelijck oock alle Strandlopers, die gantsch geen Vee hebben, boven maten arm sijn; en derhalven magere Mantelen draegen, behalven haeren Oversten Choro, die met besmeerde Huyden is behangen.

De Vrouwspersonen draegen oock over 't boven-lijf gemeenlijck een Mantel van een Schaeps-vaght; de Wol binnenwaerts gekeerd; doch deese Mantelen sijn wat langer als die der Mannen. + Dan noch hebbense een Vel om 't beneden-lijf gebonden, om haere Billen te bedecken. Noch een ander vierkant Velleken voor de Schaemte. Aen beyde d'ooren hebbense een grooten hoop Coralen; diese van de Hollanders inruylen voor Beesten. Dit is haer voornaemste cieraed, haer grootste rijckdom. Daer onder sietmen een knoop van negen, thien en elf Snoeren dick; welcke al vry swaer moet weegen. + Daerenboven draegense tot cieraed de Darmen van eenige Dieren: Welckese met 't Vet en alles wat'er in is, soo varsch en stinckend alsse uyt 't Beest komen, twee of driemael in malkander vleghten. Soo wel by naght alsse slaepen, als over dagh, houdense deese schoone Keetenen om den hals.

Beyde Mannen en Vrouwen hebben de Beenen vol Ringen van ge-

drooghde Darmen hangen; + ten deelen om daer door van de Doornen bevryd te sijn, ten deelen, om daer meë, wanneerse danssen, een geklapper of gerammel te doen horen. De Mannen sijn gewoon, in de Darmen, diese om den hals draegen, haeren Taback te verbergen; oock de Tabacks-pijpen, en ander dingen. Dus dienense haer in plaets van een Sack. Wanneerse uytgaen, hebbense gemeenlijck een Struys-Veder, of een Stockje, met een wilde Katten-staert overtogen, in hare Spraeck Zou genoemd, in d'eene hand. + Hier meë wisschense, in plaets eens Neusdoecks, 't Stof en Sand van haer aengesight. Weeren'er oock meë af de Vliegen, die hier in meenighten werden gevonden. In d'andere hand draegense een sleghte Werp-spies. De Vrouwspersonen gaen noyt uyt sonder een leedere vierkante Sack. Deese draegense op den rugg', onder aen elcken hoeck met een Knoop-Quas vercierd, en vervuld met allerley dingen van weynigh waerde. Somtijds hebbense wel een Kind daer in; 't welck haer in 't gaen seer verhinderlijck valt.

't Is oock seer ellendigh gesteld met haeren Godsdienst. + Men heeft noyt konnen ondervinden, datse of God of Duyvel (gelijck andere wilde Natien) eenige eere bewijsen. Echter weetense en gelovense, dat'er eenen is (deesen noemense Humma), die op den Aerdbodem den regen doet vallen; de winden komen; hitte en koude geeft. Doch sy bidden hem niet aen. Want, seggense, waerom souden wy dien Humma aenbidden, die op d'eene tijd dubbele drooghte, d'andere tijd dubbele regen geeft? Liever wildense 't altijd gematighd We'er, en nae haere sin sien; op dat het Gras dies te beeter wassen, en de Weyde voor haer Vee dies te Grasrijcker sijn moght. Daerenboven schijnd het, datse eenigh overgeloof ontrent d'opgaende Nieuwe Maen hebben. + Want alsse deselve aldereerst sien, komense gemeenlijck met groote hopen toelopen; en brengen dien gantschen naght door met een groot juygchen; danssen, springen en singen. Te gelijck klappense in haere handen, en murmulen eenige woorden. Nu siense nae den Hemel; dan nae d'Aerde; maken malkander Kruyskens voor 't aengesight, en bedrijven meer andere diergelijcke grillen.

Sy leven gelijck de wilde Beesten. Weeten van geene Wet; maer doen meest 't geen haer behaeghd. + Boven maten wel konnense omgaen met de Diefs-konst; doch wanneer sulcks openbaer werd, moetense 't met de Huyd dier genoegh betalen. Boven dit alles beeldense sigh in, datse soo den Regen als de Wind konnen ophouden. + Dit onderwindense haer te doen op de volgende wijs. Wanneerse willen, dat de Regen sal aflaeten, soo leggense een gloeyende Kool op een kleyn Spaentje in een Kuyltje, 't welckse in d'aerde graven; en op die Kool een dod Hayr, uyt haer Hoofd getrocken. Als 't dan begind te stincken, soo bedecktense 't Kuyltje met Sand. Maecken haer Water daer op, en lopen eyndlijck met een seer groot geschreeuw weer wegh. + Wanneerse willen, dat de Wind sal gaen leggen, soo houdense eene van haere aldersmeerighste Vellen op een lange stock hoogh in de lught, tot dat de Wind het daer van

heeft afgewaeyd. Dan beelddense sigh vastelijck in, dat de kraght des selven op dit Vel is gebroocken.

Gemeenlijck wonense in de Bosschen, gelijck de Beesten. + Noch Bed noch eenige andere Huysraed hebbense. Yeder maeckt sigh een Groeve. Daer in leght hy een deel Boom-blaederen. Dit verstreckt hem voor een Matras. Sijn decksel is een Schaeps of eenigh ander Vel. Eenige spannen oock wel sommige Beesten-huyden uyt over Palen, om voor de koude, Hagel en Sneeuw beschermd te zijn. 's Naghts steeckense grote vyeren aen, om daer door de wilde Dieren te verschricken. In haere Woningen staet haeren Haerd midden in de Hut: Welcke dickmael soo kleyn is, datmense opneemen, en daer meë wegh lopen kan. Met een sonderlinge behendigheyd weetense Vyer te bekomen. + Sy neemen een Hout, waer in een gat is. Leggen 't onder haere voeten; en draeyen dan een stockje in 't gedaghte gat om en om, soo hard en soo langh, tot dat het begind t'ontvoncken.

Wanneer sy in Houwlijck willen treeden, soo vraegen sy 't te voren d'Ouders. + Veele, welcke niet 't alderminste hebben, neemen een Vrouw. Die yets vermogen, laeten sigh met een Wijf niet vergenoegen, maer oeffenen de Polygamie. Als een Man geen behaegen meer in sijne Vrouw heeft, soo geeft hy haer paspoort. Tot bevestigingh des Houwlijcks, vereerd de Bruyd den Bruydegom, in plaets eener goudene Keten, een vette Koe-darm; en hanght hem die aen den hals. Deese moet hy draegen, tot datse van selfs afvalt. By haere Bruyloft slaghtense een Os, en twee of drie Schapen. 't Geslaghtede werd gesoden, gebraeden, en 't nieuw getrouwde Paer voorgesteld. + Niemand, als sy en haer' Ouders derf daer van eeten; anders sou haer' Echt niet voor kraghtigh gehouden werden. De Huyden worden in stucken gesneeden. 't Hayr en de Wol daer van afgeschrabt. Dan leghtmense op gloeyende Koolen, kloptse op een Steen; en dit geeft haer een goede Maeltijd. De Bruyloft duerd niet langer als twee dagen, waer ontrent oock geen meer andere Ceremonien werden gebruyckt. De liefde tusschen ongetrouwde en getrouwde is by haer soo verschillende, als by d'Europianen. Sommige Mannen hebben haere Vrouwen nauwlijcks een half Iaer gehad, of sy sijn alreeds soo afkeerigh van haer, datse haer niet mogen aensien; en al de vorige getoonde genegenheyd is t'eenemael verdweenen. Andere daer teghens beminnen haere Vrouwen, de Vrouwen hare Mannen soo hertlijck, als oyt de Nederlandsche souden mogen doen.

Seer langh leven de Hottentots. + De meeste, soo wel Vrouws als Manspersonen bereycken den ouderdom van taghtigh, tnegentigh, honderd, honderd en thien, honderd en twintigh, jae noch meer Iaeren. Sommige deeser Barbaersche Wijven missen een of meer gewrighten van haere vingeren. + D'oorsaeck hier van is haere Herhouwlijckingen. Want soo dickmael sy een nieuwe Man neemen, werd haer een Lid haerer vingeren afgesneeden. En hier by kanmen sien, hoe veel Mannen sy gehad hebben. Eenige derselve is oock d'eene Borst gantsch verdrooghd. Maer waer van daen dit koomd, kan ick niet seggen.

Als eene deeser Vrouwen een Kind ter wereld heeft gebraght, soo houdse geen Kraembed, + maer loopt terstond waer heenen sy wil. Indien Tweelingen geboren werden, so laet men die beyde niet in 't leven. En indien'er een Dochter onder is, soo werd deselve terstond om hals gebraght.

Haere Kinderen voedense gantsch onbesuysd en sorgeloos op. + Alsse ontrent drie Weecken oud sijn, hangen de Moeders deselve op den rugg'. Wanneerse suygen willen, werpense haer over de schouder eene haerer Borsten toe; welcke dickmael soo langh sijn, datse neerwaerts afhangen tot op de Navel des buycks. + Echter sietmen dit maer alleen aen de getrouwde. Als nu de Kinderen wat groter sijn geworden, geeftmen haer een Boogh en Pijlen. D'Ouders setten haere Spijs verr' van haer af. Deselve moetense in 't losschieten treffen. Eerder krijgense geen eeten.

Haere Spijsen sijn seer sleght. + Noch Brood noch andere Granen hebbense, behalven 't geense somtijds van de Hollanders bekomen. Tot haer levens-onderhoud gebruyckense seecker slagh van Wortelen, welke de Vrouwen daeghlijcks uyt de Rivieren en ander Plaetsen graven. Deese braedense of koockense, nae dat het haer behaeghd. Geen Beest slaghtense ter spijs, ten waere dan dat het sieck of kreupel was geworden; of door ouderdom de Kudde niet langer volgen kon. Oock geen Schapen, als enckelijck wanneerse Bruyloft sullen houden. Daerenboven weetense haere Spijsen niet te koocken, of op andere wijsen te bereyden. Sy vallen op de doode Dieren aen even als de Honden; + eetense met 't geheele Ingewand en de Darmen op; selden gekoockt. Alleen schuddense de rauwste dreck wegh, of druckens'er met de tanden uyt, en knauwen alsoo deese vuyle Darmen. Wanneerse geen dode Dieren ter spijs vinden, soo soeckense de gestorvene Visschen langhs 't Strand; oock Slecken en Mosselen. 't Vleesch der Robben, of Zee-honden, eetense seer geerne. 's Naghts komen deese Dieren in groote veelheyd aen den Oever, en bulcken gelijck de Kalveren. Deese slaense met Stocken dood, en verslindense soo rauw, sonder haer te wasschen. Somtijds braedense 't vleesch half gaer, en eeten 't dan soo op.

De Strandlopers begeven haer met hopen nae de Keetelen der Koks, neemen, alsse maer konnen, al 't daer op drijvende vet met gantsche handen vol wegh, en slocken 't in sonder brood. 't Hollandsch Brood eetense boven maten geerne, en geven daer voor gewilligh haer Vee. Haren dranck is Water, of de Melck van haere Beesten. + Ondertusschen sijnse seer geneegen tot Brandewijn en Spaensche Wijn. Met een weynigh van deese Drancken kanmen haer gantsch droncken maecken. Dan stellense sigh met schreeuwen, raesen en seldsaeme gebeerden gantsch ongelaeten aen.

In plaets van Beeckers en Schaelen gebruyckense Mossel-schelpen en Hoorntjens, welckese sonder groote moeyte aen de Zee konnen versamelen.Selfs de kleynste Kinderen gewennense al terstond tot Taback-

drincken. + Beyde by Mans en Vrouwspersonen onder haer is sulck een begeerte nae dit Kruyd, dat oock de geene welcke gantsch vry konnen leven, om een kleyn stuckje Taback haere Vryheyd verkopen, en haer ter dienstbaerheyd begeven.

Haere doden settense reght overeynd, en gantsch naeckt, sonder eenigh bedecksel, in een diepe Kuyl. + Daer nae werpense Aerde, en een hoop Steenen over 't Lijck; op dat de wilde Dieren haer niet uyt de Graven moghten neemen. Want sy willen niet gedogen, dat de gestorvene souden opgegeeten werden. Wanneer een Man of Vrouw de Geest heeft gegeven, en datmen 't Lijck ter begraefplaets sal brengen, soo moeten al de Vrienden, tot in den derden graed, of 't schoon maer een Kind van een Maend drie of vier is, de kleyne vinger der linckerhand laeten afhouwen, en by den doden in 't Graf werpen. + Dit is haer' oude gewoonte. Maer indien de gestorvene veel Vee heeft gehad, en eenige Vrienden naelaet, soo moeten d'Erfgenaemen deeser Beesten (als, d'eene Suster van d'andere; de Dochter van de Moeder; de Moeder van de Grootmoeder) van elcke Pinck, of kleyne vinger, een Lid laten afsnijden, eerse 't Vee nae sigh derven neemen. De Siecke vermagh op sijn doodbed niet, 't aldergeringhste wegh te schencken, maer moet het laeten aen de reghtmatige Erven. Haere Wond-Artzen kendmen aen de meenighte der Wortelen en andere dingen, diese om haeren hals hebben hangen. Even aen dit Teecken oock de Genees-kundige Wijven.

Maer wie sou al haere seldsaeme gebruycken nae behoren en genoeghsaem konnen beschrijven; welcke oock onder haer seer verschillend zijn. + Men seght, dat Landwaerts in een beseedighder slagh van Lieden woond; veellight nae 't Noorden toe, daer 't Koninghrijck Monomotapo leght.

't Is te beklaegen, + dat onder de Menschen, van welcke ick nu heb gesproocken, veele werden gevonden, die, schoonse oock haer afkoomst van Adam hebben, echter soo weynigh menschlijckheyd aen haer laeten blijken, datse veel meer by d'onvernuftige Beesten mogten werden vergeleken, als by vernuftige Menschen: Daerenboven in sulck een jammerlijcken staet leven, sonder kennis van God, van haere Saligheyd, en de middelen, om deselve te bekomen.

Een groote meenighte van wilde Dieren werden in dit Gewest gevangen, en nae 't Nederlandsch Kasteel gebraght. + Soo datmen by deese Caep allerley slagh van wilde Beesten kan sien, als, Leeuwen, Tijgers, Rhinocerosen, Wolven en groote Slangen; doch al t'samen dood, en derselven Huyden opgevuld.

Als wy nu twintigh daegen langh aen 't Hoofd der Goede Hoofd hadden stil gelegen, + en ondertusschen ons Schip genoeghsaem was voorsien van varsch Water, 't welck hier treflijck-goed, seer klaer en soet is, bysonderlijck in de Tafel-boght, en van daer sonder moeyte kan t'scheep gebraght werden; desgelijcks van Brandhout en noodwendige levensmiddelen, gingen wy op den sevenden April Anno 1681., nevens 't Schip

't Land Schouwen ('t welck ons echter haest uyt 't gesight liep) in Gods naem met een goede Wind onder Zeyl. Setteden onse cours nae't Oosten. Hadden in 't begin koud We'er. + De lught was oock in dit Gewest vervuld met vry dicke en duystere Wolcken; welcke dickmael losbraecken in Stormwinden, van ons genoemd harde Travaden, vermenghd met Hagel en Sneeuw.

Dit onstuymigh We'er veroorsaeckte, dat soo wel de Heer Bergh-Hoofdman Benjamin Olitzsch, als oock sijn liefste Echtgenoot en Kinderen (ick swijge nu van mijne Medgesellen en my selfs) ter dood toe sieck wierden.

Wy saegen ons nu op nieuws in een seer sleghte staet. + De gedaghte Heer Bergh-Hoofdman, gantsch afgemat en kraghtloos, maeckte sijnen laetsten wil; liet deselve, door de Scheeps-Boeckhouder opstellen; door getuygen bekraghtigen; en meende (gelijck dan oock nae alle menschlijck oordeel niet anders van hem te verwaghten stond) dat nu d'uyr sijns doods was gekomen, welcke hem van de Weereld sou afscheyden. Doch dit Lot trof niet hem, maer sijne seer hoogh-geliefde Vrouw eerst. Op de Caep hadse, door al te veel Druyven en gekarnde Melck t'eeten, de Loop bekomen, en meë t'scheep gebraght. Vervolghens sloeg'er een hittige koorts toe; die soodaenigh d'overhand nam, + dat d'alderkraghtighste tegens dit quaed gebruyckte middelen maghtloos waeren, en sy in weynige daegen al haere kraghten verloor. Op den een-en-twintighsten April, tegens den morgen (welcke tijd haers doods sy haeren Man en d'omstanders ontrent drie uyren te voren selfs had genoemd) isse, nae datse ons had versoght met haer te bidden, en te voren haeren geliefden Man had omarmd en gekust, met volkomen goed vernuf onder 't Gebed overleeden. Seer ernstigh hadse hem alle zeegen toegewenscht, oock hem haerer beyder Kinderen aenbevolen; om wel op haer toe te sien; insonderheyd oock op hem selven, als hy sigh weer met een andere in den Echten staet sou begeven.

'k Moet hier rond uyt bekennen, + dat ick van al de daegen mijns levens geen mensch vernuftiger en saliger (want op haere begeerte heb ick haer tot aen haer laetste eynd toe voorgeleesen de seer troostlijcke Sterf-gebeeden, en Bijbelsche Spreuken, welckese met eygener hand had geschreven) heb sien sterven, als deese seer Godvrughtige en deughdsaeme Vrouw. 't Ontzielde ligchaem wierd noch dien selven dagh, nae Scheeps-gebruyck, over boord geset. + 't Lijck was aengedaen met een wit Lijnwaed, geleght in een witte Kist van harde Plancken, daer veele Gaten in gemaeckt waeren. Nae 't gedaene Gebed en Gesangh wierd het van d'Opper-Officieren des Schips driemael, nae Schips-gewoonte, om de groote Mast gedraegen: De Kist weer geopend, en Ysere Kogelen daer in gedaen, ter dubbele swaerte van 't ligchaem. Doe toegenageld, en allenxen sulckerwijs van 't Boord in Zee geset, dat 't voeten-eynd eerst in 't Water quam.

Hier by heb ick waergenomen + (gelijck oock te voren aen onsen overleedenen Schipper, en naerderhand aen meer andere) dat de Kist niet

ten eersten sonck. Maer ick sagh deselve, soo verr' t'oogh in Zee kon toedraegen, altijd met 't hoofden-eynd boven 't water. Deese treurige handelingh konden de Heer Berg-Hoofdman en sijne twee Soonen niet aenschouwen, maer begaven sigh in des Schippers-kamer; daer de Heer Olitzsch sijn ongeluck met traenen beweende.

Door 't overlijden van deese sijne Huysvrouw, sagh onse Saxische Dienstmaeghd sigh gantsch verlaeten. + Besloot derhalven, oock in den Echten staet te treeden. Dit haer voorneemen geluckte haer na wensch. Sy kreegh tot haeren Man eenen ouden Oost-Indisch-vaerer, die voortijds voor Trommelslaeger had gediend; doch nu voor Soldaet op dit Schip voer; en 't Houwlijck wierd bevestighd. Men heeft my versekerd, dat deese beyde personen noch tegenwoordigh leven in Oost-Indien op Cochin. Daer oock haeren Man door haer is bevoorderd tot Corporael. Deeser wijs was nu al ons Vrouwvolck op ons Schip versorght. Doch van haer sal voortaen niet meer gesproocken werden.

Den 7. May passeerden wy 't Eyland Amsterdam, en S. Paulo; + welcke beyde onbewoond sijn, en noch sevenhonder Mijlen van Batavia af-leggen. Van geen sonderlinge grootte sijnse, doch omringhd van taemlijck-hoge Klippen. Van verr' in Zee toonense sigh seer blauw. 't Harde we'er hield by ons noch al aen. Boven dien weervoer een Matroos een onverwaght ongeluck; 't welck op de volgende wijs sigh toedroegh. + Als den 21. der genoemde Maend 't Schip, nae gewoonte, geschrobt en gespoeld wierd, stond eene der Matrosen, volgens gebruyck, buyten 't boord op een soo genoemde Stellingh, van drie Plancken, in de gestalte eens Triangels, of Driehoecks, aen malkander genageld, en met Touwen vastgebonden. Hy langhde 't Water de geene die binnensboorts stonden aen. Door 't geduerigh gintsch en weer slingeren des Schips, vermits de Zee seer hol gingh, geraeckte de gedaghte Stellingh los, en de Matroos plofte met deselve in 't Water. Wy saegen dien ongeluckigen Mensch terstond verr' agter 't Schip op de Golven gintsch en herwaerts dobberen. Iammerlijck riep hy om reddingh sijns levens. Waerlijck was dit een erbarmlijck Schouwspel. Stracks wierden al de Zeylen ingenomen, en de Chaloup uytgeset. Welcke met de jonghste Stierman en seven Matrosen nae deesen met de dood worstelenden Mensch, dien wy op 't Schip niet meer sien konden, toe roeyden, om hem in Zee op te soecken. Vermits 't nu vry hard waeyde, en de Chaloup vry lang aghter bleef, onder een gantsch donckere lught en regenaghtigh We'er, soo stonden wy in seer groote vrees, en daghten niet anders, als dat, om een persoon te behouden, deese aght souden om 't leven gekomen zijn. + Eyndlijck evenwel quam de Schuyt, nae verloop van twee uyren (wijlse meer als drie vierdedeelen eener Mijl van 't Schip af in Zee waeren geweest, om allerwegen te soecken) weer te rugg', en braght den op de Stellingh gedreven hebbende Matroos levendigh, nevens de gantsche Stellingh, aen boord. Sonder eenige verseeringh quam hy dus weer by ons. Echter wierd hy terstond Adergelaeten, en men gaf hem een kraghtigh Water te drincken, op dat d'uytgestaene schrick hem niet eenige schaede aen sijne gesondheyd moght veroorsaecken.

De Stierman berightede ons, dat hy en al de by hem sijnde in de Schuyt, over de gedaghte Matroos, in Zee dobberende, hadden sien vliegen een witte Vogel, ontrent soo groot als een Duyf. + Niemand behoefd dit vreemd voor te komen, wijl sigh in den Ocean dickmael laeten sien de soo genoemde Meeuwen, welcke witte en andere verwen hebben; oock veeltijds soo groot sijn als een Endvogel. Deese geluckigh-ongeluckige Mensch heeft dus door eygene ervaerenheyd geweeten, hoedaenigh eenen, die met een gesond hert niet anders als de dood yeder ogenblick verwaght, te moede is.

Vervolgens quaemen wy daeghlijcks de Straet van Sunda naerder. + Saegen ook den 26. dito Hout in Zee drijven; nevens verscheydene soorten van Vogelen vliegen; 't welk ons verzekerde, dat wy binnen weynige daegen Land souden sien. Gelijck wy dan ook tot soo verr' toe geluckigh waeren, dat wy den 30. dito de groene Kust van Java in 't gesight kreegen; en daer op den 3. Juny de Straet de la Sunda bereyckten. Hier genoten wy een seer lieflijck-aengenaeme reuck van 't Land; 't welke eenighsins verquickte onse, door de daeghlijcks meer en meer toeneemende seer groote hitte, uytgemargelde ligchaemen, en afgematte herten.

Vervolgens passeerden wy in 't begin der Straet Sunda 't Princen-Eyland, Cracatouw, Zibbesee, Poelebesje, Dwars in de wegh, en Toppers hoedje, + welke alle midden in de Straet van Sunda leggen, voorsien met hoge Bomen en Wildernissen. Verscheydene kleyne Javaensche Vaertuygen, welkemen noemd Tynangs, Fusten, en Juncken, + die met een sonderlinge geswindheyd seylen, qaemen met Visch, Cocos-noten, en Pisang aen ons boord, doch behoefden geen lange Marcktdagh by ons te maecken; wijl wy seer begeerigh nae sulcke vervarsschingen waeren. Deese swarte Apen, welke meest naeckt in haere Schuytjens saeten, wilden geen geld in betaelingh aenneemen, maer wel Spiegelkens, Messen, Taback, en Tabacks-pijpen. Sonder deese dingen t'ontfangen, begeerense niets te verkopen.

Met eene deeser Vaertuygen sonden wy Brieven nae Bantam aen de Hollandsche Logie: In welke wy 't aldaer sijnde Opperhoofd onse aenkoomst bekend maeckten, en van hem vervarsschingen versoghten; + welke ons ook door een Bottelier den 6. dito in een Vaertuygh der E. Compagnie wierden gelevert. Deselve bestonden in twee Ossen; Endvogelen, Hoenderen, Visch, Limoenen, Cocos-noten, Eyeren, en Pisang. Dit alles wierd op ons Schip niet oud. Wy versaedighden en stilden daer meë onse hongerige, door 't langhduerigh-gegeetene Peeckel-vleesch en Speck gantsch verdorvene Maegen.

In dit vergenoegen bereyckten wy 't hooge Land Aniar, niet verr' van Bantam; + en saegen deese Koninghlijke Residentie-stad aen Stierboord van ons; de Kust Sumatra aen Backboord leggen. Doemaels haden d'Engelsche, Francoisen, Deenen en Hollanders te Bantam een Logie, of Comptoir. Nu behoord deese Stad de Hollanders alleen toe; waer van gewagh sal gemaeckt werden in de beschrijvingh onser te te rugg'reys.

Doe wy Bantam voorby waeren, quam de Fiscael en sijnen Aenhangh van Batavia af met een Iaght aen ons boord. Eyschte de Brieven der Compagnie; + maer eerst doorsoght hy, volgens gewoonte, ons Schip, of'er niet eenighe vreemde Goederen in verborghen moghten zijn. Daer nae gingh hy met de Schipper, Predicant en Boeckhouder, alle sieck, van Boord nae Batavia.

Eyndlijck quaemen wy den 10. Juny, + als wy seven Maenden en eenen dagh op de Reys hadden doorgebraght, 'snaemiddaghs op de soo langh gewenschte Reede voor Batavia ten Ancker. Noch dien selven dagh vervoegden sigh aen ons Boord, niet alleen de voornaemste Bediende der E. E. Oost-Indische Compagnie by ons Overhoofd, om hem te verwelkomen; maer ook veele Heydensche Chineesen, welke te Batavia wonen; en ons vraeghden, of wy geen Hollandsche Waeren hadden te verkopen. Terstond begonden eenige met haer te handelen met Messen, Spiegelen, Naelden, en diergelijcke dingen.

De volgende dagh gingh de Heer Bergh-Hoofdman met Capitain Hartzingh, die aen Boord was gekomen om hem te begroeten, nae Land; + alwaer hy in't Kasteel den Eed. Heer Gouverneur-Generael van Goens, nevens d'E. E. Heeren Raden van Indien, sijn aenkoomst bekend maekte; welcke hem dan oock behoorlijck nae sijne Qualiteit ontfingen; en hem, tot sijn verblijf, inruymden een Huys in de Stad, naest by 't Kasteel; waer in hy sigh den 13. Juny met sijne Familie begaf. Doch de Marck-scheyder, Heer Johan Abraham Martini, en ick, wierden, nevens de Berghlieden, in 't Kasteel geherberght; daer wy echter niet langh huys hielden. De Soldaten van ons Schip sijn de volgende dagh, onder 't Commando des Scheeps-Commandeurs, die echter niet meer als Sergeant was, aen Land gebraght. Daer nae wierden de Koopmans-Waeren, uyt Holland meë gebraght, ontscheept.

Op de verhaelde wijs hebben wy, met de bystand onses Gods, afgeleght d'Oost-Indische Reys van ses-en-dertigh honderd Mijlen weghs. + Ondertusschen hadden wy op ons Schip gehad twee-en-dertigh dooden; daer onder gereeckend twee over boord gevallene en verdronckene.

Dus heeft nu de Leeser gehoord, wat ick op de meergedaghte Reys uyt Holland nae Oost-Indien heb aengemerckt, en kortlijck beschreven. In 't vervolgh sal van veele dingen deeses Lands een naerder beright werden gegeven.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen


Over dit hoofdstuk/artikel

landen