Logo DBNL
Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686 (1694)

Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686

(1694)–Christoph Frick, Elias Hesse, Christophorus Schweitzer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

XIV. Hoofd-stuck.

Des Schrijvers vertreck van Batavia nae Holland. Orde der Schepen, die van Indien nae 't Vaderland vaeren. Koomst voor Bantam: Daer d'Autheur met een Boot aen Land vaert. Sijnen tijd versuymd; soo dat de Scheepen al wegh voeren. Hoe hy sich noch daer aen liet brengen. Ongeluck. Komen in volle Zee. Hoe veel en wat voor personen op 't Schip. Krijgen na negen Weken Capo de bonn' Esperance in 't gesicht. Komen in de Haven. Wat de Vrye Lieden hier aen de Compagnie moeten laeten, wanneerse nae haer Vaderland willen vertrecken. De Schrijver kon de Dochter van een seer rijck Vry-Man bekomen. Waerom hy niet wou aenbijten. Hoe hy de Woningen der Hottentots gesteld vond. Kortswijligh verhael daer van. Aenmercklijck Geval met een Slangh, die een Hottentot had opgeslockt, langh 16. voeten. Hottentots, die alleen by naght konnen sien, niet by dagh. Haere Justitie over een Dief, hoedanigh. Afvaert van de Caep. De Schrijver passeert de twaelfde mael de Linie. Gras-Zee. Rijckelijck Arack uytgedeeld, maeckt dronckene Lieden. Groote koude, schoon midden in de Somer. Bynae altijd dagh. Vervaerlijcke Storm, vier daegen aghter een. Visscher van 142. Jaeren, noch sterck. Aenkoomst voor den Briel. Ongemack des Schrijvers aen sijn in den Bantamschen Oorlogh geschoten Been, waer in twee Kogelen toegeheeld waeren. Moet die t'Amsterdam laeten uytsnijden. Ellendige Toevallen. Is hier binnen drie Maenden, soo aen Meester-loon als anders, 300. Ducatons quijt. Noch seer swack en gantsch kraghtloos, begeeft hy sigh in Schuyten en op Wagens nae sijn Vaderland, en de Stad Ulm. Ellenden op sijne Reys.

ALs ick my dus van allerley behoeften behoorlijck had versorghd, + begaf ick my nae 't Punt de Diamant, en nam afscheyd van mijnen Landsman Wolinsky. Eerst evenwel vervoeghden wy ons tot een Chinees; en spraecken noch eenmael onsen Hans Buschbach aen; daer wy aen malkander onse laetste vaerwelseggingh afleyden; ick haer geluck en heyl, sy my een behoudene Reys wenschende. Dit gingh sonder traenen niet toe. Buschbach versoght my, indien ick gesond t'huys moght komen, dat ick in sijnen Naem sijne Vrouw en Kinderen vriendlijck wou groeten. Behandighde my oock een Briefje, nevens een Silvere Zeegel-ringh, om deselve aen sijn Echtgenoot over te leveren.

Vermits ick my nu hier niet langh kon ophouden, soo voer ick in een Chineesche Prauw van 't Vierkant af, + nae mijn Schip de Beurs toe;

waer op 'sanderen daeghs de Monsteringh wierd gedaen, om te sien, of al 't volck by een was. Wijl'er nu niet een eenigh Man ontbrack, soo quam op nieuws orde, dat wy d'Anckers lighten, ons van de Reede een vierdedeel uyt weghs in Zee begeven; en dan d'Anckers daer weer laten vallen souden. Want soo te Land, als te Water op alle Scheepen, wierd Biddagh gehouden, en God vyerighlijck gebeeden, dat hy d'afvaerende een goede reys wou verleenen. De volgende dagh riepmen al de Schippers en Kooplieden aen Land, om met den Generael 't Scheyd-mael te houden; haeren Eed te doen, en de Zee-orde van den den gedaghten Generael selfs t'ontfangen. Doe keerdense weer nae 't Schip, met last, indien wy de Land-wind bequaemen, in Gods naem onder Seyl te gaen. + Geduerigh moesten wy d'Anckers opwinden en weer laeten vallen, wijl ons de Wind nu voorderlijck, stracks weer tegens was. Dit duerde eenige daegen aghter malkander. De slimste onder 't volck begonden seer onbillijck hier over te moren. Als de Schipper Jan Vooghd, een stock-oud Man, niet verr' van sijn tnegentighste Iaer, dit vernam, riep hy seer ernstigh: Sy souden sigh onthouden van diergelijcke woorden, en niet soo lichtvaerdigh sigh tegens God besondigen; maer veel meer hem bidden om een voorspoedige reys: Hy sou t'sijnser tijd haer wel een goede Wind bescheeren.

't Magh ontrent de vijfde naght sijn geweest, als wy ten twaelf uyren een goede Wind bequamen. + Derhalven onse Schipper, als Admirael, een Canon-schoot liet doen, tot waerschouwingh der twee andere Scheepen, datse oock haer' Anckers souden lighten. Moed en handen waeren gereed, om gesaementlijck in Gods naem met goede orde uyt te lopen. Want in de Reys nae 't Vaderland moeten de Scheepen by malkander blijven: En schoon 't eene beeter beseyld is als 't andere, soo magh 't echter niet voor uyt vaeren. Is'er een dat seer langhsaem seyld, soo moeten d'andere haere Seylen intrecken, om niet van een te geraecken, ten waere dan datse door een Storm verstroyd wierden. In sulck een geval echter moetense haer best doen, om weer by een te komen.

Wat voor Naemen al de Scheepen, soo van d'eerste als tweede Vloot, + gehad hebben, is van my ordentlijck aengeteeckend geweest; doch de Lijst daer van is, onder mijne Sieckte, wegh geraeckt, soo dat ick nu sulcks niet eygentlijck meer weet; en daerom liever hier van wil swijgen, als misschien door feyl mijner geheugenis een valsch beright geven. Dit ondertusschen is my ten vollen bekend, dat 't Schip, waer op ick my bevond, de Beurs van Amsterdam was genoemd.

Maer vermits onsen Leeser aen de naemen der Scheepen seer weynigh gelegen is, + soo treeden wy tot de Reys selfs. De volgende dagh quamen wy voor Bantam ten Ancker; een goede uyr weghs van Land af, ter plaets daer wy ons onthielden, doe wy de Zee-rovers vervolgden. Onse Boot voer'er nae toe; en ick oock in deselve, om van mijne goede Vrienden en Bekende afscheyd te neemen. Als mijnen geweesenen Over-meester aldaer, oock mijnen Vriend David N. van Dantzick, mijn vertreck vernaemen, verwonderdense sigh ten hooghsten, dat ick

soo haest verlof had verkregen, om nae Holland te gaen. Alsse my nu veellight tot een eeuwigh afscheyd, de grootste eer en vriendschap hadden betoond, gaven wy, niet sonder traenen, malkander 't Vaer-wel. Vermits ick nu hier wat langh vertoefde, schoon de Quartier-meester my dickmael vermaende te gaen, soo was de Boot, met aght Koebeesten belaeden, alreeds afgevaeren. Doe wist ick van anghst niet wat ick doen sou. + Eyndlijck, vermits'er geen ander middel was, moest ick eenige Javanen hueren, welcke my in een lighte Prauw, met 16. Riemen, als een Blixem voortschietende, nae 't Schip voerden.

Doe wy uyt de Bantamsche Rivier quamen, stonden onse Scheepen, + die de goede Wind niet versuymen wilden, alreeds seylvaerdigh. Yeder kan lightlijck bedencken, hoedaenigh ick te moede was. Dapper parstede ick de Javaensche Roeyers aen, met belofte, dat ick haer, indiense my aen 't Schip leverden, boven 't bedongene noch ses Rijcksdalers sou geven. Smeet daerenboven nu en dan een Rijcksdaler onder haer. Met een ongelooflijcke vlijt, en een groot geschreeuw verrightedense haer werck, soo datse noch in de naght 't Schip by 't Eyland Dwars in de Zee (of wegh) aghterhaelden. Niemand vrolijcker als ick. Met een groote drift klom ick op nae 't Schip; + maer als ick nu bynae boven was gekomen, deed ick een mistred, en viel weer nae beneeden, half in 't Water; half op de noch byhoudende Prauw; soo dat ick op 't lincker-been niet reght kon staen. Moest my derhalven laeten optrecken. God sy geloofd, 't been was niet gebroocken, soo dat ick'er haest weer op gaen kon.

's Anderen daeghs slaghtedemen drie der Koe-beesten; welcke onder 't volck wierden uytgedeeld. + Nae sommige daegen passeerden wy geluckigh de Straet van Sunda. Quaemen voor 't Princen-Eyland, en sonden doe de Convoyers weer te rugg' nae Batavia.

Als wy nu 't gedaghte Princen-Eyland, + 't welck d'uyterste hoeck van Java Major, of Groot-Java, sluyt, aghter ons hadden, en in d'opene Zee waeren gekomen, seylden wy met een seer goede Wind voort; alhoewel andere Scheepen gewoon sijn, de Boots uyt te setten, en sigh hier van varsch water te voorsien. Deden drie Canon-schoten, en wenschten malkander geluck op deese Reys.

Wy naemen nu onsen Cours reght toe op Cabo de bona Speranza. + Bonden de Boot en Schuyt behoedsaem aen. Maeckten d'Anckers vast, en verrighteden alles, wat tot sulck een reys nodigh was, nae beste vermogen. Doe vervolghden wy in Gods naem onsen wegh.

Als wy 't Eyland Groot-Java uyt 't gesight hadden verloren, wierd noch eenmael Monsteringh gedaen; + en men bevond, dat 't getal van al de personen op ons Schip beliep aght-en-taghtigh, groot en kleyn. Welcke waeren: De Schipper, en dan noch eenen anderen Schipper, doch sonder Commando, wijl hy sleghts voor sijn persoon meë nae Huys voer. Een Opper-Stierman. Twee Onder-stierlieden. Noch twee, de Stierlieden toegevoeghd voor Adjuncten, om voor haer de Waght waer te neemen t'haerer verlightingh. Twee Quartier-meesters; welc-

ke de Waghten op en af moeten voeren; gelijck in de Zee-Artijckelen, in 't begin van ons verhaeld, te sien is. + Eene Koopman, of Boeckhouder. Een Schrijver, of Assistent. Een Opper-meester in de Chirurgie, en een Onder-meester, te weeten, ick. Noch een Over-meester, doch niet in dienst, waerom hy oock niet een eenigh Verband doen moght. Een Bottelier; die op bevel van de Scheeps-Patroon al de Victualien, of Leeftoght, moest uytdeelen. Hem was een Dienstmaeghd ter hulp toe-geordonneert. Eene Kock, met een Handlanger. Eene Constapel, met vier Handlangers: Doch die oock den Bottelier in al sijnen arbeyd in 't Ruym, of onder in 't Schip, behulpigh moesten sijn ontrent de Water-vaten. Een Sergeant, genoemd Johannes Fuchs (Vosch), geboortigh van Hamburgh. Twee Opper-Timmerlieden. Drie Onder-Timmerlieden. Een Bootsman, met een Handlanger. Een Schieman, met een Handlanger. Een Provoost. Vier Iongens. Aght Soldaten. Twee-en-veertigh Matroosen, of Bootsgesellen. Wy hadden geenen Domine (van de Hollanders dus genoemd); maer de Beedestonden nam d'Assistent waer.

Met deese personen in ons Schip quamen wy, nu met een goede, dan weer met een tegenwind, evenwel geluckigh, voorby 't Eyland S. Paulo d'Amsterdam. + Nu was onse meeste sorge, de hooghte van Madagascar, of S. Mauritius, voorspoedigh te mogen passeeren. Want ontrent dit Gewest (gelijck ick in mijnen Uyttoght heb gemeld) blaesen in meest al de tijden des Iaers seer groote Stormwinden, waer door veele Scheepen in gevaer, jae wel gantsch te grond geraecken.

Als wy nu oock van deese bekommeringh ontslaegen waeren, + en de hooghte S. Mauritii, alhoewel met vry harde Winden, aghter ons bekomen hadden, kreegen wy eyndlijck, nae een negen-weeckige reys, 't Africaensche Voor-geberght (de Caep), t'onser groote blijdschap, in 't gesight. Een der Onder-Timmerlieden had 't geluck, van aldereerst 't Land gewaer te werden; derhalven hy van onse Schipper terstond wierd beschoncken met twee Ducatons aen geld, en een Kan Spaensche Wijn. Want 't is Scheeps-gebruyck, dat den geenen, die eerst Land siet, altijd een Vereeringh werd gedaen.

Terstond begon men d'Anckers los te maecken; en aen de Scheeps-touwen te binden. Wy seylden reght op de Tafel-Bay aen; welcke noch twintigh Mijlen van ons was. 's Anderen daeghs quaemen wy'er, onder een dicken Nevel, en met Kalmte, tot op twee uyren nae by. + Dit was vry wat seldsaems; vermits hier gewoonlijck bynae 't gantsche Iaer door seer harde Winden waeyen. Setteden derhalven onse Boot en Schuyt uyt. Arbeydden, door aenheghtingh eens Touws, en kragt van Roeyen, 't groote Schip in de Zeehaven. Meer als een halven dagh braghten wy hier meë toe, eer wy d'Anckers konden laeten vallen. Voorts staecken wy onse Vlaggen uyt; gelijck oock die van 't Land op een Punt des Kasteels deeden.

Doe gingh onse Schipper nae Land, + en gaf den Commandant beright van onse tot noch toe geluckigh-volbraghte Reys. Wy vonden hier by

onse aenkoomst drie Scheepen, uyt 't Vaderland gekomen. Oock lagh een Engelsche Fluyt op de Reede. Wy naemen onse Zeylen af; verbeeterden de Ree-stengh, en voorts alles 't geen ontsteld was, boven en beneeden. Met d'eerst-aenkomende Boot wierden ons eenige Schapen, en goede Kruyden toegesonden, op dat 't volck sigh vervarsschen moght. Eerst lieten sigh eenige Hottentots by ons vinden, aen welcke d'onse veele vereeringen deeden, doch alleen van Eetwaeren. Men liet oock 't Scheepsvolck by beurten voor een dagh of twee aen Land gaen. Een deel daer van begaf sigh in 't Bosch, om Hout te haelen. Andere wierd bevolen de Vaten met varsch Water te vullen.

Ick en mijnen Over-meester hielden oock beurt in aen Land te gaen, om ons met goede Spijsen te verquicken. + 't Liep overal vol Soldaten, uyt de drie Scheepen, van Holland derwaerts gekomen. 'k Deed eenige Maeltijden by de Vrye Lieden. Onder d'aengekomene kende ick niet een eenigh Mensch: Doch al t'saemen waerense goeds moeds. Seyden oock, datse een goede Wind en geluckige Reys hadden gehad. Evenwel was 't Hospitael al vry seer met siecke vervuld; sulcker wijs, dat ick'er over de 200. telde; welcke aen de Caep bleven leggen, terwijl hare Scheepen de reys bevoorderen moesten. Deese wegh sijnde, was 't op 't Land soo stil en leedigh geworden, dat ick terstond alles vry beeter koop kon bekomen. Mijnen Waerd, daer ick dickmael my ter Maeltijd hield, was een geboorne Neurenberger; van Beroep een Bierbrouwer. Had twee Dochteren; van welcke d'eene seer schoon, en alreeds bequaem was, om in den Echten staet te konnen treeden. Sijne Huysvrouw had hy voor ontrent twee Iaren door de dood verloren. Hy was een persoon van goed vermogen. Traghtede wel, weer nae Europa en in sijn Vaderland te keeren; doch 't viel hem te swaer, soo veele sijner Goederen te verlaeten. + Want (indien mijne geheugenis niet feyld) wanneer sulck een Vry-Man weer van daer wil vertrecken, moet hy al sijne Land-goederen, Hoven, Huysen en gantsche Besit aen de Compagnie laeten, sonder yets daer voor t'ontfangen. Soo veel 't gereede geld, en roerende Goederen belanghd, deselve kan hy, door yet weynighs te geven, wegh krijgen. 'k Had hier de beste gelegenheyd gehad, + om de gedaghte Dochter mijns goeden Vriends ten Echtgenoot te bekomen, wijlse sigh seer vriendlijck tegens my betoonde, en genoeghsaem liet blijcken, datse my hoogh aghtede. Doch mijn gemoed helde geduerigh nae mijn Vaderland, om daer d'openbaere oeffeningh mijner Religie te mogen genieten.

In plaets van dit Houwlijck aen te gaen, maeckte ick toebereydingh, om my weer t'scheep te begeven; en voorsagh my tot de Reys van alle noodwendigheden. + Des gedaghten Vry-Mans seer schoone Goederen, welcke vlack aghter sijn Huys laegen, konden my d'oogen op geenerley wijs verblinden. Ondertusschen kon ick lightlijck geloven, dat het hem een groot herten-leed sou geweest sijn, sulcke heerlijcke Boomgaerden en Hoven, voorsien met de schoonste Bomen en Vrughten des Lands, te verlaeten, om nae sijn Vaderland te keeren.

Eens gingh ick, sonder eenige andere vergeselschappingh, als die van mijne Gedaghten, by seer helder We'er, een halven dagh rondom wandelen, en quam onderwaght tot op een kleyn vierdedeel uyrs nae aen den soo genoemden Leeuwen-bergh. + Tusschen den selven en de Zee stonden eenige Woningen der Hottentots. D'aenschouwingh daer van verweckte in my de nieuwsgierigheyd, om in eene deeser Huysjens te treden, en te sien, hoedanigh 't oock in haer Huyshoudingh gesteld was. Doe ick binnen quam, vond ick eenige deeser Hottentots onder malkander leggen, en slaepen, gelijck de Varckens. + Doch soo haest sy my gewaer wierden, sprongense op, tegens my aen, en begonden te klocken gelijck d'Indiaensche Hanen. Niet weynigh verschrickte ick hier over. Doch vermits my van haer niet quaeds bejegende, soo gaf ick haer een stuckje Taback. Ten hooghsten waerense over dit Geschenck verblijd; en tot danckbaerheyd lightedense al t'saemen 't stuck van een Schaepsvel, 't welck haere Schaemte bedeckte, en om haer ligchaem was gebonden, op; en lieten haer besightigen. + 't Behaeghde my niet, langer hier te blijven, wegens d'onlijdlijke stanck. Oock kon ik lightlijck afneemen, dat hier niet bysonders te sien kon zijn. Daerenboven hielden sommige der haere Maeltijd, 't welk de stanck noch onverdraeghlijker maeckte. Want sy hadden alleen een Koe-huyd over een Vyer uytgespannen, en de dreck uyt de darmen van 't beest daer over heenen met de handen door malkander geroerd. [Want de dus gebradene en daer nae geklopte Huyden werden van haer gegeeten]. Dit veroorsaeckte my een vreeslijke walge. Derhalven maeckte ik my van daer wegh; en klom den Leeuwen-bergh een weynigh op; die niet steenigh, maer gantsch groen met Gras bewassen is.

Doe ick een weynigh opwaerts was gegaen, + settede ick my neer, en beschouwde een wijl tijds de seer schoone gestalte der omleggende Landstreeck. Want van hier kon ick tot diep in de Zee, en verr' over 't Land heenen sien. Terwijl ick mijn' oogen Zeewaerts had gewend, wierd ick van verre een Schip gewaer, 't welk nae de Haven toe seylde; en sagh, datmen ook in 't Kasteel de Vlaggen uytstack. Ter dier oorsaeck gingh ick den Bergh af, langhs de Zeekant heenen, nae de Sterckte. Stracks quam my een Dienstmaeghd in 't oogh, uytgesonden om aen den Oever Sand te haelen; en alreeds hadse haer Vat met deese Stof gevuld. Soo haestse my vernam, riepse my in de Maleische Tael seer ernstigh toe: Maridi sini Senior! Koom doch tot my mijn Heer! + 'k Vertoefde niet, nae haer toe te snellen; en als ick by haer was gekomen, weesse my een vervaerlijck-groote en lange Slangh; die een jongen Hottentot alreeds meer als half verslonden had, soo dat alleen de Beenen uyt sijnen Beck staken. Soodaenigh verschrickte ick hier over, dat ick my tot de vlught toerustede. Ondertusschen begon de Dienstmaeghd te schreeuwen; waer op eenige dight daer ontrent wonende Hottentots op de stem quaemen aenlopen. + Soo haestse de Slangh gesien hadden, maecktense sigh gereed, om haer te vangen. Sy naemen lange Stricken. Wierpen haer deselve met een wonderlijke behendigheyd om 't lijf;

en trockense beydersijds sulcker wijs t'saemen, dat het niet te verwonderen waer geweest, indiense haer midden door hadden geknepen. De Slangh wrongh sigh wel vreeslijck gintsch en herwaerts, doch kon sigh niet los wercken. Eyndlijck quaemen eenige met groote Stocken aen, en gaven haer de Rest.

Sy was ontrent sesthien voeten langh; + waer over ick my niet weynigh verwonderde. Daer nae naemense dit vervaerlijck Dier; staken 't aen een lange Stock, en lieten 't drogen. Wats'er verder mee gedaen hebben, kan ick niet seggen; want ick begaf my weer nae de plaets, daer ick van daen gekomen was.

Voorts nam ick doemaels ook aght op eenige wilde Hottentots, + die van over de honderd Mijlen weghs uyt 't Land der Cafres derwaerts komen. Deese, gelijck ick selfs heb waergenomen, konnen over dagh niet sien, als alleen soo een kleyn-weynigh schemeringh. Verrighten derhalven al haeren arbeyd by naght.

Terwijl ick op de Caep was, heb ick ook by de Wilde des Lands over eenen van haer sien Geright houden, in een nae-by-gelegen Dorp, wegens gepleeghde Dief-stal. Hy had voor yet weynighs de Vrye Lieden nu al dickmael eenige Koeyen en Schapen toegebraght, + sonder toestemmingh van haeren Koningh, diense haer selven op werpen. Want waer haerer vier of vijf by een sijn, onder deselve is altijd een Koningh of Capitain: Sonder wiens voorweeten en wil sy niet 't minste mogen doen. + De Compagnie steld sigh hier gantsch niet tegen; maer laeten haer daer ontrent haere gewoonte onderhouden. De gedaghte Veroordeelde wier aen handen en voeten uytgespannen, ontrent een half Mans lenghte boven d'aerde. Doe quaemen eenige met dicke Stocken; en begonnen van opwaerts en onderwaerts seer sterck op hem te slaen, soo dat 't bloed in meenighte van hem af-liep. Indien 't Hoofd of 't Hert des Misdaders reght getroffen werd, soo is hy haest dood. + Oock houdense, soo langh alsse leven in hem bemercken, niet op van slagh op slagh te doen. Wanneer hy de Geest heeft gegeven, soo draegense hem nae 't Bosch, en hangen hem ergens aen een Struyck, ten Roof der wilde Dieren.

't Aenkomende Schip, + waer van ick even hier boven gewagh heb gemaeckt, was een Engelsche Fluyt. 't Wierp sijn Ancker nevens 't andere daer leggende Engelsch Schip. De Schipper verhaelde, dat hy tot hier toe een geluckige Reys had gehad. Sijn voorneemen was, nae Japon te gaen; doch noch eerst eenige andere Plaetsen aen te doen. Hy voer nae Land, om met den Commandeur te spreecken. Doch wat hy den selven voordroegh, kon ick niet verneemen.

Als wy nu ruym drie Weecken aen de Caep hadden stil geleegen, + daer anders de gewoonte is, hier niet boven de thien of veerthien daegen te vertoeven, moest al 't Volck weer van 't Land nae 't Schip, om alles tot d'afvaert behoorlijck te vervaerdigen. Onse Schipper, als Admirael van de Vloot, deed d'andere Scheeps-Capitainen en Stierlieden by een roepen, om met haer raed te houden over de voortsettingh der Reys. 's Anderen daeghs wierd de Monsteringh gedaen, en alles wel bevon-

den tot op twee Siecken nae, die, alhoewel haere kranckheyd gevaerlijck was, niet aen de Caep blijven, maer meë nae Holland wilden.

Nae de volbraghte Monsteringh gingh onse Schipper met de Boeckhouder, + en de Schippers der andere Scheepen, noch eens aen Land, om by den Commandant d'Afscheyds-maeltijd te nuttigen. Noch dien selven avond quam hy weer op ons Schip; in voorneemen, van met de goede Wind uyt de Tafel-Bay te lopen; gelijck oock noch dien selven avond geschiedde, op den 23. May, neemende de Cours Noord-west.

's Anderen daeghs hadden wy 't Africaensche Geberght noch geduerigh in 't gesight. + Onse Water-vaten wierden weer opgesloten, en de Portien uytgedeeld. Elck Man ontfingh in yeder vier-en-twintigh uyren een Kan Water, en een half vierdedeel Brandewijn, of Indiaenschen Arack.

Als wy nu dus aen de Vaert waeren, quam een Bootsgesel van onder uyt 't Schip nae boven. + Hy had sigh daer verborgen gehouden, tot dat wy ons in Zee bevonden. Hy was met 't Engelsch Schip nu eerst aen de Caep gekomen; en als hy met de Boot nae Land was gesonden, om Water te haelen, practiseerde hy sigh, door hulp onser Bootsgesellen, onder in ons Schip; wijl hy geen lust had, langer onder d'Engelsche te dienen.

Hy was van Hamburgh; een bovenmaten wacker en arbeydsaem Mensch. In de grootste Stormen en hardste Winden was hy altijd d'eerste en laetste op de Masten en Ree-stengen, geduerende de geheele Reys: Derhalven hy van de Schipper, de Stierlieden, en al 't Volck, seer bemind wierd. Ook wierd hem al dickmael, boven d'andere, yets toegestoken.

Als wy nu ontrent thien daegen tijds waeren voortgeseyld, + bereyckten wy geluckigh de hooghte van 't Eyland S. Helena. De Scheepen, welke yeder Iaer uyt Indien nae 't Vaderland keeren, doen hier gemeenlijk een Landingh: Doch onse Schipper wou hier niet aenleggen; eensdeels, vermits met onse reys alreeds veel tijds was heenen gelopen; andersdeels, wijl ons Schip genoeghsaem was voorsien van Water en andere Victualien.

Nae veerthien daegen bevonden wy ons onder de Linie; en de Son stond ons reght boven 't Hoofd. + Dit was de twaelfde mael, dat ick, in mijne Reysen nae en door Oost-Indien, de gedaghte Linie passeerde. Doe wy by deselve waeren geraeckt, deed onse Schipper, als Admirael, door 't uytsteecken eener witte Vlagg', 't gewone teecken, dat al d'andere Schippers en Stierlieden der Vloot op sijn Schip souden komen. Doese by een waeren, opende hy haer sijn' Instructie; welke inhield, datse (daer anders de Iaerlijcksche Oost-Indische Retour-scheepen tusschen Schotland en Hitland door naer Holland seylen) + voor tegenwoordigh agter Hitland, tusschen 't Eyland Fero en Filo doorvaeren, en sigh nae den Noorweeghschen Oever wenden souden, daerse eenige Oorloghs-scheepen tot Convoy souden vinden. Dit wierd dus in 't werck gesteld. Doch

vermits wy ter dier oorsaeck vermoedden, dat de Reys vry langer sou vallen, als anders, soo wierd 't gemeene Scheepsvolck daeghlijcks wat afgekort van haer' ordentlijcke Arack en Water-portie.

Ondertusschen passeerden wy, door Godlijcke bystand, + de Linie geluckigh. Boven de seven daegen braghten wy daer mee niet toe: Daer anders de Scheepen hier, wegens de groote kalmte, dickmael twee of drie Maenden langh moeten stil leggen. Ook veele siecke en doden bekomen; welker wy, de Heere sy geloofd, niet meer als vijf hadden.

Van daer gingh de Cours nae de Gras-Zee. + Doe wy daer by quaemen, en door voeren, scheen 't ons niet anders, als dat wy alreeds met d'eene voet op 't Land stonden. Want op beyde de sijden onses Schips, by de honderd Mijlen weghs verr', saegen wy de Zee, als een lustigh Veld, met Gras bewassen. Als wy yets hier van uyttrocken, bevonden wy, dat het lange Wortelen had. Deese Gras-Zee moesten wy door; en God gaf ons, tot ons groot geluck, doorgaens een gewenschte Wind. 't Was ons daerenboven een sonderlingh-groot vermaeck, dat 't Water een seer aengenaeme Beemd gelijck scheen.

Stracks hier nae kreegen wy d'Eylanden Corvo en Flores, + en daer mee de Noord-Starr weer in 't gesight. Vermits nu de Reys tot hier toe een taemlijcken voortgangh had genoten, soo wierd ons Scheepsvolck daegelijcks een meerder portie van Water en Arack gegeven. Eer sulcks geschiedde, had de Schipper den Bottelier bevolen, dat hy met eenige Mannen in de Proviant-Plaets sou gaen; de noch voorhanden sijnde Victualien opteeckenen, en de Lijst hem overleveren. Hier uyt bevond hy, dat'er noch een goeden Voorraed van Arack was. Daerenboven diende de Wind ons op 't beste; waer door men een goede hoop kon hebben, dat wy Holland haest souden aendoen.

Dit dan bewoogh onse Schipper,'t Volck yeder dagh den Arack wat ruym te laten toedeelen. + Wegens de lange Reys, d'oude en verleegene spijsen, laegen verscheydene der onse sieck. Vermitsse nu deese sterke dranck niet konden gebruycken, soo lietense haer deel aen d'andere Gesonde over: Welker eenige te seer droncken wierden, en dan in haere dronckenschap allerley ongeregeldheden bedreven. Want of wel op de Scheepen seer scharpe Justitie werd geoeffend, soo is 't echter soodaenigh met 't Scheepsvolck gelegen, dat het, hoe naerder by 't Vaderland gekomen, hoe minder in toom te houden is.

Als onse Schipper, een oud en seer eerlijck Man, dit gewaer wierd, + wenschte hy, dat een groot deel van d'Arack in Zee moght drijven. Eyndlijck besloot hy, in 't toekomende aen niemand meer van deesen dranck, dan de behoorlijke portie te geven. Diese selfs niet kon nuttigen, moestse in 't Vat laeten. Op dat deese sijn' orde moght aghtervolgd worden, sou d'Onder-stierman (want d'Opper-stierman lagh gevaerlijck sieck) altijd sigh in eygener persoon by d'uytdeelingh laeten vinden, tot dat elck 't sijne had uytgedroncken. Hier door wierd dit quaed ten deelen voorkomen en verhinderd.

Doe wy de Noord-Starr meer en meer in 't gesight hadden gekregen, +

wierden wy al t'saemen seer verblijd; en songen met een verheughd Hert 't Gesangh: Hoe schoon light ons de Morgen-Starr, &c. Doch wy konden niet langh meer boven op 't Schip by malkander sitten. Want soo haest wy 't Eyland Fero aghter onsen rugg' hadden, kreegen wy een felle koude, schoon 't midden in de Somer was; soo dat wy al onse Kleederen by een haelden, om ons voor deselve te beschermen. Dies t'ongemacklijker vielse ons, wijl wy in Indien niet als hitte gewoon waeren geweest.

Oock naemen wy ter selver tijd waer, + dat de Son 'snaghts niet langer als vier uyren onder was. En schoonse sigh een weynigh onder den Horizont verborgen hield, echter schootse haere straelen boven deselve; soo datmen ook selfs ter middernaght in een Boeck, wanneer 't helder gedruckt was, genoegh kon sien te leesen.

De volgende dagh vermoedden onse Schipper en Stierlieden, dat wy niet verr' van Hitland konden zijn. + Doemaels saegen wy oock bynae geduerigh veele Vogelen, en vliegende Visschen; welke met geheele hopen op ons Schip neervielen. Men beval derhalven seer ernstigh, datmen op de Mast-korf vlijtigh Waght sou houden; tot dat eens tegens den avond, met den ondergongh der Son, voor op 't Schip wierd geroepen Land, Land! 't Geberght verseeckerde ons terstond genoegsaem, dat het Hitland was: Derhalven wy onder een vry harde wind derwaerts aen liepen; met een hertlijke vreughd, dat wy 't Vaderland, en 't eynd onser Reys, hoe langer hoe naerder quaemen.

Dus seylden wy 'sanderen daeghs langhs 't Land heenen, een kleyne uyr wijdte van ons afleggende; en voorts daer voorby. + Haest wierden wy vier Oorloghs-scheepen gewaer; welke wy terstond voor onse Convoyers hielden. Als wy naerder quaemen, saegen wy de Hollandsche Vlaggen; derhalven wy oock d'onse lieten waeyen, en met eenige Canon-schoten een Teecken gaven. Setteden te gelijck onse Boot uyt, om haer aen boord te vaeren; doch de harde Wind verhinderde ons, dit voorneemen tot de daed te brengen.

Onderwijl naerderden wy malkander meer en meer. + En vermits de Convoy-scheepen een kleyn Schip by haer hadden, soo wierd 't selve met Leef-toght belaeden, en nae ons afgesonden. 't Is de gewoonte, dat het uyt Oost-Indien komende volck vervarsschingen werden te gemoet geschickt, om haer van d'uytgestaene ongemacken op de lange reys wat te verquicken. Dit geschiedde nu ook aen ons; en dus kreegen wy eenige Vaten met Bier, Spaensche Wijn, Boter, Kaes, Taback, Tabacks-pijpen, en Brandewijn.

Nae d'overleveringh deeser dingen, + bondmen 't eene Vat voor, 't andere nae aen de Mast, op dat elck sijn deel daer van moght neemen, en drincken nae sijn gelieven; doch met bescheydenheyd.

Als wy ons genoeghsaem gelaefd en verfrischt hadden, + kreegen wy een geweldige Stormwind, diergelijke ons op de gantsche Reys noch niet was bejegend; en duerde vier daegen aghter een. Sulcker wijs raesdese, dat wy al de Zeylen inneemen, en 't Roer vastbinden moesten. Dit hadden wy op 't laetste onser Reys niet verwaght.

Ons Schip was door 't grouwlijck aenslaen der Zee-golven soo leck geworden, + datmen geduerigh sigh met Pompen beesigh moest houden; om'er 't Water uyt te krijgen. Eyndlijck wierd de naght soo duyster, de lught soo koud, de Wind soo verschricklijck, de Zee soo onstuymigh, dat wy alles moesten laeten staen; en onse toevlught alleen tot Gods barmhertigheyd naemen. Waer op ontrent ter middernaght 't geruysch des Storms, 't gebruysch der Zee wat verminderde; 't welck ons weer hoop deed vatten, en onse Herten met blijdschap vervulde, soo dat wy den Alderhooghsten Danckseggingen opofferden.

Hier op setteden wy onsen Opper-stierman, die, nae een langhduerige sieckte, den wegh alles vleeschs was gegaen, terstond over boord. + Wy hadden nu een middelmaetige Wind, soo dat wy den Noorschen Oever in 't gesight kreegen. Seylden nevens den selven af; en setteden 't, by de gedaghte goede Wind, reght op Holland aen; in goede hoop, dat wy binnen vier of vijf daegen tijds met goede seeckerheyd de Maes souden konnen inlopen.

Terwijl wy met volle Zeylen daer heenen snelden, + quaemen eenige Haringh-Visschers aen ons Boord; en gaven ons voor een geringe prijs soo veel Haringen als wy begeerden. Soo wel smaecktense my, alhoewel niet gesouten, dat ick van al de daegen mijns levens geen beeter Visch heb gegeeten.

Onder deese Visschers was een stock-oud Man van honderd twee-en-veertigh Iaeren. + Op dat wy geen leugen of bedrogh moghten vermoeden, toonde hy ons sijnen Geboorte-brief. Ten hooghsten was 't te verwonderen, dat hy sijn werck noch soo wel verrightede, als yemand sijner Medgesellen.

Niet langh hier nae quam de Lootsman op ons Schip, en nam, op bevel der Heeren Bewindhebbers, onsen Schipper 't Commando af. + Braght ons oock op d'Anckerplaets voor den Briel. Terwijl wy hier op Ancker laegen, quaemen vroeghmorgens de gemelde Heeren Bewindhebbers der Oost-Indische Compagnie by ons. Dit werck werd altijd van de twee oudste verrigt. Stracks deedense 't Scheepsvolk by een roepen. Verwelkoomden ons vriendlijck, en bedanckten ons, in den naem der gesamentlijke Heeren Bewindhebberen, wegens onse getrouwe diensten: Ontsloegen ons van onsen Eed, en beloofden, datmen ons terstond sou afbetalen. Daer nae wierden wy in eenige Ligters geset, en nae Land toe gevoerd.

Hier tegens quaemen terstond andere Scheepsgesellen op ons Schip, welckemen Sjouwers noemd. + Flucks naemense de Zeylen af; losteden 't Geschut, en loeden 't weer. Al de Victualie, welkese noch vonden, was voor haer. Wy moesten al onse Kisten op 't Schip laten; welke selfs in 't Oost-Indisch Huys wierden gebraght, en daer besightighd. Wy behielden, volgens den Artijckel-Brief, alles, wat niet boven de twee Maenden Gagie beliep.

Nauwelijcks had ick by den Briel mijnen voet uyt de Ligter op 't Land geset, + als my sulck een koude en steeckte overviel aen mijn eene been ('t

welck ick geloofde t'ontstaen uyt de verwondingh, in den Bantamschen Oorlogh bekomen door twee Kogelen, die'er in waren blijven sitten) dat twee goede Vrienden my onder d'armen in een na-by-geleegene Herbergh moesten leyden. 't Was my niet seer aengenaem, dat ick hier niet wat moght blijven, maer terstond met 't andere volck in een Schip na Rotterdam moest seylen, vermits de beweegingh my seer smertlijck viel.

Doe ick nu te Rotterdam was aengekomen, en my, gelijck oock d'andere, binnen drie daegen mijne Kist en Reeckeningen waeren overgeleverd, moest ick van daer nae Amsterdam, + vermits ick voor deese Kamer was uytgevaeren, om mijn geld daer te bekomen. Half te Land, half te Water verrightede ick mijne reys derwaerts, met de hooghste moeylijckheyd; en met meer ongemack, als ick op de geheele Oost-Indische Reys had uytgestaen. Ondertusschen danckte ick God, dat hy my in soo veelvoudige lange Reysen uyt soo veele doods-gevaeren, Heydensche Gevancknissen, en ander beswaerlijckheden der Barbaren, soo genadiglijck en wonderlijck had gereddet en daer uytgeholpen; oock my weer gebragt in de Christenheyd. En schoon 't noch doemaels sijnen wil niet was, my van mijne Quael te bevrijden, + soo had ick echter een goede moed en vaste hoop, dat ick oock daer van sou verlost werden. Ondertusschen was ick verblijd, dat ick my weer bevond by mijne Geloofsgenoten; en had een seer vyerige begeerte, om 't Heyligh Avondmael te genieten, 't welck my in den tijd van seven Iaeren niet had mogen gebeuren. Waerom oock mijne Hospita, in Sweeden geboren, en d'Euangelische Religie toegedaen, den Heer Geestlijcken, die t'Amsterdam Hooghduytschen Prediker was, terstond by my haelde. + Nae veele troostrijcke Spreucken en absolveeringh heeft hy my eyndlijck, door middel des gezegenden Broods en Wijns, 't Hoogh-heyligh lighaem en bloed Christi toegediend. Voorts gaf ick my gantschlijck over aen den wille mijns Gods.

Vermits nu mijne smerten hoe langer hoe groter wierden, en geduerigh meer en meer quaede Toevallen sigh vertoonden, soo sond ick om een Doctor en Chirurgijns, op dat ick aen my selfs niets versuymde. + Ondertusschen moest ick mijn geld van d'Oost-Indische Kamer, wijl ick 't selfs niet kon verrighten, door een Procureur laeten haelen. 't Geen ick ontfangen moest, beliep ontrent 432. Ducatons, behalven 't geen ick noch van allerley Indiaensche rariteiten te verkopen had. De Procureur moest ick den Buydel vullen. Naederhand vereerde ick aen mijnen (Lutherschen) Biechtvader ses Ducatons, + nevens eenige Rosen van Jericho, en wat Porcellain. Kortlijck, binnen drie Maenden was ick 300. Ducatons quijt, waer voor ick niet eenen goeden beet had genoten. Den Doctor voldeed ik met 40. Hollandsche guldens. De twee Chirurgijns, welke de beroemdste in Amsterdam waeren, gaf ick 80. Rijcksdalers. Sy hadde my de twee Kogelen uytgesneeden, en meer dan twintigh soo grote als kleyne Beentjes uytgehaeld. Voor mijne Herbergingh moest ick yeder acht daegen twee Rijcksdalers betalen; sonder dat ick een Overbed had; en in een koude Kamer moest ick my behelpen, gelijck in Holland meest de gewoonte is. D'Apotheecker kreegh oock geen kleyne som

van my. Met een woord, 't was alles enckelijck op geld aen gesien: En had ick geen gereede penningen gehad, 'k sou seer qualijck gediend sijn geweest. Meer als twintighmael moest ick horen, datse geenen duyt voor mijn leven wilden geven. Echter begon ick my, nae een lange tijd, weer beeter te gevoelen. + Kon evenwel noch gaen noch staen. Dit alles onaengesien besloot ick, mijne reys nae Huys voort te setten, al sou ick daer over sterven. Liet my, om mijn voorneemen tot de daed te brengen, in een Koets uyt mijne Herbergh buyten d'Utrechtsche Poort voeren, en settede my in de Schuyt, die nae Utrecht gingh. + Van hier moest ick op een Post-wagen nae Nieuwmeegen rijden. Voorts op een Kar door Cleefsland nae Keulen; daer ick Herbergh nam nu mijnen ouden Waerd in de Goudene Trompet, vermits mijnen Landsman Georg Pregen, oock Burger t'Ulm, my deselve, op mijne reys van Huys nae Holland, had aengepreesen. Wijl ick my, door de moeylijckheyd deeses Toghts, seer afgemat bevond, soo lagh ick hier over de drie Weecken stil; in welke tijd ick al weer een schoon stuck gelds verteerde; en soodaenigh was ick gesteld, datmen dickmael niet anders als mijn laetste uyr te gemoet sagh. God echter hielp my genaedighlijck weer op de been, en tot soo veel kraghten, dat ick de reys nae mijn Vaderland weer kon voortsetten. 'k Liet my op een Kar nae den Rhijn en 't Schip voeren; daer my eenige goede vrienden, mijne Landslieden, bejegenden, als Heer Kurtz, en sijnen Swager Heer Rebelin; welcke my voorby, en den Rhijn opreden: Doch ik, meer half dood als levendigh, nam geen aght op haer, maer liet my in 't Schip draegen; waer in ick op Mentz, van daer op Franckfurt voer. + Buyten deese Stad moest ick my twee daegen langh ophouden, eer ick wierd ingelaeten; en dien geheelen tijd langh my, by een seer felle koude, in 't Schip behelpen; tot dat eyndlijck de Chirurgijns by my quaemen; en selfs nae den Heer Burgermeester gingen. Waer op ick laet in de naght binnen geraeckte. Als ick nu in verscheydene Herbergen geen Logis kon vinden, braghten eyndlijck eenige goede Vrienden my in een Huys, daermen my een Kamer inruymde. Twee mijner Landslieden vervoeghden sigh tot my. D'eene huerde een Landkoets, op welke ick, nae seven dagen, geluckigh in mijne Vader-Stad aenquam. Al mijne geliefde Susters vond ick in goede welstand. Welke niet alleen een hertlijck meedelijden toonden over mijne onpaslijckheyd, maer my ook veele weldaeden beweesen, welke God haer wil vergelden.

Dit nu, gunstige Leeser, sijn mijne Reysen, welke ick in den tijd van negen Iaeren heb verright. + Uyt deselve sult gy konnen verneemen, wat voor gevaeren en ongemacken ick op deese Toghten heb moeten uytstaen; en te gelijck, hoe d'almaghtige Hand Gods my geduerigh genadighlijck heeft behouden, waer voor ick sijne goedertierenheyd niet genoeghsaem kan roemen en dancken. Ick roepe van gantscher herten:

Alles wat adem heeft, love den Heere!

EYNDE.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen