Logo DBNL
Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686 (1694)

Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686

(1694)–Christoph Frick, Elias Hesse, Christophorus Schweitzer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

VIII. Hoofd-stuck.

Des Schrijvers aenkoomst in 't ongesond Banda. Sijne seldsaeme en langhduerige Sieckte. Hoe noch geneesen. Muscaet-bomen; Muscaet-noten, en Muscaten-bloey, of Foely. Justitie over Moeder-moorders. Vertreck nae Amboina. Nagel-bomen en Nagelen.
Sonderlinge vreemdigheyd derselve. Rompen. Weerkeeringh nae Batavia. 't Eyland Onrust. Waerom soo genoemd. Schildpaddenvanghst. Gebruyck tot Spijs. Hayen, of Mensch-eeters. Hoe gevangen. Nut der Lever. Ongeluckige schoot. Reys des Schrijvers van Batavia nae Ceylon. Colombo, Hoofd-stad der Hollanderen op dit Eyland. Bedrogh der Portugeezen. Beright van de Caneel-bomen en Caneel op 't Eyland Ceylon. Malabaersche Caneel. De Wortel Borroboue, soo goed als Saffraen. Verhael van de Paerle-vanghst op 't Eylandt Ceylon. Deselve kost veele Duyckers 't leven. In eene Oester 300. Paerlen. Paerle-moer. Konsten van den Elephant des Gouverneurs. Vertreck van Ceylon. Aenkoomst voor Batavia; daer 't Schip ongeluckigh in brand geraeckt, en opspringht, met al de kostlijcke Waeren. Kastizen en Mastizen, wat voor volck. Vertreck van Batavia nae Japon. Gevaerlijcke Vaert. Vreeslijcke Storm. Uyterste gevaer. Woedende Golven. Formosa. Aenkoomst te Nangate in Japon. Alle Boecken moeten wegh gedaen werden; en waerom. Verscheydene andere dingen sijn noch in dit Hoofd-stuck voorgesteld.

SOo haest wy op de Reede voor Banda waeren gekomen, + gingh onse Schipper aen Land. Seer geerne had ick 't oock gedaen, maer 't wierd my door mijn' onpaslijckheyd verhinderd: Want doemaels waeren my de beenen seer geswollen. Doch vermits mijne kranckheyd hoe langer hoe meer toenam, soo wierd ick aen Land gebraght: Daer my den buyck geduerigh meer en meer opliep, en gespannen stond als een Trom. Dit hield, met seer grote smerten, de tijd van drie Weecken aen: Waer door ick met mijn Schip niet weer kon afvaeren; maer troostloos hier moest blijven. Voorts wierd ick t'eenemael lam, + en in mijne Leeden onmaghtigh. Een geheel vierdedeel Iaers sat ick, dat ick niet een eenige vinger aen de mond kon brengen. 't Hert was wel frisch en gesond genoegh; maer echter verdween in my de hoop, van oyt weer te sullen geneesen. In sulck een ellendige staet wenschte ick my selven niet anders dan een salige dood. Evenwel droegen de Meesters te Banda my yeder dagh in de Stoof, of Sweet-kamer. Setteden my daer, nevens noch andere Patienten, in een ronde diepte, inwendigh rondom met Sit-bancken voorsien. Hier in deedense allerley heelsaeme en tot sulcke gebreecken dienstige Bandasche Kruyden, te voren sterck gesooden. Deckten my boven met Seyldoecken allerweegen dight toe, + soo dat'er alleen 't Hoofd buyten stack. Aen beyde sijden stoocktense een groot vyer van Kolen; waer door een bynae onlijdlijcke hitte wierd veroorsaeckt. Voorts maecktemen eenige dertigh-pondige Canon-Kogelen gloeyend; welckemen daer nae wierp in de Kuyp onder de Kruyden; waer door sulck een damp wierd verweckt, dat de honderdste Mensch

niet mogelijck viel, sulcks uyt te staen. Oock moestmen haer door eenige Swarte Slaven op Matrassen, half dood en versmaght, laeten weghdraegen.

In 't begin gingh 't my even alsoo. Maer nae dat ick 't wat gewoon was geworden, + en een sonderlinge sterckte der Natuer by my gevoelde, soo hield ick deese geneesinghs-wijs aen; verkloeckte my daer ontrent soo veel doenlijck was, en wierd nae eenige weecken taemlijcke beeterschap gewaer. Nae deese gebruyckingh der Stoof smeerdemen my de voeten met Oleo Terrae. Oock gafmen my eenige Mutsjens bittere Brandewijn, of Arack, geset op Slangen-hout en andere dingen; waer door ick eyndlijck my ten vollen geneesen bevond.

Nae de weer-bekomene gesondheyd verlustighde ick my somtijds met dit Eyland Banda te besightigen. + Waer van ick evenwel geen beschrijvingh wil opstellen; wijl sulcks van andere voor my genoeghsaem gedaen is. Insonderheyd kan de Leeser hier van nae sien Johan Hugen van Linschooten, in wiens Itinerarium hy sijn vergenoegen hier ontrent sal konnen vinden. Alleenlijck sal ick hier meldingh doen van de seer heerlijcke Vrught deeses Eylands, de Muscaet-noten, en Muscaten-bloem, of Foely; welcke d'Inwoners, als, Hollanders, Vrye Lieden en Slaven, 't geheele Iaer door aen den Gouverneur moeten overleveren; van waerse daer nae in Holland en Europa, nae Persien, en voor gantsch Indien werd versonden.

De Boom, welcke deese Vrught draeghd, + is bynae gelijck een gemeene Peerenboom, doch niet soo breed uytgestreckt; en de blaederen sijn rond. De Vrught is gelijck een grote Persick, binnen welcke de Noot steeckt. Deselve heeft rondom sigh een harde Schael, gelijck de Schors van een Boom; welcke van de Bloem, of Foely, werd bedeckt. Deese noemdmen Massa. Uytwendigh, gelijck alreeds geseght is, schijndse een Persick gelijck. Is van een treflijcke smaeck, en heeft een seer lieflijcke reuck, wanneerse tijdigh is. Men confijtse wel in Suycker.

Wanneer de Noot begind rijp te werden, + soo begindse ook te swellen; en werd soo dick, dat d'eerste Schael open barst. De Muscaet-bloemen sijn seer schoon rood; 't welck een seer vermaecklijcke aenschouwingh geeft; insonderheyd als de Bomen vol Vrughten staen. Dickmael breeckt oock wel de Foely of Massa op; 't welck d'oorsaeck is, datse somtijds sonder Bloem zijn. Wanneerse die hebben, soo gaetse af, alsmen de Noot drooghd, en de rode verwe veranderd sigh in een geelaghtige; gelijck te sien is aen de Muscaten-bloey, of Foely, welcke in d'Europaeische Landen koomd. Dit weynige alleen van deese kostlijcke Vrught.

Terwijl ick my op Banda bevond, wierd Iustitie gedaen over twee Bandaneesen, + welcke haere Moeder hadden vermoord. Men leydde haer op een Houten Kruys. Daer nae verbrackmen al haere Leeden met een Ysere Koe-voet. Dit was seer vreeslijck t'aenschouwen.

Drie Maenden hier nae gingh ick met 't Schip America nae Amboi-

na; + derwaerts ick, had mijne sieckte sulcks niet verhinderd, moest gevaeren hebben met 't Schip de Vogel Phoenix. 'k Was niet weynigh verblijd, dat ick my eens van dit ongesonde Gewest ontslagen sou sien; wijl ick daer soo veel ellende uytgestaen had. Iae mijn gantsche ligchaem was van de Bandasche boose plaegh sodanigh aengetast en gequeld geworden, dat ick de teeckenen daer van noch tot op deesen dagh toe moet dragen. Met een goede Wind voeren wy af, en quaemen binnen vier daegen op de Reede voor Amboina: Daer wy ons Schip daedlijck beloeden met Kruydnagelen. 'k Begaf my aen Land, om aght te neemen, wat voor een gelegenheyd het met deese Nagelen moght hebben. Geraeckte ook met een daer leggende Sergeant in goede kennis en vriendschap: Van wien ick bequam de seven Flesschen Nagel-oly; doch weynigh tot mijn voordeel, gelijck hier boven gehoord is. Hy was my seer behulplijck, om grondigh t'ervaeren alles wat de Nagelen betreft. 't Geen ik daer van weet, sal ick mijne Leesers meë-deelen.

De Bomen, + aen welcke de Nagelen wassen, sijn bynae de Lauwerbomen gelijck. De Bloessem is in 't eerst wit; daer nae groen; ten laetsten rood; waer uyt naederhand de Nagelen voortkomen. Soo langh deese Bloessem groen is, geeftse van sigh den aengenaemsten reuck, die oyt ergens magh geroocken werden.

Seer dight wassense by malkander, + en in grote meenighten. Wanneerse haere behoorlijcke rijpheyd hebben bekomen, soo werdense afgepluckt; daer nae gedrooghd. Dan is haere reghte verwe doncker-geel: En op datse swarter moghten werden, beroocktmense ten laetsten.

De Nagelen, + welckemen aen de Bomen laet, om datse noch niet regt-tijdigh sijn, blijven'er aen tot op 't toekomende Iaer. Deese werden genoemd Moeder-Nagelen.

Op de Velden, + daer diergelijcke Bomen staen, wast noch Gras, noch eenige andere groente. Want al de voghtigheyd der Aerde treckense nae sigh. Gelijck dan ook de Nagelen selfs van sulck een heeten Aert zijn, datse, wanneermen haer in Indien schoon maeckt, en van 't Stof afsonderd; dan in de Kamer, in welckese leggen, een Tob met Water steid, binnen drie daegen tijds al 't selve nae haer suygen, schoon de Tob taemlijck wijd van haer afstaet; gelijck ick selfs dickmael gesien heb. Door even deese stercke en seer hitsige Nagel-reuck is een Iongen op een ander Schip, met Nagelen bevraght, verstickt, soo datmen hem dood vond.

't Geen de Portugeezen de naem van Baston, wy die van Rompen geven, + zijn de Steelen, met welcke de Nagelen aen de Bomen hangen. Met deselve werdense afgepluckt, en versaemeld.

Nae dit gegevene beright aen onsen Leeser moeten wy weer t'seyl gaen, + en dit Nagel-Eyland verlaten. Want als ons Schip sijne volle Laedingh had, voeren wy reght nae Batavia toe. Quaemen oock, nae veerthien daegen tijds, geluckigh op d'Ancker-plaets aen. Terstond wierd ons Schip ontlaeden, en al de Nagelen deedmen in een ander

Schip, genoemd West-Friesland; 't welck daer meë nae Holland sou seylen.

Hier kreegh ick weer orde, om te gaen op 't Schip Oud-Europa; waer mee ick van de Caep nae Indien was gevaeren. + Ick begaf my op 't selve, en soo nae't Eyland Onrust; want vermits het vry beschaedighd was, soo moest het sigh daer laeten verbeeteren. Dit Eyland leght vier uyren van Batavia. Is, wegens de seer goede aenvaert, en bequaeme Ancker-plaets, seer dienstigh, om daer de gebrecklijcke Scheepen weer in goeden staet te doen brengen. 't Werd met reght Onrust geheeten; en de naem koomd met de daed over een. + Want de daer leggende Timmerlieden, Smeeden, en diergelijcke Handwerckslieden, konnen noch dagh noch naght rust genieten; eensdeels wegens 't vlacke Land deeses Eylands, en de nu hoge, dan laege Zee, welcke yeder twee uyren af en opvloeyd: Oock yeder Maend met de nieuwe en volle Maen seer hoogh en snel oploopt, doch d'eenemael hoger als d'andere; waer uyt seer groote schaede sou konnen ontstaen, indien niet dagh en naght bysonder-goede opsight wierd gehouden: Andersdeels wegens de meenighvuldige arbeyd, welcke deese Lieden op den hals leght.

Behalven my had dit Schip noch twee Meesters in. Wy moesten hier blijven, tot dat het ten vollen gecalafaterd was. Wy dienden ons volck op 't Land daeghlijcks met goede Medicamenten. + Maer als een Vierdach quaem, begaven wy ons tot de Schildpadden-vanghst, welcke Dieren hier in meenighten gevonden werden. Wanneer 't heet we'er is, en de Son helder schijnd, soo komense uyt 't Water op, en leggen sigh aen den Oever. Alsse dus in haere beste rust waeren, quaemen wy met een grote geswindheyd op haer af, voorsien met Stocken en sterke Ysers. Sloegen dan onder haer, en stietense, tot datse op haeren rugg' quaemen te leggen. Dan kondense niet meer voortkruypen. Doe maeckten wy 't voorts gantsch met haer uyt. + Leyden 't vleesch in eenige Tonnekens op Potten, met Sout en Edick versorghd, en aten'er daeglijcks van, wijl 't een seer goede smaeck heeft; doch d'eene Schildpad is beeter dan d'andere. De grootste onder de geene, welcke wy vingen, konden twee, jae bynae drie Mannen, niet omvatten. Over de Schael had wel een swaer-gelaedene Waegen konnen gaen, sonder vrees datse gebroken sou hebben.

Daerenboven vindmen hier ook veele Hayen, of Menschen-vreeters; die dickmael de Menschen een swaer ongeluck veroorsaecken: + Gelijck dan ook een diergelijck treur-geval sigh toedroegh, terwijl ick op dit Eyland was, met een Chinees, die eenigh Yser in 't water soght, doch van een Hay betrapt wierd. 't Breeder beright van deese saeck heb ick gegeven in 't Tweede Hoofd-stuck. Vermits ick nu veele dingen van deese Visschen had horen vertellen, soo kreegh ick lust, om der selver vanghst eens by te wonen; want by dit Eyland werdense met hopen bekomen. Hier ontrent gaetmen dus te werck. + Wy naemen langh Touw. Maeckten'er een Haeck aen vast. Heghteden aen den selven de Lever van een andere Visch, en wierpen dit alles in Zee uyt. Als'er nu

een Hay by quam, slockte hy de Lever, en te gelijck de Haeck, seer begeerigh in sijn Lijf. Dus moest hy sigh gevangen geven. Van deese Visch werd niets met allen genuttighd, als alleen de Staert; die echter van geen leckere smaeck is. + Werd oock enckelijck van de Matrosen gegeeten op langhduerige reysen, by gebreck van andere Visch. Doch de Lever is dienstigh in de Genees-konst, tot verscheydene Gebreecken.

Als nu ons Schip nae de tijd van drie Weecken gantsch verbeeterd was, gingen wy weer nae onse Ancker-plaets voor Batavia. + Hier vonden wy een Schip, 't welck noch al sijn' Anckers niet had uytgeworpen; komende uyt 't Vaderland (Holland). Soo haest ick dit had vernomen, maeckte ick my in een Chineesche Prauw; voer'er nae toe, en vraeghde, of'er niet eenige mijner Landslieden op moghten sijn: Straks vertoonde sigh eenen, genoemd Johan Sebastiaen Luz, geboortigh van Gelbingen in Wurtembergerland: Hy was een Barbier van sijn Handwerk, doch diende voor sleght Soldaet. Echter wierd hy stracks hier nae te Batavia door onsen Heer Opper-Chirurgijn voor Meester aengenomen. Van dien tijd af aen righteden wy een vertrouwde vriendschap onder malkander op. + Korts hier nae overquam hem een groot ongeluck; vermits hy met een Kogel wierd geschoten in de reghter-kinneback, door de Neus heenen, ter lincker-kinneback weer uyt. 'k Weet niet, waer heenen hy naederhand is gecommandeert geworden. Deesen Wurtemberger, gelijck ook andere, met 't selve Schip uyt Europa gekomen, verhaelden ons, dat de Francoisen de Stad Straetsburgh hadden ingenomen; waer over wy ons niet weynigh verwonderden.

Ondertusschen was ons Schip op nieuws weer voorsien van allerley behoeften; en geordonneert, nae Ceylon te gaen. + Vermits deese Reys my seer wel behaeghde, soo begeerde ick op geen ander Schip, als even dit; derhalven ick my oock terstond daer in begaf. De Seylen wierden opgetrocken. Wy voeren van Batavia af, en quaemen, met een gewenscht geluck, binnen vijf Weecken tijds, ter bestemder plaets aen. Van Batavia tot dit Eyland werd de wegh gereeckend over de 400. Mijlen. Colombo is de Hoofd-stad der Hollanders op Ceylon. + De Haven is soo treflijck en bequaem, dat de Scheepen hier eenige Iaeren langh nae wensch konnen leggen; oock altijd met de Zee-wind in, met de Landwind onverhinderd konnen uytlopen. Alleen sijn'er eenige verborgene gevaerlijcke Klippen. Waerom dan oock, wanneer hier vreemde Scheepen aenkomen, en d'eerstemael inlopen willen, deselve drie schoten moeten doen. Maer die'er alreeds te voren sijn geweest, alleen eene schoot: Waer op haer terstond geantwoord werd. Voorts blijvense stil leggen, tot dat een Stierman (die met sijne Matrosen op een hoge Klip, twee Mijlen van de Stad af in Zee gelegen, geduerigh Waght houd; oock, wanneer hy een Schip verneemd, op eene hier opgereghtede Mast een Vlagh laet afwayen, ten teecken, dat de grote Scheepen niet verder naerderen moeten), haer te gemoet vaert, en haer de reghte wegh wijsd. Insonderheyd valt het hier seer beswaerlijck,

by Naght in te loopen, wijl dan 't gevaer grooter, jae seer groot is.

By de Haven leght een Fort, of Kasteel, genoemd 't Swarte. + 't Is aldereerst van de Portugeezen gebouwd geworden, doch onder een geheel andere voorwendingh; vermitsse den Koningh van Candi wijs maeckten, datse hier een Speelhuys wilden opreghten. 't Grof Geschut, in grote Vaten gedaen, braghtense derwaerts aen Land; en hebben dus de gemelde Vorst bedrogen.

't Geen ick hier sou melden van dit Eyland Ceylon; Landen, Steeden, Inwoners, Seeden, en andere dingen, is alreeds van andere, en insonderheyd van Robert Knox, + wijdlopigh beschreven. [Welck aenmercklijck Werck wy onlanghs geleeden oock in onse Tael overgebraght, en de Nederlanders bekend gemaeckt hebben.]

Terwijl ons Schip beesigh was, om verscheydene kostlijcke Waeren, en daer onder oock Caneel, in te laeden, + begaf ick my eenige malen nae Land toe; daer ick by een Vry Man dickmael voor een geringh geld een seer goede Maeltijd deed; 't welck my diende tot een seer aengenaeme en gantsch vergenoegende verquickingh.

Vermits hier de Paerle-vanghst seer sterck gedreven werd, soo tragte ick dickmael, eenige der selve van d'Inwoners te ruylen. Oock bemoeyde ick my, om t'ondersoecken, op wat voor een wijs de Caneel hier wast. + De Bomen, soo veel ick hier gesien heb, sijn soo groot ontrent, als d'Olijf-bomen; in 't gemeen echter wat kleyner. De blaederen sijn die van de Laurier bynae gelijck; doch wat smaller. De Bloemen sijn wit. De Vrught is soo groot, als de swarte Portugeezsche Olijven, van welcke men d'Olijf-oly bereyd. De Boom, of Stam, heeft twee Schorssen; de buytenste, en de binnenste. Deese laetste is de Caneel. Sy werd in vierkante stucken afgesneeden; daer nae geleght om te drogen. Is in 't eerst aschverwigh. Wanneerse droogh werd, roldse sigh selfs t'saemen; en bekoomd een roodaghtige verwe, gelijck deselve in Europa werd gebracht. Dit werd veroorsaeckt door de hitte der Son.

De Bomen, + welcke men op de gedaghte wijs de bast heeft afgenomen, laetmen soo staen. Nae drie Iaeren heeftse weer een nieuwe Bast bekomen, gelijck de vorige was. In grote meenighten, en sonder Plantingh, wassense in de Bosschen. Iae, soo dight staense by en in malkander, datse voor haer selven alleen bynae een groot Bosch maecken.

Dus heb ick mijnen Leeser voorgedraegen de vier Edelste Specery-vrughten, + doch die nergens gevonden werden, als in Oost-Indien; ten sy mense van daer uyt voere; te weeten, de Nagelen uyt Amboina: De Muscaet-noten en Muscaten-bloem, of Foely, uyt Banda en de Moluckische Eylanden: De Peper uyt Bantam, en de naestgeleegene West-Kusten: De Caneel uyt Ceylon, gelijck wy gehoord hebben.

Daer is noch wel Malabaersche Caneel, + of de soo genoemde Canella de Matto; doch 't is geen reghte Caneel. Werd oock op levens-straf

verboden, deselve van daer nae andere Landen te brengen. Even alsoo is 't gelegen met de Peper, welcke van de West-Kusten of Eylanden koomd; met de Nagelen, Muscaet-noten, Foely, Saffraen, en meer andere diergelijcke Speceryen.

'k Sal hier van noch maer een eenigh voorbeeld bybrengen. De Wortel Borroboue, + welcke op 't Eyland Java in grote meenighten wast, werd van d'Inwoners doorgaens tot alle spijsen gebruyckt in plaets van Saffraen. Is oock soo goed in verwe, kraght, en nuttigingh, als de beste Orientaelsche Saffraen sijn kan. De genoemde Wortel werd van malkander gesneeden, en gedrooghd. In gestalte vergelijcktse sigh bynae met de Gingebar. Doch 't sou de soodaenige 't leven kosten, welcke sigh souden onderwinden, deselve heymlijck nae Holland te doen vervoeren.

Van de Paerlevanghst is hier boven met een woord gewagh gemaekt. + Hoe 't daer ontrent toegaet, sal ick den Leeser kortlijck voordraegen; gelijck ick 't by Ceylon met eygener oogen gesien heb. De Compagnie heeft eenige honderd, jae wel duysend Duyckers, of Parel-Visschers, welke al t'saemen in seeckere Benden sijn verdeeld, en onder een Hoofdman staen. De gedaghte Duyckers sijn naeckt. Hebben een Korf aen haer ligchaem hangen. Binden voor de mond een breede Wortel, welcke bynae 't gantsche aengesight bedeckt. S'is gelijck een Spons, doch Olyaghtigh; waer doorse in een lange tijd geen Water intreckt. Dit veroorsaeckt, dat oock de Duyckers, door middel deeser Wortel, een geruyme tijd adem konnen scheppen, nae datse neergedoocken zijn. Echter sijn'er oock eenige Parel-Visschers, die sonder deese Wortel een lange wijl onder water konnen blijven.

Deese Duyckers schieten, + te gelijck met haere Korf, seer geswind nae beneeden. Vullen die in allerhaest met Parel-Oesters. Brengen deselve met haer nae boven, en schuddense uyt in 't Schipje, hier toe geordonneert. De daer in sijnde personen voerense terstond nae Land, en leggense in de Son, op datse uytdrogen. Dan doen d'Oesters, wegens de grote hitte, sigh op; en stracks werdmen de daer in sijnde Paerlen gewaer.

Als deese Visschery ge-eyndighd is, + versaemelen sigh al de Duyckers by een, nevens haeren Hoofdman, de Soldaten, Meedehelpers, en Hoeders. Met hopen raepense de Paerlen by een. Leverense oock, onder goed opsight, en sonder eenigh bedrogh, aen de Compagnie: Welke haer daer tegens uytdeeld haere Maend-gelden, nevens Leef-toght, als Rijs, Visch, Oly, en diergelijcke Eetwaeren. Eenige onder deese hebben een grote besoldingh.

Deese Visschery neemd noyt sijn eynd sonder ongelucken. + Niet alleen versmoren een groot deel der Duyckers onder 't Water; maer oock veele der selve werden door de Visschen verslonden. Waer door, nae 't afgedaene werck, een groot geklagh en gehuyl ontstaet onder de Vrouwen en Kinderen, welcke haere Mannen en Vaders hebben verloren. Evenwel laeten d'overgeblevene sigh al weer hier toe gebruycken; eensdeels,

wijlse geen andere middelen hebben, om haer selven te geneeren; andersdeels oock, om datse van de Hollanderen taemlijck hard hier toe gedwongen werden. Maer aldermeest dringhd de gierigheyd en geldhonger haer hier toe; welcke in haer te weegh brenghd, datse geene gevaeren yets aghten.

Somtijds vindmen inde Mosselen, of Oesters, + veele, somtijds daer tegens weynige Paerlen. 'k Heb gesien, dat al veeltijds een eenige Oester drie-honderd of noch meer Parelkens in sigh beslooten had.

D'Oesters, + welcke de beste Paerlen in sigh hebben, sijn schoon-wit en glad. Wanneermen deese Paerlen een schoone verwe wil geven, soo neemdmen Rijs. Deselve stootmen met Sout kleyn; en met dit stof wrijfdmen de Paerlen wel hard. Hier van werdense soo helder als Krijstal. Behouden oock deese verwe; en werden soo nae Europa gevoerd.

Noch is'er een slagh van Oesteren op 't Eyland Ceylon, van d'Índianen genoemd Changa; + soo veel als Paerle-moeder. Deese weetense seer cierlijck te bereyden; treflijck schoon en suyver te maecken, om daer uyt te drincken. Gewislijck maghmen dit Paerlemoer, insonderheyd wanneer 't uyt China, Bengala, Ormus, Gammaron, &c., koomd, voor een reght en aengenaem Cieraed houden. Eenige vergulden 't; en vercieren 't met lustige Figueren, of Loof-wercken, gelijck men sien kan aen de geene, welcke somtijds in Europa werden gebraght.

In Indien maecktmen oock, + voornaementlijck in Japan, uyt 't Paerlemoer veelerley seer behaeghlijcke dingen, als Tafels, Schrijf-tuygen, Thresoren, Dobbelsteenen tot de Berd-speelen. Iae Paerlemoer en Schildpadden-schalen sijn door gantsch Indien soo gemeen, dat bynae al de Wijven eenige daer van gemaeckte stucken in haere Huysen hebben.

'k Heb noch yets van de Paerle-visschery te seggen; + soo als ick deselve op noch een andere wijs heb gesien, in een Rivier, welcke tusschen de dertigh en veertigh Vademen diep was. Men leyde twee Scheepen nevens malkander. Daer over maecktemen een Gestel, waer aen een groote Klock hingh; en daer onder een Man gemacklijck op een Dwars-hout kon sitten. Deese Klock en de Man wierden door een Haspel benedenwaerts gelaeten. Doch hy had een Touw by sigh, boven aen een kleyn Klockje vast gebonden. Als nu de lught in de Klock sigh allenxen begon te verliesen, gaf hy met sijn Touw een Teecken, om hem op te haspelen. Daer nae wierd hy aen een andere plaets weer neergelaeten. Dus veel van de Parel-visschery.

Als ick nu een tijd langh op 't Land was geweest, begaf ik my weer nae mijn Schip. + Doe gingh mijnen Kameraed en Meede-meester desgelijcks nae Land, en ondertusschen nam ick de Patienten waer; tot dat hy my eens door de Bootsgesellen een kleyn Briefje toesond; waer in hy my berightede, dat de Gouverneur sijnen Elephant sou lae-

ten speelen. Indien ick nu lust had, om sulcks t'aenschouwen, soo sou ick traghten, my derwaerts te begeven. Terstond daght ick, hoe ick best weer aen Land sou mogen komen. Ick voorsagh de gedaghte Patienten ten besten my mogelijck was, en gaf haer Plaesteren, op datse haer selven daer meë tegens den avond verbinden konden. Dus gingh ick nae Land toe; en sagh den Elephant seer seldsaeme Konsten bedrijven, waer over ick my hooghlijck verwonderde. De meeste der selve heb ick alreeds hier boven voorgedraegen.

Ondertusschen liepen onse Verrightingen op Ceylon ten eynde. + Derhalven sijn wy, als wy ontrent vijf weecken tijds hier gelegen hadden, gesaementlijck weer t'scheep gegaen. Liepen, onder 't Geleyde des Almaghtigen, met een geluckige Wind uyt de Haven, en quaemen voorspoedigh nae drie weecken by Batavia aen.

Maer hier keerde sigh 't blad om; + en wy geraeckten in 't aldergrootste levens-gevaer. Wij hadden d'Anckers noch niet ten vollen uytgeworpen, wanneer onse Bottellier, op bevel des Schippers, aen yeder van 't Scheepsvolck een dronckje Arack sou geven. Terwijl hy beesigh was, met deselve uyt een Vat te pompen, viel by ongeluck eenigh brandend snuytsel van sijne Kaers door 't Spon-gat in d'Arack, of Indiaensche Brandewijn; die, wanneerse aengaet, veel heviger brand, als de beste Europaeische. Deese dan geraeckte hier door in volle vlam. Wy stelden wel onse uyterste vlijt in 't werck, om dit vyer te blusschen, doch te vergeefs. Want 't selve nam sodaenigh d'overhand, dat het boven in de gepeckte Touwen vloogh; waer door 't geheele Schip binnen weynigh tijds in vollen brand stond. + Daer was nu voor ons geen ander middel t'onser reddingh over, als dat wy ten spoedighsten ons begaven in eenige Boots, welcke ons toegesonden wierden van d'andere Scheepen, die hier rondom op Ancker laegen. Dus behielden wy wel ons leven; doch hadden soo veel tijd niet, dat wy onse Kisten en Slaeptuygen konden meë-neemen. Noch veel minder konmen yets van de Goederen der Compagnie bergen; onaengesien ons Schip meest bevraght was met Caneel en Caneel-oly. Want nauwlijcks hadden wy 't selve verlaeten, of 't vyer quam aghter in de Kruyd-kamer, daer eenige Tonnen Buskruyd laegen. Terstond vloogh het hemel-hoogh in de lught op, in meenighten van Spaenderen; sulcker wijs, dat eenige Stucken Canon tot op 't vierdedeel eener uyr weghs van daer neergeworpen wierden. Dus is 't gedaghte heerlijcke Schip, nae een behoudene reys alreeds in de Haven gekomen, met al de daer in sijnde kostlijcke Waeren gantschlijck te niet gegaen; evenwel, de Heere sy geloofd, sonder verlies van eenigh Mensch. De Bottellier geraeckte in handen des Fiscaels. Buyten twijffel heeft hy eenige Iaeren langh de Compagnie voor niet moeten dienen.

Hier nae kreegh ick orde, om my te begeven op 't Punt of Bolwerck Hollandia, by de nieuwe Poort. + Hier moest ick weer staen onder een Opper-meester. Doch hy was een goed Man, soo dat ick seer wel met hem over een kon komen. Sijne Geboorte-Stad was Dantzick. Sij-

nen naem Daniel Fischer (Visscher). Had een Dochter uyt de Kastizen ten Vrouw genomen.

Kastizen werden genoemd de geene, + welcke sijn voortgekomen van een Hollandsche Vader en Indiaensche Moeder. Wanneer deese Kastizen sigh weer aen een Europaeer verhouwlijcken, en Kinderen krijgen, soo werden deselve geheeten Mastizen, en mogen sigh in de Kleederen schicken na de Hollandsche draght. Van sulck een slagh vindmen veele duysenden in Batavia, soo binnen als buyten de Stad.

Wanneer een Europaeer sigh met een Indiaensche Vrouwspersoon in beloften van Houwlijck wil inlaeten, + soo moetense voor de volvoeringh beyde, met de Houwlijcks-voorwaerden, op 't alderrightighste door een Notaris of Procureur geschreven en bekraghtight, nevens haere Vrienden sigh op 't Raedhuys laeten vinden ter bestemder uyr, en vergunningh des Houwlijcks versoecken. Sulcke Notarissen en Procureurs sijn'er een groote meenighte in Batavia. Men gebruycktse, gelijck alreeds gehoord is, seer veel in Echts-saecken; insonderheyd by persoonen van groot vermogen. De Goederen der Verloofde brengense door Memorialen aen den Heer Generael of Raed van Indien; + doch als de middelen weynigh te bedieden hebben, en van geen sonderlinge aenmerckingh sijn, sleghts aen den Stads-raed, of desselven Praesident. Als nu de verloofde toelaetingh heben bekomen, begevense sigh op 't Raedhuys, gelijck alreeds gemeld is, en houden dan nae veerthien daegen haere Bruyloft.

Somtijds, + als 't mijne Verrightingen my toelieten, begaf ick my by een Vry-Man, van sijn Handwerck een Backer. Onse kennis wierd van dagh tot dagh veranderd in grooter vriendschap. Hier door wierd deese persoon bewogen, my aen te raeden, dat ick ten Houwlijck sou neemen een oude Mastizin, die ten Man gehad had een Europaeisch Corperael, doch die niet meer in dienst der Compagnie was geweest. Hy was overleeden, sonder Kinderen nae te laeten. Sy had haer selven vastlijck besloten, haere Goederen niemand te gunnen, als eenen jongen Europaeer, die haer tot sijn echte Vrouw sou willen aenvaerden. 'k Moet bekennen, dat ick mijnen Vriend de koop wel haest had toegeslaegen; vermits my de mond niet weynigh waterde nae haeren grooten Rijckdom. + Want sy had aen geld over de 40000. guldens, en van noch meer als dertigh Slaven. Doch als ick dit over-schoone Beeld had gesien, eenen bynae honderd-jaerigen Aep gelijck sijnde, soo vergingh my de lust, en gantsch schielijck veranderden mijne sinnen. Te meer noch, als ick overdaght, dat ick my hier door sou verbinden, al de tijd mijns levens in Indien te moeten blijven.

Selfs was ick niet geneegen, my langh in Batavia op te houden; + maer traghtede, door eenige Ducatons aen den Opper-Chirurgijn te vereeren, de saeck daer toe te brengen, dat ick nae Japon moght gesonden werden. 't Liep oock niet lang aen, dat mijnen wensch vervuld wierd. Ick kreegh bevel, my gereed te houden; nae drie daegen voor hem te verschijnen, en dan my op 't Schip Asia te begeven; 't welck

binnen veerthien daegen nae 't Eyland Formosa, van daer nae Japon sou vertrecken.

Als ick my nu ten besten had voorsien van alles wat tot soo een langhduerige Reys nodigh was, + gingen wy in Gods naem op S. Stephani dagh in de Christweeck onder Seyl, tegens d'alreeds-aenkomende nagt, met een gewenschte Zuyden Wind; soo dat wy den volgenden dagh 't Eyland Java al over de drie Mijlen aghter ons hadden leggen, en 't kleyne Eyland Carouang voorby seylden.

Wederom den volgenden dagh saegen wy 't heerlijck Eyland en de grote Kust van Borneo. + Lieten deselve ter reghter; d'Eylanden Temaho, Tumbolan en Ananibo ter linckerhand leggen; en voeren met een goede Wind geluckigh tusschen deselve door; soo dat wy ten vollen in de Paragoyische Zee quaemen. Ter lincker sijde lieten wy leggen 't Vaste Land China, en seylden reght toe reght aen op 't Eyland Formosa.

Eer wy noch 't selve bereyckten, + hadden wy eenige daegen nae malkander verschricklijck-groote Stormwinden. Vermits nu deese Reys d'aldergevaerlijckste in geheel Oost-Indien is, wijlmen daeghlijcks tusschen de Klippen door moet vaeren, soo bevonden wy ons niet sonder vrees; en baeden God geduerigh om een voorspoedige Wind; op dat wy, door middel der selve, onsen aengevangenen Toght geluckigh moghten volbrengen. Ondertusschen wierd de Storm geduerigh grooter, en hield seer langh aen; + soo dat wy daer door verloren onse groote Fock en Strengh, nevens eene der Zeylen. Deese wierden met sulck een vervaerlijck gekraeck en geraes over boord gesmeeten, dat wy niet anders daghten, als dat ons Schip yeder oogenblick nae den afgrond sou sincken. Waerom dan oock de Schipper sigh met de Stierlieden beried, ofmen niet sou aenlopen nae 't Eyland Manilha, 't welck ter reghterhand van ons lagh, en alreeds in ons gesight was; op datmen deeserwijs ten minsten de personen en Goederen moght redden.

Eyndlijck wierd besloten, + datmen derwaerts sou vaeren, alleen met ons Besaen-seyl. Doch vermits de naght ons overviel, soo konden wy'er niet aenkomen, gelijck wy wel gewilt hadden; maer moesten in noch veel grooter bekommeringh als voorheenen, op en tusschen de woedende Golven swerven. Hier door vergingh my al vry seer de vorige lust tot de Vaert nae Japon. Doch vermits ick my altijd op't yverigste beval in de hoede des Almaghtigen Gods, soo vertroostede my sulks niet weynigh in 't midden der Zee-woede; sulcker wijs, dat ick my voor dood en ondergangh weynigh ontsettede; maer met een onverbaesd gemoed mijns levens-eynd verwaghtede.

Onderwijl storteden de raesende Zee-baeren, + als ten Hemel opgereesen, dickmael op ons Schip neer; waer door wy gewislijck niet droogh bleven. Echter was noch de Kiel onder dight; soo dat wy ons volck niet veel, door haer te laeten Pompen, behoefden af te matten. Oock vatteden onse Stierlieden noch hoop, datse 'sanderen daeghs 't Land souden konnen bereycken.

Als nu deese reght-vreeslijcke naght ten laetsten allenxen voorby geloopen, + en 't Son-light doorgebroocken was, saegen wy 't Eyland Manilha niet meer als twee Mijlen van ons afleggen. Liepen derhalven, met een noch seer stercke Stormwind, soo goed als wy konden, de Golf der Stad Manilha in; en danckten van gantscher herten den Alderhooghsten voor deese sijne soo genaedige reddingh.

Hier verbeeterden wy ons Schip nae alle vermoogen. + Voorsaegen 't met een nieuwe Mast; en maeckten gereedschap, om onse Reys in Gods naem weer voort te setten. Binnen aght daegen tijds waeren wy weer onder Seyl; en voeren by vroege Morgenstond, met een goede Wind, uyt de Zee-haven; soo dat wy de volgende dagh de vaste Kust van China ter linckerhand lieten leggen; en wederom 'sanderendaeghs 't Eyland Formosa in 't gesight hadden; waer op wy aenvoeren met een seer bequaeme Wind, en geluckigh ons Ancker uytwierpen voor de Vestingh Zeelandia.

Onse Schipper voer terstond in een Boot nae Land; + en bestelde hier 't geen hem belast was, met sulck een vlijt, dat hy binnen veerthien dagen tijds alles had verright.

Ondertusschen begaf ick my uyt 't Schip oock eens nae Land toe, + en besagh 't selve in een halve dagh tijds tot mijn genoegen. Doch sal daer van hier geen meldingh doen; wijl in verscheydene Boecken genoegh daer van gesproocken is; oock seer duydlijck in des Heeren Marcklins Japonische Reise-beschreibungh: Die dan oock verhaeld, op wat voor een wijs de Chineesen 't selve bekomen; daer nae de Hollanders de Chineesen dit Gewest weer afgenomen hebben.

Wy gingen, + gelijck alreeds geseght is, nae veerthien daegen weer onder Zeyl; en liepen drie daegen langh met een goede Wind langhs de vaste Kust van China, welcke wy ter linckerhand lieten leggen. Wierpen daer op onse Anckers uyt voor Cucheu; en hielden daer twee daegen langh stil. Doch vermits onse verrightingen niet vereyschten, dat wy hier behoefden te vertoeven, soo setteden wy in Gods naem onse Cours verder voort; en begaven ons taemlijck-wijd van 't Land af; soo dat wy 'sanderen daeghs ter linckerhand de Chanquoische Eylanden voorby seylden; tusschen 't Eyland de Fuego en andere door voeren; ook nae weynige daegen met ons seer qualijck gesteld Schip geluckigh, doch met twintigh Siecken, en nae dat veerthien andere gestorven waeren, + voor de Stad Nangato aenquamen; waer voor wy wederom de goedertierne God ernstigh danckten; die ons soo genaedigh had behoed op deese seer gevaerlijcke Reys.

Vermits wy op ons Schip geenen Domine (gelijck de Hollanders hem noemen) of Voorleeser hadden, om yeder morgen en avond 't Gebed te verrighten; oock elcke Sondagh en Donderdagh een Predicatie te leesen, soo was sulcks, tot dat wy 't Ancker uytwierpen, gedaen door onsen Boeckhouder. + Maer doe wierd 't Boeck, en alle andere, wegh gedaen in d'aldergeheymste plaets van 't Schip, op datse niet in de handen der Japonners moghten geraecken. Want indiense by ons eenigh

Christlijck Gesangh of Gebed-boeck hadden gevonden, soo souden wy alle in levens-gevaer sijn gevallen; wijl deese Heydenen sulcks op geenerley wijs willen gedogen; oock niet, dat de Hollanners of andere Natien, een Predikant, Voorleeser, of Voorbidder, met haer derwaerts souden brengen. Derhalven, ofmen deselve schoon voor gantsch Oost-dien meë neemd, soo derfdmen 't echter op de Reys nae Japon niet wagen.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen


Over dit hoofdstuk/artikel

landen