Logo DBNL
Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686 (1694)

Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686

(1694)–Christoph Frick, Elias Hesse, Christophorus Schweitzer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

d'Aenmercklycke reysen van Elias Hesse, Nae en in Oost-Indiën; Van 't Jaer 1680. tot 1684.

I. Hoofd-stuck.

Vertreck des Schrijvers uyt Saxen nae Holland, met de Heer Benjamin Olitsch, van de Nederlandsche Oost-Indische Compagnie voor Bergh-Hoofdman en Directeur haerer Goud-Mijn op Sumatra aengenomen, met andere Berghwerckers. Aenkomst t'Amsterdam. Hoe de Schrijver deese Stad voorsteld. Maght der Compagnie. Ziel-verkopers. Afvaert van Amsterdam. Uyt Texel. Hoe 't daer by toegaet. Sieckte des Schrijvers al terstond. De Zee behaeghd sijne Medgesellen de Duytschers niet. Gevaer van te sullen Stranden. Wight gepasseert. Komen in de Spaensche Zee. Vreeslijcke Comeet. Canarische Eylanden. Vliegende Visschen. Zee-Duyvels. Geweldige dorstlijdingh onder de Linie. Klaght over 't scharp Zee-Reght. Verscheydene andere aenmercklijcke dingen.

EVen in dien tijd, als de vernielende Pest mijn geliefde Vaderland, 't Keurvorstendom Saxen, had aengevallen, vattede ick 't besluyt, van vreemde Landen te willen gaen besoecken. + Tot d'uytvoeringh mijns voorneemens vertoonde sigh wel haest een gewenschte gelegenheyd, vermits mijnen ouden Patroon, Heer D. Cunrad, by wien ick vijf Iaren langh als Schrijver in Dienst was geweest, my den Keur-Saxischen geweesenen Raed en Berg-Commissaris, Heer D. Benjamin Olitzsch aenprees. Deesen had sigh

ingelaeten in den dienst der Nederlandsche Oost-Indische Compagnie voor Bergh-Hoofdman en Directeur van haer Goud-Berghwerck in Asia, op de West-kust van Sumatra. + De gedaghte recommandatie werckte soo veel uyt, dat de wel-gedaghte Heer Bergh-Hoofdman Olitzsch my terstond aennam tot de voorgenomene Toght in sijnen Dienst. 'k Had nu niet meer te doen, als van de mijne afscheyd te neemen; 't welck haest verright was. Dus schickte ick my gantschlijck tot de Reys; en voer in Gods naem den ses-en-twintighsten July Anno 1680. van Koninghstein te Water nae Sieben-Ebichen; daer ick mijnen Patroon verwaghtede: Die oock noch dien selven avond met sijn Huysgesin, nevens een Marck-scheyder, drie Smelters, en twaelf gemeene Berghlieden van Freibergh hier aenquam.

Hier op gingen wy gesaementlijck t'scheep; + en quaemen binnen een korte tijd geluckigh te Hamburgh. Onder deese Reys droegen sigh verscheydene dingen toe, insonderheyd onder onse Berghlieden, welcke veelerley Potsen en Kortswijlen aenreghteden; doch wijl niet nodigh is, diergelijke kleynigheden te beschrijven, soo gaen wy deselve stilswijgens voorby.

Soo haest wy te Hamburgh op Land getreeden waeren, vonden wy, nae onsen wensch, + een Hollandsche Smack, alreeds vollaeden, en gereed, om met d'eerste goede Wind nae Amsterdam af te steecken. De Heer Bergh-Hoofdman maeckte met de Schipper verdragh, om ons derwaerts te voeren; waer op de volgende dagh al onse Goederen wierden ingescheept. 's Naemiddaghs gingen wy onder Zeyl; doch moesten haest 't Ancker uytwerpen. De volgende dagh passeerden wy de Koninghlijck-Sweedsche Stad Staden ter linker; daer nae de Koninghlijck-Deensche Stad en Kasteel Geluckstad ter reghterhand voorby. Voor welke beyde Steeden ons Smack 't Zeyl moest strijken.

Den 28. dito 'snaghts quaemen wy in den mond der Noord-Zee. + Men reeckend van Hamburgh tot hier de lenghte der Elf-stroom op aghtthien Mijlen. Doch staet te weeten, dat deese Rivier hier veel grooter en breeder is, als by Hamburgh; 't welck daer uyt blijckt, datse Scheepen van 140. en meerder voeten langh, en also van drie tot vier-honderd Lasten kan voeren; die uyt de Noord-Zee daer in seylen. Hier lieten wy groote Zee-krabben, en 't soo genoemde Zee-Qualm vangen. De laetstgenoemde hebben de grootte en vorm eener Boter-bus. Sijn seer glad en slibberigh. Wijl wy noch onbereysde personen waeren, soo hielden wy dit voor vry wat vreemds. + Maer hebben naederhand in Indien gesien, dat de Chineesen dit Zee-Qualm in haeren Arack, of Brandewijn, doen; om de geene, die deesen dranck gebruycken, dies te dronkener te doen werden. Opentlijck echter dervense sulcks niet bestaen; indiense daer over niet gestraft willen werden.

De volgende dag, 'snaghs ontrent ten twaelf uyren, quamen wy, onder een groot Onweer van Stormwind, Donder, Blixem, en Regen, in de Noord-Zee. + Hoorden oock, by ons aenkoomst t'Amsterdam, dat even dien dagh in deese Stad drie personen van de Donder wa-

ren doodgeslaegen. Dit Onweer quam de meeste onder ons, als die de Zee noch ongewoon waeren, seer bijster voor. Kreegen oock bynae al t'saemen de verdrietlijcken Zee-sieckte.

's Anderen daeghs hadden wy in't gesight 't Eyland Ameland; daer't vol Sand-bancken is; + ter welcker oorsaeck hier niet anders als kleyne Scheepen konnen passeeren. Dies voeren wy ter linkerhand, of aen Backboord, Friesland, seer bekend wegens de goede en stercke Paerden, welke daer gevockt werden, voorby; en in Friesland eerst 't seer grote en schoone Dorp Mappen, van seven-honderd Huysen; voorts verscheydene andere Plaetsen; insonderheyd d'oude Stad Stavoren, voortijds geweest de Koninghlijcke Residentie-Stad van Friesland: Gelijck dan oock hier, in den tijd van 343. Iaren, negen Koningen hebben geregeert.

Aenmercklijck is de te niet-gaeningh deeser Stad, + die Anno 1200. noch in den hooghsten bloey stond; en maghtige Koophandel dreef. Waer door d'Inwoners soo weelderigh, trots, en vermeeten wierden, dat eens een seer rijcke Koopmans Weduw een Schipper beval, dat hy voor haer sou kopen en inladen de beste Waeren, welke te Dantzick mogten te vinden zijn. Hy, die de Tarwe 't best oordeelde, bevraghtede sijn Schip daer mee; en voer dus nae Huys. Dit mishaeghde deese dertele Vrouw soodaenigh, datse den Schipper beval, 't geen hy aen Backboord had ingenomen, in haere tegenwoordigheyd aen Stierboord in Zee te werpen; gelijck oock geschiedde. Maer daer op is gevolghd, dat voor de Haven deser Plaets een grote Sand-plaet ontstond (een blijklijck bewijs van de Godlijcke straf over deese wreveligh-weelderige Stad), waer door naederhand geen groote Scheepen hier meer konden aenkomen; en dus den Handel te niet gingh. Deese Plaet leght ontrent een halve Mijl van de Stad, en werd noch hedensdaeghs Vrouwkens-Sand genoemd. Boven dien berightede onsen Schipper my, oock heb ick 't dickmael van andere geloofwaerdige personen gehoord, + dat nae dien tijd, door de meenighvuldigh-weerkomende grote Watervloeden, een deel deeser Stad is verdroncken. Datmen oock noch by stil en helder We'er 't Muerwerck der Huysen onder in de Zee sien kan.

Nae Stavoren volghde aen Stierboord de Stad Enckhuysen: + met sulke voortreflijcke Weyden voor 't Vee voorsien, dat hier gemeenlijck werden vet gemaeckt d'Ossen, welke in meenighten uyt Deenemarcken overkomen; en waer van men met vleesch voorsiet de Scheepen; welke sich nae Oost-Indien begeven. Alleen van deese Stad vaeren Iaerlijcks over de vier-honderd Kielen uyt op den Haringh-vanghst. Voordeesen bestond 't getal in wel veerthien of vijtfhien-honderd. Voorts passeerden wy in de Zuyder-Zee Edam en Monickendam. + Edam is seer beroemd wegens de goede Kasen met roode Korsten: Oock, om dat niet verr' van daer Anno 1430. een Sirene, of Meirmin (Zee-Vrouw) sou gevangen sijn geweest. Hier nae 't Eyland Marckelen, van niemand anders als van Visschers bewoond. Wierpen hier 't Ancker uyt. Gingen korts daer nae weer onder Zeyl; en bevonden ons den eersten September

'snagts ten twee uyren voor de Palen der soo seer van ons begeerde Stad Amsterdam. +

De blijdschap, welcke wy over deese geluckige aenkoomst hadden, was onbeschrijflijck. Oock vergaeten wy, door 't horen van 't seer schoon Klocke-spel in deese Stad, al ons uytgestaen gevaer door 't Onweer van Donder en Wind; al onse moeylijckheyd door de Zee-sieckte. 's Morgens gingen wy uyt onse Smack nae binnen, en eerst nae 't Oost-Indisch-Huys; daer d'E. E. Heeren Bewindhebberen der Oost-Indische-Compagnie de Berghlieden wierden voorgesteld door de Heer Bergh-Hoofdman: Welcke Heeren terstond orde gaven, dat de gedagte Bergh-Directeur met sijne Familie in een bysonder Huys, de Berghlieden desgelijcks bysonder gelogeert wierden.

Als wy ons hier neergesteld hadden, was ick begeerigh, de beroemdste Gebouwen deeser heerlijcke Stad te besightigen. + Derhalven nam ick met een bekend Burger t'Amsterdam de wegh reght nae 't Stadhuys toe, van welck Weerelds-wonderwerck ick al voor langh seer veel had horen spreken. 't Is bekend, dat de kosten, tot deesen Bouw aengewend, meer dan Koninghlijck zijn. + Men siet hier oock Konst-stucken van allerley Marmore Beelden: Bysonderlijck 't Geright en Oordeel van Koningh Solomon tusschen de twee Moeders, welker eene Kind dood, 't andere levendigh was. Deese Stad soumen met goed reght mogen noemen de Marckt en Winkel, waer op en in al de Rariteiten en Kostlijckheden der geheele Weereld t'saemen komen. Waerlijck is 't eene der voornaemste Steeden des Aerdbodems, wegens de groote bequaemheyd, en treflijcke wel-gelegenheyd. De bynae ontelbaere meenighte van Scheepen stellen een reysenden Vreemdelingh van verr' gelijck als een groot dorr bosch voor ogen. Van alle Plaetsen der Weereld werd op deese Stad de grootste Koophandel gedreven.

Twee voornaeme Maetschappen vindmen in de Vereenighde Nederlandsche Provintien. Waer ontrent aen te mercken staet, vermits Holland onder deese Landschappen 't maghtighste en Volckrijckste is, dat dickmael al deese Provintien onder den naem Holland werden verstaen. + D'eene Maetschappy is d'Oost; d'andere de West-Indische Compagnie. D'Oost-Indische is tot sulck een Hoogheyd en Maght opgereesen, datse voor sigh selven als een Republicq maeckt; en alreeds meer Mijlen Lands onder haer Gebied heeft gebraght, als Holland Roeden in sigh begrijpt. + Gelijck de Koningh van Spaenje 't grootste deel van West-Indien besit, en op de rest noch aenspreack maeckt; soo heeft oock de Hollandsche Oost-Indische Compagnie onder alle andere Europaeische Natien 't grootste deel van Oost-Indien onder haere Maght; en maeckt sigh noch dagelijcks meester van meer andere Orientaelsche Koninghrijcken. Een nieuw Voorbeeld hier van hebben wy aen den Koningh van Bantam in de Straet de la Sunda, op 't Eyland Java Major; wiens Residentie-Stad de Hollanders, op daer toe gegevene aenleydingh, stormenderhand ingenomen, d'oude Koningh by mijnen tijd hevigh vervolghd hebben; soo dat hy eyndlijck, op gedaene levens-verseeckeringh,

sigh aen de Compagnie heeft overgegeven; waer van naederhand yets meer sal geseght werden. De gedaghte Maetschappy houd, nevens een seer groot getal Scheepen, over de 15000. Soldaten, gelijckmen rekend, in dienst; en men geloofd, datse gewoonlijck meer als 80000. Mannen besoldighd.

Tot haeren dienst waeren wy ook hier gekomen: En ick, voor Bergh-Schrijver aengenomen, + deed den vierden September op 't Oost-Indisch-Huys aen de Heeren Bewindhebberen den Eed van getrouwheyd. Daer op heeft de Boeckhouder onse Naemen ingeteeckend; en wy bequaemen, volgens gewoonte, yeder drie Maenden Besoldingh op de hand.

Terwijl wy hier stil laegen, heb ik met groote verwonderingh en ontfarmingh gesien, + hoe de geene, welcke haere Kost niet konden winnen, genoodsaeckt waeren, sigh voor Matrosen en Soldaten in dienst deeser Compagnie te begeven. De meeste moeten, wegens haer' armoede, hier toe geraecken door bestel en aenvoeringh der soo genoemde Ziel-verkopers of Ziel-kopers. + Als 't nu soo verr' gekomen is, datse op 't Oost-Indisch-Huys aengeschreven, en alsoo in den dienst der Compagnie getreeden sijn, werden deese arme Menschen tot soo een lange en gevaerlijcke Reys van de ziel-verkopers toegerust op sijn Ziel-verkopers; 't welck gewislijck sleght genoegh is. Dan moeten ze haeren Hospes, of Ziel-verkoper, een door de Boeckhouder gemaeckt en soo genoemd Transport van een tot twee-honderd guldens, of noch meer, nae datse langh by hem geherberghd hebben, aghterlaeten; welck geld aen deese Mensch-verdervers, wanneer 't van den verkoghten, indien hy soo langh leeft, in dienst van de Compagnie verdiend is, uyt de Casse der Compagnie werd betaeld.

Van deese Koopmanschap heeft oock 't Amsterdamsch Vrouwvolck seer goed verstand; + waer van ick selfs d'ervaerenheyd heb. Want als de Heeren Bewindhebbers, op 't versoeck des Bergh-Hoofdmans, hadden besloten, noch eenige Hooghduytschers aen te neemen, tot bearbeydingh haers Berghswercks in Oost-Indien, soo lieten eenige buyten dienst lopende Soldaten, en oock andere personen, welcker gedaghten nae Indien stonden, sigh seer gelegen sijn, om tot deesen dienst te mogen geraken. De meeste derselve quaemen met sulcke Vrouwspersonen op 't Oost-Indisch-Huys; daerse de Heeren Bewindhebberen haer aenboden: Doch sy alle wierden aen den Bergh-Hoofdman geweesen; op wiens orde ick een Lijst maeckte van sulke vrywillige Oost-Indiens-vaerers, en deselve naederhand de Heeren Bewindhebberen overleverde. Waer ontrent ick met waerheyd kan seggen, dat dickmael de Straet voor ons Huys soo vol volck stond (meerendeel of bynae al t'saemen Duytschers, want onse Heeren Principalen traghteden nae geen Hollanders tot dit werck), datmen'er nauwlijcks kon doorgeraecken. Maer vermits wy niet boven de dertigh personen behoefden, soo kondense niet alle geholpen en in onsen dienst aengeschreven werden. Hier uyt blijckt genoeghsaem, dat in Amsterdam oock een groote meenighte van volck is, 't welck door de nood werd gedwongen, nae Oost-Indien te vaeren.

Buyten dit verdreef ick, terwijl ick in deese Stad was, mijnen tijd in 't Oost-Indisch Werckhuys, + daer ons Opperhoofd (vermits de Heeren Bewindhebbers begeerigh waeren, een Proef van onse Smelters te sien) een Smelt-oven deed vervaerdigen. Hoe 't daer verder meë gegaen is, en waer de drie uyt Saxen meë-gebraghte Smelters nae ons vertreck mogen gebleven sijn, kan ick niet seggen. Maer nu genoegh van Amsterdam. 'k Gae voort, om den gunstigen Leeser beright te geven van mijne gedaene Reys uyt deese Stad nae Oost-Indien.

De tijd wou ons niet langer vergunnen, om noch verder ons vergenoegen in deese vermaerde Plaets te mogen genieten. In tegendeel rees over ons een droevige Wolck. + Want niet alleen ons Opperhoofd met sijne geheele Familie, maer oock alle Berghlieden wierden aengevallen van de hittige Koortsen, welke doemaels hier sterck regeerden: En oock ick bleef niet onaengevoghten. Boven dien quam de dagh onser afreys naeby. De Schipper, Commandeur, Stierlieden, Soldaten en Matrosen, in dienst der Compagnie genomen, bevonden sigh alreeds in Texel op 't Schip Sumatra. Dus was alles gereed, om met d'eerste goede Wind t'seyl te gaen, en alsoo de langhduerige gevaerlijcke Oost-Indische Reys aen te vangen. Derhalven de Heeren Bewindhebberen ons lieten aenseggen de dagh en uyr, wanneer wy ons aen boord hadden te begeven. Hier op sijn de Berghwerckers, nae datse sigh met 't een en 't ander tot deesen Toght hadden voorsien, den twintighsten October van Amsterdam met een soo genoemde Lighter nae Texel, en voorts op 't gemelde Schip Sumatra gebraght. + De Heer Bergh-Hoofdman, met de geene, die hy by sigh had (doch wy waeren alle seer swack en sieck) volghde den dertighsten dito. Quaemen 'sanderen daeghs voor 't Eyland Texel ('t welck seven Dorpen in sigh begrijpt, en even soo veel Mijlen in den omvangh heeft) in een Iaght aen. Eenen der Heeren Bewindhebberen volghde ons; aen wien al 't Scheepsvolck den Eed van getrouwheyd afleyde. Boven dien stelde hy op 't Schip goede orde, monsterde 't volck; en bevond 't selve 262. Koppen sterck. Veele onder deese waeren van haere Vrouwen en Vrienden tot hier toe begeleyd geworden. Nu quam den dagh des scheydens; en de Schipper voerde, wegens 't afseylen, 't grootste woord; derhalven moesten al de Vrienden vertrecken.

Men heeft my voor volkomene waerheyd geseght, dat by deesen hoop, onder schijn van Vrouwen en Bloedverwanten, sigh veele Hoeren bevonden. + Doch op des Schippers bevel moestense al t'samen sig van 't Schip wegh packen. Veele onder onse, ten deele lightsinnige Neptunus-kinderen, quam deese Scheeps-huyshoudingh vry seldsaem voor, wijlse in haer Vaderland wellustige Wittebroods-kinderen en Moeders-soontjens geweest waeren. Nu moestense haere Hoeren, haere Suypbroeders, haere snoode gepleeghde Wellusten verlaeten; en danssen nae 't pijpen van eenen, diense voordeesen niet souden willen aensien hebben.

't Was den 9. November Nieuwen Stijl Anno 1680. + (ter welcker tijd wy al vry groote koude gevoelden) als wy, nevens noch veertigh andere Scheepen, van welcke echter geene, als alleen 't onse, nae Oost-

Indien gingh, 't wijd-beroemde Holland verlieten, en uyt Texels-diep in de woeste wilde Zee t'seyl gingen; van welcke tijd af de Gagie van al de Dienaeren der Compagnie ingaet. Doe voer de gedaghte Heer Bewindhebberer, onder 't lossen van negen Stucken Geschut, van boord af. Hem volghde de Loots, die 't Schip in de ruyme Zee, en tot de hier leggende laetste Ton had gebraght.

Hoe vreemd ons Duytschers, soo veele als'er op 't Schip waeren, dese seer sleghte Accommodatie voorquam, is niet mogelijck met woorden uyt te drucken. + Uyt wanhoop vervloeckten veele den dagh in welckese geboren waeren; en bedaghten nu eerst post festum (doe 't te laet was) watse gedaen; in wat voor ongeluck en ramp sy sigh gestort hadden. Wenschteden-duysendmael, weer in haer Vaderland te mogen sijn, al soudense, tot onderhoud haers levens, niet anders als Brood, Sout en Water genieten.

Voor mijn deel, + wat seldsaeme speculatien ick doemaels in mijne van dagh tot dagh meer toeneemende kranckheyd my maeckte, is den Allerhooghsten bekend. Evenwel kon ick my hier in beeter schicken, als een goed deel mijner Landslieden. Boven dien wist ick my te gemoet te voeren, dat de Zeevaerende moeten reeckeningh maecken, veel ellende en ongeluck, selfs lijf en levens-gevaer onderworpen te zijn. Nevens dit daght ick aen d'oude spreuck:

Qui nucleum edere vult, nucem frangat, necesse est.
 
Die van een Noot de Kern wil smaecken,
 
Moet sigh getroosten, die te kraecken.

Stelde derhalven mijne hoop gantschlijck op God; en besloot, my te willen schicken nae den tijd, vermits nu doch de saeck niet kon veranderd, maer noodwendigh moest voortgeset werden.

Den 11. deeser Maend kreegen wy de Thoorn van de Stad Briel in 't gesight. Tusschen Texel en den Briel vindmen niet eene Haven; behalven sommige Aenvaerdten voor de Visschers. Doe wy eenige weynige dagen onder Zeyl waeren geweest, wierd ons Schip, door de kraght des Winds, en de kort op malkander volgende en voortrollende Golven der Noord-Zee, van d'eene sijde nae d'andere geslingerd. + Nu moest ick eerst aen den Dans, en de Zee-sieckte leeren uytstaen. Een genoemde goede Vriend wou my hier van bevrijden door een Sop, gekoockt uyt Zee-water; doch dit middel had by my geen goede werckingh. Door 't inneemen van dit koocksel sou ick wel 't leven verloren hebben, indien d'Opper-Chirurgijn my niet door bequaeme remedien weer eenighsins te reght had gebraght.

Ondertusschen namen wy de vaert na 't Canael toe, of de soo genoemde Hoofden; en saegen den 16. deeser 't Vaste Land. + Doch moesten, wegens de veelheyd der Sandbancken, welcke sigh hier ontrent bevinden, 't Ancker laeten vallen. Hier geraeckten wy in 't hooghste levens-gevaer. Meenden oock niet anders, als dat wy stranden, en alsoo gesaementlijck om 't leven komen souden. De vertsaeghdheyd onses nieuwen Schippers (want d'eerste, Jacob Karstensz, een Holsteiner, was even

dien dagh overleeden), maeckte ons noch meer troostloos, en joegh 't gantsche Scheepsvolck een geweldige schrick aen; vermits hy, boven sijn seer anghstigh gelaet en bedrijf, oock in deese woorden uytborst: Wy sijn verlooren. Wy gaen te grond. 'k Wou geerne al 't mijne in dit Schip ten besten geven, indien ick maer op 't Land moght staen.

In deese ellendige nood wierd, + nae gedaene Gebeeden tot God, van de Stierlieden geraedsaem geoordeeld, ons Ancker verloren te geven, of, nae Scheeps-spreeckwijs, te kappen; gelijck oock geschiedde. Doe dreven wy op Gods genaede tusschen de Sandbancken; en saegen yeder ogenblick niet anders als onsen ondergangh te gemoet. Wierden echter eyndlijck, + door Gods sonderlinge goedertierenheyd, wonderbaerlijckerwijs wijs uyt dit uyterste gevaer gereddet: Waer op wy (nae de gestorvene Schipper, onder 't losbranden van drie Stucken Geschut, over boord geset te hebben) onsen cours vervolghden, en den 18. 't Eyland Wight in Engelland passeerden.

Vermits ons hier weer op nieuws een groote Storm en Tegenwind overviel, soo wierden wy genoodsaeckt, een Haven te soecken: + Gelijck wy dan oock den 24. dito Torbay in Engelland (een vast, hoogh Land) bereyckten, en hier 't Ancker uytwierpen. D'Engelsche braghten ons allerlei schone Victualien aen boord, om deselve aen ons te verkopen. Wegens de Tegenwinden moesten wy tot den 30. hier blijven leggen. Onderwijl wierd van ons Opperhoofd en de Schipper een Engelsch Packet-boot met Brieven nae Amsterdam aen d'E. E. Heeren Bewindhebberen der Oost-Indische Compagnie afgevaerdighd, om haer bekend te maecken, 't geen ons tot noch toe bejegend was, en den staet des Schips.

Vervolgens gingen wy weer onder Zeyl, en passeerden den 2. December 't Canael geluckigh. + Quaemen doe in de Spaensche Zee; daer de Golven ons dickmael om d'ooren sloegen; die te gelijck ons Schip dapper leerden danssen. 't Feylde weynigh, dat ick hier niet een nieuwe Zee-sieckte moest uytstaen; welcke niet alleen ick, maer oock al d'andere Duytschers seer onderworpen waeren; waer tegens de Hollanders, die men op sulcke Reysen wel Zee of Water-mannen moght noemen, niets daer van gevoelden.

Hier bejegenden ons 13. Engelsche Scheepen, welcke van Smirna quamen. + T'haerer eere losteden wy drie Stucken Canon. Boven dien liet sigh een Turcksch Schip, meer als vier daegen aghter een, doch meest 'smorgens, niet verr' van ons sien. Echter had hy geenen lust, om sigh aen ons te waegen. Hem te vervolgen, en aen boord te leggen, was niet geraedsaem voor ons swaer gelaeden, en alsoo tot een Geveght onbequaem Schip; derhalven wy de Reys vervolghden.

Den 23. dito saeghen wy voor d'eerstemael de groote, vervaerlijcke Comeet, welcke sigh over 't grootste deel der Weereld heeft vertoond. + Van dagh tot dagh verscheense hoe langer hoe groter. De beduydingh daer van is den Almaghtigen bekend; alhoewel sommige de beteeckeningh ten deelen meenen te sijn de val en 't groot verlies des Turckschen Rijcks.

Dus in ons Zeylen voortvaerende, passeerden wy met een gewenschten Noord-Oosten-Wind de Canarische Eylanden; + en saegen van dertigh Mijlen weghs verr', volgens 't getuygenis onser Stierlieden, de Canarische Pieck, sijnde de hooghste Bergh des gantschen Weerelds; welcke by klaer We'er van over de tsestigh Mijlen, volgens geloofwaerdige Schrijvers, rondom kan gesien werden. Deese Eylanden behoren den Koningh van Spaenje. Leveren een groote meenighte Suycker, en veel kostlijcke Wijn. Van hier komen oock de kleyne soo genoemde Canari-vogelkens. Sijn seven in getal. Men seght, datse bevrijd sijn van alle giftige Dieren en Gewormt: Doch daer tegens een onmatigh-heete lught hebben. De gedaghte Canarische Pico, die op 't Eyland Teneriffa staet, soumen, gelijck my eenen onser Stierlieden berightede, nauwlijcks in drie daegen konnen beklimmen.

Als wy nu deese Eylanden aghter ons hadden bekomen, bereyckten wy, juyst op Nieuwjaersdagh, de Sout-Eylanden, + welcke de Portugeezen behoren. Hebben haeren naem bekomen van de meenighte des hier gemaeckt werdenden Souts. Sijn thien in getal: Onder welcke alleen 't Eyland Majo Iaerlijcks over de twee-duysend Scheeps-laedingen kan verschaffen.

't Raerste van 't geen wy op deese Zijde der Aequinoctial-Linie saegen, waeren vliegende Visschen, soo groot als een Haringh. + Sy hebben Vleugelen, welcke sigh vergelijcken met de Vinnen van een Salm. Doch hare vlugt kan niet langer dueren dan deese hare Vleugelen nat zijn. Soo haestse droogh werden, verliesense al haere kraght, en moeten weer in 't Water duycken, indiense nieuwe sterckte willen bekomen. Deese Visschen werden soodaenigh van de Zee-meeuwen boven 't Water, van de groote Visschen onder 't Water gejaeghd en vervolghd, datse somtijds, om haer leven te redden, op ons Schip neervielen; dan van ons Scheepsvolck gegreepen, en gebraeden wierden.

In dit Gewest wierden oock eenige Zee-monsteren van ons gesien. + Men noemdse gemeenlijck Zee-Duyvelen. Seer geswind sijnse in 't swemmen, soo datse door de Baeren schijnen gelijck als te vliegen. Men kon haer derhalven niet eygentlijck waerneemen, of reght beschouwen. Behalven deese wierden van d'onse gevangen Hayen, Tonijnen en Zee-Varckens. + Sijn echter niet bequaem ter spijs, wijlse al t'saemen een seer hard en taey vleesch hebben: ter welcker oorsaeck sy van de leckertongen gantsch niet gepreesen werden. Veel beeter houd ick, om t'eeten, de Dorades, Benyten, en Coretten; welcke by goed bequaem we'er van d'onse met Angelen en Werp-netten somtijds in een groote veelheyd gevangen wierden.

Ondertusschen naerderden wy, met d'aenhoudende Noord-Ooste Wind, + de Middaghs-Linie. Onder welcke de Scheepen meerendeel, door gebreck van Wind, moeten stil blijven leggen, of door Tegenwinden een lange tijd werden opgehouden; 't welck dan allerley hittige Koortsen en gevaerlijcke kranckheden veroorsaeckt; vermits door d'onlijdlijcke en bynae onuytspreecklijcke hitte, diemen hier moet uytstaen, 't bloed werd ontstoocken.

Wy, op ons Schip, + hadden doemaels een reght droge tijd; en moesten dorst lijden leeren declineeren; 't welck sigh inder waerheyd seer beswaerlijck laet practiseeren. Om onsen dorst te lesschen, ontbrack ons selfs noch stinkend water, vol Wormen. Tot verscheydene maelen toe heb ick gesien, dat voor een eenige dronck van dit onsuyver nat, 't welck de verkoper sijnen mond onttrock (want aen elck werd yeder dagh sijne portie, of soo genoemd Rantsoen toegemeeten) ses, seven, aght Hollandsche Schellingen wierd betaeld. In dit gebreck van dranck namen veele Kogelen in den mond, om daer door d'onlijdlijcke dorst eenigsins te stillen. + Wy aghteden ons (en gewislijck niet onbillijck) voor seer geluckigh, wanneer de goedertierne God ons met een Regen begenaedighde. Dan saghmen, met een sonderlingh-groot vermaeck, hoe de Gesonde 't Regenwater opvingen; sommige in haere Hoeden; andere in uytgespannene Hembden en Doecken, om daer meë haere matte zielen een weynigh te verfrisschen; het nae voght snackende hert te laven, en alsoo de bynae gantsch verlorene kraghten eenighsins weer te herstellen.

Insonderheyd was deese dorstlijdingh ons, Hoogduytschers, alderongewoonst, en meest beswaerlijck. + Niet ten onreght heeft seecker Poët, tot een geduerige geheugenis van den aert der Duytschen, dit Vers haer toegepast:

 
Germani quos vis possunt tolerare labores
 
O utinam possent tam benè ferre sitim!

't Welck wy deeser wijs in onse Nederlandsche Tael hebben overgebraght:

 
Geen arbeyd is soo groot, schoon wat oock and're klaegen,
 
Een Duytscher kanse light, maer niet den dorst verdraegen.

Niet alleen met de Dranck, maer ook met de Spijs, gingh het seer nauw en spaersaem toe. Tot ons voedsel kreegen wy niet anders, als 't gewoonlijck Scheeps-Rantsoen; 't welck bestond in gesouten Speck; in de Peeckel leggend Vleesch; dorre Stockvisch, en swarte, harde Biscuit, of Tweeback. + Hier wierd ick indaghtigh de voorleedene goede tijd; en hoe wy, als wy uyt Saxen nae Holland vertrocken, ons voorsien hadden van allerley levensbehoeften; waer van de verschaffingh door de Berghlieden my was toevertrouwd geweest. Maer t'Amsterdam had ick deese voorsorge t'eenemael vergeeten: Anders sou ick, immers voor my selven, genoegsaeme Voorraed hebben opgedaen. Veel meer liet ick my daer wijs maecken, dat op de Reys geen gebreck voorviel: Dat op 't Schip overvloed van Scheeps-provisie was; en dat het voor al ons aen geen Victualien sou mangelen. Doch dit misste ons niet weynigh; en reght het tegendeel wierden wy van dagh tot dagh hoe langer hoe meerder gewaer.

Niets kanmen gevoeghlijcker by de Slaverny vergelijcken, als 't Scheeps-leven; + 't welck is, te leven op de genaede des Schippers, en desselven Aenhangh. 't Is niet wel te beschrijven, hoe onbillijck en

sonder oorsaeck de Schipper, dien ick anders een Tyran sou noemen, d'arme Soldaten en Matrosen heeft laeten straffen. Veele derselve, welcke alleen een slockje Brandewijn te veel gedaen hadden, wierden aen de groote Mast gebonden; en met een Touw, soo dick als een Been, twee, drie-honderd, jae noch meer slaegen gegeven: Waer door de straf-lijders dickmael gelijck als dood ter aerden neersoncken: Welcke ellende deesen onbarmhertigen Schipper niet tot 't minste meedelijden kon beweegen. Deese kastijdingh gaet de Matrosen aen.

De Soldaten hebben 't niet veel beeter. + Boven de Matrosen genietense wel deese Eer en Voortoght, datse niet met een diergelijck Touw; maer echter met een groote Stock gestraft werden. Derhalven sijn waerlijck bejammerens waerdigh de geene, welcke in Duytschland of andere Gewesten voor dappermoedige Officieren hebben gediend, en door afdanckingh tot sulck een ellendige staet sijn vervallen, datse sigh nae Oost-Indien moeten begeven; en op 't Schip onderworpen sijn de gedagte straffen; waer in men, door een sleght misbedrijf, of een geringe versieningh, lightlijck kan vallen. Veele, welcke sulcken handel niet gewoon sijn, en derhalven niet onbillijck deesen hoon sigh seer ter herten trecken, vallen over soo een langhduerige Slaverny in swaermoedigheyd; werden sieck door treurigheyd, en geven den geest in ellende. Gelijck wy dan oock niet weynige van de braefste Soldaten op deese Reys hebben verloren.

Van deese en diergelijcke dingen sou ick noch veel konnen spreecken, doch gae die, kortheyshalven, met stilswijgen voorby. + Alleen 't geseyde heb ick dit mijn Werck willen inlijven, op dat de sodaenige, welke door een groote Reys-lust werden genoopt, hier uyt moghten sien, wie in sulck een gelegenheyd over haer te heerschen heeft; wiens Commando oock elck, sonder eenigh tegenspreecken, moet gehoorsaemen.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen


Over dit hoofdstuk/artikel

datums