Logo DBNL
Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686 (1694)

Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686

(1694)–Christoph Frick, Elias Hesse, Christophorus Schweitzer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

III Hoofd-stuck.

Vertreck des Schrijvers van de Caep der Goede Hoop in 't Schip Europa, nae dat 't Schip Tarnate Schipbreuck had geleeden. S. Mauritii Eyland. Grouwlijcke Storm, en vreeslijck Gevaer. Ongeluck in dit Ongeluck. Langhduerigheyd deeses geweldigen Storms. Koomst in de Straet van Sunda. Te Batavia. Kasteel. Stad. Generael. Raden. Orde ontrent de Soldaten. Treflijcke Steenen-Bruggen. Be-
right van de Chineesen te Batavia; en haere verscheydene vreemde Gewoonten. Gesteltenis deeser Stad. Caimans, of Krokodillen, in de Rivieren. Eenige derselve door onse Schrijver en sijn Geselchap gevangen. Op wat voor een wijs. Wat in haer gevonden wierd. Tijgers. Geval met deselve. Apen. Cocos-boomen. Manger-Tanges-vrught. Bissang-vijgen.

ALs ick nu hier een geruyme tijd geweest, + en ondertusschen genoeghsaem verquickt was van mijn uytgestaene ellende, begonmen sigh daeghlijcks gereed te maecken, om van daer weer af te seylen; vermits 't Schip Europa was aenghekomen; waer in ick my oock begaf, om de Reys nae Batavia te voltrecken. In den naem des Alderhooghsten liepen wy met een goede Wind uyt de Tafel-Bay. Alleen een Engelsch Fluyt-schip, 't welck in de tijd onses verblijfs aen de Caep gekomen was, lieten wy daer blijven.

Wy genoten dien gehele dagh, + en de volgende naght, de dienst van de gedaghte voorspoedige Wind; soo dat ons 's anderendaeghs niets meer van Africa in 't gesight was gebleven. Dus waeren wy weer in volle Zee. Deese wind was ons geheele aght daegen langh dus gunstigh: En wy verheughden ons van gantscher herten, dat wy op sulck een wijs S. Mauritii Eyland geluckigh passeerden: Want anders sijn de Stormwinden gewoon, hier ontrent seer grouwlijck te rumoeren. Maer onse vreughd verkeerde wel haest in een jammerlijcke droefheyd, + wijl de stille lught plotslijck sigh veranderde in een onverwaghtte Storm-woede. De Wervel-winden braecken, als in een ogenblick, op 't aldertoornighste los; en vielen ons Schip sodaenigh aen, dat wy meer als genoegh te doen hadden, om onse Zeylen in te haelen. Rondom ons heenen suysde, bruyschte en kraeckte alles; soo dat wy niet anders daghten, als dat onse Kiel terstond sou te grond sincken. Daerenboven verloor de Hemel meerendeel sijn light, en wierd overtrocken met Kool-swarte Rouw-wolcken; uyt welcke de raserny der winden sigh hoe langer hoe meerder vergroottede. Niemand op ons Schip kon horen wat eenen anderen sprack. + De Golven, als tot den Hemel opgereesen, storteden verschricklijck over ons weer neer. Nu wierd onse Kiel tot in de wolcken toe op-geheven; dan daeldese weer als tot op den diepsten afgrond; en wierd seer beschaedighd; soo dat wy ons Houten Huys over de drie daegen langh door geduerigh Pompen 't inbekomene Water weer moesten doen uytgeven; waer meë wy echter weynigh konden verrighten. Dit deed onse hoop hoe langer hoe meerder afneemen.

Ick, voor mijn deel, wist niet, waerwaerts ick my van anghst sou wenden. + Of ick schoon, geduerende de gantsche reys, aen geen Pompen gedaght had, oock niemand van mijn beroep sulcks oyt behoefd te doen, soo wierd ick echter, door de grootte des gevaers, gedwongen, dat ick van 's naghts ten twee tot 's morgens ten ses uyren aen deesen arbeyd stond. Evenwel wist ick in 't minste niet van eenige vermoeydheyd,

door de hoop, welcke ick noch vattede, dat d'almaghtige God door een genaeden-wenck deesen grouwlijcken Storm sou doen stillen. Doch deselve verswaerde meer en meer; en eens stond 't Schip met 't voorste hoogh overeynd; maer schoot daer op weer nae den afgrond, met sulck een geweld en beweegingh, dat een Timmerman, die wat siecklijck was, uyt sijne Legh-plaets voor onder 't verdecksel des Schips weghgesmeeten sou sijn geworden, indien niet een Matroos hem noch geluckigh had gegreepen. Wat my belanghd, ick verstack my doemaels by de vijf Schapen, welcke wy van de Caep meë genomen hadden; die oock, door 't gintsch en herwaerts slingeren, meer als half dood waeren. Ick hield my aen de Berders vast, tot dat 't Schip eens op d'eene sijde viel. Waer door my hier soo weynigh goeds geschiedde, dat ick my van daer wegh maeckte nae de Constapels-kamer, alwaer wy Meester-Chirurgijns onse Legeringh hadden. + Doch vond hier de Kisten soo verward onder een geworpen, dat ick niet tot mijne Hanghmat kon komen, maer my tusschen deselve moest neersetten. Hier bleef ick al een geruyme tijd; en hoorde ondertusschen gelijck als ter sijden my een seer swacke stem, roepende op 't aldersaghtste: O Jesu! Als ick nu omsagh, van wien deselve moght komen, vond ick onsen Provoost; die, als sijnde een oud Man, onder de Kisten geraeckt, en van deese Last gantsch verdruckt was.Terstond gingh ick dit ongeval onse Schipper bekend maken: Doch kreegh van hem weynigh bescheyd. Alleenlijck beval hy den Bootsman, deesen dus ongeluckigh omgekomenen over boord te werpen. Men had de tijd niet, om hem op een Planck te leggen; derhalven wierd hy sleghts in sijne kleederen aen de Golven overgegeven.

't Was nu de vierde naght, + dat wy ons in deesen anghst hadden bevonden; en daghten niet anders, als dat deese de laetste onses levens sou sijn geweest. Derhalven al 't Scheepsvolck met groote moeyte nae boven toe gingh; d'eene hier, d'andere daer sigh in een hoeck begaf, en bekommerlijck genoegh sigh vasthield, om eenige Gebeeden aen te horen, waer in den Alderhooghsten wierd gesmeeckt om een genaedige reddingh uyt dit grootste gevaer; immers om een saligh eynd, en goedertierne opneemingh onser Zielen.

Waerlijck, + niemand, die geen ervaerentheyd op de Zee heeft bekomen, sou konnen geloven, in wat voor een jammerlijck-ellendige staet wy waeren. Wat my belanghd, 'k heb dickmael in de grootste gevaeren geweest te Water en te Land; heb oock den vyand, soo in Schermutselen, als in Veroveringen van deese en geene Plaetsen, al meë 't voorhoofd geboden; doch geene van al deese perijckelen hadden gelijckheyd met de verschricklijckheyd van deesen vervaerlijcken Storm; waer in de Hemel selfs als beefde; de lught verduysterde, de zee raesde; en wy, over soo een grouwlijck gehoor en gesight, verstockten, verstomden; te meer, wijl door de geweldige wind-woede 't Schip vry gebroocken was.

Soo groot nu ons gevaer sigh vertoonde, + soo sterck was doemaels des Heeren hand ons ter hulp; welcke ons, tegen al ons vermoeden, de

dood uyt de kaecken ruckte. Want op den vierden dagh begon de Stormwind te gaen leggen, en de Golven quaemen tot bedaeren. Derhalven wy oock terstond voor soo een goedertierne reddingh Gods eenige Danck-Psalmen songen, en sijne genaede met vrolijcke galmen roemden; hem hertgrondigh loofden voor deese ooghblijcklijcke Hulp-bewijsingh.

Dit verright sijnde, + leyden wy 't swaere Geschut al t'saemen op d'eene sijde, om 't Schip aen d'andere sijde soo veel te doen rijsen, datmen 't beschaedighde bequaemlijck moght ontdecken en verbeeteren. Terstond moesten al de Timmerlieden over boort, om allerweegen de reeten en scheuren met Werck en Peck toe te stoppen. De kalmte duerde niet langh. Ontrent de middagh bequaemen wy een stercke wind; wel seer goed om onse Reys te vervoorderen; maer die daer tegens ons verhinderde, dat wy 't Schip niet ten vollen calfateren of lappen konden. Deese wind hield veele daegen nae malkander aen; waer door wy oock geduerigh met Pompen moesten aenhouden; soo dat ons volck vry seer afgemat wierd. Ondertusschen bequaemen wy veele Siecken; van welcke seven stierven, en over boord geset wierden.

Middelertijd passeerden wy oock met deese goede wind, + welcke ses dagen langh duerde, de hooghte van S. Mauritii Eyland. Bequaemen hier op 't Eyland S. Paul d'Amsterdam in 't gesight; doch lieten 't ontrent sesthien Mijlen van ons ter reghterhand leggen, en seylden reght op Groot-Java aen, waer in de Hoofdstad Batavia gebouwd is. Vermits ons de goede wind geduerigh bybleef, soo gafmen 't volck rijcklijck t'eeten. Evenwel wenschteden wy, wegens de veelheyd der Siecken, aen Land te mogen zijn. + Doemaels hadden wy noch over de honderd Mijlen te vaeren; welcke wy, den Alderhooghsten sy gedanckt, geluckigh afleyden, en onverwaght de vervullingh van onsen wensch genooten. Want als wy eens by ondergaende Son daer heenen seylden, sagh een Bootsgesel aldereerst Land; waerom hy oock van onse Schipper wierd beschoncken met een Ducaet (of twee Rijcksdaelers), twee Kasen, en een Kan Spaensche Wijn.

Hier op beschilderde men onse inhebbende Boot en Schuyt met allerley schoone verwen. + Men verbeeterde oock ons Schip, en men pronckte 't op soo veel eenighsins mogelijck was. Men bond d'Anckers aen de Touwen; en men stelde sigh in alles gereed, om wel haest 't Land te begroeten. Waerwaerts wy 't oock met een voorspoedige wind nae toe setteden. 't Lagh nu niet meer als ontrent veertigh Mijlen van ons af. 's Anderendaeghs, by vroege Morgen-Son, quaemen wy'er tot op een paer uyren nae by; doch bereyckten 't meer als dertigh Mijlen te verr' op de West-sijde. Moesten derhalven onsen cours weer Oostwaerts wenden; tot dat wy, nae eenige daegen vaerens, sommige kleyne Eylanden naerderden, die maer ontrent vijf Mijlen van Groot-Java aflaegen. Terstond Anckerden wy. Setteden onse Chaloup uyt, en voeren daer aen. Hier haelden wy Cocos of Klapper-noten, welcke onder d'andere wierden uytgedeeld.

Den derden dagh hier nae quaemen wy in de Straet van Sunda. + Terstond begaven sigh nae ons Schip toe eenige Javaensche Prauwen, of kleyne Schuytjens, welcke ongemeen snel voortseylen. Deese braghten met haer verscheydene Lands-vrughten, als Cocos, Pisang (een slagh van lange Vijgen), Hoender-Eyeren, en diergelijcke Eetwaeren.

Eyndlijck quaemen wy den laetsten November met goed geluck op d'Ancker-plaets voor des Generaels Residentie te Batavia aen; + nae dat wy op ons Schip Europa derthien der onse verloren, en noch over de twintigh Siecken hadden. Eerst danckten wy voor deese behoudene Reys den Almaghtigen innighlijck. Omhelsden daer op malkander met seer groote blijdschap, nae dat wy voorheenen d'Anckers hadden laeten vallen; en ons Geschut, ter begroetingh des genoemden Eylands, dapper had gedonderd.

De Schipper begaf sigh met eenige sijner Matroosen in de Chaloup, en snelde nae Land, + om by den Heer Generael te komen; welcke ter dier tijd was de Heer Johan Speelman; die 't Gouvernement over geheel Indien had.

Ondertusschen quam de Fiscael aen ons Schip; + besightighde 't selve; en eyschte al de Brieven. De Soldaten heeftmen aen Land geset; en 't Schip ten vollen ontladen. De Siecke wierden in 't Hospital, of Gasthuys , te Batavia gebraght. De gesonde daer tegens marcheerden in een goede orde nae 't Kasteel Batavia. Tweemael trockense voorby 't Logiement des Heeren Generaels. De derdemael blevense staen; en wierden doe gesaementlijck van hem verwelkoomd; die voorts den Majoor bevel gaf, dit Volck onder de Batavische Militie te verdeelen. Drie daegen langh haddense Vacantie, of rust-tijd. + Maer doe gingh de Strapara aen. Yeder morgen moestense sigh op de Dril-plaets laeten vinden; 't welck duerde, tot datse de militaire Exercitien, of Krijghs-oeffeningen, ten vollen verstonden; en sy dus bequaem gemaeckt waeren, om in geval van nood 't een of 't andere Commando in Indien te konnen waerneemen, of dienst te doen ter plaets, waer heenen sy gesonden moghten werden.

Ick, + voor mijn deel, besoght, nae volle Aftakelingh onses Schips, 't Land tot verscheydene maelen, en verlustighde my daer meë niet weynigh. Ontfingh daerenboven van den Opper-Chirirgijn des Kasteels een onderteeckende Ordonnantie, dat ick my sou begeven op seecker Punt, maer 't vierdedeel eener uyr van Batavia gelegen, om mijn beroep daer waer te neemen. Terstond ben ick deese orde naegekomen; en vond hier een Vaendrigh, twee Sergeanten, twee Constapels tot aght Stucken Geschuts, en tsestigh gemeene Soldaten. 't Behaeghde my hier niet qualijck, wijl deese Plaets lagh in een aengenaeme en seer lustige Landstreeck. Aen d'eene sijde wierdse bespoeld van de Zee; + aen d'andere kant bewaterd van een vermaecklijcke Vloed, welcke van Batavia afstroomd, en geduerigh als bedeckt was met Prauwen van Chineesen, welcke voorby Batavia in Processien gingen; allerley Heydensche Guychelryen be-

dreven, en voorts sigh vervoeghden nae seecker Oord, 't vierdedeel eener uyr van daer gelegen, alwaer haere Moskee, of Tempel, staet; daerse dickmael in 't Iaer haeren Afgod Joosje Offerhanden doen, en allerley seldsaeme bedrijven in 't werck stellen; welcke yemand, die sulcks noyt gesien heeft, reght wonderlijck voorkomen.

Evenwel aghtede ick dit niet sonderlingh veel: + Maer liet my aldermeest gelegen sijn, 't Kasteel en de Stad Batavia te besightigen. Deese was, terwijl ick my daer bevond, alreeds van een ongemeene schoonheyd en heerlijckheyd. Iae, Batavia quam mijn' oogen bynae behaeghlijcker voor, als Amsterdam selfs. Haeren omvangh is van meer als twee uyren gaens. Door de meeste Straeten vlieten lustrijcke Waterkens. De Rivier Jacatra stroomd ten deelen midden door de Stad; omvanghd oock ten deelen deselve. Op deese Canalen konnen d'Inwooners bynae allerweegen heenen nae haere Lusthoven vaeren. Deese Graghten waeren beydersijds met schoon Muerwerck van vierkante Steenen bepaeld; en overal noch schooner vercierd met gantsch lustigh Geboomt van Cederen, Cocos, Vijgen, en verscheydene andere: Waer onder de Vrye Lieden, wanneer den avond aenkoomd, en de lught gemaetighd is, gewoon sijn te gaen wandelen, en een ongemeen-groot vermaeck genieten door de seer treflijcke beschaeduwingh.

't Kasteel staet nae de Zee toe, + en is verdeeld in vier Punten, of Bastions. Twee derselve, genoemd de Rubijn en Parel, sien op de Zee uyt. D'andere twee, de Diamant en Saphyr, nae de Stad toe. 't Is reght vierkant, en van de grond af met aensienlijcke vierkante Steenen opgebouwd. Men kan'er rondom gaen; van 't eene Punt tot 't ander. Op yeder deeser Punten staen sesthien Halve en Vierendeels Carthouwen; waer uyt men dapper op de vyanden kan donderen.

Daerenboven pralen de gemelde Punten met d'alderschoonste Limoen en Manges-boomen; + waer door derselver welstandigh cieraed noch seer veel vermeerderd werd. Doe ick eerst hier quam, had 't gedaghte Kasteel niet meer als twee Poorten. Terwijl ick daer was, wierd'er noch eene by gemaeckt. Uyt d'eene gaetmen nae de Zee toe. Door deselve voerdmen de Waeren en Goederen uyt d'aenkomende Scheepen in de Packhuysen. Deese werd geheeten de Water-Poort. Door d'andere gaetmen nae de Stad; en draeghd ter dier oorsaeck de naem van de Stads-poort. Midden in 't Kasteel staet de woningh des Generaels. + Twee der Heeren Raeden hebben haere Verblijf-plaetsen reght over de sijne: D'overige wonen in de Stad. Want de Regeeringh van Indien bestaet uyt ses Raeds-persoonen.

Wat nu de Staet-houdingh des Generaels belanghd (deesen was doemaels de Heer Speelman), + deselve is niet seer kostlijck. Hy had niet meer als twaelf Helbaerdiers; van welcke altijd eene voor sijne Kamer een uyr langh Schildwaght moest staen. Wanneer hy uyt-reed, wierd hy begeleyd van een Compagnie Curassier-Ruyters; dan noch van een Compagnie Voetkneghten, en ses Helbaerdiers; gekleed met korte, gesnee-

dene, geel en roode Wambaisen. Maer ondertusschen geloof ick ten vollen, dat by sijn' Inkoomsten die van veele Vorsten niet vergeleecken konnen werden.

Voorts werd 't Kasteel bewoond van eenige Opper-Kooplieden; + veel' Assistenten en Boeckhouders; oock van verscheydene Handwercks-lieden; als Bus-maeckers, Laedemaeckers, Slotmaeckers, Schrijnwerckers, en diergelijcke, welcke men tot de Militie en andere Gebruyken van node heeft. De Soldaten sijn verdeeld onder de Poorten, en op de Punten. + Haer getal kanmen niet eygentlijck weeten; vermits, door voorkomende gelegenheden, nu een deel uytgesonden werden, dan weer komen. Somtijds sijn'er eenige honderden by een. Yeder dagh, 's avonds ontrent ten vier uyren, moetense met haer Onder en Boven-geweer op de Parade verschijnen; en driemael voorby des Generaels Wooningh passeeren. Somtijds koomd de Generael wel buyten, om haer te besightigen, en op haer toerustingh, gedragh, &c, aght te nemen.

Wanneer een Soldaet de Parade versuymd, soo heeft hy een seer groote straf te verwaghten. + Want de Krijghs-reghten werden hier insonderheyd op 't scharpste uytgevoerd. Indien yemand op de Schildwaght quam te slapen, soo moet hy voor d'eerstemael eenige daegen langh seer swaere Wapenen draegen; oock eenige Maenden Besoldingh verliesen. De tweedemael werd hy met de Wip gestraft. Maer de derdemael kost het hem 't leven.

Wy keeren weer nae 't Kasteel. + 't Selve is omvangen met seer wijde Water-graghten. Van 't Kasteel gaetmen over een schoone Steene Brugg' van een en twintigh Iocken (welcke in 't midden een Optreck-brugh heeft) nae een seer breed vlack Veld, genoemd 't Galge-veld; wijl'er bynae daeghlijcks Justitie werd gedaen. Hier sietmen Galgh, Rad, en Geessel-pael. Van daer koomdmen by een andere kleyner Brugg', by welcke altijd een Schildwaght staet; en over deselve gaetmen tot de voornaemste Straet der Stad, die midden doorloopt, tot aen 't Raed-huys; en de naem van de Heere-Straet draeghd. Behalven deese sijn boven andere beroemd en seer treflijck de soo genoemde Tijgers-graght, de Keysers-graght, en meer andere, met sulcke Naemen, als die in de Stad Amsterdam.

Gintsch en herwaerts, soo buyten als binnen de Stad Batavia, vindmen veelerley Winckelen van allerley kostlijcke Waeren. Oock heeftmen hier welvoorsiene Gaerkeuckens, waer in men voor een geringh geld wel getracteert werd. + D'Inwooners sijn meest Chineesen; dan oock Amboineesen, Malabaren, Mardigeren, en veel andere Natien. Doch onder deese alle sijn de Chineesen de voorsightighste, en doortraptste. Oeffenen sigh in de kennis van allerley Koophandel. Sijn in 't koopen en verkoopen veel slimmer en looser dan de Joden. Bemoeyen sigh met allerley Konsten en Handwercken. Weeten alles nae te maecken, behalven d'Uyrwijsers of Horologien.

Wijl wy hier gewagh hebben gemaeckt van de Chineesen, + soo kan ick

niet naelaeten mijne Leesers yets meer van haer mee te deelen. Soo veel haere kleedingh belanghd, een deel der haere draegen witte, een deel blauwe Rocken, met seer wijde en lange Mouwen, soo datmen, wanneerse gaen, haere handen niet kan sien. De Broeck is van een gelijcke verwe; wijd, en afschietende tot op de voeten. Voor aen hebbense haeren Geld-buydel hangen.

Haere Pantoffelen sijn breed; + bynae gesteld als de Hongarische Schoenen, doch alleen gemaeckt van seer hard Bord-pappier; soo datse, wanneerse ergens door slijck of voghtigheyd hebben te gaen, deselve in haere hand neemen, en met de bloote voeten daer door treeden. Stracks daer op sigh nae eenigh water begeven; sigh daer in reynigen; met een Doeck afdrogen; en van haere Pantoffelen weer aen doen. Doch wanneer quaed We'er invalt, of dat een slijckerige wegh wat langh duerd, soo gebruyckense Houtene Schoenen, gelijck de Capucijnen gewoon sijn te hebben.

Over haer Hayr sijnse boven maten net en sinlijck. + Yeder weeck laetense 't selve door haere Barbiers reynigen en vleghten; oock met een Silvere Hayr-naeld doortrecken. Aghter steeckens''er een Kam van Schildpadden in, en trecken een Huyve, toebereyd van Paerds-hayr, gelijck een Net, daer over. Derhalven, als yemand d'eerstemael van sijn leven een Chineesch Manspersoon siet, soo houd hy hem voor een Vrouwmensch. Seer hoogh aghtense haer Hayr. En wijlse boven maeten seer geneegen sijn tot 't Spel, + soo datse al haere Goederen, Huys en Hof, jae Vrouw en Kinderen, daer by opsetten, soo verspeelense eyndlijck oock, alsse alles verloren hebben, haer Hayr selfs. Doch sulcks geschied niet, voor datse alles tot 't laetste toe quijt sijn. + En wanneerse oock dit verliesen, soo hebbense by d'andere Chineesen al haer eer en aensien verloren: Moeten als Slaven rondom loopen; en voor andere de Waeren verhandelen.

Hare Baerden sijn langh; doch niet dight. + 'k Heb een Chinees gekend, die in sijnen Baerd drie Hayren had, welcke tot op d'aerde toe reyckten; en noch soo veel langer waeren, dat hy die onder sijne voeten doorhaelen, en daer nae noch met de hand vatten kon. Der Chineesen Vrouwen in Batavia sijn meerendeel gekoghte Slavinnen; + uyt 't Eyland Baly, en Macassar; niet sonderlingh swart, maer van een geelaghtige verwe; kort van Statuer, doch dik en welgeset van lighaem. Der sulcke neemense soo veel, alsse onderhouden konnen.

Wanneer een Chinees sterft, soo werden sijne Wijven van sijn' naeste Erfgenaemen weer verkoght, behalven eene, welcke hem d'alderliefste was. + Deese bekoomd een Vrybrief; werd geadeld, en voor een reghte Chinesin gehouden, nevens al haer' Erfgenaemen.

Ter tijd ick my te Batavia bevond, waeren'er niet boven de twintigh reghte chineesche Vrouwspersoonen. Deselve sijn soo kleyn, datse gemacklijck onder d'armen van een gemeen Manspersoon konnen doorgaen. Weynigh Dochteren, + maer meest Soonen hebbense. D'oorsaeck hier van werd geseght de volgende te sijn. Wanneerse sich swanger be-

vinden, houdense sigh de drie laetste Maenden haers dragens gantschlijck in Huys; op datmen niet weete, wanneerse baeren. + Brengense dan een Dochter ter weereld, soo doodense 't arme Schepsel. Doch is 't een Soon soo laetense hem leven. Dit heeft my een Chinees met eygener mond in goed vertrouwen verhaeld; doch daer benevens gebeeden, dat ick sulcks aen niemand sou openbaeren, wijl 't hem anders den hals sou kosten.

Alsse haere Kinderen soogen, + soo neemense een Hoepel, en dwingen daer meë haere Borsten in de hooghte t'saemen, op dat haer de Melck niet ontliep. Yeder morgen wasschense haere Kinderen in de Vloed.

Wat nu haere Houwlijcken en Bruyloften betreft, + by deselve gaen de Mannen en de Vrouwen in een afsonderlijcke Processie. De naeste Vrienden draegen de Morgen-gaven der twee aen malkander verloofde, en haeren gantschen rijckdom, opentlijck in haere handen voor haer heenen. Voor 't Huys, daerse intreeden, en de Bruyloft sullen houden, staen op een seer schoon en vercierd Toneel eenige Musicanten met Schalmayen en Gumguma, of Trommelen; oock allerley lieflijck Klockjens-spel. De Wegh, en Vloer, bestroydmen met verscheyden slagh van bonte Bloemen. Iae oock, sy vaeren wel in een Prauw door de Stad heenen, met ontvloghtene Hayren. Vermits nu deselve meest schoon en langh sijn, soo leggense sigh op de Prauw neer, en laetense in 't water hangen. Eyndlijck vervoegense sigh in haere Wooningh, en doen haeren Afgod Joosje Offerhande.

Met deese Gods, + of, om reght te spreecken, Afgodsdienst, is 't, gelijck ick selfs in Batavia heb waergenoomen, dus gelegen. In een hoeck eens Kamers hebbense een Altaer, aen de sijde vercierd met veelerley Guychelryen. Op den Altaer selfs staet een Beeld van Leem, ontrent eene span langh; swart; seer breed van aengesight; met seer groote opgesparde oogen; beschilderd met eenige roode ronde streecken. Seer groot is de Neus; en op 't Hoofd staen Hoornen; alles met veelerley verwen bestreecken. Langh en wit is de Baerd.

Dit seldsaem Afgods-beeld noemense Josgin (Joosje). + Voor 't selve slaense haere handen op 't yverighste en aendaghtighste t'saemen: Iae, sy bestrijcken 't op 't vriendlijckste met Salven; en bidden, dat het haer God is, die Hemel en Aerde geschapen heeft; doch seggen, dien God is een goed Man, van wien haer geen leed te verwaghten staet. Maer haren Afgod, diense voor de Duyvel houden, biddense aen, wijl hy haer groote schaede kan toevoegen. + Betoonen hem ter dier oorsaeck seer groote Eere. Steecken 's naghts roode en geele Wasch-kaerssen voor hem aen. Offeren hem spijs en dranck; nevens allerley Vrughten des Lands. Doch de volgende dagh neemense alles weer wegh; en 't werd dan van andere genuttighd.

Maer wy keeren weer tot haere Bruyloften en Gasteryen. + Een gantsch seldsaeme Eetens-manier hebbense. Mannen en Vrouwen houden elck haere Maeltijd afsonderlijck. In plaets van een Mes hebbense

in de reghterhand (want de lincker is by haer t'eenemael veraghtlijck) twee kleyne Stockjens, gelijck de sulcke, waer meë de Goudslaegers by ons gewoon sijn 't geslagene Goud te vatten, van bruyn Hout. Aghter-aen houdense dien Kruys-wijs; en weeten daer mee seer geswind de Spijsen, als met een Schaer, aen te grijpen; voorts in den mond te steecken. Deese Stockjens houdense ongemeen-suyver; immers soo seer als wy onse Lepelen. + Sy sitten vlack ter aerden neer, op een uytgebreydede Mat van Rijs-stroo. De Beenen leggen kruyswijs over malkander. Wanneerse al op een Stoel sitten, soo laetense daerom de Beenen niet neerwaerts hangen, of staen; maer slaense al mee kruyswijs over een. Met deselve sijnse soo swack en vaerdigh, datse die aghter in haeren Neck konnen leggen.

Wy hebben ons bynae te langh by de Chineesen opgehouden, vermits verscheydene andere Autheuren wijdlopigh genoegh daer van hebben geschreven. + Keeren derhalven weer tot de Stad Batavia, nae dat wy te voren 't Kasteel ten deelen hebben besightighd.

Deselve leght aen de Vestingh; + en is desgelijcks met een stercke muer omringhd; inwendigh over de veertigh schreden breed, en met Aerde, gelijck een Wal, toegerust. De Punten, of Bolwercken, sijn, gelijck die van 't Slot, van groote gehouwene Steenen opgebouwd; gantsch vierkant; en allerweegen met Cortagarden op 't beste voorsien; in welcke altijd de Soldaten haere Woningen hebben. Niemand der haere derf, buyten sonderlingh verlof ('t welck seer selden werd gegeven) eene naght over buyten de gemelde sijne Woningh blijven.

Daerenboven is de Wal, soo wel binnen als buyten, met goede Water-graghten omvangen. + 't Geschut op deselve is gesteld, om daer mee soo wel binnen in de Stad, als buyten op den vyand te konnen schieten: Op dat, indien binnen Batavia een onvoorsienen Oproer moght komen t'ontstaen, vermits soo veelerley Natien daer in woonen, en haeren Handel drijven, men deese Stucken van de Bolwercken in de Stad kon laeten donderen; en alsoo d'oproerige tot gehoorsaemheyd dwingen. Waerom dan oock de gedaghte Bolwercken allerweegen op de straten der Stad correspondeeren: Soo dat, in geval van opstand, niemand sigh in deselve sou derven laeten sien.

Soodaenige Wercken hebben alle Hollandsche Plaetsen in Indien. Werden oock meerendeel beset met Europaeische Christenen, + welcke staen in den dienst der Oost-Indische Compagnie. Gelijck dan dit Batavia werd bewoond ten deelen van sulcke in Dienst sijnde Soldaten; ten deelen oock van Vrye Christenen; welcke Indiaensche en Europaeische Vrouwspersonen ten Houwlijck genomen hebben. Daerenboven noch, gelijck alreeds hier boven is geseght, van Chineesen, Japonneesen, Malayers, Persianen, Tunquineesen, Siammers, Bengalers, Bandaneesen, en andere vreemde Natien; welcke alle men laet blijven by haere haer aenge-erfde Religie, oude Seeden en Gewoonten.

De Stads-Magistraet bestaet uyt persoonen in dienst der Compagnie, en uyt vrye Burgeren. + Deese sijn sodaenige Lieden, welcke, nae datse

haeren bestemden tijd uytgediend, haer Paspoort of Afscheyd bekomen hebben, sigh begeven, om hier Burgerlijcke Neeringh te doen. De Praesident is eenen der Raeden van Indien. Doch niets van gewight derf hy besluyten, sonder voorkennis en goedvindingh van de Heer Generael.

De vreemde Natien hebben oock wel haeren afsonderlijcken Capiteyn (of Oversten) uyt de haere, + met sijne bygevoeghde, welcke geringe Saecken besleghten: Doch als'er yet sonderlinghs aengelegen is, of dat de Parthyen met haer niet te vreeden sijn, soo komen de verschillen voor de Stads-Magistraet; of oock wel voor den Generael selfs. Dus is hier dan een wel-aengestelde Politie.

Deese Stad Batavia heeft vier Hoofd-poorten, d'Utrechtsche, de Nieuwe, de Delfsche (Deisz) en de Rotterdamsche. + Is ook van buyten voorsien met taemlijck-groote en schoone Voor-steeden; waer in meerendeel Chineesen woonen: Want wijl haer Land al d'Inwoners niet heeft konnen draegen en voeden: Wijl oock een groot deel der haere, door den Oorlogh tegens de Tattaren, daer uyt verdreven sijn geworden; soo hebben een groote meenighte deeser Natie sigh bynae door heel Indien verspreyd; maer insonderheyd sigh neergelaeten in de Zee-steeden; daerse allerley Handwercken oeffenen, en Koophandel drijven.

De Vloed Jacatra, door de Stad lopende, en dan noch een groot deel seer vermaecklijcke Lust en Vrught-hoven, + wel-opgepronckte Prieelen, en gantsch aengenaeme Woningen, brengen geen kleyn aensien, en hert-verheugende verquickingh aen dit Batavia. Evenwel vindmen in de Velden rondom deese Stad seer weynigh Rijs; welcke men nochtans door meest geheel Oost-Indien in plaets van Brood gebruyckt. Doch deselve werd hier genoegh gebraght, jae in grooten overvloed, uyt Bantam, Japara, en andere Gewesten. Dus veel nu van't beroemd Batavia.

De Rivieren hier rondom hebben in sigh veele Caimans, of Crocodillen; + waer van ick hier oock een weynigh moet spreecken. Terwijl ick my te Batavia bevond, liet sodaenigh een Ondier sigh eenige maelen nae den anderen 'savonds ontrent een dight-by-gelegene Vloed sien; doch als wy langhs deese Rivier een wandelingh deeden, sprongh het uyt de Hagen in 't Water. Als wy dit waergenomen hadden, vatteden wy gedagten, om 't selve te vangen.

Om nu dit te verrighten, naemen wy een langh Touw, waer aen vastgemaeckt was een dubbelen Haeck, + vol andere Weerhaecken; wel met honderdvoudigh Bindgaern, ter lenghte van twee vademen, aen 't gedaghte Touw geheght; op dat, wanneer de Krocodil sou happen nae den levendigen Hond, die aen den Haeck was gebonden, dit Bingaern hem tusschen de tanden gaen sitten, en hy daer door belet werden moght, den Haeck af te bijten; 't welck hem, buyten dit middel, light te doen gevallen sou hebben, wijl sijne tanden gantsch in malkander gaen. Als nu sodaenigh een Dier den Hond opsnapt, soo gaet de voorste Haeck hem in de keel, waer over hy gantsch rasend werd; maer hier door maeckt hy sigh selven dies te meer vast; soo dat hy 't eyndlijck moet opgeven. De Hond, aen den Haeck gedaen, werd levendigh op een Planck in 't Wa-

ter gestoten; en 't Touw aen een stercke Pael vast gemaeckt. Als dan de Hond op de Planck janckt en huyld, soo koomd een Crocodil op hem aen, en slockt hem in.

Wy waeren soo geluckigh, dat wy op sulck een wijs eenige deeser Monsters gevangen bequaemen; onder welcke de grootste seven-en-twintigh voeten lenghte had. + Wy vonden in sijnen Buyck twee Steen-bockjens; en dan noch 't Hoofd van een Swarte Jongen. Doe hy noch half onder water was, schooten wy tot eenige maelen toe met onse Musquetten op hem; doch konden hem hier door niet geheel om 't leven brengen. Trocken hem derhalven noch wat meer op 't Land; en sloegen hem doe voorts met Ysere Koe-voeten den kop in stucken. Alsmen deeserwijs sulck een Dier gevangen heeft, laeten de Soldaten (die sigh meest hier mee bemoeyen) 't selve door de Swarten nae de Stad, en voor des Generaels Woningh draegen; + waer voorse dan van hem ses Ducatons tot een Vereeringh krijgen. Ick bequam een goed deel van 't Vet deeser Crocodillen; 't welck my seer wel te pas quam tot geneesingh van verscheydene Gebreecken.

D'Inwoners deeses Lands gebruycken wel de manier, van de Crocodillen met een Net te vangen; doch hier by gaet seer groot gevaer. + Gelijck ick dan selfs eens op Bantam heb gesien, dat in sulck een geval een Crocodil eenen Javaen beyde de beenen afbeet. Echter willense daerom niet aflaeten, deese vanginghs-wijs te volgen.

Op 't Eyland Java vindmen, behalven de nu gedaghte Crocodillen, noch andere wilde en seer grimmige Dieren. En vermits 't Bolwerck by Batavia, waer op ick verordonneert was, de naeste wegh nae de grootste Wildernis is, + waer in Tijgers en andere woeste Beesten huys houden, soo kan ick niet voorby gaen, hier te verhaelen eenige Gevallen, welcke, in den tijd dat ick daer Huys hield, sigh hebben toegedraegen.

Wy hadden doemaels twee Iager-meesters, die van de Generael vryheyd hadden bekomen, om te mogen uytgaen, en Wild te vellen. + Alsse sigh nu eens ter Iaght hadden begeven, om den Heer Generael te leveren eenigh Wildbraed, als, Steen-bockjens (welcke bynae een Haes gelijck sijn, behalven datse Hoornen, en in 't eeten een veel delicater smaeck hebben), Veld, of wilde Duyven, wilde Indiaensche Hoenderen, Swijnen, en diergelijcke Dieren, soo gebeurden 't, terwijlse in een Bosch by malkander saeten, dat een grimmigen Tijger op 't alderhittighste nae haer toe schoot. Sulcks was haer voor deesen wel meer bejegend; doch altijd haddense deese Dieren geluckighlijck van 't leven beroofd. Maer tegenwoordigh quam dit vreeslijck Beest haer op 't lijf. Liet sigh oock noch door 't brandend Lont, noch door 't aensteecken van Buskruyd te rugg' houden.

Meer als genoegh haddense te doen, eerse haere Roers konden aenvatten. Doe schootense op hem; doch troffen hem niet reght; waer door deese Tijger, veel woedender als te voren, schightigh toesprongh; den ouden Iagermeester ter aerden wierp; + den jongen drie vingeren van de hand afruckte. Deesen laetsten echter, onaengesien dit onheyl, gaf

op nieuws vyer, nae dat hy een weynigh ter sijden af was gesprongen; en trof hem oock soo geluckigh, dat hy hem dood ter aerden deed vallen. Doe bedaght hy sigh niet langh, + om een middel in 't werck te stellen, waer door hy sigh voor den anderen mogt bevrijden. Hy nam sijnen Strick. Trock daer mee sijnen dooden Medgesel omhoogh aen een Boom, op dat hy van andere Dieren niet verscheurd moght werden, en hy selfs klom op eenen anderen Boom; want vermits de naght aenquam, soo vertrouwde hy sigh niet, door deese Wildernis nae sijne Woningh te gaen, welcke meer als drie uyren van daen was.

Dus braght hy de naght door in een gantsch bekommerd waecken, + en geen geringe smert aen de wonden sijner drie verlorene vingeren. Doe hy dus een wijl tijds op den Boom had geseeten, quaemen daer twee wilde Swijnen, en begonden aen den dooden te knaegen. Soo haest hy dit gewaer wierd, schoot hy sijn Roer op haer af, en raeckte, by dicke duysternis, den eenen sulckerwijs, dat hy, nae eenige schreeden weghs voortgelopen te hebben, oock dood ter neer stortede.

Soo haest de dagh was aengebroocken, + begaf sigh de Iager spoedigh van den Boom af. Verliet sijnen dooden Medgesel, de doode Tijger, en 't doode Swijn. Haestede sigh, wegens de groote pijn, welcke hy aen sijne verlorene vingeren gevoelde, nae ons Punt, om sijne wonden van ons te laten verbinden. Doe dit van my verright, en de smert nae alle vermogen gestild was, verhaelde hy ons sijne geheele bejegeningh. Onsen Heer Vaendrich, genoemd N. Gerlitz, geboortigh uyt Saxen, maeckte sulcks terstond den Heer Generael Major bekend. Stracks wierden eenige Swarte Slaven met Draeghbaeren, nevens ses Soldaten en een Sergeant, oock de gewonde Iagermeester, gecommandeert, te gaen nae de Plaets, daer dit ongeluck was gebeurd. De laetstgenoemde vond deselve wel haest; en men sagh, dat alles sigh had toegedraegen gelijck hy geseghd had. De doode Iagermeester wierd eerlijck ter aerden besteld op 't Malaische Kerckhof. Sijnen naem was Johan Daniel Singer, van Cassel in Hessen. Sijnen in 't leven geblevenen Medgesel vereerdenen twaelf guldens. Daerenboven vry Tractament voor sijne geheele levens-tijd, (sonder eenige afkortingh sijne Besoldingh); en dan noch een Corporaels-plaets.

Aen d'andere sijde des Punts is oock taemlijck-veel Bosschagie, met Geboomt, + 't welck men t'elckens om 't tweede Iaer door de Soldaten laet afhouwen. Yeder avond lieten sigh in deese Struycken en Bomen een groot deel Apen sien; daerse sodaenigh rumoerden, datmen sigh daer over verwonderen moest. Wy hadden daeghlijcks ons tijdverdrijf met haer; en bequaemen'er sulck een meenighte, dat wy dickmael eene der selve voor een pijp Taback gaven. Wy leerden haer allerley Konsten en Pots-bedrijven. Om haer tot diergelijcke Guygchelryen af te righten, sijnse immers soo bequaem als d'Africaensche en Americaensche: Doch werden, wegens de langhduerige reys, seer selden in Holland overgebraght. Op mijne te rugg'-vaert nam ick'er twee meë: Maer kreegen op de Spaensche Zee (daer de vier Iaer-getijden beginnen) de rode Loop. Wierden daer op gantsch lam, en stierven.

Deese Apen vingen wy op een gantsch aerdige manier. + Wy naemen eenige Cocos-noten (welcke hier ontrent seer meenighvuldigh wassen) yeder soo groot als een Hoofd. In deselve maeckten wy een kleyn gat. Hingense dan hier en gintsch aen de Boomen. Als'er nu een Aep by quam, was hy begeerigh om de Kern daer uyt te krijgen. Trock derhalven sijne voorste klauwen t'saemen, om daer mee in 't gat te konnen komen. Als hy nu de Poot weer wou uyttrecken, had hy soo veel kennis niet, dat hy de klauwen, of vingeren, weer tot malkander braght, maer breyddese in tegendeel uyt, waer door hy sigh niet kon los maecken, maer hem gevangen moest geven; wijl hy met de Noot aen de vingeren niet wegh kon geraecken, wegens desselven swaerte: Want alsse groen sijn, wegense yeder vier, vijf, en ses ponden. Ondertusschen kanmen op deese wijs niet meer als eenen op eenmael vangen; want als d'andere Apen sien, dat eenen uyt de haere dus een block aen 't been heeft gekreegen, soo vertrouwense de Cocos-noten niet, voor op een andere tijd.

Enckelijck uyt vermaeck gingh ick eens met een Vyer-roer op eenen deeser Apen los; blootsbeens, wijl de plaets, daer hy sigh bevond, slijckerigh en moerassigh was. + Ick leydde eenige maelen op hem aen, doch altijd te vergeefs, vermits ick hem terstond uyt 't gesight quit geraeckte: Soo dat deesen Aep my reghtschapen aepte; jae sulckerwijs, dat'er een weynigh aen feylde, of ick sou in 't Moeras hebben blijven steecken. 't Is derhalven seeckerder, d'Apen door list te vangen, als te schieten. + Als 't oock al geluckt, datmen'er eenen heeft getroffen, soo maeckense terstond een prop van Gras, en stoppen'er de wonde mee toe. Maer schoonse dus noch weghloopen, soo moetense eyndlijck echter neervallen, en sterven.

Mijn verder tijdverdrijf op dit Punt bestond voornaementlijck daer in, dat ick somtijds nae de Stad gingh wandelen; + 't welck een seer aengenaeme en verlustigende wegh was, waer over men gingh meest tusschen seer schoone Cocos of Klapper-boomen door. Of ick settede my in een Schuytje, en liet my voeren nae 't Punt van Jacatra, daer een gantsche Compagnie Soldaten lagh; en daer toe behoorde oock onse Manschap. 't Leght een kleyne halve uyr meer Zuydwaerts, en is een Hoofd-Pas tot 't geheele Land Java; oock de reghte Wegh nae de Keyserrijcken Japara en Kartiri.

Meenighmael begaf ick my oock nae de Kruyd-molens; + welcke, drie in getal, vervolgens nae malkander by 't gemelde Punt Jacatra staen; vermits aldaer voorby loopt de seer lustige Rivier Jacatra; die, de Stad Batavia doorstroomd hebbende, ontrent 't vierdedeel eener uyr van daer sigh in de Zee uytgiet.

Even hierom werd de Landstreeck aen beyde de sijden, en diep inwaerts, + sonderlingh seer vercierd met ongemeen-schoone, heerlijcke seer prijswaerdige Hoven; voorsien, ten deelen met 't oogh verlustigende, ten deelen voor de mond dienstige Lands-vrughten. Men siet hier allerley Vijge-boomen, welcke haere soete Vrughten den Aerdbodem

meedeelen. Gintsch steecken de Cederen haere groene kruynen in de hooghte, en overkijcken de seer nuttige tusschen haer geplantede Cocos-bomen. Met een woord, dit Gewest, en deese Plaets flonckerde my boven alle andere op Java in d'oogen; soo dat ick deselve meenighmael heb gehouden voor een Aedsch Paradijs, vol van allerley vermaecklijckheden.

Vermits ick hier van eenige Bomen meldingh heb gedaen, + soo wil ick oock mijnen Leeser voorstellen de drie voornaemste Vrughten van geheel Oost-Indien.

Boven alle verdiend de Prijs der treflijckheyd de soo genoemde Manges-Tanges-Vrught. + In grootte vergelijcktse sigh met een gemeenen Appel. De Schael pronckt met een bruyn-roode verwe. In Water gesooden, diendse de geene, welcke de roode Loop hebben, voor een aengenaeme en hooghst-geneesbaere Artzeny.

Inwendigh heeft deese Vrugt vier aen malkander klevende lijfverwige Kernen. Wanneermense op de tongh leght, soo smeltense als Boter, en geven 't ligchaem een hertverquickende kraght, soo dat ick een diergelijcke Vrught in geen deel des Weerelds heb gevonden. + Meerendeel isse voor voornaeme Heeren; welckese by haere Gasteryen, nae de gewoonte deeses Lands (gelijckmen by ons d'een of d'andere Fransche Sop doet) laeten opdragen, toegemaeckt met Suycker, Nagelen, Caneel, Foely, Spaensche Wijn, en diergelijcke speceryen, in heerlijcke Schalen van Porcellain, met goud beslaegen. De Boom, daer deese Vrught aen groeyd, vergelijckt sigh in grootte met dien daer de Moerbesien aen wassen. Nae dat hy geplant is, draeghd hy by eens Menschen leven geen Vrught; of indien 'er aenkomen, soo verdervense alle. Doch dan spruyt'er een kleyn Stammeken uyt; 't welckmen sorghvuldigh moet waerneemen, om te planten.

Op deese seer delicate Manges volghd de soo genoemde Cocos of Klapper-noot. + De gestalte deeses Booms is bynae gelijck die van onse Dennen-bomen. Onder is hy gantsch glad tot boven toe; daer sigh de blaederen cierlijck uyt malkander breyden; en onder deselve hangen de genoemde Noten. Yeder Boom draeght'er twintigh of dertigh; meer of min; nae dat de tijd is. D'Inwoners des Lands weeten de Tacken deeses Booms uyt te tappen door Pijpen van lange Bamboes-Riedten, van verscheydene grootte; soo dat'er twee, drie of meer Maten dranck in konnen gaen. + Deese Pijpen weetense met een sonderlinge vlijt aen den Boom te hangen; welcke dan 't Sap uyttrecken. Alsse vol sijn, gietense die in andere Vaten uyt, of lopen'er mee nae de Stad Batavia, en verkopen 't gedaghte Sap soo varsch alsse 't van den Boom hebben gehaeld. Alsmen uyt wandelen gaet, drinckt men 't in de Suri-huysen (want deese Dranck werd hier Suri geheeten), waer door men reghtschapen gelaeft en verquickt werd, insonderheyd wanneer 't een heeten tijd is.

Uyt dit Sap maeckt men oock den besten Edick; desgelijcks Arak, of Brandewijn; + welcke d'alderbese Rhijnsche in ons

Land sou konnen trots bieden, ten aensien van sterckte en lieflijckheyd.

Wederom uyt deesen Arack bereydmen verscheydenen heerlijcke Massack en Burabols; + welcke sigh ten naesten by vergelijcken met een Koude Schael, en Limoenade; wijlmen deselve vermenghd met Suycker, Limoen-water, en Wijn.

Met de blaederen der Cocos-bomen, die langhwerpigh sijn, decken d'Ingeseetene haere Woningen; soo dight, dat'er minder water doordringhd, als by ons door de Tegel-daecken. + De Ribben deeser bladeren, van deselve afgedaen, bindmen t'saemen, en men gebruycktse door geheel Indien in plaets van Beesemen.

De buytenste Basten der Noot bereydmen tot Lont, 't welck seer goed is, en dickmael beeter brand, of vyer houd, als 't Europaeische. + Uyt 't Sap brandmen de soo gantsch wel-bekende Klapper of Cocos-Oly. De Kern, uytgedruckt sijnde, geeft de Melck, van welcke men kleyne Klapper-kaesjens maeckt. Oock gebruycktmense tot andere Spijsen, gelijck by ons de soete Melck. Uyt de Schalen vormdmen Kroesen en Leepelen, om uyt te drincken, en mee t'eeten. 't Sou te langh vallen, indien ick wou verhaelen al d'andere nuttigheden, diemen van deesen Boom kan genieten. Oock hebben andere breed genoegh hier van geschreven.

Nu is noch overigh, dat wy oock eenige meldingh doen van de Bissang-(Bizang)-vijgen; vermits deese Vrught desgelijcks is eene der gemeenste in Indien: + Soo dat, wanneer een Schip uyt Europa, of eenigh ander verr'-afgelegen Gewest, in Indien koomd, men deselve terstond 't volck aenbied, en om een kleyne prijs verkoopt. De gedaente deese Vijgen is bynae gelijck onse Pijn-appelen; langh eene of anderhalve vinger, en ontrent twee vingeren dick. De Boom koomd ontrent over een met onse Flier-bomen; en draeghd door 't geheele Iaer Vrughten, met hoopen. De blaederen sijn soo groot, dat alleen eene derselve een Man voor Son en Regen kan beschermen. + De lenghte is ontrent van twee Ellebogen; de breedte van een El. D'Inwoners houden 't gantschlijck daer voor, dat onse eerste Voorouderen Adam en Eva, in 't Paradijs, nae den Sonde-val, haere Schaemte met sulcke Vijgen-bladeren hebben bedeckt. Anders gebruycktmen deselve, in plaets van Pappier, tot 't inpacken der Waeren.

Dit nu sijn de voortreflijckste en kostlijckste Vrughten door geheel Indien. + D'overige, die noch in een goed getal hier werden gevonden, desgelijcks te willen beschrijven, soo voor ons te verre uytloopen; oock ten deelen onnodigh sijn, wijl andere daer van wijdlopigh genoegh beright gegeven hebben.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen