Logo DBNL
Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686 (1694)

Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686

(1694)–Christoph Frick, Elias Hesse, Christophorus Schweitzer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

XIII. Hoofd-stuck.

Vaert nae een Negery. Ongeluck. Maeltijd in een Herbergh, hoedaenigh. Javaensche Baliar-Dansserinnen, en Guygchelaers, op de selve doen komen. Ongelooflijck-wonderbaere bedrijven deeser Guygchelaers, van de Schrijver met eygener oogen gesien. Hoe veel deese Maeltijd kostede. Rovers in de Straet van Sunda. Tegens dit quaed wierd op Batavia geen orde gesteld, voor dat het oock de Compagnie selfs trof. De Hoecker Bali van haer veroverd, en verbrand. Vloot, tegens haer uytgesonden: Met een eygentlijck verhael, wat sigh in 't Geveght tegens deselve toedroegh. Straf over een groote meenighte deeser Bantammers. Seer seldsaeme wilde Menschen van 't Eyland S. Galle, tot 22. in getal te Batavia gebraght; doch stracks gestorven. Een Javaensche Heremit koomd te Batavia. Ontdeckt den Generael een grouwlijck Verraed der Javanen op Bantam. Hy sprack sevenderley Talen. Sijne draght. Andere seldsaemheden van hem. Sonderlinge heerlijckheyd van de Lusthof des Generaels. De Schrijver gaet ter Jaght. Bejegeningh met een rampsalige Hollander van Delf. Scheepen, gesonden om een Eyland t'ontdecken, door de Magneet-bergen aen sigh getrocken. Schepen van enckel Hout toegerust. Verraed eeniger schelmaghtige Javanen, die een Punt te Bantam doen opvliegen. Grouwlijcke Straf. De Schrijver besoeckt de Kluysen der Javaensche Heremiten. Vieringh van des Generaels Kamphuysens Geboorte-dagh. Alle Natien brengen hem dan Geschencken. Dingen, raeckende de geene, die van Batavia weer nae Holland willen keeren.

DE volgende dagh dan voeren wy in een Chineesche Prauw de Rivier op, + nae de gedaghte Negery en Herbergh. Onderweegen trof ons een ongeluck. Als wy 't setteden om een boght, of kromte, daer 't Water seer snel afschoot, begaf sigh ons Schuytje voor om hoogh; soo dat het door de Golven tegens eenige Steenen wierd gesmeeten, en ombuytelde. Doch vermits 't hier niet seer diep was, soo hadden wy geen levens-gevaer te vreesen. Ondertusschen wierden wy alle door-nat. Trocken evenwel 't Schuytje over deese kromte aen Land: Setteden ons weer daer in: Voeren voort; en begaven ons in de Herbergh, niet verr' van de Rivier af, gelegen op een hogen Bergh, seer lustigh, onder Ceder, Limoen, en andere diergelijcke aengenaeme Bomen.

Wy lieten ons Spijs en Dranck schaffen, nae de gewoonte des Lands. + Onse Maeltijd bestond in goede welsmaeckende Gereghten; meeren-

deel van Visch, Hoenderen, Eyer-koecken, Kruyden, en Suri, welke dranck werd gemaeckt van Cocos-noten. Uyt deselve bereydden wy met Suycker en andere kostlijcke Speceryen, oock Limoenen en Oranjen-appelen, allerley welsmaeckende en verquickende Massack en Limonade. Lieten daerbenevens, in plaets van Speellieden, eenige Gomgomers, nevens Javaensche Baliar-Dansserinnen komen; welcke ons, voor seer weynigh geld, een lustige tijdkortingh veroorsaeckten.

Deese Baliar-Dansserinnen sijn een slagh der Babylonische Baliar-Danssters; van welcke wy hier boven hebben gesproocken. + Doch onder deese laetste en d'eerstgemelde is soo veel onderscheyd, als tusschen een Engelsch Ballet, en een Swabische Boeren-dans. Evenwel vonden wy genoeghsaem vermaeck in deese Javaensche. Daerbenevens deeden wy eenige Guygchelaers aenbrengen; welcke wonderlijcke seldsaemheden bedreven. Ick kan niet voorby gaen, mijnen Leeser yets daer van mee te deelen; alhoewel 't veele, die noyt wijd van Huys sijn gevlogen, wel ongelooflijck moght voorkomen. Maer wijl ick dit met eygener oogen heb gesien, soo is my oock geoorloft, deese waerheyd door de pen andere voor te draegen.

Eene deeser Guygchelaers, welcke vijf in getal waeren, + maeckte op een uytgebreydde Mat eenige wonder-seldsaeme sprongen. Vlack op den buyck leyde hy sigh neer, en in een ogenblick verhief hy sigh sodaenigh om hoogh, dat hy weer reght op sijne voeten stond. Daer nae leyde hy sigh op den rugg', en sprongh als een Visch in de hooghte op. Wederom sigh op den buyck geleghd hebbende, sprongh hy op sijn Hoofd, gelijck hy te voren op sijne voeten had gedaen; die nu opwaerts in de lugt stonden. D'overige vier deeden hem sulcks nae; en d'eene maeckte 't altijd beeter dan d'andere. Voorts naemense een Ladder, van ontrent sesthien Sporten; en deeden deselve tegens eenen der haere aenleunen. Eenen uyt d'overige vier klom'er boven op, en settede sigh daer kruyswijs neer. + Hem volghde eenen anderen nae, en gingh den eersten op de Schouderen sitten. Op deesens Hoofd gingh den derden met 't Hoofd staen, de voeten nae om hoogh uytgestreckt. De vierde gingh met de voeten staen op de voeten des derden: Sloegh d'armen van sigh, en maeckte allerley seldsaeme Gebeerden. Vervolgens deed den bovensten een sprongh in de hooghte; en begaf sigh gelijk-voets beneeden op de grond. De derde van onder op, die met sijn Hoofd op des tweeden Hoofd stond, huppelde oock vry hoogh opwaerts, en viel den eersten soo net op de schouderen, dat wy ons niet genoegh daer over verwonderen konden. De tweede sprongh al op deselve wijs nae om hoogh, en wederom den vorigen op de schouderen. Even soo deed oock den eersten, of ondersten. + De vijfde, die de Ladder had gehouden, nam deselve, en klom op den bovensten der vorige vier, sulcker wijs, dat hy met d'eene voet op des vierden Hoofd stond; van waer hy ons d'eerbiedigheyd; daer na een langh gespreck op sijn Japonsch deed, en op gelijcke wijs weer af-klom. Meer andere diergelijcke seldsaemheden wierden van haer gepleeghd, welcke ick, kortheyds-halven, voorby gae. Dit alleen sal ick noch seggen,



illustratie
J van Vianen Inv et Fecit


dat ick in Holland, Duytschland, en anderweegen, veel vreemde dingen van Guygchelaers heb gesien, maer van deeser gelijcke sal noch Hollander noch Duytscher ervaerenheyd hebben.

Nae voleyndigingh van dit kortswijl lieten wy ons Gelagh reeckenen, + 't welck niet hoger beliep als twee-duysend Butgis. Deese Munt bestaet uyt dun geslaegen Lood, soo groot als een Hooghduytsche Grosch. In 't midden is een gat, daermense kan aenvatten; en aen een draed rijgen. Van deese doen de 300. een Hollandsch Dubbeltje, of een Duytsche goede Grosch. Soo dat deese gantsche Maeltijd ons niet meer quam te kosten als twaelf stuyvers en noch geen ses duyten Hollandsch. De Speellieden en Baliar-Danssers gaven wy soo veel als een Hollandsche Schelling bedraeghd; 't welck by haer seer veel was. Doch de Guygchelaers vereerden wy een Ducaton. Hier nae setteden wy ons weer in onse Prauw, en voeren de Rivier afwaerts nae Batavia toe.

Doemaels onthielden sigh in de Straet van Sunda geduerigh eenige Zee-rovers; + doch alleen met Prauwen en kleyne Vaertuygen; welke uyt onbekende Rivieren van 't Koninghrijck Bantam uytliepen; en sigh sien lieten ontrent de naeby gelegene kleyne Eylanden Toppers-hoedje, Dwars in de Zee (of wegh), en meer andere. Sy laegen op de Wind, en al watse betrappen konden, naemense mee nae haere Sluyp-holen.

Men vattede een vermoeden op, dat het Christenen waeren, in den Bantamschen Oorlogh overgelopen, en die sigh tot de Heydenen hadden gevoeghd. + Wijl nu deese Rovery van dagh tot dagh toenam, soo dat bynae geenen Visscher meer over naght in Zee derfde blijven, soo veroorsaeckten dit veele een groote schaede, sonder dat'er in voorsien wierd, voor dat eyndlijck de Compagnie selfs daer door noch grooter naedeel leed. Want als eens de Hoecker Bali (waer ick korts voor-deesen eenige Maenden langh mijnen dienst had verright) nae Jambi op de Kust van Sumatra wou seylen, en voor eene der gedaghte Eylanden, niet verr' van Batavia, 'savonds op Ancker moest gaen leggen, wegens tegen-wind, quaemen eenige deeser Zee-rovers daer aen; omringhden 't Schip, en maeckten'er, nae een hard Geveght, sigh eyndlijck meester van. Een deel van 't daer op sijnde volck hieuwense ter neer; d'overige naemense gevangen, en staecken ten laetsten de Hoecker ten vollen in brand.

Ondertusschen quam een Schip, van Malabar afgevaeren, daer ontrent. + Sagh de vlam. Wist niet, wat sulcks bedieden moght. Voer'er nae toe, en wierd gewaer, dat het een Schip was, 't welck noch in volle brand stond; en in Zee dreef, sonder dat'er eenigh mensch op was. Eyndlijck evenwel quaemen noch twee personen te voorschijn, welcke sigh aen een heymlijcke plaets hadden verborgen gehouden. Deese riepen om hulp en reddingh. Waer op de Schipper terstond de Boot uytsettede; daer nae toe voer, en haer op sijn Schip overbraght. Dus voerense mee nae Batavia, en gaven den Heer Generael van alles beright.

Daer op sond hy een Vloot van twee groote Oorloghs-Scheepen en

aght Vaertuygen, + wel voorsien van 't beste Volck en behoorlijcke Ammunitie, derwaerts. Vermits dit nu geen sonderlinge Reys was, soo gaf onsen Opper-Chirurgijn my en mijnen Medgesel den Over-meester soo veel te kennen, dat wy mee souden gaen; wijl hy eenige Meesters daer heenen moest verordonneeren. Wy bewillighden hier in; en begaven ons met een wel-gestoffeerde Artzeny-kist op 't Schip Ceylon, 't welck 150. Soldaten en even soo veel Bootsgesellen op had, nevens 48. groote Stucken Geschuts. 't Ander Oorloghs-schip sal niet veel minder bemand en beweerd sijn geweest. De Vaertuygen waeren doorgaens met 60. tot 70. Mannen en ontrent 16. Dubbelhaecken voorsien.

Als wy nu 't Eyland Onrust waeren voorby geseyld, + naemen wy onsen Wegh, 't Zee-strand langhs, voorby Bantam; en quaemen voor eenige Rivieren soo dight by Land als mogelijck was, om aen d'eene sijde op de Wind te leggen. By naght verdeelden wy onse Vloot, en sonden twee Vaertuygen diep in Zee uyt, op dat de Zee-rovers, indiense deselve moghten sien, derwaerts gelockt wierden; wy haer daer nae dies te beeter omringen, en de Pas, om weer in de Rivieren en nae haere Sluyp-holen te lopen, beneemen moghten. Wy laegen twee daegen langh soo dight aen Land, dat wy bynae een Steen daer op hadden konnen werpen: Want aen dit Strand is een diepte van 60. Vademen. Eyndlijck saegen wy, by ondergaende Son, vijf Vaertuygen, ontrent twee uyren verr' van ons af, nae onse twee Vaertuygen seylen. Waer op wy terstond met de geheele Vloot 't Zee-strand beeter opvoeren, en 't by gantsch duyster naght nae haer toe setteden. Den Oever hielden wy daerenboven beset, soo veel mogelijck was, om haer te verhinderen weer nae haere Sluyp-hoecken te vlieden.

's Anderen daeghs morgens, by aenbreeckende Son, + saegen wy haer by een kleyn Eyland heenen seylen. Haere meeningh was, sigh wegh te packen, wijlse veellight onsen Aenslagh hadden bemerckt. Want de twee Vaertuygen waeren nu verder van haer af, als wy van haer met de gantsche Vloot. Voeghden ons derhalven weer t'saemen, en hielden de sijde des Lands tot ons voordeel. Onse aght Vaertuygen seylden oock met een taemlijcke koelte voor uyt nae haer toe. Sy hadden veele Riemen, gelijck de Galeyen, om by gebreck van Wind noch evenwel te konnen voortkomen, en onder de Wind dies te sneller gangh te maecken. Maer wy moesten met de twee groote Scheepen al saghtjens, soo veel de Wind toe liet, door de Zee snijden.

Tegens de middagh waeren onse Vaertuygen gesaementlijck tot op 't vierdedeel eener uyr nae by de Zee-rovers genaerderd; + welcke hier door gedwongen wierden, met d'onse te veghten, of sigh gevangen te geven. Wy waeren oock met onse groote Scheepen niet verder als een uyr van haer af; en begaven ons om een hoeck des gedaghten Eylands, soo datse ons uyt 't gesight quaemen. Onderwijl gingen onse Vaertuygen moedigh op haer los, en begonden hevigh te donderen. Binnen weynigh tijds moesten twee der Rovers sigh aen haer overgeven. Daer op quae-

men wy oock aenseylen, en naemen de twee veroverde Scheepen in onse bewaeringh. 't Volck setteden wy op ons Schip. Doe maeckten sigh onse Vaertuygen aen de drie andere, die alreeds taemlijck-verr' afgeweecken waeren, terwijl d'onse met d'eerste twee hadden gevoghten. + Evenwel joegen sy haer dapper nae, en gaven geweldigh vyer op haer; soo datse sigh, schoonse haer in 't eerst genoegh verweerden, gevangen moesten geven. Ons ontbraecken 28. personen. Over de 30. waeren gequetst. Hier tegens hadden sy over de 200. doden; over de 50. gewondde. Dan noch braghten wy 250. der haere nae Batavia: Want de Rovers waeren over de 900. sterck geweest; waer onder 9. Hollanders (3. gevangen en 6. dood), nevens 2. Deenen, waer van den eenen was geweest een Zee-Capitain.

Doe wy met haer te Batavia aenquaemen, wierdense alle in gevancknis geset, en scharp ondersoght. + Sy bekenden, datse op 't Land, nevens den Blauwen Peper-bergh, eenige Negeryen hadden; en dat noch sommige haerer Medgesellen sigh daer onthielden. Stracks sondmen Soldaten, beyde te Water en te Land, derwaerts; soo dat binnen drie Weecken tijds eenige duysenden, meest Javanen, nae Batavia wierden gevoerd. Haest daer nae heeftmen een deel van deesen hoop gevierendeeld; geradbraeckt; van neus en ooren beroofd, gegeesseld, gebrandmerckt. De drie Hollanders moesten aen de Galgh sterven. De twee Deenen wierden onthoofd: Van d'andere een deel op dit, een ander deel op dat Eyland verbannen, voor eeuwigh, om daer Steen te breken, en Kalck te branden. Met haere Vrouwen en Kinderen gingh 't niet veel beeter. Alle wierdense nae verdiensten gestraft, op dat andere sigh aen haer moghten spiegelen.

Ontrent deese tijd quam oock een Schip van Madagascar op de Reede voor Batavia aen; + 't welck met sigh braght twee-en-twintigh Wilde Menschen van 't Eyland S. Galle. Deese waeren gantsch Hayrigh; veel meer beestlijck als de Hottentots aen Capo de bonn' Esperance. Haere spraeck viel gantsch saght, gelijck die der Kinderen; en was meerendeel als ofse half songen. Geen Hayr haddense op 't Hoofd; maer alleen een ruyge, schubbige Huyd. 't Waeren stercke Lieden, doch t'eenemael mager; soo dat enckelijck 't Vel over de Beenderen stond gespannen. Voor haere Schamelheyd droegense een wilde Katten-huyd, die tot op de Knie afhingh. Want in 't gemelde Eyland S. Galle sijn de wilde Katten soo meenighvuldigh, als by ons de tamme.

Men sloot haer gesaementlijck in een Stal by de Nieuwe Poort, gelijckmen de Beesten doet. + Niet anders kreegense tot haere spijs als grove Rijs en Water; welcke oock noch al te delicaet voor haer was, vermitsse in een korte tijd al t'saemen stierven. Geen wilder, geen onmenschlijcker menschen heb ick van al mijn leven gesien. Want sy waeren over haer gantsche ligchaem, selfs oock aen handen en voeten, doorgaens soo hayrigh en wolligh, als de Geyten-bocken. Haer' aengesighten waeren rood; doch de Tanden seer schoon-wit. D'oogen groot en wijd opgespalckt. D'ooren in vijf of ses stucken doorsneeden. Om

de hals en de voeten haddense eenigh Zee-ried (Zee-Biesen) gebonden.

De seer lange Borsten der Vrouwspersonen waeren met deselve Stof opgebonden. + Van haer Leven en Zeeden weet ick niet 't alderminste te melden, wijlse soo haest door de dood wierden weghgeruckt. Oock heb ick van de geene, die in haer Land sijn geweest, niet 't geringhste hier van konnen verneemen. Kan derhalven geen verder beright van haer geven. 'k Geloof gantschlijck, dat dit de wildste Lieden des gantschen Weerelds moeten zijn. 't Eyland S. Galle, van waerse herwaerts waeren gevoerd, leght ontrent 1300. Mijlen van Batavia, en over de 300. van de Caep; op de sijde van 't groot Eyland Madagascar.

Hier nae quam een Javaensch Heremit (of Kluysenaer) van den Blauwen Peper-bergh, + daer hy een Hutje had, by onsen Heer Generael, om hem yet gewightighs bekend te maecken. Alsmen hem vraeghde, wat hy te seggen had, gaf hy tot antwoord: Hy moest selfs met den Generael spreecken. Wierd derhalven voor hem gebraght; met wien hy oock een geruyme tijd in redenvoeringh was.

Even der dier tijd was ick in de Woningh des Heeren Generaels, om eenen sijner Trauwanten te verbinden. + Daer quam orde, datmen de gedaghte Heremit op 't beste sou voorsien van eeten en drincken; oock van een goed Verblijf. Naederhand vernammen, dat hy den Generael had ontdeckt, hoe de Javanen, welcke haere Woningen en Negeryen in groote meenighten dight by sijne Kluys hadden, voorneemens waeren, met d'eerste gelegenheyd de Stad Bantam t'overvallen en 't gantsche Hollandsche Guarnisoen neer te maecken. Terstond wierd een Bode met een Brief aen den Commandant te Bantam afgesonden, om hem te waerschouwen, dat hy sigh wel op sijne hoede sou houden; tot dat noch eenige Scheepen met Volck derwaerts souden gesonden werden.

In 't eerst stond de Compagnie in een sterck vermoeden, + dat de jonge Koningh van Bantam wel deel aen deesen Aenslagh moght hebben. Doch vermits men uyt al sijn bedrijf niet 't minste hier van kon bemercken, soo heeftmen hem sijne vorige vryheyd gelaten. Maer de meeste Belhamels wierden gevangen genomen, en nae verdiensten gestraft.

Ondertusschen begeerde de Heremit niet weer nae sijn oude Woningh te keeren. Oock beloofde de Compagnie hem, datse hem den gantschen tijd sijns levens van levens-middelen souden voorsien. + Hy sprack sevenderley Talen, wijl hy door meest al d'Africaensche en Asiatische Landen had gereysd. Deese Talen waeren de Turcksche, Arabische, Persiaensche, Moorsche, Chineesche, Maleische en Javaensche.

Hy was gekleed gelijck d'Armenische Vrouwspersonen, + met een langen Rock; soo dat hy geenen Man gelijck scheen; te meer, wijl hy niet een eenigh Hayr aen den mond, maer 't selve geduerigh uytgeruckt had. Altijd saghmen hem als in diepsinnige gedaghten. Geerne sprack hy veel, doch seer ernstigh. Over de twintigh paer Schoenen had hy hangen aen een Gordel om sijn ligchaem; al t'saemen gemaeckt van verscheyden seer vast op een geplackt Pappier; Op welcke hy somtijds een

stuck weghs gingh. Wanneer hy dronck, schuddede hy eerst een goed deel des drancks over sijn Hoofd, 't welck gantsch kael was, soo datmen 'er niet een eenigh Hayrtje op sien kon. In plaets van een Hoed had hy een Omwindsel, gemaeckt van een gestreepte Boom-wolle of Cottoene Band, wel twaelf Ellen langh; even gelijck de Mooren gewoon sijn te draegen.

Belangende sijn eeten, + hy liet sigh (onaengesien hy soo veele Iaeren een Heremit was geweest), treflijck wel opschaffen. 'k Had somtijds sijnen Gast wel willen sijn. Hy had sijn Logiment vlack nevens my aen de Verband-Winckel, in de Logie. 'k Sprack verscheydene maelen met hem in de Maleische Tael; en vraeghde hem, hoe hy tot dit Heremitschap geraeckt was? Hy gaf my tot antwoord: Gelijck ick tot de Chirurgie, soo was hy tot 't Kluysenaerschap gekomen. Geen Mensch kon yet 't alderminste uyt hem verneemen van sijn Geslaght of Staet; schoon hy anders genoegh sprack van sijne Reysen, en de gelegenheden veeler Landen. Hy versoght aen den Generael, dat hy wou doen haelen sijne dingen, in sijn Hutje aghtergelaten; welcke meest in Arabische Boecken bestonden. 't Wierd hem beloofd, en oock terstond orde nae Bantam gesonden, om deselve sonder uytstel nae Batavia te doen overbrengen.

Ondertusschen verwonderden wy ons ten hooghsten, + dat deesen Heremit in de vijfthien Iaeren tijds, welcke hy in sijne eensaeme plaets had doorgebraght, noyt eenigh leed was weervaeren, wijl sigh daer rondom onthouden de wreedste en verslindenste Dieren, als Tijgers, Luypaerden, groote Slangen, en andere diergelijcke. Doch wy verlaeten deesen Kluysenaer, om ons te vervoegen in den Lusthof des Generaels; welcke op 't heerlijckste was vercierd met allerley seer schoone Asiatische of Indiaensche Bomen en Bloemen. Hier bevonden sigh oock seldsaeme Dieren van allerley bedencklijck slagh. Daerenboven saghmen onder Netwerck veelerley soorten van Vogelen. Waer tegens d'andere Dieren haer verblijf hadden in kleyne Boschjens van Ceder-bomen: Andere in Vijgen, Citroenen en Oranjen-appel-Bosschen. Dit was een bysonder-aengenaeme verlustigingh voor 't gesight.

Al deese Dieren met levendige verwen te willen voorstellen; de Vogelen nae behoren te beschrijven, + sou niet alleen een wijd-uytlopend, maer oock een onnodigh Werck sijn; wijl andere Autheuren breed genoegh hier van hebben gehandeld; derwaerts ick mijnen Leeser, die sigh hier in soeckt te verlustigen, wil geweesen hebben.

Nae twee daegen begaven ick, mijnen Medgesel, en noch twee Iagers, ons langhs de Vloed Jacatra over de Kruyd-molen ontrent drie uyren verr' opwaerts, een weynigh Landwaerts in, om eenigh Wildbraed te schieten. + Als wy hier meë den volgenden dagh toegebraght; eenige Duyven, Steen-bockjens, en diergelijcke Dieren bekomen hadden, keerden wy ons nae eene der naestgelegene Negeryen; insonderheyd, wijl onse meë genomene Voorraed van Biscuit alreeds verteerd was, om daer wat t'eeten.

Terwijl ick nu van mijne Medgesellen af, en een weynigh buyten 't Dorp getreeden was, om een Steen-bockje nae een Bosch toe te vervolgen, sagh ick aen geene sijde der Rivier een Man gaen in seer diepe gedaghten. + 'k Liet my beduncken, dat dit geen Heyden was; maer dat hem yet swaers op 't Hert moest leggen; 't welck hem soo veele sughten uytparstede. 'k Riep hem toe in de Maleische Tael. Vraeghde, van waer hy quam, en waer hy heenen wou? Terstond viel hy op sijne knien neer; antwoordde my op 't Hollandsch; en wenschte, dat hy tot my moght overkomen; op dat hy my de gantsche gelegenheyd van sijn ongeluck moght verhaelen. Flucks gingh ick een weynigh de Rivier af, tot bynae aen 't Dorp; daer ick een Prauw bequam, in welcke ick hem tot my deed overvoeren.

Soo haest hy op deese sijde aen 't Land was gekomen, viel hy my met groote blijdschap en veele traenen om den hals; + begon oock terstond sijnen ellendigen staet my te vertellen. Nauwlijcks had hy ge-eyndighd, als wy in 't Dorp by mijne daer gelaetene Medgesellen quaemen; welcke sigh over deesen Mensch niet genoeghsaem konden verwonderen.

Hy was een Hollander, geboren te Delf; + van sijn Ambaght een Timmerman. Voordeesen had hy sigh moeten laeten gebruycken in den Kartirischen Oorlogh. Als hy eens, met noch drie sijner Kameraden, was uytgesonden, om de gelegenheyd aghter de Koninghlijcke Hoofd-stad te besightigen; had hy 't ongeluck, dat hem eenige der vyanden overvielen; gevancklijck weghvoerden nae Tuban, en aldaer, soo hem als sijne Medgesellen, verkoghten aen een rijck Chinees, die even ter selver tijd met een Koopvaerdy-schip ter dier plaets sigh bevond. Deesen voerde haer alle vier nae China, in de Zee-stad Quancheu.

Als sy eens, + nae een sevenjaerige tijd haerer dienstbaerheyd, haer voordeel saegen, begavense sigh in een Prauw, of Vaertuygh, 't welck voor de genoemde Stad lagh, en maeckten sigh van daer wegh. Sy seylden nae Manilha over; en hier diende 't geluck haer soo wel, datse met een Schip nae Groot-Java voeren. Alsse dit Eyland bynae bereyckt hadden, en niet meer als noch vier Mijlen van Batavia waeren, overviel haer een vervaerlijcke Storm, waer door haer Schip te grond gingh. Van al sijne Medgesellen ontquam hy 't alleen, en was tot hier toe geraeckt. Dit laetste verhaelde hy op 't erbarmlijckste, met veele traenen; soo dat wy seer groot medelijden met hem hadden. Versoghten oock, dat hy sigh by ons neer sou setten; doch hy weygerde; vermits hy te seer bedroefd was over 't verlies van sulcke lieve, en met hem soo veel uytgestaen hebbende Cameraden.

Als onse Maeltijd was ge-eyndighd, keerden wy weer nae Batavia, + en leverden hem aen den Capitain-Major: Die hem terstond voor den Generael-Major stelde: Van wien hy daedlijck op 't Punt de Parel wierd geleght, voor een Handlanger des Constapels.

't Geen van de bejegeningh deeses Hollanders in sijne gevancknis meer kon bygebraght werden, + aght ick onnodigh hier in te voegen, om my

hier ontrent niet te langh op te houden; vermits van diergelijcke dienstbaerheden bynae alle Boecken vol zijn. Insonderheyd kanmen in dit geval naesien de Reysen van Ferdinandus Mendez Pinto; die in den tijd van een-en-twintigh Iaeren derthienmael gevangen, en seventhienmael verkoght is.

Ter selver tijd rustedemen drie Scheepen toe, + om t'ontdecken seecker Eyland, gelegen nae 't Noorden over Japon. Voor eenige Iaeren hadmen wel sommige Scheepen derwaerts gesonden; doch deselve waeren ten deelen verongeluckt, ten deelen door d'aldaer sijnde Magneet-Bergen nae sigh getrocken. Maer dit onaengesien onderstonden sigh sommige Schippers en Stierlieden, haer op een sonderlinge manier daer heenen te wagen. Sy deeden drie Scheepen, gantschlijck van Hout, bereyden, sonder eenige Ysere Nagelen. Doe lietmen de Trom slaen, en uytroepen, dat de geene, die lust hadden, om voor Matrosen op deese Reys meë te gaen, een Iaer Gagie souden ontfangen, sonder aftreckingh van haere besoldingh; de helft gereed, en d'andere helft wanneerse van deese Toght souden weergekomen zijn.

't Gedaghte Eyland sou Noordwaerts over Japon en 't Vaste Land Jesso aghter Tattaryen leggen, en van eenige Portugeezen sijn gevonden geworden. + Sou oock Rivieren hebben, welcke op seeckere tijden een groote meenighte van 't beste Goud-sand leveren. Doch de gedaghte Portugeezen moesten 't Eyland weer verlaeten, wegens de felle koude, en de wilde Dieren. Wat insight de Hollanders hadden, om 't selve te willen inneemen, is my onbekend.

Nae de gedaene uytroepingh gaven veele sigh aen, datse mee derwaerts wilden vaeren. + Op dat de Reys dies te spoediger moght voortgaen, wierd op 't vlijtighst aen de gemelde drie Scheepen gewerckt; soo datse binnen drie Weecken gereed waeren om uyt te lopen. Stracks daer nae gingense met 220. Mannen onder Zeyl. Soo langh ick noch, nae haer afvaert, te Batavia bleef, kon ick niet 't alderminste van haere weervaeringh verneemen; waerom ick oock geen verdere meldingh hier van kan doen. Ondertusschen moest ick voor my selven bedaght sijn, dat yemand anders my niet uyt mijne goede Plaets moght weghdringen, tot dat de tijd sou sijn gekomen, op welcke de Scheepen nae 't Vaderland souden afseylen.

Terwijl ick hier noch lagh, droegh sigh in Bantam een groot ongeval toe. + De Hollanders hadden hier, onder seecker Punt, eenige Kelders, waer in sy al haer Buskruyd bewaerden. Tot haer ongeluck laegen'er doemaels over de 1000. Centenaers in. Een Javaen practiseerde onder de grond door de Muer te graven. Seer vlijtigh arbeydde deesen Schelm yeder naght aen sijn werck. Over dagh bedeckte hy den ingangh met aerde, op datmen sijn bedrijf niet sien moght. Als hy'er nu geheel ingekomen was, sonder dat de twee Schildwaghten, welcke boven op 't Punt stonden, yets daer van gehoord hadden, heeft hy een Bamboes-Ried, van binnen gantsch hol, en met Buskruyd gevuld, daer in geleght, daer nae 't aghterste eynd aengestoocken; 't welck inbrandende,

eyndlijck een taemlijck groote vlam en barst van sigh gaf; evenwel sonder verder uytwerckingh. Ondertusschen maecktemen Alarm. + Men opende terstond 't Punt, en men sagh allerweegen vlijtigh toe. Oock vondmen 't Bamboes-Ried, en dat 't Buskruyd alreeds wegh gebrand was. Alsmen nu oock de Deuren der Verwelfsels op deed, heeft de Wind eenige noch gloeyende voncken binnenwaerts gedreven; waer door 't Pulver aengingh, en 't gantsche Punt, nevens 16. Stucken Geschut, en 208. personen, in de lught vloogh.

Men sond hier van beright aen den Generael op Batavia; + die niet weynigh hier over ontroerd was; oock terstond meer volck derwaerts afvaerdighde; en soo den Koningh, als den Gouverneur, ernstigh beval, vlijtigh ondersoeck te doen. Men ontdeckte drie Javanen; welcke welgeboeyd te Batavia wierden gebraght. Terstond bekenddense, dat sy, alleen met haer drieën, dit Werck dus besteld hadden. Haest wierdense veroordeeld tot behoorlijcke straf. Hy, die 't Buskruyd had aengestoken, wierd op een voor hem opgereght Schavot met gloeyende Tangen geneepen, en voorts gevierendeeld; nae dat hy eerst een geheelen dagh langh op een Kruyshout had gelegen, aen armen en beenen uytgestreckt; en van de Beuls-kneghts op 't grouwlijckste geplaeghd was geworden; soo dat de gedaghte straf eerst de volgende dagh wierd uytgevoerd. Den tweeden handelde men op deselve wijs. De derde wierd geradbraeckt. Dus kreegen deese drie Booswighten haeren loon: Doch hier door was 't van haer veroorsaeckte ellendigh ongeluck niet gebeeterd; en de jammerlijck-opgesprongene kregen 't leven niet weer.

Vermits my de tijd langh viel, quam my eens in den sin, de Kluysen of Hutjens der Heremiten te gaen besoecken, wijlmen daeghlijcks seer veel daer van sprack. + Mijnen Medgesel d'Opper-meester kreegh deselve lust; derhalven wy ons gereed maeckten, om ons derwaerts te begeven, met eenige bekende en vertrouwde Javanen: Te meer, wijl de Wegh, die daer heenen lagh, wierd geroemd, datse sonderlingh-lustigh, en geduerigh 't eene Dorp, d'eene Herbergh by d'andere te vinden was; ter tijd toe datmen quam aen de Wildernis, daer de Kluysenaers haere Woningen hebben. Eerst vervoeghden wy ons by onsen Opper-Chirurgijn, en baeden hem om verlof voor eenige daegen. Hy bewillighde 't ons; doch met deese voorwaerde, dat wy ondertusschen andere in onse plaets souden stellen, om onse verrightingen waer te nemen. Dit deeden wy, en naemen daer op de Reys aen; welcke wy oock spoedigh, en met goed vermaeck voortsetteden.

Binnen twee uyren tijds quaemen wy in twee tegens over malkander gelegene Negeryen, door de Vloed Dangerangh van malkander gescheyden. + Midden in deese Rivier leght een van natueren hooge Rots; en daer op staet een Javaensche Tempel. In den selven onthield sigh een Pelgrim, die'er 't gantsche Iaer door op pastede. Tweemael Iaerlijcks doetmen derwaerts Beedevaerden, op haere twee hooghste Feestdaegen; te weeten, op haer Nieuw-jaer, en de vierdagh van haeren Propheet Mahometh, vermitsse de Turcksche Secte sijn toegedaen. Deese Beedevaerden geschieden met een groote Processie.

Als wy hier alles besightighd hadden, begaven wy ons weer op wegh; + en quaemen in weynige uyren by den Blauwen Peper-bergh in een kleyn Dorp. Van hier hadden wy niet boven een kleyne Mijl weghs te gaen tot de Kluysenaeren. 't Overige van dien dagh en de volgende naght bleven wy hier, om 's anderen daeghs met den opgangh der Son onse Reys voort te setten; en alsoo alles met gemack te konnen besightigen; gelijck dan oock geschiedde.

Want als wy 'smorgens vroegh daer aenquaemen, + saegen wy in een Bosch eenige seer konstigh in Steen uytgehouwene Holen, of Kluysen; van een reght wonderlijcken arbeyd; soo dat het veel meer een Werck der Natuer, als van Menschen handen scheen. Men had ons geseght, dat het niet anders als sleghte, ellendige Hutjens waeren; doch wy bevonden de saeck geheel anders.

Deese uytgehouwene Holen werden ten deelen bewoond van Lieden, welckemen, + wegens de strengheyd haers levens, voor Heylige houd. Sy draegen lange Rocken, nae de wijs der Armenische Priesteren, of Japonsche Bonzen; en leven nae de Wet eens gewaenden Heyligen Mans; die, terwijl hy op de wereld was, sijne Naevolgers een seer harde regel had aenbevolen: Daerenboven haer verseeckerd, datse, indiense haer selven kastijdden, dies te gewisser te verwaghten hadden de Godlijcke goedertierenheyd.

De Javanen, welcke onse Leydslieden waeren, gaven voor, + datse geen andere Spijsen genoten, als gekoockte Kruyden, Bonen, wild Ooft, en diergelijcke Vrughten. Iae, datse op seeckere tijden, te weeten, haere Feest-daegen, Vliegen, Mieren, Scorpioenen en Spinnen, met seecker Sap, geparst uyt een sonderlingh Kruyd, 't welck daer overvloedigh wast, en bynae de Suringh gelijck is, gebruyken, in plaets van Spijs.

Sy brengen oock naght en dagh toe met opheffingh haerer oogen ten Hemel, en t'saemensluytingh haerer handen; tot betoningh, datse niets in de Weereld begeeren. + Eyndlijck stervense in deesen ellendigen staet, en werden, weegens dit haer strengh leven, door geheel Java voor d'alderheylighste gehouden.

Nae haere dood maecktmen een groot vyer. + Allerley kostlijck reuckwerck werptmen daer in; en dus verbrandmen haere Lijcken. Dit is 't geense te verwaghten hebben tot een vergeldingh van haer gantsch strengh leven. Eenige der haere, om haeren God door 't vasten dies t'aengenaemer te mogen sijn, eeten niet anders dan Kruyden en Wortelen, die in 't Bosch wassen: Doch leven niet langh. Hebben daer-benevens sulck een leelijcke verwe, datmen voor haer moet verschricken.

Als wy nu deese Kluysenaers genoegh hadden beschouwd, begaven wy ons eyndlijck daer van daen; + en quaemen noch dien selven dagh weer aen de twee Negeryen; daer wy dien naght bleven, om 'sanderen daeghs vroegh weer te Batavia te zijn. Ons voorneemen, van den Wegh over Land te neemen, veranderde; soo dat wy in een Prauw de Rivier

af nae Batavia toe voeren; oock geluckigh by goed We'er en Wind, aen 't Vierkant quaemen. Stracks vervoeghden wy ons nae de Verband-Winckel; daer wy van onse Amptgenoten op 't vriendlijckste wierden ontfangen.

Even by onse aenkoomst trad al 't Volck, soo binnen als buyten de Stad, yeder nae sijn vermogen, seer praghtigh daer heenen. + Allerweegen waeren vrolijcke Byeenkoomsten; en dit duerde eenige daegen aghter malkander: Want men vierde de Geboorte-dagh van de doemaels regeerende Generael Kamphuysen. Al 't swaere Geschut des Kasteels, en van al de Posten in de Stad, lostemen tot eenige maelen toe. De vreughdeblijcken wierden verdubbeld door veele Salvo-schoten uyt Musquetten. Insonderheyd lieten sigh de Chineesen weer meesterlijck sien met haere voortreflijcke Vyerwercken. In alle Straeten stackmen Lighten uyt, allerweegen Vreughde-vyeren aen. Al de Burgers en Vrye Lieden gingen of reeden, ter eeren des Generaels, nae 't Kasteel. + Alle uytlandsche Natien vertoonden sigh desgelijcks met heerlijcke Geschencken. Bysonderlijck wierden de Javanen by honderden door de Stad in 't Kasteel gelaeten: Daer anders door 't geheele Iaer niet een eenige Javaen in de Stad, veel minder in 't Kasteel koomd; ten waere hy een Pas had van een Opper-Officier op een Voor-Post. Yeder Natie verschijnd afsonderlijck met haere Geschencken voor den Generael. Eerst de Burgers en Vrye Lieden; welcke bestaen uyt Hollanders, Hooghduytsche, Engelsche, Deenen, Francoisen, Portugeezen, en andere in Indien geboorne Christenen. Nae deese koomen de Chineesen, Siammers, Japonneesen, Macassars, Bandaneesen, Amboineesen, en andere, welke ick niet alle kan optellen. Alleen de Soldaten, welcke onder de Poort des Kasteels in 't Geweer stonden, bequaemen eenige honderden guldens tot een Vereeringh. Lightlijck kanmen dencken, hoe veel meer de Geschencken aen den Heer Generael moeten belopen hebben. In 't Kasteel, en in de Stad, hieldmen heerlijcke Gasteryen. De groote Heeren, Raeden van Indien, Stads-Praesidenten, nodighden en tracteerden d'een d'ander. Ruyterlijck wierd gedroncken op de gesondheyd van de Heer Generael.

Als al deese vrolijckheden haer eynd hadden bekomen, + quam my mijn Vaderland weer in gedaghten; vermits ick, alreeds soo een geruyme tijd in Indien en andere Landen geweest sijnde, niet geerne daer van, en te gelijck van d'oeffeningh mijner Religie, langer berooft wou blijven. 'k Nam derhalven nu gantschlijck voor, weer nae 't selve te willen keeren, en daer een gerust leven aen te vangen; de lieve Vreede van Duytschland te genieten, d'openbaere oeffeningh der Euangelische Leere by te wonen, en d'onderwijsingen tot Godsaligheyd waer te neemen.

De tijd was nu gekomen, dat de Retour-Scheepen nae Holland souden afgesonden werden. + Derhalven hielden ick en mijnen Over-meester Johannes Sutter (misschien Souter) van Haerlem, een bovenmaten verstandigh, wel-gestudeert, alhoewel noch jongh persoon, op nieuws aen by onsen Opper-Chirurgijn, dat hy ons met de gedaghte Retour-Schee-

pen nae 't Vaderland wou ordonneeren. Nae eenige daegen kreegen wy bevel, onsen dienst te verrighten op 't Schip de Beurs; hy als Over, ick als Onder-meester.

Dit Schip lagh doemaels noch niet op de Reede voor Batavia; maer wier verbeeterd op 't Eyland Onrust; + en had orde, eerst met de Naevloot, als Admirael derselve, met de Beslotene Reeckeningen na 't Vaderland te seylen. Wy hadden derhalven meer als genoeghsaeme tijd, om ons van alles tot de reys op 't beste te voorsien.

Ondertusschen gingh d'eerste Vloot, bevraght met seer kostlijcke Waren, in den naem Gods op den twee-en-twintighsten November Anno 1684. onder Zeyl. + Waer tegens onse Vloot, bestaende uyt drie Scheepen, orde had, den twaelfden February Anno 1685. af te vaeren, indien We'er en Wind sulcks niet verhinderde. Doe nu de Scheepen sommige daegen voor Batavia op de Reede hadden gelegen, wierden te Land eenige Beede-daegen aengesteld, soo in de Hollandsche als in de Maleische Kercken der Stad, om God vierighlijck te bidden voor een behoudene overkoomst.

Nae de volbraghte Godsdiensten quam van de Heer Generael bevel, + dat de Majoor, nevens de Monster-schrijvers, sigh souden vervoegen op alle Plaetsen, om te sien, waer eenige waeren, die haeren tijd uytgediend, en 't voorneemen hadden, om weer nae 't Vaderland te keeren. Deese kondense opteeckenen. Ondertusschen soumen de Scheepen van allerley voorraed op 't beste voorsien. Op 't slaen van de Trommel wierden de geene, welcke souden vertrecken, door eenen haerer Onder-Officiers met volle Geweer van haere Posten nae 't Kasteel afgevoerd, en aen den Capitain d'Armes overgeleverd.

Aen yeder vereerde men vier Rijcksdalers, tot verfrisschingh. + Oock gafmen elck sijne Reeckeningh, van 't eene half Iaer tot 't ander. Die niet wel van geld voorsien is, en meer begeerd, om sigh van alles dies te beeter te konnen versorgen, kan op sijne reeckeningh soo veel lighten als hy begeerd; doch nae gelegenheyd dat hy veel of weynigh van de Compagnie moet hebben: Maer is genoodsaeckt, boven d'overleveringh sijner Reeckeningen, van een Notaris een Quitantie te laeten maecken van sijne ontfanghst; en dan noch van een Hollandsche Gulden vier stuyvers te laeten vallen.

Ick, voor mijn deel, + nam met my met eenige stucken Chineesch Porcellain; eenige ponden van 't Kruyd Thee, Murus, en Parcallen, 't welck sijn seer fijne Stucken Lijnwaed. Oock voorsagh ick my op 't beste met geconfijtede lange Peper, gedrooghde Visch, Arack, en Taback; 't welck de voornaemste dingen sijn, tot sulck een langhduerige Reys nodigh.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen