Logo DBNL
Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686 (1694)

Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686

(1694)–Christoph Frick, Elias Hesse, Christophorus Schweitzer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

XI. Hoofd-stuck.

Masulipatam. Jentiven. Gesondheyd en ongesondheyd deeses Gewests. Portugeezsch Schip op de Reede in brand, en opgesprongen. Eyland Nicoporas. Gevaer by 't selve. Aenkoomst te Batavia. Chineesen Kerckhof. Graf van 4000. guldens. Klughtigh Geval tusschen de Schrijver en eenen sijner Patienten. Geveght, naederhand daer uyt ontstaen. Straf over den Schrijver. Nae drie Maenden daer van weer ontslagen. Toght nae Bantam. Justitie over aght Javanen te Bantam. Rijcklijcke betalingh voor de geneesingh van een Matroos, die den arm had verlooren. De jonge Koningh van Bantam besoeckt den Gouverneur. Bygaende Praght. Verscheydene Gevallen. Weerkoomst te Batavia. Aenmerckingh des Schrijvers op de Chirurgijns in Indiën. Krocodil-vanghst. Chineesche Vyerwercken. Ongeluck, den Schrijver overkomen, doch sonder onheyl. Speel-sught der Chineesen. Voordeel, 't welck de Compagnie daer van treckt. Verlies des Schrijvers in 't Speelen. Verscheydene andere dingen, Gevallen, Aenmerckingen. Des Schrijvers groote milddadigheyd veroorsaeckt, dat hy selfs dickmael gebreck moest lijden.

WY keeren nu weer tot 't vervolgh onser Reys. + Als wy te Bengala ons Schip hadden bevraght met Suycker, Salpeter en Opium, door onse Kooplieden en Assistenten daer ingehandeld, seylden wy, vry seer gelaeden, van daer weer wegh; en naemen onse Cours nae de Stad Masulipatan (by andere Masulipatam), behorende den Koningh van Golconda; wiens Soon somtijds sijne residentie heeft te Pentapoli, niet verr' van daer gelegen.

D'Inwoners noemdmen Jentiven; + meerendeel de Mahumetaensche Secte toegedaen. 't Was in dit Gewest, soo langh wy van 't eene Oord

nae 't ander seylden, en de geheele Golfo van Bengala door-voeren, seer ongesond. Doch ons wierd geseght, dat het daer rondom een geheel half Iaer langh een gesonde lught is, wanneer de Noorde-wind waeyd. Maer als de Zuyde-winden blaesen, vertonen sigh allerley Sieckten: 't Welck wy oock tot onse groote schaede wel gewaer wierden. Want even in de tijd, dat wy daer waeren, was 't de beurt der Zuyde winden. Alreeds hadden wy negen personen verloren; veele der overige waeren geplaeghd met Koorts en Watersught. Wat my belanghd, ick bevond my, God sy gedanckt, noch in goede welstand, als wy weer, soo veel ons mogelijck was, spoed maeckten tot onse te rugg'-reys nae Batavia.

Op even den selven dagh, + als wy ons bereydden ter afvaert, droegh sigh een groot ongeluck toe met een Portugeezsch Schip, 't welck nevens ons op de Reede lagh; gekomen van Goa, haere Hoofd-stad in Indien. Onverwaght geraeckte 't selve in brand, als'er niet meer dan vier personen op waeren. 't Vyer nam soo gantsch schielijck d'overhand, dat het, eer de gedaghte menschen haer konden redden, de Kruyd-kamer aengreep; waer op alles hemel-hoogh in de lught opvloogh. Niemand, noch op 't Land, noch in ons Schip, kon dit jammerlijck onheyl verhinderen.

Ondertusschen lighteden wy onse Anckers, + en wendden onse Zeylen nae Batavia toe. Quaemen oock binnen vier daegen voor 't Eyland Nicoporas. Alhoewel nu de Vaert hier ontrent seer gevaerlijck is, wegens de veele kleyne Eylanden, en bedeckte Klippen, welcke alleen drie of vier Vademen onder water leggen: Gelijck dan oock even voor ons een Schip, genoemd de Leeuw. met 470. Last Waeren te grond gingh; soo sijn wy echter, door de bystand des Alderhooghsten, 't selve geluckigh gepasseert: Tusschen Sumatra en Malacca door geseyld; oock eyndlijck, nae een vijfmaendige Reys, voorspoedigh voor Batavia aengekomen. Terstond wierden de Siecke afgevoerd nae 't Hospitael. + Drie daegen daer nae kreegh ick bevel van d'Opper-Chirurgijn, mijnen dienst te komen waerneemen op de Voor-Post Jacatra, ontrent een half uyr van de Stad gelegen. 'k Had een Over-meester boven my; doch die onthield sigh altijd in de Stad, vermits hy met een Mastize getrouwd was. Alleen quam hy somtijds eens besien, of sigh niet yet gevaerlijcks ontrent de Patienten opdeed. Wanneermen nu sulcks gewaer wierd by den eenen of den anderen, en dat weynigh beeteringh te hopen stond, door toegeslaegene Sieckten, soo braghtmen de sulcke, op orde des Opper-meesters, en onderteeckeningh des hooghsten Officiers, die daer 't Commando voerde, in 't Hospitael. Dit geschied door geheel Indien, in al de Plaetsen, welcke de Hollanders besitten.

Niet verr' van dit Punt had de Chineesche Natie van de Hollandsche Compagnie voor een groote som geld seeckere Plaets gekoght, + daerse hare Doode begroeven. 't Is gelijck by ons een Kerckhof. Bynae yeder Weeck braghtense haere gestorvene voorby 't gedaghte Punt. 'k Aght niet nodigh te sijn, hier te beschrijven, wat voor Ceremonien sy daer on-

trent waerneemen, welcke over-een-stemmen met de Heydensche manieren, wijl dit genoegh gedaen is van andere Autheuren.

Dit alleen sal ick seggen, + dat een Graf, 't welck bereyd werd voor een rijck Chinees, wel drie of vier-duysend guldens koomd te kosten. Want sulcke Graven werden van seer diep onder d'aerde op 't aldertreflijckst opgemetseld met d'alderschoonste vierkante gehouwene Steenen, soo dat onmogelijck schijnd, deselve oyt weer te konnen verbreecken.

De Post, + op welcke ick gesteld was, staet op een seer lustige Landstreeck. Want rondom deselve, oock op den Wegh nae Batavia, vindmen d'aldercierlijckste Hoven, Boomgaerden en Herbergen; in welcke men getracteert werd op alle bedencklijcke manieren. Niet een eenige Vreemdelingh koomd te Batavia, die dit Paradijs, vol van alle vermaeck, niet besoeckt. Derhalven sietmen geduerigh Lieden van allerley slagh voorby dit Punt wandelen. Doch 't geluck wou my deese lust niet langh gunnen.

Want op deese Voor-Post laegen over de 70. Soldaten, + welcke wierden gecommandeert door een Capitain. De Lieutenant had 't Bevel op een ander nae-by-gelegen Punt: De Vaendrigh op noch een ander. Beyde behoordense onder deese Compagnie. Deese ruym 70. Mannen, waer onder sigh bevonden twee Sergeanten en vier Corporaels, moest ick daeglijcks dienen met 't Verband: Oock haer, in geval van kranckheden, bystaen met behoorlijcke Medicamenten. Onder de waerneemingh van dit mijn beroep kreegh ick eens den eenen Sergeant onderhanden. Vermits hy een onordentlijck en schendigh leven voerde, soo kon de geneesingh niet soo spoedigh voortgaen, als anders sou geschied zijn. Hier over wierd deesen mijnen Patient seer onwilligh; en gaf my dickmael de schuld daer van. Dit kon ick eyndlijck niet langer aen mijn Hoofd verdraegen. Derhalven seyde ick hem eens opentlijck, in 't bysijn veeler Soldaten, dat hy selfs de geneesingh verhinderde, door sijn gantsch onordentlijck bedrijf. Deese woorden verbitterden hem soodanigh, dat hy nae een Stock greep, om my daer meë dapper af te smeeren; maer ick verstond dien handel geheel anders; greep hem eerst by 't Hayr; en beuckte hem soo ongenaedigh, dat hy niet voor half-dood uyt mijne handen sou geraeckt hebben, indien niet de Soldaten sigh tusschen beyden hadden gesteld.

Als dit ter ooren des Capitains quam, + kon hy sigh niet bedaeren van lagchen: Want wy, Meesters, hadden met de Militie in 't minste niet te doen. Daerenboven was dit geschied buyten 't Commando. Ondertusschen was de Sergeant ten hooghsten vergrimd over deese smaed; soo dat hy mijnen dood-vyand wierd; en alleen gelegenheyd soght, om sigh aen my te wreecken. Ick pooghde wel geduerigh alle onheyl te verhoeden, en gingh hem uyt den wegh, echter quaemen wy eens in eens Chineesen Huys by een; daer wy t'saemen 't Middaghmael hielden. Ick gaf op al sijn bedrijf seer nauw aght; wijl ick lightlijck kon vermoeden, dat hy, wegens 't ingulpen van stercken dranck, niet langh met my vreedsaem sou blijven. 't Geschiedde oock soo. Hy begon my met harde

woorden aen te vallen, sigh verlaetende op sijnen Deegen; want hy wist niet, dat ick in mijne Wandel-stock oock een Klingh had verborgen. 't Is in Indien de gewoonte, dat de Chirurgijns diergelijcke Stocken gebruycken.

Als nu dit Varcken sigh gantsch vol had gesopen, + begaf hy sigh eyndlijck op de Straet (of Wegh), en hoonde my met allerley gevoellijcke en onlijdlijcke smaed-woorden. Waer door ick eyndlijck ook opstond; en, alle gevaer veraghtende, deesen Snorker met mijne Klingh te gemoet trad. 't Eerste, 't welck hy van my ontfingh, was een steeck in de linker sijde, doch die alleen nevens de Ribben door de Huyd gingh. Hier over wierd mijnen Sergeant noch meer vertoornd, soo dat hy als rasend op my los gingh. Ick daer tegens vattede een nieuwe moed, en stiet hem voor de tweedemael boven in de Schouder; soo dat 't bloed in meenighte daer uyt liep. Ondertusschen quam 't volk by een, en sy bragten hem weer in 't Huys van de Chinees. + Gaven daerenboven hier van kennis aen onse Posten. Waer op men ons beyde geboeyd nae de Stad Batavia sond. Mijnen Over-meester verbond de gewondde Sergeant. Vermits de steecken niet gevaerlijck waeren, soo bevond hy sigh na eenige Weeken tijds geneesen. Doe trock de Land-Fiscael ons ter straf. Hy wierd veroordeeld, drie Iaeren langh in Ketenen te sijn; sijne Gagie, geduerende dien tijd, de Compagnie toegeweesen; en voorts gebraght na 't Quartier der Slaven, veele honderd in getal; daer hy, nevens deselve, alle morgen, gelijckmen de Beesten doet, tot den arbeyd gedreven; yeder avond weer in sijn Quartier, of veel meer Stal, gebraght wierd. Sijne Spijs was Rijs en Water; somtijds oock eenige stinckende Zee-visch.

Op dit Vonnis scharpte ik d'ooren niet weynigh; + doch wijl ick een gereghtige saeck had, soo vreesde ick voor een diergelijke Tughtigingh niet. Evenwel moest ick, om niet ongestraft door te gaen, drie daegen nae malkander op mijne Post Jacatra voor de Corteguarde ses Musketten draegen; daerenboven den Land-Fiscael drie Maenden Gagie overlaten, en vervolgens een Musquet neemen; oock als een Musquettier op Schildwaght staen. Echter gaf mijnen Over-meester my goede moed, dat hy my haest weer tot den Chirurgijns-dienst sou helpen.

Als ick nu twee Maenden langh 't Soldaetschap had waergenoomen, + begaf ick my tot den Opper-Chirurgijn, en bad hem, dat hy my doch van 't Musquet wou helpen vry maecken. Hy gaf my goede hoop hier toe; met bevel, dat ick mijnen Over-meester tot hem sou senden. 'k Versuymde niet, dit in 't werck te stellen. Waer op de gedaghte mijnen Over-meester my terstond de tijdingh braght, dat ick, nae verloop van drie Maenden, weer in mijnen vorigen Dienst sou treeden.

Als deese tijd verstreecken was, + kreegh ick, op nieuwe indaghtighmaekingh, orde, mijn beroep op 't Schip Sumatra weer waer te neemen: 't Selve sou aght daegen hier nae, met Victualien nae Bantam afvaeren. 'k Nam derhalven vriendlijcke afscheyd van mijne Bekende

in de Stad; en bedanckte den Opper-Chirurgijn hertlijck, voor dat hy my soo haest van 't Musquet had bevrijd.

Hier nae begaf ick my op 't Punt de Diamant, + tot mijnen Landsman Wolinsky; die doemaels met seer groote Tand-pijn was gequeld. Ick trock hem de quaede tand uyt; en doe vergingh de smert. Dien naght bleef ick by hem; en gingh 'sanderen daeghs, sijnde Sondagh, met hem en sijnen Kameraed in de Slot-kerck ter Predicatie; welcke seer cierlijck gedaen wierd van de Heer Johannes Conradus. Nae voleyndigde Godsdienst nam ick mijn laetste afscheyd, en liet my in een Chineesche Prauw nae mijn Schip Sumatra voeren. 'k Had wel derwaerts konnen komen in de Boot, welcke 't Scheepsvolck van Land afhaelde; doch deese gelegenheyd was my veel liever.

Als nu 't Schip de volle laedingh van Leeftoght, + bestaende meerendeel in Rijs, had ingenomen, gingen wy met een bequaeme Wind onder Zeyl, en anckerden noch dien selven dagh op de Reede voor Bantam. Met d'eerst-afsteeckende Boot voer ick aen Land, om te sien, wat voor veranderingh daer, tsederd mijn afweesenheyd, moght voorgevallen sijn, en hoe 't mijne goede Vrienden al gingh. Alles vond ick in soo een gewenschte staet, dat ick my hooghlijck daer over verwonderde. 'k Bleef hier dien naght by mijnen geweesenen Over-meester, met bewilligingh mijns Schippers, vermits ick op 't Schip niet veel te versuymen had. 't Geen my meest hier toe bewoogh, + was, dat op de volgende dagh Straf sou geoeffend werden aen aght Javanen, welcke eenige Hollanders in 't Land hadden doodgeslaegen. Vier der selve bond men aen malkander; en dus wierdense van de Brugh des Kasteels in de Water-graght afgeworpen. D'overige heeftmen geradbraeckt, en van onderen op met Ysere Koevoeten verplettert.

Terwijl deese Justitie verright wierd, + ontstond een grooten Brand: En vermits hier de Huysen al t'saemen van Ried waren opgebouwd, soo vervielen in een half uyr tijds een groot deel Gebouwen tot asch. Ondertusschen ontstond soodaenigh een Tumult, sulck een geschreeuw, datmen al de Punten en Poorten ten besten besettede, op dat geen schaedlijken Oproer hier uyt moght ontstaen.

Hier op maekte ick my weer nae mijn Schip. + Maer als ik de volgende dagh vernam, dat de jonge Koningh met sijnen Hof-Staet den Gouverneur sou komen besoeken, soo begaf ick my andermael aen Land. Even ter reghter tijd quam ick in de Stad. Want alreeds begon de Koningh met sijn Staets-gevolgh van uyt 't Kasteel te marcheeren nae 't Huys van de Heer Gouverneur; en 't grof Geschut uyt 't Kasteel te donderen. Terwijl ick nu sijne groote Praght met verwonderingh aenschouwde, wierd een Matroos op een Draegh-baer nae 't Hospitael gebraght. Wijl hy op d'uytwisschingh van een Stuck Canon niet vlijtigh genoegh had gelet, soo wierd hem, als hy'er 't Buskruyd in deed, den arm afgeschooten.

Soo haest de jonge Koningh dit vernam, + quam hy selfs in 't Hospitael tot de Heelmeesters; en beval ons, niets ontrent den armen lijdelingh

te versuymen; alle dienstige middelen t'sijner hulp te gebruycken; want hy sou alles rijcklijck betaelen. Gelijck hy dan ook terstond honderd Stucken van Aghten, of Spaensche Matten, uytschoot; met verdere belofte aen den Patient, dat hy, indien hy genas, soo langh als hy leefde, yeder Iaer van hem twee-honderd Stucken van Aghten te genieten sou hebben.

Als wy nu hier op aen 't werck traeden, + bleef de Koningh, tot dat 't eerste Verband gedaen was; stond nevens mijne sijde, en nam op alles seer nauw aght. Doe hy gesien had, dat alles vaerdigh en geluckigh was verright, gingh hy van ons af. 't Geliefde God, de middelen, welcke wy gebruykten, soodaenigh te zeegenen, dat de Patient binnen vier Weeken tijds buyten alle gevaer was. 'k Meen oock, dat hy noch in 't Hospitael, als Siecken-Vader, sijnen Dienst verright.

Wy keeren nu weer tot des Koninghs Intoght en Praght. + Alles droegh sigh toe op de volgende wijs. Voor-uyt gingen vier Amboineesen (deese sijn Inwoners van 't Moluckisch Eyland Amboina), als Schild-draegers, met bloote Kruys-Swaerden in de hand. Haer volghde een Compagnie Javanen, en een Compagnie Balingers met Assagayen. Voorts saghmen ses Javanen, welke een leedige vergulde Zetel droegen. Aghter deese quaemen ses Persiaensche Hand-paerden, welcke praelden met d'alderschoonste Deck-kleeden, rijcklijck doorwerckt met Goud en Silver. Doe vertoonden sigh vier Amboineesen, met haere Schilden en Swaerden. Waer op te voorschijn quam de jonge Koninghlijke Prins, ontrent aght Iaeren oud. Hy sat op een seer heerlijck-vercierd Paerd. Hem volghden eenige honderd Vrouwspersonen, by Troupen. + Elck van haer droegh yets in de hand, nae haeren Staet en vermogen, al souden 't maer Vrughten des Lands sijn geweest. Oock saghmen onder deselve een mercklijck onderscheyd: Want de schoonste, welcke de Goudene Schaelen en Drinck-vaten droegen, gingen voor aen. Nae deese quam een Compagnie Hollanders: Doe de Koningh, sittende op een Persiaensch voortreflijck-opgepronckt Paerd. Gantsch Majesteytsch reed hy daer heenen; en wierd gevolghd van een diergelijke Swarm Vrouwen: Aghter welcke weer een Compagnie Hollanders marcheerde, en vervolgens eenige honderd Javanen, met hare Krizzen en Assagayen; die deesen optoght beslooten.

Dit nu was de heerlijcke Praght en Staets-vertoningh des Konings van Bantam; + die ondertusschen moet staen onder de Hollanders, en leven onder haere gehoorsaemheyd. Hy was een sonderlingh-groot Lief-hebber van raere Honden. Onsen Boeckhouder braght hem eens van Batavia een kleyn ruygh Hondje, van 't slagh 't welckmen Leeuwtjens noemd. Soo aengenaem was hem dit, dat hy hem terstond daer voor vereerde een Stuck gouds, met 't Beeld des Grooten Mogols, waerdigh drie-honderd guldens.

Terwijl ick hier weer van Bantam spreeck, + soo valt my yets in, 't welck ick voorheenen in 't verhael van den Bantamschen Oorlogh heb ver-

geeten te melden; en hier niet kan voorby gaen, mijnen Leeser meë te deelen. Doe wy daer met 't geheele Heyr op 't Land Post gevat, oock soo verr' waeren gekomen, dat wy in de daer staende Logien en Packhuysen ons Quartier genomen hadden, leyde ick my, nevens noch drie personen van des Admiraels Oppassers, op een groote Kist ter rust. Deselve was soo onaensienlijck, datmen niet lightlijck sigh sou hebben konnen inbeelden, eenigen stuyver, veel min Schat, daer in te zijn. Doch 't was'er gantsch anders meë gelegen. De Heer Admirael deedse terstond met een sterck Convoy wegh haelen; en, nae gedaene opening, vondmen daer in over de seven-honderd Leedere Sacken, met Cubanzen gevuld. Een Cubanz is een stuck Gouds, waerdigh thien Rijcksdalers. Indien ons dit bekend waere geweest, wy souden tot d'openingh deeser Kist geenen Sleutel behoeft hebben. Doch dit geluck was ons niet bescheerd. + In tegendeel was 't lot der arme Soldaten, boven lijf en levens-gevaer, honger en dorst te moeten lijden. Gelijck dan in den voorverhaelden Bantamschen Krijgh meenigh dapper Duytscher voor een goeden dronck Water ('t welck men dickmael noch gantsch niet bekomen kon) een taemlijke som geld heeft moeten betaelen. Iae, somtijds wierdmen door de nood gedwongen sijnen dorst te stillen uyt allerley giftige en salpeterige Poelen; 't welck de Drinckers ellendigh bequam. Met eygener ogen heb ick veele sulke personen gesien; haer gekarm, niet sonder ontroeringh gehoord. 'k Wist haer nergens anders meë te helpen, als met haer een Cordiael te geven, om haer leven noch een weynich uyt te recken.

In den Kartirischen Oorlogh, + die korts voor mijn aenkoomst in Indien ten eynde was gelopen, hadden de goede Soldaten oock seer groot gebreck van levens-middelen geleden. Dickmael moestense de Water-vaten uyt de Scheepen aen Land sleepen, om wat Water te krijgen. Ia, men heeft my verhaeld, dat somtijds een Soldaet een geheele Hoed met geld voor een frisschen dronk Water sou gegeven hebben, indien hy 't had konnen bekomen, om sijn leven te behouden; doch te vergeefs. Geld haddense somtijds genoegh. Een Trommelslager bequam de Kroon des Koninghs van Kartiri; + waer voor hem de Generael op Batavia dertigh-duysend guldens Hollandsche Munt betaelde. Naederhand wierdse gewaerdeerd op seven Millioenen. De gedaghte Tamboer kreegh te gelijck sijnen Vry-brief, om nae 't Vaderland te mogen vertrecken, en daer van de Heeren Bewindhebbers sijne 30000. duysend guldens t'ontfangen. Doch als hy nu de Reys bynae verright had, moest hy by 't Eyland Fero in de Noord-Zee sijn leven verliesen. Evenwel betaeldemen aen sijne naegelatene Susteren te Middelburgh de genoemde Som.

Ick keer my weer nae mijn Schip Sumatra; + 't welck ons, door de hulp van een seer dienstige Wind, weer geluckigh te Batavia op de Reede braght.

Ter selver tijd rustedemen eenige Scheepen toe, + welke nae 't Vaderland souden gaen; als, 't Schip Asia, waer op ick de Japonsche Reys had verright; en meer andere, soo dat de Vloot bestond uyt seven Kie-

len; d'eene van vijf; d'andere van twee; met welcke de Major Schamartin van Parijs (Admirael van de Vloot voor Bantam geweest) oock nae Holland voer. Want yeder Iaer gaet een diergelijcke Vloot van Batavia nae Nederland; vermits de genoemde Stad de Hoofd-stad en best-gelegenste Plaets in Oost Indien is.

Doemaels gaf ick een goede Vriend een Brief aen mijne Susters meë; + doch deselve is haer niet ter hand gekomen. 'k Had nu de Compagnie alreeds drie Iaeren in 't Land gediend, behalven de Maenden op de Reys derwaerts; soo dat mijnen tijd oock allenxen ten eynde liep. Wy lieten deese Vloot op de Golven sweeven, en bevalen haer in de hoede des Almaghtigen. Ick, voor mijn deel, vervoeghde my 'sanderen daeghs in de Slot-kerck, om den Godsdienst by te wonen. Nae welckemen oock yverigh bad voor de geluckige overkoomst der afgevaerene Scheepen.

Terwyl ick my noch te Land onthield, + ontstond Brand in 't Huys van een Hollandsch Vry-Man, 't welck een Herbergh was, daermen elck met Spijs en Dranck tracteerde. De voortgangh des vyers wierd noch verhinderd, door goede orde en neerwerpingh; soo dat geen verder schaede geschiedde. Nae deese voorby-gegaene Schrick hielden ick en Jacob Wolinsky den Ulmschen Slempdagh weer in een eerlijcke en betaemlijcke vrolijckheyd. Wy hadden eenige goede Vrienden by ons genoodighd. Eyndlijck begaf ick my weer op mijn Schip; 't welck tot in de derde Weeck op Ancker bleef leggen. Deese tijd viel my vry langh; tot dat ten laetsten orde quam, ons op den Hoecker Bali te begeven, en daer mee te vaeren nae een kleyn Eyland, om van daer voor de Scheepen, welcke by 't Eyland Onrust laegen, Hout te haelen, tot verbeeteringh der selve.

Op dit Eyland, + daer niet anders dan Hout wast, verkorteden wy onsen tijd meest met de Schildpadden-vanghst, van welcke wy ons meenige goede Maeltijd maeckten. 't Leght ontrent vier Mijlen van Batavia af. Verscheydene maelen voeren wy derwaerts; braghten Hout op 't Eyland Onrust; en keerden dan weer nae Batavia. Vermits nu onse Hoecker Bali een kleyn Schip was, soo liepen wy daer mee tot aen 't Kasteel by de Water-poort, door de Rivier: En wijl ick my nu niet verr' van des Opper-Chirurgijns Huys bevond, soo gingh ick'er na toe, en versoght hem, indien een Reys nae een ander Gewest in Indien voorviel, mijner gedaghtigh te willen zijn.

't Is wel in Indien doorgaens de gewoonte, datmen de Heelmeesters, die geduerigh op Zee swerven, niet soo hoogh aght, als die, + welcke een lange tijd te Land op een vaste plaets blijven. Doch ick heb noyt konnen sien, wat voordeel het op 't Land sijn boven 't Reysen sou konnen hebben. Veel meer ervaertmen en spaertmen op 't Schip, als op 't Land; vermits sigh aen d'eene sijde allerley seldsaeme toevallen en voorvallen in de Zee opdoen: Aen d'andere sijde moetmen te Land jaerlijks eenige Maenden Gagie opneemen, wijl sigh daer allerley gelegenheden vertonen, om sigh lustigh te maecken, 't welck in de Scheepen soo niet geschieden kan.

't Is wel waer, + dat de geene, welcke een lange tijd in kostlijcke Packhuysen, als, op Surate, Camron in Persien, Bengala, Japon en diergelijcke Plaetsen leggen, groote authoriteit hebben boven d'andere, welcke nu hier dan daer sigh ophouden, en haer van elcke Commandant moeten laeten Bengelen. Doch niet lightlijck kanmen daer toe geraecken. 't Geluck moet yemand al sonderlingh begunstigen, indien hy tot sulck een gelegenheyd sou komen; waer toe meerendeel alleen de geene die vier witte voeten hebben werden gepromoveert. Ick daer tegens, en andere mijns gelijcke, moeten helpen, om Oost-Indien noch verder t'ontdecken.

Maer dat de sodanige met haer gerust en sad leven, + met haer ingebeeldde authoriteit, soo veel souden sien en ervaeren, als de geene, die door gantsch Indien omswerven, kan ick my geenssins laten wijs maken. Ondertusschen weetense dickmael meer van Oost-Indien te snappen, als de sulke, die sigh geduerigh in Oorlogen en Zeevaerdten hebben laeten gebruycken; daerse doch noyt, soo langh sy de Compagnie hebben gediend, buyten Batavia sijn gekomen. Wat van sulker Lieden vertellingen te houden is, laet ick aen yeders billijck oordeel bevolen.

'k Heb oock dickmael by Menschen geweest, + die, wanneerse deese en die Reys-beschrijvingen hebben geleesen, in allerley Geselschappen soodaenigh van wijd-afgeleegene Landen weeten te spreecken, en te redenkavelen, als ofse alles selfs gesien hadden. Iae veel meer daer van seggen, als de geene, die'er selfs geweest sijn, oyt vernomen hebben. Waerlijck, dit is een groote ydelheyd, welkemen (volgens 't Spreekwoord) met Nieskruyd moest cureeren.

't Is seer nuttigh, + diergelijke Reys-boecken dickmael te doorblaederen, en sijne leedige tijd daer in te verslijten: Maer datmen daerom de dingen beeter sou willen weeten, en meer bescheyd daer van konnen geven, als de Reysigers selfs, dat is 't, 't welck ick berispe. Doch 't is nu soo de loop der Weereld. Men wil nu Lieden hebben, die dapper opsnijden, en breede woorden voeren konnen.

'k Wil my niet langer hier ontrent beesigh houden, + maer weer tot onsen Hoecker Bali keeren. Als nu deselve wel gelaeden was met allerley Lijnwaeden en gestreepte Stoffen; oock met eenige Kisten geld, om 't Volck te Bantam daer mee te verheugen, gingen wy weer van 't Kasteel te Batavia in Zee; en van daer nae de genoemde Plaets. Dien selven dagh konden wy niet boven de twee uyren vaerens afleggen; en waeren gedwongen, onse Anckers uyt te werpen, wijl wy een verschricklijck-felle Wind kreegen; welcke niet alleen aenhield, maer geduerigh verswaerde. Dit noodsaeckte ons eyndlijck, d'Ankers weer op te winden, indien wy deselve niet hadden willen verliesen; en te rugg' na Batavia te keeren.

Twee daegen daer nae gingh deese gevaerlijcke Wind leggen; + derhalven wy weer voortseylden. Quaemen echter eerst nae tweemael vier-en-twintigh uyren op de Reede voor Bantam; daer onse Waeren terstond ontlaeden, en nae Land gebraght wierden: Waer over 't Volck een gro-

te blijdschap toonde. Doe wy met d'eerst-afsteeckende Boot nae Land toe voeren, waeren in den mond der Rivier over de duysend Javanen met haeren Koningh by malkander. In 't begin wisten wy niet, wat sulcks beduyden moght. Doch als wy eenige Hollanders by haer gewaer wierden, en wat naerder quaemen; + oock saegen, datse eenige Netten, Touwen en ander tuygh in de Vloed gintsch en herwaerts sleepten; soo bemerckten wy, datse beesigh waeren met de Krocodil-vanghst: Gelijckse dan oock alreeds eenige jonge, en andere by de sesthien voeten langh, in haer Gaern verward en gewickeld, op 't Land hadden getrocken, daerse deselve met haere Koevoeten voorts doodsloegen. Niemand sou konnen geloven, wat voor een vervaerlijck geschreeuw der Javanen by dit werck de lught vervulde. Waer tegens ick en mijnen Cameraed deese Dieren hadden gevangen sonder eenigh geluyd te maecken, gelijck voorheenen breeder verhaeld is.

Nae deese verrightingh begavense sigh weer Stadwaerts. + Wy volgden haer, en voeren de Rivier af tot voor de Hollandsche Logie. Nae de volle ontlaedingh onses Schips seylden wy weer nae Batavia. Doe wy voorby 't Eyland Onrust heenen streecken, en nae de Batavische Zee cours setteden, hoorden wy een harde Canon-donder, soo van 't Kasteel, als uyt de Stad; doch wisten niet, wat sulcks moght bedieden. Echter gingen wy voort; en als wy onse Anckers hadden uytgeworpen, vernaemen wy, dat de Vloot van Camron in Persien, bestaende uyt vijf Scheepen, geluckigh was aengekomen, en goede tijdingh braght van haere verrightingh ontrent de verscheydene verschillen, ontstaen met den daer resideerenden Vice-Roy, aengaende den Handel. Vermits oock korts te voren een Schip uyt Holland te Batavia was aengeland, met beright, dat de Nederlandsche Oost-Indische Compagnie met d'Engelsche, wegens 't haer afgenomene Handel-huys in Bantam, desgelijcks met de Deenen en Francoisen, in goed Verdragh stond: Dat wy noch daerenboven hoorden de voorspoedige voortgangh der Wapenen des Roomschen Keysers tegens de Turcken, soo wierden al de Straeten te Batavia met Vreughden-vyeren vervuld: Waer by sigh insonderheyd de Chineesen met haere konstige Vyerwercken seer roemlijck lieten sien. + 'k Moest my ten hooghsten daer over verwonderen: En 't quam my vry seldsaem voor, vermits deese Natie met geenerley Geschut of Krijghs-tuygh weet om te gaen, datse sigh echter hier soo wonder-konstigh toonden in 't toerighten van Lust-vyeren. Daerbenevens speeldense haere Comedien op eenige hier toe vervaerdighde Schouwplaetsen; en dit duerde dien gantschen naght over; 't welck desgelijcks een lustige aenschouwingh gaf.

's Anderen daeghs vervoeghde sigh de Heer Generael Camphuysen in de Maleysche Stads-kerck om daer de Predicatie by te wonen. + Nae de verrightede Godsdienst begaf hy sigh in de Huysen en Lusthoven der voornaemste Heeren. Waer by sigh dan 't grof Geschut, soo van 't Kasteel als uyt de Stad, wederom dapper liet horen. Doe dit Vreughden-bedrijf geluckigh ten eynde was gelopen, maeckte ick my weer op mij-

nen Hoecker Bali, + om mijnen dienst te verrighten ontrent de daer in sijnde Patienten. Nae vijf daegen gingh ick weer aen Land. Iuyst doemaels bejegenden my tsestigh Soldaten, diemen sou verwisselen tegens d'andere, welcke laegen in de Hollandsche Logien te Camron, Suratte en Macaran. Ondertusschen behoeven de meeste der Militie geen reeckeningh te maecken, dat haer 't geluck eens sal ontmoeten, om oock in de gedaghte Plaetsen Besettelingen te werden. Niemand koomd hier toe, als Wittebroods-Kinderen, sonderlingh-begunstighde, en van de Hooge Officieren gerecommandeerde. Hier tegens moet meenigh reghtschapen Soldaet sigh begeven nae andere Plaetsen, als Amboina, Banda, Bantam, en andere ongesonde Moluckische Eylanden; oock de tijd van haren dienst daer dubbel over blijven.

Deese 60. Mannen waeren aengedaen met seer schoon gestreept Taffetaf. + Of wel bynae alle Indiaensche Soldaten blootsvoets daer heenen treeden, behalven de geene die in 't Kasteel van Batavia leggen; soo wierden echter al deese voorsien met sijdene Koussen; en Schoenen, gemaeckt van Seyldoeck. Wy laeten haer met haer Schip Flissingen afvaeren nae de haer aengeweesene Plaetsen, en wenden ons al weer nae onsen Hoecker Bali.

Deselve kreegh orde, + om de Handwerckslieden, leggende op 't Eyland Onrust, te voorsien met Rijs en andere Leeftoght. 'k Moest oock met dit Schip voort; en quam noch dien selven dagh aldaer op de Reede. Nae ontlaedingh der levens-middelen, keerden wy weer nae Batavia.

Nauwlijcks waeren wy hier met ons Schip aengekomen, + als ick my nae den Boegh begaf, om mijn Gevoegh te doen. 'k Hield my vast aen een hier toe aengeheght Touw: Doch 't brack in stucken, soo dat ick los daer heenen in 't Water plofte. Dat ick van 't Hoofd tot de voeten toe dapper nat wierd, kan de Leeser wel denken, sonder dat ick 't hem behoef te seggen. 't Viel my niet weynigh moeylijck, met een ontnestelde Broeck in Zee te swemmen. Daerenboven stond ick in geduerige vrees, van een Hay te mogen gegreepen werden. Luydkeels riep ick tot mijnen Cameraed, dat hy my een Touw sou toewerpen; 't welck hy deed; en dus quam ick weer in 't Schip, met 't natte Lijf; daer ik van 't Scheepsvolck niet weynigh wierd uytgelagcht. + Dit diende my echter voor een goede waerschouwingh, om nae deesen beeter toe te sien, en my niet soo light op een Touw te vertrouwen, insonderheyd als 't Schip in sijne vaert was; en noch meer in tijd van Storm; wanneer ick my reghtschapen vast hield. Ondertusschen moest de Bootsman van d'Opper-stierman hier over een harde bestraffingh horen; wijl hy geen beeter aghtingh op 't Touw had geslaegen: Doch dit hielp my weynigh. Maer ick danckte God van herten, dat ick sonder beschaedigingh dit onheyl was ontworsteld.

Stracks daer nae maeckte ick my weer nae Land; + en gingh ten eersten nae 't Huys van den Opper-Chirurgijn; die my belofte deed, dat ick binnen een korte tijd op een ander Schip sou geraecken. Voorts begaf

ick my in de Stad, en begroetede daer eenen Goudslaeger, een Vry-Man; die my vergeselschapte, en voor de nieuwe Poort braght in 't Huys eens anderen Vry-Mans, die Herbergh hield. Hier deeden wy ons d'avond-maeltyd aenrighten.

Deese Goudslaeger was geboortigh van Cassel in Hessen. Had alreeds over de veertigh Iaeren in Indien geweest, + en 't sestighste sijns ouderdoms al afgeleght; soo dat hy vry kreupel en lam was. Sijnen rijckdom beliep meer als driemael honderd-duysend guldens. Had twee Dochteren en drie Soonen gewonnen. Evenwel was hy, onaengesien sijne seer groote Goederen, in een sleghte aghtingh. Sijne Kinderen waeren niet hooger gewaerdeerd; jae by voornaeme Lieden t'eenemael veraghtlijck. Yeder seyde, dat hy een schendigh mensch was.

Nae gedaene Maeltijd begaf ick my met hem nae sijn Huys. + Wijl 't naght was, lieten wy ons in een Chineesche Prauw over de Rivier in de Stad brengen. De gedaghte Vloed is hier van d'eene sijde tot d'andere met Keetenen, Wal-bomen, en andere vastigheden beslooten, soo dat 'er niemand binnen kan komen; ten sy op d'eene sijde; maer dan moet het geld kosten; en men werd van de daer waeckende Soldaten scharp genoegh besoght: Daer nae, met des Opper-bevelhebbers toestemmingh, binnen gelaten. Dit brenghd de Compagnie Iaerlijcks veele duysenden guldens op.

's Anderen daeghs gingh ick in 't Speel of Dobbel-huys; + daer ick persoonen van allerley Natien vond; maer insonderheyd Chineesen, als de speelsughtighste ter wereld. Hier stonden eenige ronde Tafelen, rondom aen de kanten met Lijsten versorghd, op dat'er de Dobbelsteenen niet afvallen konden. Boven aen sit een persoon, van de Generael hier toe verordonneert; even als een Wisselaer aen de Wisselbanck. Van elcke Worp, welcke gedaen werd, treckt hy een dubbele stuyver. Al souden op eenen dagh honderd-duysend Worpen geschieden, soo sou hy oock soo veele Dubbeltjens trecken. Somtijds gaet dit speelen niet alleen de gantsche dagh voort, maer oock de geheele naght werd'er aengeknoopt. Hier van bekoomd de Compagnie veele duysenden guldens.

Wijl nu deselve soo een groot genot hier van heeft, + kan de Leeser lightlijck dencken, wat voor groote sommen gelds hier verspeeld, gewonnen en verloren werden. Veele honderden in dienst der Compagnie gaen dickmael van daer wegh, alsse haere geheele Maend-besoldingh op eene Worp geset en verloren hebben; oock wel haer geringh kost-geld; soo datse sigh daer nae alleen met haere Rijs moeten behelpen.

Onder de Chineesen gebeurd het dickmael, + datse, wanneerse al haer geld hebben verloren, Huys en Hof, Vrouw en Kinderen, jae eyndlijck de Hayren van haeren Baerd verspeelen; waer van ick voorheenen gewagh heb gemaeckt. De voorgedaghte Tyroller, dien ick den Brief aen mijne Heeren Vooghden meë gaf nae mijn Vaderland, had meest al sijn Goed, bedraegende eenige duysenden guldens, in dit Spel-huys gewonnen.

't Sy dat weynigh of veel ingeset werd, + d'Opsiener treckt sijn Dubbeltje. Somtijds staet'er wel een geheele Hoed vol gelds in. Yeder is bekend, wat al verschillen, twisten, vyandschappen, doodslaegen en moorderyen onder ons dickmael uyt 't spel ontstaen. Doch van sulcke ongelegenheden weetmen hier niet in 't alderminste. Souden oock op geenerley wijs werden gedooghd. Den geenen, die eenige moeyte begon te maecken, sou 't op 't lijf en leven aenkomen.

'k Had doemaels ontrent seven Ducatons by my. + De mond begon my te wateren om oock yets te waegen. Doch al mijn geld was wegh, eer ick te deegen omsagh. 'k Nam derhalven uyt dit Spel-huys een treurigh afscheyd; en begaf my nae mijnen besten Vriend Johan Buschbach, die nu de Compagnie al langh had gediend, en daer door sigh een Vry-Man gemaeckt. De Hooghduytschen komen meerendeel by hem: Gelijck ick dan doemaels oock ontrent aght daegen langh by hem teerde, op de Kerf-stock; tot dat ick weer middelen had bekomen, om hem te betalen 't geen ick genoten had.

Deesen Johan Buschbach is een halven Uylenspiegel, + en boven maeten potsigh mensch; doch heeft daer by een reght eerlijck gemoed, en taemlijcke goederen. Is oock een reghte Vader van alle Hooghduytschers. Waer hy een reedlijck persoon eenigen dienst kan doen, sal hy 't niet laeten. Hy is geboortigh van Regensburgh aen den Donauw. Heeft niet meer als twee Kinderen; waer van d'eene Soon de Schrijver (Secretarius) eens Raeds van Indien is. Hy woond op 't Vierkant, reght over de Rivier nae de West-sijde van 't Kasteel toe.

Deese Plaets werd geheeten 't Vierkant; + wijl deselve even aen de Stad Westwaerts vierkantigh aenstoot. Hier is oock de Werf, daermen daeghlijcks nieuwe, doch kleyne Scheepen aenbouwd. De groote werden niet in Indien gemaeckt; maer alleen de beschaedighde verbeeterd; welcke ten dien eynde nae 't Eyland Onrust werden gebraght.

Op even dit Vierkant is oock de Rijs-marckt. + Nevens deselve sijn eenige leedige groote Plaetsen, daer de Landlieden haere Land-vrughten en andere Eetwaeren verkopen. Doorgaens brenghdmen deselve daer te Water, over de voorby-vlietende Stroom Jacatra en andere Canalen. Hier koomd oock de beste Zee-visch uyt d'opene Zee; wijl deese Plaets seer bequaem, en vlack aen de Mond der genoemde Rivier leght. Alle Sloupen, Prauwen, Boots, en andere Vaertuygen moeten hier aenlanden, welcke opgetrocken werden door eenige Soldaten, die men yeder uyr aflost. Deese werden dan door eenige daer toe bestelde van de Waght gevisiteert. Indiense, om deese besoeckingh t'ontgaen, traghten door te sluypen, soo magh de Schildwaght vyer op haer geven. Alle Scheepen, van welcken hoeck des Weerelds sy oock komen, moeten hier als tusschen twee Schanssen doorvaeren, indiense aen Land begeeren te zijn.

Ter deeser tijd heeftmen 't Kasteel noch meer en beeter versterckt; + oock met een nieuwe Poort Westwaerts nae 't gedaghte Vierkant voor-

sien; soo dat het nu drie Poorten heeft, tegens Noorden, Zuyden en Westen. Oostwaerts leght 't vlacke Land langhs de Zee nae Japara toe.

Onderwijl bevond ick my eenighsins onpaslijck; + en deed hier van beright aen mijnen Opper-stierman; met vermeldingh, dat ick ter dier oorsaeck noch langer aen Land wou blijven, tot dat het met my beeter wierd. Hield my oock, geduerende dien tijd, by den gedaghten Johan Buschbach; die my veel goeds bewees.

Hier uyt kan de Leeser bemercken, + dat oock in verr'-afgeleegene Landen, jae selfs aen d'eynden der Weereld, noch goeddaedige Lieden werden gevonden; welcke ons d'Almaghtige somtijds doet ontmoeten, op dat wy niet vergaen moghten. 'k Wil my niet beroemen, dat ick, geduerende den Bantamschen Oorlogh, oock veele met geld-middelen en andere weldaeden nae vermogen heb bygestaen; welcke anders, door gebreck van 't een en 't ander, haere noodwendige lavingh en levens-verquickingh niet hadden konnen genieten. Want als ick in 't Hospitael was, en bynae alles onder mijne handen had; + oock overvloedigh genoegh was voorsien van Spaensche Wijn, Seck, Suycker, Speceryen, Lisabon-oly, en andere kostlijcke dingen: Daerenboven dickmael buyten 't Hospitael onder d'Inwoners des Lands meenige Patient genas, aen welcke ick een goed stuck gelds verdiende, soo heb ick, in aenmerckingh, dat ick de Reys nae 't Vaderland, wegens de veelvuldige swaerigheden, niet meer sou konnen uytstaen, al mijn daeghlijcks gewonnene onder eenige goede Vrienden uytgedeeld.

Meenigh reghtschapen Officier heb ick veele weldaden betoond. + Want of schoon haere Gagie meerder was als de mijne; soo kondense echter met deselve, wegens de groote dierte der Leeftoght, niet toekomen; oock niet altijd, alsse sulcks wel gewild en van noden hadden, hare Maendgelden krijgen. Hier tegens had ick, God sy geloofd, altijd geld en andere middelen. Voor ontrent drie Iaeren nam een geweesene Lieutenant, die d'Almaghtige geluckigh weer in sijn Vaderland heeft gebragt, sijnen wegh op Ulm, schoon hy ter dier oorsaeck eenige Mijlen moest omtrecken, om my te begroeten, wijl hy had vernomen, dat ick hier mijne Huyshoudingh had aengesteld. Niet sonder traenen bedanckte hy my hertlijck voor 't goede, + 't welck hy van my had genoten in Indien, en 't Hospitael te Bantam, daer hy eenige Maenden langh gantsch Lam had gelegen. Deese sijne danckbaerheyd hebben eenige Burgers alhier aengehoord, en sigh daer over hooghlijck verwonderd. Voorts vertrock hy nae sijne Geboorte-Stad Constans. Indien hem misschien deese mijne Beschrijvingh in handen moght komen, soo sal hy geerne bekennen, dat ick de waerheyd spreeck. Veel andere sou ick noch konnen voorstellen: Maer ondertusschen heb ick oock somtijds bevinden moeten

 
Dat mijn weldaedigheyd, voor yeder steeds gereed,
 
My heeft al meenighmael gedompeld in veel leed.

Vermits my hier door de Buydel soodaenigh geleedighd wierd, dat ick naederhand selfs gebreck moest lijden.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen