Logo DBNL
Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686 (1694)

Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686

(1694)–Christoph Frick, Elias Hesse, Christophorus Schweitzer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

IV. Hoofd-stuck.

Verplaetsingh des Schrijvers van 't Bolwerck in 't Gasthuys der Stad Batavia. Oorloghs-toerustingh der Hollanders tegens Bantam. Beright van dit Koninghrijck, seer schaedlijck geweest voor d' Oost-Indische Compagnie. Aenmercklijcke voorstellingh van deese saeck; en ophitsingh deeses Koninghs door d' Engelsche en Deenen tegens de Hollanders. Wat de Hollanders hier tegens ter hand neemen, om haer van deesen ontsaghlijcken Buerman t'ontslaen. Bantam heeft voortijds gestaen onder Japara. Beright van Japara, Bantam en Jacatra. De Hollanders veroveren Japara en Jacatra: Die nu Bantam desgelijcks pogen te bedwingen: Waer toe haer een goede gelegenheyd voorkoomd; wegens de twist tusschen de Koningh en sijnen jonghsten Soon. Aenmercklijck beright van deesen Handel, uytgeborsten tot een hevigen Oorlogh. De Soon, sigh in nood bevindende, versoeckt hulp by de Hollanders op Batavia: Welcke niet versuymen, deese gelegenheyd by 't Hayr te vatten, en terstond veel Volck daer heenen senden. Nauwkeurigh beright, van al 't aenmercklijcke, 't welck sigh hier ontrent heeft toegedraegen; door de Schrijver selfs van 't begin af tot 't eynd toe bygewoond. Amuck-speelers, wat voor volck, en haer woedend bedrijf. Verscheydene andere dingen; en eyndlijcke Zeege der Hollanders.

DUs veel dan heb ick willen schrijven van 't geen ick heb waergenomen geduerende de vier Maenden, in welcke ick mijn Beroep op 't gedaghte Punt of Bolwerck verrightede. + Doe quam my orde toe, dat ick my van daer in de Stad, en 't Hospitael sou begeven, Veerthien dagen daer na volghde een algemeen bevel, dat al 't Volck in dienst der Compagnie op 't Galge-veld sou verschijnen. Alleen bleven de Poorten en Bastions met de nodige Manschap beset. Doemaels verscheenen eenige duysend Soldaten uyt Europa, seer schoon en uytgeleesen Volck, op de gemelde Plaets: + Waer by noch quaemen sommige duysenden van verscheydene andere Natien, als, Amboinesen, Malabaren, Malayers, Mardikers, en Balingers. Men verdeelde deselve in Compagnien: En daer over steldemen de behoorlijcke Opper en Onder-Officieren. Voorts lietmen haer gesaementlijck, in de tegenwoordigheyd van de Heer Generael, en de Heeren Raden van Indien, den Eed der getrouwheyd afleggen. Waer nae de gedaghte Generael een cierlijck Gespreck aen de Soldaten deed, haer grootmoedigh aenmoedigende tot de hooghste dapperheyd. Daerenboven gaf hy yeder een Maend Besoldingh ten voor-uyt, sonder aftreckingh haerer Gagie. De helft deeser Militie deed hy Land-

waerts nae Bantam en de Voor-Post Dangerangh trecken; welcke Voor-Post men met een genoeghsaeme Maght beset vond. + D'andere helft voerdemen door 't Kasteel by de Water-Poort in kleyne Prauwen nae de Reede, gelegen ontrent 't vierdedeel eener uyr in Zee, daer de groote Oorloghs-scheepen op Ancker lagen. In allerhaest wierdense ingescheept. Vermits oock een gewenschte Oosten-wind woey, soo liepen de gemelde Scheepen terstond uyt, nae de Koninghlijcke Residentie-Stad Bantam.

Eer ick voortgae, sal de gunstige Leeser gelieven te weeten, + dat 't genoemde maghtigh Koninghrijck Bantam van verscheydene Natien en veel' Overloopers, ten deelen oock van Engelsche, Deenen, Spaenjaerden, Portugeezen en Hollanders, behalven de natuerlijcke Inwooners, tsederd een geruyme tijd sodaenigh opgepropt is geworden, en deselve de Nederlandsche Compagnie, als een Nabuerlijck en aengrensend Gewest, soo veel ongelegenheden hebben veroorsaeckt, dat de Scheepen, komende uyt Europa, of andere verr'-afgelegene Landen, de Straet van Bantam niet wel meer derfden passeeren, maer gedwongen waeren, haere Reys meer Noordwaerts aen te stellen; soo datse tusschen de drie en vier-honderd Mijlen moesten omvaeren.

Daerenboven had de Koningh van Bantam de Stad Batavia selfs dickmael met een groote Krijghsmaght te Water en te Land aengegrepen: + Echter altijd, met een groot verlies der sijne, en sonder eenige verrightingh weer moeten aftrecken. Evenwel sagh de Compagnie genoeghsaem, wat voor een boosen Nabuer sy aen hem had: Doch bevond sigh niet maghtigh genoegh, om sulck een schroomlijcken vyand in langheyd van tijd 't voorhoofd te bieden; veel min, sigh tegens hem als vyand te verklaeren. Had derhalven geduerigh gepooghd, door vleyingen en Geschencken hem daer toe te beweegen, dat hy met haer goede naebuerschap moght houden. + 't Scheen oock, dat sulcke middelen niet geheel te vergeefs waeren aengewend. Echter wierd des Koninghs Gemoed, als een reghte We'erhaen, door aenhitsingh van vreemde Natien, terstond weer anders-om geset. Insonderheyd bemoeyden d'Engelsche en Deenen sigh, om den Koningh ten vyand der Hollanders te maecken. Vermitsse in Bantam seer groote Vryheden genoten; een grooten Koophandel daer dreven; de heerlijckste Pallaisen en Packhuysen hier en gintsch besaeten soo viel 't haer niet swaer, van deese Majesteyt te bekomen, 't geense soo begeerigh soghten.

Terwijl nu de Hollandsche Compagnie meende, dat de Koningh haeren besten vriend was, moestense sien, dat hy sigh als vyand droegh; + 't welck haer gedijdde tot haer hooghste naedeel, en toevoegingh van veel schaede. Iae, 't geen noch 't slimste was, deesen vyandlijcken Naebuer daght geduerigh op middelen, hoe hy Batavia t'eenemael uyt de handen der Hollanders moght trecken.

Deese pooghden derhalven oock yets by de hand te vatten, + waer doorse sigh eens voor al moghten ontslaen van de laegen eens soo ontsaghlijcken Buermans. Wendeden ter dier oorsaeck haer uyterste vlijt aen, om tus-

schen den Koningh van Bantam en dien van Japara voncken van twist te stroyen, uyt welcke een vlam sou mogen ontstaen. Alhoewel haer dit somtijds geluckte, soo braght het haer echter weynigh voordeel toe; vermits doch de twee gedaghte Vorsten malkander geduerigh in 't Hayr laegen; + ter oorsaeck dat 't Koninghrijck Bantam voortijds had gestaen onder den Keyser van Japara. Doch vermits deese twee Rijcken te verr' van malkander afleggen, soo kon d'een van d'ander niet veel winnen; en haeren twist de Hollanders weynigh nut toebrengen.

't Eyland Groot-Java was, gelijck stracks gemeld is, + voor deesen geweest onder 't Gebied van den Grooten Mataran, of Keyser van Japara; doch nu was dit Rijck verdeeld in drie Koninghrijcken, als dat van Japara, Bantam, en Jacatra, of Kartiri; anders Batavia; want 't geen nu Batavia is genoemd, heeft voortijds gestaen onder den Koningh van Jacatra: Doch de Portugeezen hebben 't hem; de Spaenjaerden de Portugeezen; eyndlijck de Hollanders de Spaenjaerden afgenoomen. Waerom dan oock de stracks-gedaghte Vorst seer yverigh heeft getraght, deese Stad en Vestingh weer aen sigh te brengen.

Ondertusschen saeten de Hollanders niet stil, om deesen Koningh van Jacatra ter neer te werpen. + Doch maeckten sigh eerst met een genoeghsaeme Maght aen den Keyser van Japara; diense eyndlijck onder haer geweld braghten. Even soo gingh 't doe oock den Koningh van Kartiri (anders Jacatra); welcken Oorlogh korts voor mijn aenkoomst te Batavia sijn geluckigh eynd voor de Hollanders had bekomen. Die sigh hier op inbeeldeden, sy souden nu den Koningh van Bantam dies te lighter konnen bedwingen; insonderheyd wijlse tsederd drie of vier Iaeren geduerigh varsch volck hadden bekoomen. + Oock schrevense haer voorneemen t'elckens nae 't Vaderland over, op datse, tot d'uytvoeringh van 't selve, met behoorlijcke Manschap moghten ondersteund werden. Men versuymde niet, haere begeerte te voldoen: Gelijck dan by mijnen tijd derwaerts wierden gesonden uytgeleesene persoonen. Want vermits geheel Duytschland en Nederland doemaels in een goede gewenschte Vreede sat, soo viel 't d'Oost-Indische Compagnie in Holland niet swaer, de keure des volcks, 't welck met groote meenighten toeliep, aen te neemen, en nae Batavia te schicken.

Terwijlse met dit voorneemen swanger gingen, ontstond eenige tweedraght tusschen d'oude en beyde de jonge Koningen van Bantam. + D'oude Vorst, tot rust geneegen, gaf sijnen jonghsten Prins de regeeringh over; en maeckten van den oudsten een Geestlijck persoon, of Bangerang Babay (soo veel als by ons een Aerts-bischop). Hy selfs settede sigh neer in sijn' oude Residentie en Hoofd-vestingh Dortjasse; ontrent vier Mijlen van Bantam.

Als nu de jonge Koningh eenige Iaeren langh had geregeert, + beswaerde sigh 't gantsche Volck over hem, insonderheyd de groote Heeren; voornamentlijck, de Bourgerang en Kirria. Droegen daer benevens den Koningh klaeghlijck voor, dat hy haer te hard parstede; boven maten overlastighde met sijne veelerley Iaghten, en allerley Diensten; soo

datse dit Iock niet langer draegen konden. Deese Koningh was niet van sodaenigh een Aert als andere Heydensche Koningen; maer regeerde op d'Europaeische wijs; vermits hy seer veel gereysd; Muscovien, Schiras en Ispahan besoght; Japan, Siam, selfs oock Constantinopol besightighd had. Iae, indien 't sijne Wet hem had toegelaeten, hy sou oock Franckrijck, Engelland, Spaenje en Portugal doortrocken hebben. + Dit veroorsaeckte, dat hy, 't geen hy in vreemde Landen had gesien, voorneemens was, allenxen in sijn Rijck in te voeren. Doch d'Inwoners waeren hier meë gantschlijck niet te vreeden; in tegendeel veroorsaeckte dit, datmen hem van sijne Heerschappy afsettede, en sijnen Broeder, den Bangerang Babay, ten Koningh verkoor.

D'oude Koningh begaf sigh derhalven met een aensienlijck Staets-gevolgh en groote Praght in Bantam; + en quam voor 't Kasteel, 't welck midden in de Stad leght. Doch de jonge Koningh deed desselven Poorten sijnen Vader voor de neus toesluyten; en te gelijck hem vraegen, wat hy begeerde. Als hy nu hier op een antwoord bequam, welcke hem niet ten besten behaeghde, soo gaf hy terstond bevel, uyt 't Grof Geschut, geplant op de Bolwercken des Kasteels, kruyswijs op de Stad te donderen: Doch insonderheyd op sijnen Vader vyer te geven; waer toe hy in eygener persoon nae alle vermogen hielp. Iuyst op 't Punt, daer d'oude Koningh sigh eerst had laeten sien, stonden sesthien Halve en Vierendeels Carthouwen, welcke meest op hem los gingen. Vermoedlijck had de jonge Koningh het dus geordonneert, vermits hy genoeghsaem wist, dat sijnen Vader nergens anders om daer was verscheenen, als om hem van sijnen Throon te beroven.

Daerenboven liet hy door eene sijner Bywijven hem aenseggen, + dat hy gantschlijck niet meer gesind, oock niet schuldigh was, hem verdere gehoorsaemheyd te betoonen. 't Geen hy noch voor hem overigh had, was tegenwoordigh Kruyd en Lood. En gewislijck, hy was niet kaerigh, om hem hier mee te begroeten. Tot sodaenigh een bedrijf moedighde hem insonderheyd aen de sterckte des Kasteels; waer op hy sigh genoeghsaem derfde vertrouwen. Want 't selve lagh midden in de Stad, doch meer Landwaerts als nae de Zee toe. 't Was omringhd met seer stercke Mueren, alle met Aerde opgevoerd, gelijck de Batavische. Deese hadden seer breede Canalen, en dubbele Water-graghten; over welcke Optreck-bruggen gingen.

Boven dit alles waeren op de Mueren hier en gintsch eenige Bastions, genoeghsaem voorsien van grof Geschut. + Binnen deselve stond 't Koninghlijck Palleys. Doemaels had hy niet meer als 300. Mannen by sigh. Evenwel had hy beslooten, sigh met deselve dapper te verweeren. Ondertusschen was 't getal sijner Vrouwen hier ontrent 1200.; nae de gewoonte der Heydensche Koningen, welcker Hof-praght meest in persoonen van die Sexe bestaet.

Door 't geduerigh Canonneeren wierd de Stad Bantam ellendigh toegesteld, en meest verwoest. + Bynae geen mensch derfde sigh meer daer laeten sien. Dit veroorsaeckte, dat eyndlijck d'Engelsche en Deenen,

nevens eenige voornaeme Heeren des Lands, tot den ouden Koningh overgingen, 't Kasteel begonden te belegeren, met een geweldige meenighte van Krijghsvolck; Batteryen daer voor op te werpen; de beste Stucken Geschut daer op te planten, en Bressen te schieten. Evenwel verweerde de jonge Koningh sigh noch dapper; en sond, door den raed van twee Hollanders (voortijds, wegens eenige misdaeden, van Batavia nae Bantam overgelopen) aen de Compagnie op Batavia, om spoedige hulp. Eenen deeser twee liet sigh terstond over de Muer des Kasteels af. Begaf sigh in een Schuytje over 't Canael en de Graghten; en maeckte mondlijck de begeerte des jongen Koninghs bekend.

Eer hy dus verr' quam, had hy seer groot gevaer moeten uytstaen, en door 't geheele vyandlijck Leger passeeren. + Maer vermits hy goed Javaensch en Malleysch sprack, als die alreeds ontrent vijfthien Iaeren langh sigh in deese Gewesten had onthouden; oock sigh had laeten besnijden, en de Heydensche Religie aengenomen, soo quam hy allerwegen geluckigh door, en eyndlijck by den Generael op Batavia; aen wien hy 't versoeck des jongen Koninghs bekend maeckte.

Dit was een gelegenheyd, die de Hollanders langh hadden gewenscht. + Derhalven behoefde de Boode niet veel welspreeckendheyd, om haer te beweegen tot 't geense selfs soo seer begeerden. Stracks oock wierd 't voorgedaghte Hoofd-Commando aengesteld, en 't volck ten optoght gereed gemaeckt. Ick was meede onder den hoop, en eenen der twaelf Oppassers van de Heer Generael Major Schamartin (S. Martini). Waerom ick dan oock van deesen Oorlogh gantsch eygentlijck kan spreecken, als die deselve van 't begin af ten eynde toe heb bygewoond, en in alle voorvallen tegenwoordigh ben geweest; gelijck uyt 't vervolgh naerder sal blijcken.

De gemelde Heer Generael Major commandeerde de geheele Vloot. 't Bevel te Land voerde de Heer Capitain Harzingh van Cassel. + Wy trocken, gelijck alreeds geseght is, gelijcklijck uyt. 't Eene deel marcheerde te Land reght op Dangerang aen: De Vloot seylde nae Bantam toe. Capitain Harzingh moest de Vestingh Dangerangh eerst aentasten. Hy beeldde sigh in, dat hy hier door den ouden Koningh sou konnen van Bantam aftrecken; doch vond sigh hier in bedrogen. In tegendeel verweerde deese Plaets sigh sodanigh, dat wy in 't begin ons nergens van beroemen konden, maer wel onse beste Manschap hier verloren. + 't Was derhalven nodigh, ons op 't sterckste dat wy konden te beschanssen, om van de meenighte der vyanden niet overvallen te werden. Onse gemaeckte Approchen voorsaegen wy met Pallisaden soo veel ons mogelijck was; en sloegen rondom ons Leger eenige duysend Palen; braghten Aerde daer toe; en stelden ons in sulck een postuer, dat de vyanden niet wel meer by ons konden komen. Welcke de moed vry veel begon te sacken, alsse saegen, datse ons door Uytvallen niet meer beschaedigen konden.

Ondertusschen voeren wy met een onvermoeyde vlijt in 't Approcheeren voort; + tot dat wy op een Musquet-schoot weghs nae de Vestingh op



illustratie
D. STAD. BANTAM. VERO. VERT.
vianen Inv f


den neck waeren gekomen. Vervaerdighden doe eenige boven met Balcken wel-bedeckte en met Aerde overworpene Gangen, vermits wy, wegens de gelegenheyd der Grond, niet dieper in 't Aerdrijck konden geraecken. Hier meë ruckten wy voort tot aen des vyands Wercken; en eeniger wegen gantschlijck daer in. Leyden onse Mijnen aen, en deedense met geweld in de lught springen. + Waer op wy een dappermoedige resolutie naemen, om terstond een Storm te wagen; daer toe wy alreeds met Granaten te werpen, en kleyne Veldstuckjens af te schieten, 't Voorspel hadden gemaeckt: Insonderheyd, doe wy, door de groote kraght des Buskruyds, een Bres hadden bekomen, waer over drie of vier Wagens nevens den anderen konden passeeren. Wy vielen gesaementlijck gantsch onvertsaeghd aen, met een besluyt, van te sterven of t'overwinnen. In 't begin vonden wy seer stercke we'erstand. Maer als de vyand met groote verwonderingh ons indringen vernam, liep hy wegh, en 't meeste deel der haere wierp 't Geweer van sigh.

Wijl nu haere Fortres in plaets van Poorten alleen kleyne Deuren had, soo datmen niet reght overeynd daer door kon geraecken, + soo is oock nauwlijcks de helft der vyanden levendigh ontkomen. Op ontrent noch 5000. Mannen, by een gedreven, gaven wy vyer, en leverden haer al t'saemen aen de dood. Eenige daegen langh laegen deese dus gesneuvelde op malkander, met verdraeyde oogen, 't welck een verschricklijck Schouwspel gaf. Eyndlijck lieten wy haer, wegens d'afschouwlijcke stanck, door onse Swarten in de voorby-stroomende Vloed Dangerangh werpen.

Hier vatteden wy nu Post, en beschansten ons in deese Vestingh nae alle vermogen, wijl wy onse verseeckerdheyd in aght moesten neemen. + In de ses weecken deeses Beleghs hadden wy vry veel volck verlooren. Oock wierden noch een goed deel der onse sieck, wegens 't sleght, seer ongesond, en Salpeterigh water: Waer door de Heer Capitain Harzingh niet kon goed vinden, verder aen te trecken. Bleef derhalven in deese Vestingh, genoeghsaem wel bewaerd, leggen, tot dat hy sou vernomen hebben de Landingh en Post-vattingh onser Vloot voor Bantam; welcke oock stracks hier nae geluckte.

Want als de Heer Generael Schamartin met over de 20. Capitale Oorloghs-Scheepen, + van welcke elck tusschen de 4. en 500. Mannen ophad, nevens 100. Branders, Prauwen, en andere Vaertuygen, voor Bantam aenquam, wierd eens in de vroege morgenstond, ontrent ten twee uyren, orde gegeven, datmen sou Landen. Doch te voren steldemen nochmael een generale Monsteringh aen, en elcke Soldaet wierd een dronck Brandewijn geschoncken. Daer na voorsagmen 36. Scheeps-besoldingen met behoorlijcke Kruydmaten; eenige honderd Bootsgesellen met Hand-bijlen, en 8. of 9. Hand-Granaten: Welcke, nevens de Militie, aen Land geset souden werden.

Wy laegen ontrent een Canon-schoot weghs van de Stad af. + Hoorden derhalven geduerigh 't seer grouwlijck gedonder des ouden Koninghs op 't Kasteel, soo dat als Hemel en Aerde daer van dreunde en beefde. De

Batteryen rondom 't selve waeren hooger als de Huysen der Stad selfs; soo dat de vyanden van daer af onse Vloot wel konden sien. De jonge Koningh, als hy vernam, dat wy te Water en te Land met een stercke bystand voor handen waeren, begon desgelijcks op nieuws sijn grof Geschut verschricklijck te laeten horen; soo dat hy in dit stuck sijnen Vader niets toegaf. Voorheenen had hy sigh geduerigh moeten gereed houden, om een verwaghtede Bestormingh af te slaen; wijl de Mueren meerendeel ter neer laegen. Nu had hy tijd, om sijnen adem te haelen, vermits d'oude Koningh sijne meeste Maght nae de Zee toe tegens ons moest wenden. Hier verschanste hy sigh ten besten dat hy kon. Wierp allerwegen Bateryen op, en beloegh onse aenkoomst; wijl hy sigh inbeeldde, dat hy soo een hand vol volck lightlijck sou konnen vernietigen.

Ondertusschen aghteden wy deesen sijnen waen seer weynigh. + Hy stelde orde op een Plaets, daer hy meende, dat wy ons de Landingh souden onderwinden; en waerlijck, wy selfs wisten oock niet anders. Ondertusschen lietmen ons op seeckeren avond met de hooghste stilheyd d'Anckers opwinden, en vaeren tot op ontrent een uyr wijdte van de Stad, by 't laetste Punt; daer wy 't Land soo veel ons mogelijck was naerderden; en doe d'Anckers andermael lieten vallen. 't Geschut op al de Scheepen wierd gelaeden; en voorts orde op andere dingen gesteld; op dat, ter plaets daer wy souden Landen, ten vinnighsten vyer gegeven moght werden op den vyand, de Stad, en desselven Wercken.

Hier nae braghtmen alle Prauwen en andere Vaertuygen nae 't Land toe. + Op sommige waeren honderd, op andere minder of meerder Mannen geset. Met alle maght sneldense sigh nae den Oever. Als de vyanden dit vernaemen, ontstond onder haer een seer vreeslijcke tumult. Terstond bemoeydense haer op 't hooghste, om sigh op 't beste te verschanssen; doch haer wierd geenen tijd gelaeten, om haer werck te mogen volvoeren. Want noch in den vroegen morgen stonden wy met onse Maght gereed, om uytgeset te werden.

Mijn Heer, Generael Major Schamartin, nevens sijne Lijf-Compagnie, bestaende uyt tsestigh Mannen, en d'Oppassers, + settede sigh in mijne Schappon; en stond vaerdigh, om, terstond nae 't gegeven teecken door Trommelen en Trompetten, met al 't Volck te Landen. Ondertusschen gingh oock 't Canonneeren op de Stad, kruyswijs door malkander, met soo een grouwlijck geraes aen, dat Hemel en Aerde daer van beefde. Echter stelde sigh de vyand tot een kloeckmoedige tegenweer; insonderheyd wijl 't Bosch, daer rondom, hem tot een gewenscht voordeel diende. Van daer uyt blixemde hy soo vervaerlijck op onse Troupen, dat wy ons lieten voorstaen, daer waeren niet anders als loutere Duyvelen in.

Wy stonden noch een knie diepte in 't Water; en chargeerden op deese wijs ontrent drie uyren langh tegens de vyanden. + Konden evenwel 't Land niet bereycken, vermits alreeds vijf onser Compagnien verwoest waeren. Van ons, Oppassers (twaelf in getal geweest) laegen'er

oock alreeds seven ter neer. Wat my belanghd, ick kon geen voordeel doen tot verbindingh der gequetste, vermits ick noch in 't water stond: Daerenboven de duystere naght op den hals had; en yeder ogenblick moest verwaghten, dat een Kogel my 't light des levens sou uytblusschen.

Als wy nu op deese manier niets met allen konden verrighten, braght men eenige Vaertuygen met Haubitsen (een slagh van Geschut) aen; welke met Hagel wierden gelaeden. + Met deselve rucktemen nae Land toe, soo nae als mogelijck was; en van daer donderde men op de Javanen, sulckerwijs, datse hier door in de hooghste verwarringh geraeckten; 't Bosch verlieten, en nae haere Borstweeren snelden. Doe vatteden wy op 't spoedighste Post, en trocken met den aenbreeckenden dagh op haere Borstweeren aen.

Vermits nu de Heer Generael-Major bemerckte, dat de Duytsche Compagnie vry seer verswackt was geworden, + soo commandeerde hy Capitain Jochem, Opper-Hoofdman der Swarten, voor aen; die met de sijne Leeuwmoedigh aenviel: Waer op 't schieten weer vermeerderde, en noch heviger dan te voren aenhield.

Mijn Heer de Generael-Major was overal by; + nu voor dan aghter, met de bloote Degen in de vuyst; en moedighde hier door de gesaementlijcke Soldaten aen tot een nieuwe dapperheyd. Als een Pijl vloogh hy nu hier, dan gintsch; soo dat niemand van ons hem kon volgen. Ondertusschen wierden hem twee vingeren der reghterhand afgeschooten. Doe moest hy, tegens wil, sigh ter sijden begeven; doch alleen tot soo langh ick hem een bloedstempend middel opgeleght, en voorts verbonden had.

Stracks daer nae wierd onse Sergeant, reght voor my, doodgeschoten, + soo dat de Kogel noch aenbotste tegens mijn Verband-tuygh, 't welck ick voor op de borst droegh. Terwijl ick hier over eenighsins ontroerd stond, quam noch een andere Kogel, en sloegh my 't Geweer uyt de handen wegh. 't Beste was, dat de meeste Kogelen over onse Hoofden heenen vloogen.

Ondertusschen bleeck genoeghsaem, dat de voorgemelde Capitain weynigh tegens de vyanden verrightede. + Derhalven de Heer Generael-Major op nieuws ernstige ordres gaf; en in eygener persoon de Compagnien der Heeren Capitainen Bleutner en Winckler, nevens meer andere, kloeckmoedigh tegens den vyand commandeerde: Welcken men hier op andermael als Helden in sijne Borstweeren aengreep. Insonderheyd, als de Heer Generael in een kortbondigh Gespreck 't gantsche Krijghsvolck had voorgedraegen, dat 't meeste werck gedaen, 't voornaemste gewonnen sou sijn, alsse 't volck des ouden Koninghs in haer eygene Wercken aengegreepen, en daer uytgeslaegen hadden. Daerenboven beloofde hy, aen d'eerste, tweede en derde, die in de vyandlijcke Wercken souden dringen, honderd guldens aen geld, twee Slaven, en een Vat Spaensche Wijn tot een vereeringh.

Dit verdubbelde in alle reghtschapene Soldaten de moed; + soo datse

noch Donder noch Blixem van 't Geschut meer aghteden. Vermits de Musquetten, wegens de naebyheyd der vyanden, geen dienst meer konden doen, soo greepense Sabels en Hand-Granaten aen. Doe geschiedde den aenval met een ongelooflijcke hittigheyd. Als de Swarten saegen, dat de vyanden voor de Hollanders begonden te wijcken, setteden sy 't, gewaepend met Schild en Swaerd, gedreven van een weer-opvlammende dapperheyd, oock sodaenigh op haer in, dat alles voor haer ter aerden stortede. Of wel de Menschen-vleeschhouwery in Dangerangh seer grouwlijck was geweest, soo konse echter op verre nae by deese niet vergeleecken werden.

Hier op snelden de Koninghsche sigh ter vlught; en lieten 't meeste Geweer in onse handen. + Als wy nu terstond Post gevat hadden, beval de Heer Admirael, datmen sou ophouden van uyt de Scheepen te Canonneeren, op dat wy selfs, wijl wy nu alreeds aen Land waeren, door 't schieten niet beschaedighd moghten werden. Ondertusschen drongen wy dapper voort in de vyandlijcke Approchen en Borstweeren, tot aen 't Voor-Punt Speelwijck; waer op sigh een groote meenighte van des ouden Koninghs volck bevond. + Echter hielden 't onse meeste Officieren daer voor, dat 't selve haest in onse handen sou zijn. Lieten eenige swaere Stucken Geschut uyt de Scheepen aen Land brengen, en schoten binnen een korte tijd dit Werck overhoop. De Poorten wierden van de Matrosen met Hamers en Bijlen geopend; door welcke men Hand-Granaten nae binnen wierp. En wijl geenen Javaen sigh hier meer sien liet, soo wierd dit Punt sonder verder verhinderingh ingenomen.

Dit diende ons sonderlingh wel tot ons voorneemen. + Lieten derhalven door onse Swarten dit Werck rondom noch meer verseeckeren met 't Hout van eenige grote Cocos-bomen, als met soo genoemde Spaensche Ruyters.

Hier op sloegen wy ons Leger neer. + Rusteden dien naght, en oock den volgenden dagh, van onsen arbeyd. Daerenboven wierd 't volck beschoncken met Spaensche Wijn, Brandewijn, of Indiaensche Arack, goede Biscuit, en andere verquickingen. Vervolgens heeftmen al de Manschap in een seer bequaeme orde gesteld; verdeeld in de lincker en reghter Vleugel; voorsien van Veld-Stuckjens, gelaeden met Hagel. Dus deedmen haer op den vyand aen marcheeren. Doch vermits des ouden Koninghs Heyr t'eenemael van Voet-Angelen was omvangen, soo kondense, wegens deese verhinderingh, niet nae haeren wil naerderen. + Echter was deselve, door der Hollanderen loosheyd, haest weghgenomen. Sy wierden gewaer, dat de gedaghte Voet-Angelen waeren gemaeckt van harde Bamboes-Riedten, welcke, ontrent een El langh, gantsch dight in malkander staecken. Derhalven verbranddense die, door Vyerkogelen en Peck-kranssen, binnen een korte tijd. Doe trockense in een seer goede orde op den Koningh aen. De Stucken Geschuts op sijne Bateryen deeden ons weynigh schaede, vermits de Kogelen meest over onse Hoofden heenen vlogen. Ter dier oorsaeck greepen wy den vyand

van twee sijden aen; doch sulckerwijs, dat wy ons weer by een konden voegen.

In 't begin scheen 't, als ofse ons al t'saemen voor een ontbijt souden opgeslockt hebben, + vermitsse over de driemael honderd-duysend Mannen sterck waeren. Doch onse Officieren ontsetteden sigh hier over gantschlijck niet. Voor mijn deel, ick verwaghtede met een yverigh verlangen, hoe doch deesen handel eyndlijck sou aflopen; en hoe 't de Hollanders mogelijck sou konnen sijn, sulck een vervaerlijcke Maght te weerstaen.

Onder deese mijne gedaghten braecken de Javanen met een seer grouwlijck moord-geschreeuw op ons los, als ofse alles, gelijck een woedende Stormwind, souden ter neer geworpen hebben. + Doch wy gaven by geleederen onophoudlijck-dapper op haer vyer; en hadden allerwegen nevens een ry Musquettiers oock een ry Balingers, of Pieckeniers, op dat de vyand niet moght inbreecken. Daerenboven donderden wy onder haer uyt thien of meer Veld-Stucken; soo dat by honderden dood ter aerden neervielen.

Onse andere Vleugel gingh op even deselve wijs te werck; en daer na sloten wy ons weer t'saemen. + Schoven oock ondertusschen op Raderen eenige spitse Balcken voor ons kruyswijs heenen; om daer door ons volck dies te meer voor vyandlijcken inbreuck te verseeckeren.

Als wy nu ontrent drie uyren langh met haer gechargeert hadden, + renden sommige onsinnige Amuck-speelers (dit sijn eenige lightvaerdige Waeghhalsen; welcke, van voornaeme Heeren aengepord, t'eenemael dol-koen op deese of geene aenvallen, om deselve aen kant te helpen; welcke wrevelige doodslaegen sy voor haeren hooghsten roem houden; doch eerse sulcks beginnen, eetense 't Kruyd Avion, 't welck haer gantsch onsinnigh en dol maeckt), als een Blixem op ons aen: Maer staecken haer selven als aen 't Spit in de Spiessen onser Pieckeniers. Wy, aen d'andere sijde, gaven dapper vyer op de Koninghsche, en maeckten in weynigh tijds eenige duysenden der selve levenloos.

Daer op geraeckte de gantsche vyandlijcke Maght in verwarringh: + Wierp 't Geweer van sigh: Nam de vlught, en liet alles aghter. 't Ontbrack derhalven d'onse aen geen Buyt. Ick, voor mijn deel, bequam een Nassingay, (veellight Assagay) of Partisaen, (Werp-spies) wel dight met Goud beslaegen; doch vereerde deselve mijnen besten vriend, den Heer Lieutenant Bleutner; die my daer voor beschonck met 200. guldens.

Nae deese soo bloedigh-bevoghtene Zeege begaf de Heer Generael-Major met eenige Benden (nevens sijne Lijf-Compagnie, en noch overige drie Oppassers van de geweesene twaelf, waer by ick oock, als Veld-Scheerer, meë gingh) sigh nae 't Kasteel, waer in de jonge Koningh was + Die terstond de Poort opende; hem te gemoet quam; voor hem ter aerden neerviel; daer nae hem omhelsde, en op 't beweeghlijckste verwelkoomde. Te voren had de Heer Admirael orde gegeven, dat sigh 't gantsche Heyr rondom 't Kasteel heenen sou Legeren, en de Constapels

sigh begeven by de Stucken Canon op de Bateryen (die over de drie-honderd in getal waeren), welcke last dus volbraght wierd. Als nu 't volck sigh drie daegen had uytgerust, wierd het verdeeld in de Voor-Posten deeser Stad, als, de Boom, Speelwijck, en andere Punten; desgelijcks in d'Engelsche, Deensche, en Fransche Quartieren.

Op 't Kasteel ordonneerde men gelijckerwijs eenige Compagnien, welkemen verdeelde hier en gintsch op de Punten; + soo dat de Plaets overal genoeghsaem voorsien en bewaerd wierd; tot dat sigh een verdere gelegenheyd moght opdoen, om sigh ten vollen meester van 't Land te maecken.

Ondertusschen wierd ick gecommandeert te gaen in 't Hospitael voor 't Kasteel; + daer ick alreeds een Opper en vijf Onder-Chirurgijns vond. Doch vermits de Siecke en Gequetste taemlijck-veel waeren, en de waerneemingh der selve noch niet seer goed was, soo wierden de meeste van daer nae Batavia gevoerd. Voor d'overige heeftmen van doe af meer en beeter sorgh gedraeghen.

D'oude Koningh begaf sigh, nae deese voor hem ongeluckige Neerlaegh, met sijn vlughtigh Heyr in sijne Vestingh Dortjasse. + Terstond begon hy van daer uyt met eenige honderd Prauwen en Vaertuygen op de Zee van Bantam nae Batavia te kruyssen; vermits hy op de Vloeden Dortjasse en Bantam (welcke twee Rivieren van Dortjasse beneden uyt den Blauwen Peperbergh stromen) nae vollen wensch kon uyt en inlopen; en was voorneemens, d'onse hier door eenige afbreuck te doen; gelijck dan oock geschiedde. Want by Batavia op de Reede staeckense eenige Scheepen in brand. Al 't volck op deselve sloegense dood, of naemense gevangen. Greepen daerenboven het tusschen-beyden-leggende Eyland Onrust aen; en gingen seer grouwlijck met het daer op sijnde volck te werck.

Om verder onheyl af te weeren, + wierden eenige groote Oorloghs-Scheepen toegerust; nevens een goed getal Prauwen en Vaertuygen, gelijckmen die meerendeel door gantsch Indien gebruyckt. Al deselve wierden voorsien met goede Manschap; in voorneemen, van daer mee een kans tegens deese stropende Javanen te wagen. Tot goed geluck wierd ick oock op deese Vloot gecommandeert, en quam voor Meester op 't Schip Europa, 't welck over d'800. Mannen, en drie Meester-Chirurgijns ophad.

Eerst gingen wy met 17. grote Oorloghs-Scheepen, + nevens eenige Prauwen en Branders, onder 't Commando van de Heer Capitain de Ruyter, als Admirael der Vloot, in Zee, en begaven ons terstond nae de Rivieren Bantam en Dortjasse, daer de Javanen gewoonlijck uytliepen; om haer hier door de Pas af te snijden. Stracks Anckerde hier de helft der Vloot; d'andere helft, waer onder ick my oock bevond, moest sigh weer in volle Zee begeven.

Als wy nu 'sanderendaeghs voor 't Eyland Toppers-Hoedje laegen, + saegen wy over de honderd Prauwen en Vaertuygen ontrent drie Mijlen

van ons gintsch en herwaerts seylen. De Heer Admirael de Ruyter oordeelde sigh sterck genoegh, om tegens haer te konnen bestaen; en besloot, nae een korte Krijghsraed-houdingh, haer aen te tasten. Hy verdeelde onse Vloot in tweeën; met bevel, datse, op een bestemd Teeken, met gesaementlijcke Maght te gelijck souden aenvallen. Daer op wierd de Soldaten een dronckje Brandewijn gegeven; en men besigtighde haere Patroon-Tasschen, en Bandelieren. Geduerende dien dagh laghmen stil. Met den aenkomenden avond brackmen gelijcklijk op, en men omsloot de vyanden sodaenigh van rondom, datse op de volgende morgen geen ander middel tot ontkomingh saegen, als met geweld sigh door te slaen, of op 't daer bygelegene Eyland, genoemd Schlepsee, sigh te redden. + Doch vermits 't selve niet veel meer als een uyr in den omvangh groot was; dat'er noch boven dien gantsch geen levens-middelen voorhanden waeren, soo wierdense genoodsaeckt, 't eerste in 't werck te stellen. Waer toe sy te meer wierden aengemoedighd, wijlse sigh bynae viermael soo sterck bevonden als wy: Met een seer goede Wind, en over de twintigh Prauwen, waer op veertigh Dubbelhaecken stonden, quaemense op ons aen; in meeningh, onse grote Scheepen soo terstond aen te grijpen, en te veroveren; waer nae sy, volgens haeren waen, lightlijck meester van al d'overige souden konnen werden. In 't begin liet onse Admirael niet een eenige schoot op haer doen. Voorheenen had hy orde gegeven aen al de grote Scheepen, datmen by de grote Mast, boven op 't Verdeck, en voor in de Boegh, onder 't Verdeck, Borstweeren sou vervaerdigen. + Onse Prauwen en Vaertuygen laveerden alleen aghter ons; op datse, wanneer de vyand 't Hoofd gestoten sou hebben, den selven dan gantschlijck souden helpen verwoesten. Aghter de Borstweeren op onse Scheepen steldemen eenige Haubitzen en Hagel-Stucken. Daerenboven ordonneerde men noch eenige Soldaten met Hand-Granaten, Vyer-Piecken, Peck-kranssen en Kruys-Swaerden, om daer mee de vyanden, wanneerse aenquaemen, behoorlijck t'ontfangen.

Ondertusschen donderden de Javanen dapper op ons los; doch met seer weynigh voordeel. + Soo gantsch nae quaemense onse Scheepen, datse alreeds begonden op te klauteren. Ten vollen meendense, de Zeege alreeds in haere handen te hebben.'t Geheele voorste deel der Scheepen was nu al vol Javanen; welcke sulck een vreeslijck geschreeuw maeckten, dat lught en water daer van als beefde. Maer doe openden wy geswind onse Borstweer, en schoten ons Geschut sodaenigh op haer af; sonden haer oock sulck een meenighte Granaten te gemoet, datse wel haest bynae alle levenloos ter neer vielen. De geene die in 't opklimmen, of noch in haere Prauwen waeren, wierden desgelijcks door Hand-Granaten, Peck-kranssen, en andere Vyerwercken weghgeruymd, in de Zee gesmeeten, en onder de Golven begraven.

Doe nam voorts alles de vlught; en ter dier tijd was 't, dat eerst onse Prauwen en Vaertuygen haer naejoegen; een groot deel doodsloegen; andere opvischten en gevangen naemen: + Welcke men hier nae gesaementlijck op 't voorgedaghte Eyland ophingh. Geduerende deesen han-

del des doodslaens der Javanen, + was 't water rondom onse Scheepen als bloed. Alleenlijck op mijn Schip Europa bleven over de 260. der vyanden dood. Door de roock en damp was selfs de dagh verduysterd geworden, schoon wy niet een eenigh Stuck van 't groot Canon hadden gelost. De dode en niet dode wierpmen t'saemen van 't Schip in Zee; 't welck een erbarmlijck gekarm veroorsaeckte van de geene die noch levendigh waeren.

Nae ge-eyndighden Strijd quam onse Vloot weer by een. + Op gedaen ondersoeck bevonden wy verloren te hebben 2. Schippers, 7. Stierlieden, 8. Opper-Officiers, en ontrent 380. gemeene Besoldelingen. Doch van onse Swarten misteden wy 700. Mannen. Oock waeren twee Scheepen, Victor en Ameland, nevens 18. Prauwen en Vaertuygen, 3. Galiots, en 7. Branders in brand geraeckt. Op ons Schip telden wy 17. doden, en 26. gewondde. Aen de vyandlijcke sijde quam'er niet een eenigh Schip van. 't Getal haerer Scheepen was geweest ruym 120. De Javaensche Manschap schatteden wy op over de 24000.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen