Logo DBNL
Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686 (1694)

Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686

(1694)–Christoph Frick, Elias Hesse, Christophorus Schweitzer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

VII. Hoofd-stuck.

Javaensche beschimpingh der Hollanders. Hoe haer afgewend, en haer Hoflijck gemaeckt. Verdragh tusschen de Compagnie en de jonge Koningh van Bantam; waer by de Hollanders 't geheele Land bekomen. Hoe 't met den ouden Koningh is afgelopen. 't Koninghrijck Bantam, door deesen Oorlogh verwoest, steeckt 't Hoofd weer seer heerlijck op. Waeren van Bantam. Vrughten des Lands. Wilde Swijnen seer tam, en waerom. Seldsaem gebruyck ontrent Tijgers. Hoemen haer levendigh gevangen bekoomd. Onheyl, aengereght door twee los-gebroockene. Elephanten in Ceylon, Pegu en
Aracan. Bovenmaten wonderlijck bedrijf van den Elephant des Hollandschen Opper-koopmans. Seldsaeme Baliaer-Dans, der Baliaer-Hoeren op Bruyloften en Gasteryen. Uytmuntende schoonheyd en geestigheyd deeser Dansseressen. Waer van daen gehaeld; en sonderlingheyd. Hanen-geveghten. Bruyds-Morgengaef by de Javanen. Houwlijcks-Ceremonien. Gewoonten by haer Bruyloften. Geveght tusschen Buffels en Engelsche Doggen. Erbarmlijck ongeval by 't selve. Een ander. Beschrijvingh van Bantam. Amuck-speelers; en haere grouwlijcke bedrijven. De Schrijver doet voor hem een Huys bouwen, 't welck hem twee Rijcksdalers kost. Peper. Waer de beste. Peper-gewas. Niemand magh'er een graentje van voor hem neemen. Vertreck des Schrijvers van Bantam nae Batavia. Gevaer. Sijn vertreck van Batavia nae Banda. Ellendigh ongeluck.

IN 't eerst konden de Javanen de Hollanders seer qualijck dulden; + en seecker, niet sonder oorsaeck; vermitsse moesten sien, dat deese Vreemdelingen over haer heerschten, en haer van haere Goederen beroofden. Soo gantsch verbitterd waerense hier over, datse, waer oock een Hollander voorby haer gingh, de Neus toedruckten; jae oock wel hem bespouwden. Om dit boos gebruyck, deese snode schimp, haer af te wennen, bevalmen 'savonds, by de Woord-gevingh, wanneer eenige Javaen, 't sy Man of Vrouw, jongh of oud, sulcks sigh meer onderwond, datmen hem of haer een dappere Oorvijgh sou geven.

Seldsaem was 't te sien, hoe van doe af aen d'Oorbanden en Muylpeeren wierden uytgedeeld. + Ick voor my alleen gaf'er daeghlijcks meer als dertigh; soo dat eyndlijck deese schendlijcke gewoonte der Javanen t'eenemael te niet gingh, en een geheele andere op de baen quam. Want soo haestse nu een Hollander gewaer wierden, en van verr' saegen aenkomen, begroetedense hem met een goeden-dagh-wensch, en vriendlijck gelaet: Sloegen beyde de handen in een; hieldense opwaerts aen 't Voorhoofd; en seyden: Dobidis Sinior; soo veel als, goeden dagh; goeden morgen. Wanneerse sigh noch vriendlijcker wilden tonen, soo voeghdens'er by: Manna bigi Sinior; 't welck beteeckend: Waer heenen gaet de Heer? Dit was soo veel, als ofse yemand vraeghden, of hy haeren dienst van noden had. Op deese manier liet ick dickmael eenen met my gaen, om 't een of 't ander te draegen.

Geduerende deese tijd nam onsen Heer Admirael Tack sijn verblijf in 't geweesene Logis der Engelsche. + D'andere Packhuysen en de Voor-Posten aen de Zee wierden beset met genoeghsaem en 't beste volck, gelijck alreeds geseghd is. Bynae yeder dagh quam de jonge Koningh by den gedaghten Heer Admirael en Capitain; met wien hy in een vertrouwde

Vriendschap leefde. Ondertusschen wierd tusschen de Hollanders en hem een Verdragh opgereght; 't welck hier op uytliep: De gedaghte Koningh sou voortaen over sijn Land, Volck, Tollen, In en Uytvaerdten gantsch geen maght meer hebben. Alles sou staen onder de gehoorsaemheyd der Compagnie; doch deselve sou hem Maendlijck laeten toecomen een Inkoomst van eenige duysend guldens, op dat hy, geduerende de tijd sijns levens, daer op, als een Koningh, sijnen Staet moght voeren.

Desgelijcks gaf de Compagnie aen sijne twee jonge Princen oock een seeckere Inkoomst. + D'overige voornaeme Lands-heeren lietmen onverhinderd haere Goederen behouden, soo datse, gelijck te voren, konden handelen en wandelen. Evenwel sulckerwijs, dat oock de Compagnie hier de hand in heeft, en alles nae eygen gelieven magh bestellen, veranderen, vermeerderen, verminderen. 'k Heb my dickmael niet weynigh verwonderd, dat dit seer heerlijck Koninghrijck, waer van in de gantsche Weereld, des Koophandelshalven, soo veel te seggen is geweest, soo light, van tsederd 't Iaer 1582. tot 1685., aen de Hollandsche Oost-Indische Compagnie is overgegaen.

Buyten twijffel sullen veele begeerigh sijn nae een beright, hoe 't doch met den ouden Koningh is afgelopen, + nae de volkomene onderwerpingh der Javanen aen de Nederlanders. 'k Sal 't haer derhalven geerne meë-deelen. Als hy over de twee Iaeren langh op den Blauwen Peper-bergh had rondom gedwaeld, en sigh verlaeten sagh van meest al de sijne, soo nam hy eyndlijck oock een besluyt, van sigh onder de gehoorsaemheyd der Compagnie te begeven. Sond daer op eenige sijner Bediende aen den Heer Capitain Tack, om Pardon te versoecken; 't welck hy oock bequam. Eenige daegen daer nae verscheen hy met sijne noch by hem geblevene Dienaeren te Bantam; daermen hem in seecker Huys met een stercke Waght bewaerde, tot dat d'orde ontrent hem van den Generael op Batavia hier aengekomen sou zijn. Welcke oock niet langh vertoefde. Daer op sondmen hem derwaerts; van waer hy nae een seecker Eyland (gelijck ick van veele gehoord heb) is gevoerd, om daer sijn leven t'eyndigen.

Soo seer nu Bantam door den gemelden Oorlogh was verwoest geworden, + soo heerlijck heeft het sigh, nae de geluckigh beydersijds neergeleyde vyandlijckheden, uyt sijn' Asch weer voortgedaen. Door d'Inwoners, gelijck wy alreeds geseght hebben, wierd 't vervallene van dagh tot dagh weer opgebouwd. 't Land begind vervuld te werden van vreemde Kooplieden, tot groot voordeel der Hollanders. Alleenlijck gedooghdmen hier geen Engelsche, Francoisen, en Deenen. Deese wijstmen met haere Scheepen nae de Reede van Batavia; daerse voor geld alles konnen inkopen. Oock ruymdmen haer ter dier plaets, mits betaelende, eenige Huysen in; diese tot haere Koopmanschappen als Packhuysen mogen gebruycken.

De meeste Handel, welcke ick in Bantam heb sien drijven, + geschied met Peper, Salpeter, Sout, Gingebar, Cottoene Kleederen, en

dan noch een ander slagh der selve, gestickt met Goud en Silver; bynae over-een-komende met de Gewaeden der Comedianten. Voorts, kostlijck Lijnwaed, en gebloemde Stoffen, waer meë sigh d'Inwooners geneeren; nevens noch eenige andere dingen.

't Land rondom Bantam is ongemeen-lustigh. + Leverd oock allerley seer dienstige en heerlijcke levens-middelen. Men heeft hier insonderheyd een grote meenighte Hoenderen; welcker Eyeren goed-koop te bekomen zijn. Allerley welsmaeckende Visschen; Koeyen, Buffels, doch welcker Vet men niet gebruycken kan, vermits 't als Kaers-smeer is. + Veele Wilde Swijnen werden hier gevonden; en wijl de Javanen, uyt kraght haerer Wet, van deselve niet mogen eeten, derhalven haer oock niet traghten te vangen, soo sijnse soo tam, datse wel selfs tot aen onse Wercken quaemen. Dickmael heb ick'er drie of vier op eenen dagh doodgeschoten; en om seer weynigh geld verkoght. Maer insonderheyd vertonen sigh ontrent Bantam meenighten van Tijgers. + De Koningh onderhoud'er altijd eenige in sijn Pallays, Staets-halven. Als eene der selve Iongen bekoomd, soo werd al 't grof Geschut des Kasteels gelost: Daerenboven andere Vreughden-spelen aengesteld. Vermits ich dickmael de vanghst deeser Dieren heb bygewoond, soo wil ick'er oock eenige meldingh van doen.

Meer als duysend Javanen, by-een-gekomen, + begeven sigh nae de plaets, daermen eenige Tijgers gewaer is geworden; en omringen deselve ter wijdte van ontrent drie uyren. Allenxen komense naerder by een. Haere Nassingayen (Assagayen) houdense geveld voor haer; soo dat, indien'er een Tijger voorhanden is, hy van anghst niet weet, waerwaerts hy sal heenen vlieden. Soo langh als hem mogelijck is aerseld hy; tot dat hy eyndlijck sigh gedwongen vind te springen in eene der Val-Huysen, welcker sommige daer staen, ontrent honderd schreeden wijdte van malkander. Deese Huysen hebben voor aen een breeden ingangh, en werden binnenwaerts geduerigh enger. In deselve is een Val, waer op, in een bedeckt Huysje, eenige Javanen sitten; welcke, wanneer de Tijger tot 't aghterste is gekomen, deselve laeten neervallen. Dus is dit Dier gevangen. Dan laetense 't verhongeren. Doen 't seer stercke Touwen om den hals. Setten 't in een nauwer Huysje, en brengen 't op een Buffels-Karr tot den Koningh: Die dan de dus gevangene Tijgers door eenige daer toe bestemde Lieden van Spijs doet versorgen.

Men bekoomd wel van haer veele Iongen, welcke men opvoed, om haer tam te maecken: Doch 't geluckt niet altijd wel. Men magh deese Beesten niet vertrouwen. + Terwijl ick daer was, sijn'er twee, op welcke men sigh te veel verliet, los geraeckt. Deese liepen door de Stad, en verscheurden eenige personen: Tot dat eyndlijck de Javanen met een seer groot geschreeuw, en gewapend met haer Nassingayen, t'saemen liepen; d'eene Tijger vingen, d'andere om 't leven braghten. Op de verhaelde wijs bekoomdmen deese Dieren levendigh. Anders vanghdmense oock met eygentlijcke of toeslaende Vallen, waer in Aes geleght is,

doch dan sijnse dood. Somtijds schietmense wel, doch daer by is geen geringh gevaer.

Op een diergelijcke wijs vanghdmen oock d'Elephanten in Ceylon, Pegu en Aracan. + 't Geen sommige eenvoudige of bedrogene Lieden voorgeven, datmen eenige Bomen half-door-zaeghd: en wanneer een Elephant koomd, die, rust soeckende, daer tegens aen leund, + dat dan dit onbelompen-grote Dier met den Boom plots ter neer valt, en, wegens sijne swaerte, niet weer kan opstaen, is niet anders als een Fabel. Want dit Beest is met sijne Beenen, in 't opstaen en neerleggen, bynae geswinder als een Mensch. Dit blijckt oock daer uyt, wanneermen met Elephanten ten Oorlogh treckt, dat dan elck van haer drie of vier Soldaten op sijnen rugg' heeft: Welke gewislijk niet altijd een Ladder meë voeren, om daer op te klimmen. Men gewend deese Elephanten, van haer selven ter aerden te knielen, om haer te laeten opsitten. Daerenboven kanmense afrighten tot veelerley konst-bedrijven, geswindheden, en gelijck als vernuftige daeden.

Wijl ick op deese Stof ben geraeckt, moet ick den Leeser verhaelen een saeck, welcke hem buyten twijffel seer vreemd sal voorkomen. + 'k Heb een Elephant gesien, toebehorende den Hollandschen Opper-koopman: Die, als hy eenige tot hem komende Vreemdelingen een sonderlingh vermaeck veroorsaecken, en sigh met haer lustigh maecken wou, deesen sijnen Elephant voor hem liet brengen, nevens eenige personen, welcke met hem wisten om te gaen. In allerley konsten te bedrijven, toonde hy sigh verwonderlijck. 'k Wil deselve hier niet voordraegen, wijlmen diergelijcke genoegh by andere kan leesen. Maer alleen yets verhaelen, 't welck de verwonderingh te boven gaet.

Men braght deesen Elephant op een Brugg', die over een diep Water lagh. Hier gafmen hem een Brood in de mond. + Als nu eenen der gedaghte personen een teecken gaf, en sterck op een kopere Becken sloegh, viel dit swaere Beest, tot yeders verbaesdheyd, van de gemelde Brugg' ruggelingh over in 't Water; soo dat de Golven over hem heenen gingen. Oock bleef hy soo langh onder, dat hy sijn brood ten vollen had opgegeeten. 't Scheen gantsch onmogelijck, dat hy levendigh weer sou boven gekomen hebben; echter deed hy 't, nae dat alreeds een taemlijck-lange tijd verlopen was; tot de hooghste verwonderingh van al d'aenschouwers. Daer nae swom hy aen Land; begaf sigh nae sijnen Heer; en, nae betoonde Eerbiedigheyd, spoogh voor hem uyt 't gegeetene Brood, nevens een geheele Tob vol Water. Ick gae voorby sijn' andere konsten, welcke hy verrightede met buygen; sigh neerleggen, en weer opstaen. Hier uyt meen ick genoeghsaem te blijcken, dat een Elephant, of hy schoon moght komen te vallen, met kleyne moeyte weer op de been kan geraecken. Derhalven 't geen van de gedaghte Elephanten-vanghst werd geseght, een enckel verdightsel is.

Om de tijd te verdrijven, begaf ick my dickmael met eenige my bekende Javanen op haere Bruyloften en Gasteryen; daer ick verscheydene lustige, oock ten deelen reght seldsaeme dingen in aght nam; + insonder-

heyd by de Groote Heeren des Lands, welcke middelen hebben om d'onkosten te betalen. Onder meer andere dingen behaeghde my de soo genoemde Balliar-Dans bovenmaten wel; welcke wierd verright door sommige hier toe gekogte Babylonische Dansserinnen. Een eenige derselve koomd te kosten twee of drie-duysend guldens, wijl geen Natie in gantsch Indien tot sulck een Dans geschickter is, als even deese Balliar-Hoeren. Sy danssen, gemaskerd met allerley Mombackhuysen. In haere handen hebbense eenige aen Snoeren t'saemgereegene Klootjens van Ebbenhout; waer meë sy wonderlijck-behendigh de toonen der Musicanten weeten nae te klapperen. Oock singense op 't lieflijckste daer onder; en danssen tegens malkander, om malkander, en door malkander; doch altijd in sulck een aerdige gestalte, en met sulcke sonderlingh-behaeghlijcke gebeerden, datmen daer over als verruckt staet.

Gelijck nu deese Dansserinnen seer kleyn van Postuer sijn, + en met d'aldercierlijckste Seeden d'ogen wonderlijck verlustigen, soo heb ik oock noyt eenige schoner Vrouwspersonen gesien. Haere blanckheyd kan selfs de varschgevallene Sneeuw trotsen. Boven dien sijn haere Kleederen rijcklijck met Goud en Silver opgepronckt; haere Hoofden gesmuckt met de heerlijckste Orientaelsche Paerlen; waer door haer' aengenaeme gestalte noch mercklijck meer luyster ontfanghd: Soo datse sigh vertonen als Aerdsche Engelen. Sy werden alleen door de Groote Heeren en Koningen in Indien, met seer grote onkosten, gehaeld uyt seeckere Provintie, genoemd Babylon, gelegen over de veertigh Mijlen van Kleyn-Jerito. + 'k Heb'er oock eenige op Suratte en in Persien gesien, doe ick, voor Wond-Artz, met 't Schip Gelderland eenige weecken langh daer stil lagh, en wy, voor Peper en andere kostlijcke Speceryen, allerley Sijdene Waeren inloeden. Ick kon haer, tot op twee vingeren nae, met beyde mijne handen omspannen. Haere hooghte was van ontrent vier Spannen, onaengesien sy over de 30. Iaeren oud waeren.

't Vermaeck deeser Danssen werd somtijds verwisseld met een ander tijdverdrijf. + Eenige der Vrienden des Bruydegoms of Gastgevers laeten door haere Slaven haere Haenen haelen, en setten sigh dan by malkander neer. + Flucks gaet het op Weddingen, wiens Haen dien van den anderen sal overwinnen, om grote sommen gelds. Hier op heghtense de Hanen aghter aen de Sporen kleyne Yserkens, bynae als Lancetten. Hitsen haer aen; streelense; maeckense begeerigh ten strijd; spritsen haer water op 't hoofd; laeten haer dan lopen; en trecken haer tot eenige maelen toe weer te rugg'; tot datse eyndlijck aen malkander komen. Die nu van beyden eerst begind te bloeden, desselven Heer heeft 't Wedspel verloren, 't welck dickmael honderd Rijcksdalers beloopt. Nae den voleyndighden Kamp draegen de Slaven de Hanen weer nae Huys; op welcke sodaenigh werd gepast, als of 't Paerden van veele honderd guldens waerdy waeren.

Ick, voor mijn deel, kon in deese Hanen-geveghten geen vermaeck vinden. + Veel meer nam ick aght op d'andere Ceremonien deeser Javanen, welckese gebruycken by haere Bruyloften en andere Gasteryen; en liet

my gelegen sijn, om een nauwe kennis daer van te nemen. In mijnen tijd hield hier sijn Bruylofts-Feest de Soon van een voornaem Heer des Lands, dien ick voortijds van een verseeringh had geneesen. Gelijck hy rijck was, soo bequam hy oock ten Vrouw een rijcke Javaensche Iuffer. + De Vader gaf met haer ten Morgengaef 30. Mans, 40. Vrouwspersonen, en 20. jonge Maeghden, alle tot Slaven en Slavinnen; nevens 200000. Cujax, bedraegende nae onse Munt ontrent 16. Rijcksdalers; want 12000. Cujax doen soo veel als een Stuck van Aghten. Al dit Vrouwvolck magh de Bruydegom naederhand nae sijn welgevallen beslaepen; doch de Kinderen, die'er van komen, niet voor Slaven verkopen; want deselve behoren de wettige Vrouw, die'er meë handelen mag nae haer gelieven. Doch de Kinderen van de Slaven, de Bruyt mee gegeven, ten Houwlijcks-goed, magh hy, als Slaven, verkopen nae sijn welgevallen.

Wanneerse malkander ten Houwlijck hebben genomen, laetense geen van beyde sigh in ontrent twee Maenden tijds sien. + Eer de Bruyloft werd gehouden, proncken de naeste Vrienden haere Dienaeren en Slaven soo cierlijck op alsse konnen. In des Bruydegoms Huys strooydmen allerley Bloemen deeses Lands. Men maeckt sigh lustigh met schieten en andere oeffeningen. Tegens den avond brengdmen hem een schoon-opgepronckt Paerd, waer mee hy door de Stad rijd, tot dat de naght aenkoomd. Dan begeeft hy sigh nae sijne Verloofde; by welcke sigh ondertusschen vervoeghd hebben de Slaven, welckese hem ten Morgengaef toebrenghd; yeder met een Geschenck; waer onder oock 't Houwlijcks-goed is, op 't treflijckste vercierd.

Hier bereydmen dan voorts een heerlijcke Maeltijd, + waer by sigh oock Vader en Moeder laeten vinden, om met d'andere vrolijck te sijn. Als deese tijdkortingh een eynd heeft bekomen, voerdmen beyde de Verloofde nae eene met Voorhangen seer wel versorghde Plaets; daerse dan in volle vryheyd haere lust konnen boeten. Nae deese Byslaep werd de Bruyd niet lightlijck van eenigh Manspersoon meer gesien. Doch de Bruydegom maeckt sigh weer by de Bruylofts-gasten. Deese Gasteryen en Vreughdespeelen dueren gemeenlijck vier daegen langh. Al de daer tegenwoordige werden verlustighd door 't vertonen van Comedien, nae de Chineesche manier. Dus veel heb ick voor ditmael van deese Stof willen melden.

'k Heb oock in Bantam eens gesien een Geveght tusschen Buffels en Engelsche Honden; + 't welck my seer wel sou behaeghd hebben, indien'er niet een groot ongeluck by gegaen waere. Men liet twee wilde Buffels in een Hof, genoemd d'Engelsche Logie. Vijf Doggen hitstedemen tegens deselve aen. D'eene Buffel nam de voorste Hond op sijne Hoornen, en wierp hem taemlijck-hoogh in de lught. Ondertusschen greep een anderen Hond hem by 't Gemaght: 't Welck dit Beest soo raesend maeckte, dat hy toeschoot nae een kleyn van Ried gebouwd Huysje, waer op drie Swarten saeten, nevens twee Hollanders; naementlijck, des Admiraels Backer, en een Timmerman. De Buffel, in sijnen woedenden aen-

loop, wierp dit alles overhoop. + De Timmerman en eenen Javaen sijn 't gevaer geluckigh ontkomen. D'overige drie geraeckten seer erbarmlijck om 't leven, vermitsse een tijd langh onder de Buffels en Honden lagen. Niemand kon haer te hulp komen, voor datmen eyndlijck beyde de Buffels doodschoot; waer by twee Honden, en eenen Swart in de voet, oock gequetst wierden. De gedaghte personen waeren soo jammerlijck gewond en verscheurd, datmen haer sonder traenen niet kon aenschouwen. Oock sijnse in de volgende naght gestorven. Waerlijck wierd dit Schouwspel een seer ellendigh Treurspel. Daerenboven volghde 'sanderendaeghs in even den selven Hof noch een ander ongeluck.

Midden op deese Plaets stond een Mast opgeright, + van d'Engelsche uyt een Schip derwaerts gebraght, en hier geplant, op datse van boven af diep in Zee sien, en van verre d'aenkomende Scheepen ontdecken moghten. Een my seer wel bekend Matroos wou op deselve klimmen. Als hy bynae ten top was gekomen, brack een aengenagelde Lat onder hem wegh, waer door hy nae beneeden moest vallen; en, gelijckmen lightlijck vermoeden kan, door deesen val sijn leven soo onverwaght als beklaeghlijck verloor. Dit veroorsaeckte , dat onsen Heer Capitain Tack deese Mast terstond deed weghneemen; doch te gelijck een kleyner op 't Punt Speelwijck liet setten. Want vermits 't selve wat hoogh lagh, soo konmen van een minder hooghte, en buyten soo veel gevaer, wijd genoegh in Zee sien.

Terwijl ick eenige Maenden langh mijn beroep in 't Hospitael te Bantam verrightede, + quam ondertusschen ons volck, by Dortjasse noch aen Land gebleven, oock herwaerts aen; nae datse eerst alle Schanssen, Borstweeren, Vlecken en Dorpen t'eenemael hadden vernietighd en gesleght. Haest daer nae gingense bynae alle, maer insonderheyd de Swarten, weer nae Batavia; soo datmen niet een eenigen van deese meer gewaer wierd, + behalven dat ontrent 5000. Mannen van de Hollanders hier en gintsch, soo wel binnen als buyten 't Kasteel, tot Besettingh bleven. En seecker, deese Plaets was groot genoegh, om soo veel volcks te bevatten; wijlse, mijns oordeels, in den omkringh ontrent vijf uyren gaens begrijpt. Men reeckende daer in te sijn by de 700000. Zielen; de vreemde Natien daer buyten gesloten, welcker getal wel half soo veel bedroegh.

Nae 't Land toe leght de Stad gantsch open; + maer langhs de Zee isse omvangen van een swaere Muer, byna drie vademen dick: Daerenboven noch verseeckerd met eenige honderd Punten en Schanssen, op welcke veel Geschut staet. + Onder onsen Capitain is de staet der Soldaten seer verbeeterd; en nu soo goed alsse in 't eerst quaed was. Alles kan men nu voor een billijcke prijs bekomen. Iae, ick moet bekennen, dat ick my van mijn gantsche leven geen beeter gelegenheyd wou wenschen, als ick daer gehad heb in d'anderhalf Iaer tijds, welcke ick doorbraght in den dienst der Compagnie.

Maer of ick my schoon hier soo wel bevond, + echter wierd mijne begeerte, om Oost-Indien noch verder te besightigen, geduerigh groter.

Doch kon niet geraecken tot de vervullingh van mijnen wensch. 'k Moest, tegens mijnen wil, geduld vatten, om hier noch eenigen tijd te blijven. Ondertusschen, eer noch onse Capitain nae Batavia wierd geroepen, deedmen weer een generale Monsteringh; en men hield opentlijcke Krijghs-raed. Waer op voorgedraegen wierd, dat de geene, welcke haeren tijd hadden uytgediend, haer selven souden bekend maecken, op datmen haer kon vry laeten. Doch wildense sigh op nieuws verbinden, 'tselve stond haer vry, en in sulck een geval soumen yeders Gagie met vier guldens vermeerderen [Onse Schrijver steld Floreenen. Meend hy Duytsche guldens, soo sou de verhogingh ruym ses guldens belopen.] Hier nae gingh onsen Capitain Tack nae Batavia, daer hy Stads-Praesident wierd. In sijne plaets quam, als Gouverneur te Bantam, Capitain Harzingh.

Stracks daer nae viel daeghlijcks d'een en d'ander' ongelegenheyd voor met d'Amuck-Speelers, welcke, even als woedende Honden, daer heenen liepen. + Diese eeten, of knauwen, 't Kruyd Avion. Hier van werdense gelijck als raesend. Vliegen dan door de Straeten, en vermoorden alles wat haer voorkoomd. Meerendeel werdense hier toe van andere aengemoedighd. Sommige doen 't oock uyt vertwijffeldheyd. Alsmen eenen deeser Booswighten siet aenkomen, roeptmen: Amuc, Amuc! Flucks sneld elck sigh nae sijn Geweer, om dien rampsaligen uyt de weereld te helpen. Somtijds lopen deese heylloose menschen door een dolle raserny met buyck of borst in een Pieck, tegens haer geveld. Somtijds werdense door en doorschoten; en evenwel snellense dickmael noch twee of drie-honderd schreden weghs voort, eerse ter neer vallen. Dan werdense van eenige hier toe verordonneerde Lieden nae de haer bestemde plaets gesleept. Dit grouwel-bedrijf is onder de Javanen seer gemeen; onaengesien de Compagnie door geheel Oost-Indien seer scharp daer op let; en sulck eenen, by wien 't Kruyd Avion werd gevonden, aen lijf en leven straft.

Terwijl ick te Bantam was, liet ick my, tot meer gemack en bequaemheyd, op den Hospitael Hof een Huysje bouwen, + waer in my genoeghsaem kon behelpen. Dit Gebouw bestond uyt Bamboes-ried, op soodaenigh een wijs t'saemgeheght, gelijck de Schrijnwerckers by ons de Bedsteeden maecken. Boven was 't gedeckt met Vijgen-blaederen. 't Geheele Werck kostede my ontrent twee Rijcksdalers. In geval van nood kon ick 't van d'eene plaets nae d'andere draegen, soo als ick begeerde. Aghter 't selve had ick eenige Peper-Stocken, die de Vensteren gantsch bedeckten, sulcker wijs, dat de Peper als met Druyf-trossen daer binnen hingh. D'aenschouwingh hier van gaf my een sonderlingh vermaeck. Deese Stocken sijn seer gemeen, wijl op 't Eyland Java, en rondom Bantam, de Peper in meenighte voortkoomd. Oock leght de soo genoemde Blauwe Peper-bergh maer alleen weynige uyren van de genoemde Stad. Ter dier plaets wast de beste Peper.

In de bygelegene Eylanden Malabar, Malacca, en Sumatra vindmen oock genoegh van dit Gewas; + doch 't is alleen witte, lange, en Canary-

Peper; welcke met de Javaensche op verre nae in goedheyd niet te vergelijcken is. Deese laetste oock, als de beste, werd alleen nae Europa vervoerd.

De gedaghte Vrugt werd geplant aen de Stam eens anderen Booms; daer hy sigh rondom wind, gelijck de Hop, en seer hoogh oprijsd. + De bladeren sijn bynae gelijck die van d'Oranje-bomen; doch wat kleyner; van een seer aengenaeme groente; taemlijck scharp, wanneermense knauwd. De Vrugten wassen ontrent op de wijs van Wijndruyven; doch sijn kleyner, en staen dighter by en in malkander. Geduerigh sijnse groen, tot datse beginnen rijp en dorr te werden. 't Welck geschied in November, December en Januarius; wanneermen die versaemeld, en in de Son leght, op uytgespreyde Doecken van Rijs-stroo. Daer nae laetmense door een Seef lopen, en dan werdense gepackt, tot dat'er Kooplieden komen, om deese Waer in te handelen.

Of nu wel de Peper in Indien soo meenighvuldigh is, + als de Steenen op de Straten: Dickmael van de Hollanders alleen voor Ballast in de Scheepen werd gelaeden, tusschen andere kostlijcke Speceryen en Sijdene Waren: Ook wel geheele Scheepsladingen vol in 't Water geworpen, veele honderd-duysend ponden verbrand werden; soo derf echter niemand, in dienst der Compagnie, een eenigh Koornken daer van neemen, maer moeten 't voor geld kopen van de Swarten, welcke dit Gewas van de Compagnie in-handelen. Dus is 't oock gelegen met al d'andere Speceryen. Dit sal genoegh sijn, tot beright des Leesers, van de Peper.

Ondertusschen plaeghde ick my selven met honderdderley gedaghten. + Geduerigh was ick in deselve al Reys-vaerdigh. Insonderheyd had ick een groot verlangen, om Oost-Indien noch dieper te doorsoecken; en, by voorkomende gelegenheyd, een Toght nae Japan te doen. De Zeevaerende seyden my wel, dat dit de wijdste en gevaerlijckste sou sijn; doch dit vergrootte noch meer mijn verlangen. Vermits te Bantam in den Oorlogh niet sonderlinghs meer voorviel, soo traghtte ick daeghlijcks, hoe ick met eenigen Chirurgijn eens Schips, 't welck nae Batavia seylde, een ruylingh te doen, en sijne plaets tegens de mijne verwisselen moght. Doch dit moest geschieden met toestemmingh mijns Opper-meesters. Ter dier oorsaeck soght ick my by den selven aengenaem te maecken. Onder eenige Redenvoeringen met hem droegh ick hem voor mijne bysonder-grote lust, om, vermits ich noch jongh was, meer te besoecken en te besien. Ick deed dit Voorspel met soo veel glimp als my mogelijck viel; oock liet ick somtijds eenige Ducatons in sijne handen komen.

Eyndlijck vertoonde sigh 't Schip Tidor, van 't Eyland Bali, op de Reede voor Bantam. + Met des Oppermeesters bewilligingh voer ick met een kleyne Boot derwaerts; en vraeghde, of'er niemand was, die met my een plaets-verwisselingh wou aengaen. Nae een vriendlijck Gespreck deed sigh niemand op, die hier toe lust had. Doch my wierd geseght, dat tegens den avond hier noch een ander Schip sou aenkomen, indien 't de Wind niet verhinderde, waer op vier Meesters waeren;

onder welcke misschien eenen my wel te wil sou zijn. Hier meë moest ick geduld neemen; en voer, nae een beleefd Afscheyd, weer nae Huys. Als ick nu de mond der Rivier sou inlopen, ontdeckte ich van verr' een Schip, noch ontrent een paer Mijlen van ons af. 'k Hield dit voor even 't selve, waer van my in 't voorgaende Schip kennis was gegeven. Voer derhalven 's anderen daeghs vroegh-morgens daer nae toe; en wy verwelkoomden malkander op 't vriendlijckste. Nae eenige gemeene redenen, ontdeckte ick al weer 't geen ick soght; naementlijck, een ruylingh met yemand te treffen, dat ick nu in sijne, en hy in mijne plaets sou treeden. Hier toe toonde sigh eenen van Delf bereyd. Derhalven hy, met bewilligingh van sijnen Opper-meester en Schipper, terstond met my nae Land voer. Als wy nu hier van oock mijnen Opper-meester kennis gegeven hadden, bequaemen wy een Schriftlijcke Getuygenis aen den Heer Gouverneur. Hier meë was de saeck klaer. Nam daer op mijn afscheyd. Maeckte my met mijne Kist en Slaeptuygh op mijn nieuw Schip, genoemd Enckhuysen. 't Selve had geen andere Laedingh dan Rijs; behalven 28. Matroosen, nevens d'Opper en Onder-Officiers; en, met my, vier Meesters.

Wy laegen de volgende dagh noch stil; + doch lighteden op de naestkoomende morgen onse Anckers, en seylden met een halve Wind nae Batavia: Welcke Stad wel niet meer als ses Mijlen van Bantam af-leght, echter voeren wy seven daegen, eer wy deselve bereyckten. Want bynae t'elckens moesten wy onse Anckers laeten vallen, en weer opwinden; waer door ons volck vry seer afgemat wierd.

Doe wy nu op de Reede voor Batavia waeren gekomen, + begaf onse Schipper sigh terstond nae Land. 's Anderen daghs wierd ons Schip ontlaeden; en de daer in sijnde Waeren braghtmen nae de Stad in de Packhuysen. Ick maeckte my, met verlof mijns Opper-meesters, in een Chineesche Prauw oock aen Land. Vervoeghde my by den Opper-Chirurgijn Heer Johannes Streckelberger; die in plaets van de Heer Dr. Kleyer, Provisoor over alle Meesters in gantsch Indien was geworden; en versoght op hem, dat ick doch een ordonnantie tot 't doen eener Reys moght bekomen. In 't eerst wees hy my tot geduld. Doch seyde daer nae, dat ick nae drie of vier daegen weer voor hem sou verschijnen.

Geduerende deese tijd gingh ick gintsch en herwaerts door de Stad wandelen. + Besoght mijne goede bekende op 't Punt, daer ick voor deesen gelegen had. Voer somtijds nae een dight-by-gelegen Eyland, voor 't welck seer veel Oester-bancken leggen; en haelden'er eenige van af. Als ick nu eens, nevens een Onder-Timmerman, weer nae 't Land wou vaeren, wierd ons Schuytje, door de stercke Wind, en de kraght der Zee-golven, omgeworpen. De goede Timmerman, wijl hy, wegens sijnen ouderdom, niet veel meer kon swemmen, wierd onder de Baeren begraven. Ick, en de Chinees, die ons overvoerde, quaemen noch geluckigh aen den Oever, welcke niet verder, als een Musquet-schoot kan toedraegen, van ons lagh. Wy vischten oock ons

Schuytje weer op, 't welck door de Zee-wind nae 't Land toe wierd gedreven. + In plaets van 't Vraght-loon gaf ick den Chinees goede slaegen, om dat hy ons in sulck een gevaer had gesteld. 'k Heb hem oock naederhand noyt meer gesien. Buyten twijffel heeft hy sigh ingebeeld, dat hy, wegens de verdronckene Timmerman, in handen des Fiscaels sou geraecken.

Dit was de vierdemael, dat ick door Swemmen mijn leven heb gereddet. + Eens in mijn Vaderland. Ten anderenmael in Africa, by de Caep. Ten derdenmael in de Rivier Bantam; en nu voor de vierdemael hier by Batavia.

Hier nae vervoeghde ick my weer by den Heer Provisoor over al de Chirurgijns in Indien: + En terstond kreegh ick orde, op 't Schip de Vogel Phoenix nae Banda en Amboina te vaeren. Dit was gantschlijck buyten mijne gissingh, en tegens mijnen wil; wijl mijne gedaghten geduerigh nae Japan hadden gestreckt. Doch vermits 't voor ditmael niet sijn kon, soo moest ick deese Reys aengaen; onaengesien Banda 't ongesondste Gewest van geheel Indien is. 'k Maeckte my met mijne bekomene Ordonnantie nae mijn Schip Enckhuysen; en toondense mijnen Opper-meester: Die, in plaets van my over mijn ongeluck te beklaegen, my reghtschapen uytlaghte.

Doe ick my met mijne Kist en ander Tuygh op mijn nieuw Schip de Phoenix had begeven, + sou 't nae twee daegen afvaeren. 'k Voorsagh my derhalven tot deese Reys met Arac, Taback, en geconfijtede lange Peper. Dus rustede ick my toe, om my, soo veel mogelijck was, te bewaeren tegens d'ongesonde lught der Plaets, derwaerts ick heenen sou reysen.

Als wy onse Anckers hadden opgewonden, + voeren wy met een goede Noord-Ooste Wind van Batavia af. Passeerden de Straet van Sunda; en braghten, by een middelmatige wind, op deesen Toght over de drie Weecken door. Want van Batavia tot Banda werd gereeckend op ruym 300. Mijlen. Onderweegen viel niet sonderlinghs voor; + behalven dat een arme Matroos, by een seer stercke Wind, van 't bovenste der Focke-Ree-Stangh onvoorsightigh, of ongeluckigh, af-viel op een groot Ancker: Waer door hem de Buyck sulcker wijs wierd opgescheurd, dat'er de Darmen uytvielen, en hy daer over de Geest moest opgeven.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen