Logo DBNL
Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686 (1694)

Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686

(1694)–Christoph Frick, Elias Hesse, Christophorus Schweitzer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Aenmercklycke reysen van Christophorus Frikius, Nae en door Oost-Indiën; Van 't Jaer 1680. tot 1686.

I. Hoofd-stuck.

Des Schrijvers Reys-lust vander Jeughd af. Vaderland. Toght, noch seer jongh, door eenighe Europaeische Gewesten. Begeeft sigh nae Amsterdam , om daer gelegenheyd nae Oost-Indiën te vinden. Sijne verwonderingh over deese Stad. Bejegeningh aldaer. Werd van d' Oost-Indische Compagnie aengenoomen voor Onder-Chirurgijn. Verscheydene aenmerckingen op d' Oost-Indische Reys; en die derwaerts willen trecken. Orde in de Scheepen. Waght-houdingh. Kost en dranck. Justitie. Andere dingen.

VReemde Landen te doortrecken, + en my te verlustigen in derselver Seldsaemheden, is my van mijne kindsheyd aen seer diep ingedruckt geweest. Waerom ick oock van mijn eerste jeughd af, en geduerende mijne minderjaerigheyd, nae niets soo seer heb getraght, als nae allerley Reys-beschrijvingen, om deselve te doorleesen, en te sien, hoe ick my alles ten nut moght maecken.

Hoe meer ick las, hoe grooter, + met de toeneemende Iaeren, mijn verlangen wierd, om diergelijcke Reysen in eygener persoon te verrighten; op dat ick uyt de hier en gintsch sigh vertoonende Natuer-wonderen dies te beeter moght leeren kennen en aendaghtiger aenmercken des Almaghtigen Scheppers wonderbaere wijsheyd; oock inder daed selfs bevinden, dat'er niets op deese ruyme Aerdkloot

te sien is, 't welck niet den Alderhooghsten roemd, als sijnen Werckmeester.

De grootste gevaeren, welcke my deese en geene voor d'ooghen afschilderden, konden my van deese Reys-lust niet afschricken. + Iae, even dit noopte my dies te meer aen, om my te waegen in duysendderley voorvallen, enckelijck om mijn begeerigh gemoed in deese saeck ten vollen te vergenoegen.

'k Begaf my derhalven, + onder 't Geleyde des Almaghtigen, nae dat ick by Heer Bartholomaeus Hekingh, Stads-Chirurgijn t'Ulm, mijne Leer-jaeren had afgeleght, in 't sesthiende mijns ouderdoms, en 't 1677ste nae de geboorte des Salighmaeckers Christi, de aght-en-twintighsten van Lentemaend, uyt de genoemde mijne Vader-Stad Ulm; en nam op 't spoedighste mijnen wegh nae de Keyserlijcke Hofhoudinghs-plaets, Weenen in Oostenrijck. Van daer settede ick de reys voort tot geheel in Hongaryen. Keerde my vervolgens nae Boheemen, Moravien, Silesien, Saxen, en andere daeromheenen geleegene Rijcks-landen. Uyt 't Duytsche Rijck vervoeghde ick my nae Switserland; en trad te Zurich voor den tijd van een half Iaer in dienst van Heer Georgh Herlenberger.

Doch vermits my de begeerte tot Reysen nergens langh wou laeten sitten in den Schoot der Rust, + soo vertrouwde ick my op de Limmat-Vloed [by andere gespeld Limat, een Riviertje in Switserland; 't welck vloeyd uyt de Zurichzee, en loopt door 't Landschap Zurichgouw, voorby Baden, in de Rivier d'Aar] en voer nae de Stad Baden. Boven Waldshut begaf ick my op den Rhijn-stroom, en liet my op desselven Golven draeghen nae Nieuwmeegen, vol vreughd, en met goed geluck. Van daer reysde ick te Land op Utrecht; en voorts in een kleyne Veir-Schuyt nae Amsterdam; + alwaer ick in 't Iaer 1679. even nae de Feestdaegen van Kersmis voorspoedigh aenquam. Niet hoogh genoegh kon ick my verwonderen over de hoogh-aensienlijcke Praght der Gebouwen en volmaeckte Seldsaemheden deeser Stad; + en moest bekennen, datse magh geroemd werden voor 't Patroon en Kort Begrijp der gesaementlijcke Bouwkonst. Door d'Utrechtse Poort quam ick binnen, en gingh ontrent een uyr langh door deese praghtige Stad; betraghtende, nevens de heerlijck-opgereghtede Pallaisen, oock 't wonder-aerdigh Klockenspel. Kortlijck, in alle Straten, waer ick maer heenen keeck, schitterde my niet anders in d'oogen, als der Gebouwen uytmuntenheyd; en langh stond ick in twijffel, waerwaerts ick my eerst heenen wenden wou.

In deese mijne diepe gedaghten ontmoetede my eene, + nae alle aensien, eerlijcke Vrouw; die my, nae een beleefde begroetingh, terstond vraegde (wijlse bemerckte dat ick een vreemdelingh was), waer ick heenen wou? Ick, betraghtende d'alreeds aengekoomene avond, en haere Hoflijckheyd, gaf haer tot antwoord: Dat ick moest omsien nae een Herbergh; ontdeckte haer daer benevens, dat ick voor datmael niet wel van geld voorsien was. Waer door sy bewoogen wierd, my aen te bie-

den haer (gelijckse 't noemde) geringh Logiment. 'k Bedaght my niet langh, deese goede gelegenheyd by 't Hayr te vatten; en gingh met haer nae haer Huys. Hier versoghtse my, + een weynigh geduld te hebben, tot dat haeren Man, een Metselaer, en geboorne Brandenburger, van sijn werck zou koomen: Die eerst laet in den avond verscheen; een gelijcke beleefdheyd tegens my betoonde, + en terstond nae mijn bedrijf vraegde. Rondlijck ontdeckte ick hem mijn vastgesteld voornemen van nae Oost-Indien te vaeren: En bad hem te gelijck, dat hy my, als een Vreemdelingh, wou getrouwen raed geven, wat my in dit geval te doen of te laten stond.

Over desen mijnen Voordragh scheen de goede Man niet weynigh verbaesd. + Soght oock door allerley vertooningen 't gevaer deeser reys seer groot te maecken. Stelde my voor oogen hondderley moeyten, ellenden, benauwdheden, honger en dorst-lijdingh; jae selfs verlies van lijf en leven, om mijn voorneemen te doen verydelen. Doch hoe levendiger hy my d'onheylen en vreeslijckheden deeses Toghts afbeeldde, hoe grooter mijnen drift wierd, om deselve met blijdschap en een onverschrickt gemoed aen te vangen. Als hy nu dit bemerckt had, vond hy niet dienstigh, meer tot afraedingh voort te brengen: Maer daer tegens beloofde hy my, soo veel hem doenlijk viel my hier toe bevoorderlijk te sullen zijn. Gelijck hy my dan oock by de Heeren der Oost-Indische Maetschappy in alles behulpsaem was, en aenprees.

Hier op vervoeghde ick my terstond voor de gedaghte Heeren; en maeckte haer op deselve wijs bekend, hoe mijne begeerte nae Oost-Indien streckte, om of voor Wond-Artz, of voor Barbier derwaerts te gaen. + Als ick dit gantsch vrymoedigh had voortgebragt, pooghdense my al meë tot andere gedaghten te brengen. Insonderheyd vraeghdense my, of'er niet wat anders was, 't welck my hier toe aenpordde. Vermaenden my, dat ick my wel sou bedencken, op dat sigh 't berouw niet by my moght laeten vinden, wanneer 't te laet waere. De tijd, welcke ick moest dienen, bestond in vijf geheele Iaeren. Meer andere dingen hieldense my voor.

Op dit alles gaf ick noch een onbeteuterder antwoord als te vooren; + soo datse uyt al mijne redenen genoeghsaem vernaemen mijn seer groot verlangen, om my deese swaere Reys t'onderwinden; en sigh niet weynigh verwonderden, dat by een persoon van soo tederen ouderdom sulck een onvertsaeghd gemoed woonde, 't welck alle voorgehoudene gevaeren soo gantsch geringh kon aghten. Dit veroorsaeckte, dat hooghgedaghte Heeren my weesen nae de Heeren Chirurgijns, om geëxamineert te werden; met een bygaende geen sleghte recommandatie, gelijck my in vertrouwen geseght wierd van de Heer Boeckhouder, doe ick hem naederhand diende in Aderlatingh. Ter dier tijd wierden nevens my noch twaelf andere, die desgelijcks begeerigh waeren, d'Oost-Indiaensche Reys aen te vangen, door 't gewoon ondersoeck beproefd; alhoewel men in de twee Scheepen, tot deesen Toght geschickt, niet meer als onser ses van noo-

den had; te weeten op yeder Schip een Opper, een Onder-Chirurgijn, en een Barbier.

Als wy nu gesaementlijck d'een nae d'ander in de kennis der Wond-Artzeny getoetst waeren, + verwaghtede yeder, in hoop en vrees, dat hy sou sijn eenen van de ses, die te verkiesen stonden. Eer 't hier toe quam, liep het noch wel veerthien daeghen aen; welcke tijd my en d'andere vry langh viel, in opsight van ons driftigh verlangen, en d'onseeckerheyd der keur. Hier nae moesten wy, eermen noch 't ander volck aennam, wederom op d'Oost-Indische Kamer verschijnen, en in een Voor-Sael op ons geluck waghten. Eyndlijck wierden tot 't Schip Europa genoemd, ten Opper-Chirurgijn, Jan Pieter Pietersz. van Haerlem; ten onder of tweede Chirurgijn, Jan Jansz. van Leyden; ten Barbier, Michael Schwartz van Hamburgh. Tot 't andere Schip Ternate wierden bestemd; Ten Opper-Wond-Artz, Jan Pietersz. van Amsterdam; ten onder of tweeden Meester, ick, Christophorus Frikius van Ulm; ten Barbier, Frans Jacobsz. van Utrecht.

t Liep al wat langh aen, + eermen my binnen riep; derhalven ick, de hoop beswijckende, alreeds een besluyt had gevat, indien my misluckte voor Chirurgijn te mogen vaeren, dat ick my voor Soldaet sou laeten aennemen: En, wijl ick doemaels noch jongh genoegh was, my nae alle vermoogen t'oeffenen in d'Oost-Indiaensche Chirurgie, of Heel-konst; om, door bekoomene bequaemheyd in deese Weetenschap, my aengenaem te maecken. Ten laetsten evenwel wierd ick (buyten mijn vermoeden ter dier tijd, wijl onser soo veele waeren) binnen geroepen. Doe moest ick my ter reghterhand des Boeckhouders stellen; + en eenen der Oost-Indische Kamer sprack my aen op de volgende wijs: Christophorus Frickius van Ulm, vermits ghy van de Heeren Examinateurs der Chirurgie voor bequaem sijt geoordeeld, om als tweede Meester meë te vaeren, soo willen wy u, op goedvinden van de gesaementlijcke Heeren der Oost-Indische Kamer, nochmael vraegen, of ghy voorneemens bent, seer nauw nae te koomen en t'onderhouden alles wat in onse Artijckelen is begrepen? Doe ick dese Vraegh met een vrolijck Jae had beantwoord, bevalmen my, weer af te treeden. Terstond daer nae lietmen my, met de genoemde vijf andere, weer binnen roepen; en de Boeckhouder, op bevel der Heeren, las ons d'Artijckelen voor: Waer op wy, d'een nae d'ander, den Eed van getrouwheyd afleyden.

Vervolgens wierd elck sijne bestemde Besoldingh bekend gemaeckt. + Die van d'Opper-Chirurgijn was ter Maend twee-en-veertigh guldens, nevens vry Tractament van Spijs en Dranck; doch te Land voor 't selve ses Rijcksdalers. Ick, als tweede of Onder-meester, bequam maendlijcks aght-en-twintigh guldens, en desgelijcks vrye Tafel, maer te Land daer voor drie Rijcksdalers; en nog yets daer boven. De Gage des Barbiers was ter Maend veerthien guldens, en vry Tractament; doch te Land voor 't selve nae gelijckmatigheyd. Hier op moesten wy alle de hand geven. Naederhand betaelde de Cassier aen yeder van ons voor-uyt soo veel als twee Maenden Loon-geld bedroegh: En dan

noch daeghlijcks, soo langh wy daer stil laegen, drie Schellingen.

Nae verloop van achtthien daegen, en gedaene Monsteringh, + voeren wy, in den naem des Alderhooghsten, in drie Lighters (dit sijn lange, vlacke, of platte Scheepen, boven gantsch bedeckt; en die in een hevige Storm dickmael geheel onder 't Water heenen schieten) van Amsterdam af nae Texel; daer de twee nae Oost-Indien verordonneerde Scheepen ons verwaghteden. Texel is d'uyterste Zee-haven, van waermen voorts in d'opene Zee koomd. Leght ontrent sesthien Hollandsche Mijlen van Amsterdam. + Wy hadden een vry harde tegenwind ('k wil niet seggen een Storm, wijl ick doemaels noch van geen Stormen op Zee yets wist); soo dat wy over de vier daegen doorbraghten, eer wy daer konden aenkoomen. D'een en d'ander der geene, die de Zee niet gewoon waeren, kreegen een verwarringh in 't Hoofd, of een Zeesieckte. Eer wy Texel verlaeten, willen wy den gunstigen Leeser voordraegen, hoedanigh alles op een Schip tot deese lange Reys is geordonneert.

Eermen uyt Holland nae Indien afseyld, werd een algemeene Monsteringh aengesteld; en yeder der aengenoomene, nae gelegenheyd van 't Loon-geld voor sijnen dienst, twee Maenden gereed aengeteld. De volle Besoldingh gaet eerst in, wanneermen de Tonnen is voorby geraeckt; + 't welck ontrent een Mijl in Zee is. Van dien tijd af is de Compagnie verplight 't Loon-geld te voldoen; en aen 't Volck de twee Maenden Besoldingh te laeten; 't sy dat de Vloot voortgaet, of door tegenwinden weer te rugg' werd gedreven. Gelijck het dan al dickmael gebeurd, dat de Scheepen niet alleen weer in de Haven in-loopen, maer oock, indien d'ongunstige Wind aenhoud, langh daer Huys houden moeten. + Iae selfs by Wintertijd vriesen de Wateren wel toe, soo datse hier veele weecken moeten blijven leggen. By welcke ongelegenheyd somtijds 't Scheepsvolck werd afgedanckt, om de daeghlijcks-opklimmende groote onkosten alsoo te verminderen.

Maer wanneer de Wind goed is, + soo dat de Vloot een dagh twee of drie Zeewaerts in is geraeckt, soo werden aen yeder op 't Schip, groot en kleyn, van weegen de Compagnie vijf Hollandsche Kazen tot de Reys vereerd. Daer op moet al 't Volck, 't welck Scheeps of Soldaten dienst heeft (uytgesonderd de Iongens, die 't Schip reynigen; op de Hoenderen en Varckens passen, oock de geene die van alle Waghten vry sijn) boven op 't Verdeck verschijnen; soo Officieren, als gemeene Besoldelingen, en Bootsgesellen. + Deese werden verdeeld in twee Deelen, of soo genoemde Quartieren; ten eynde yeder moght weeten, waer hy sigh in en op 't Schip moet laeten vinden, om in geval van nood dienst te konnen doen. 't Eene deel werd geheten 's Princen, 't andere Graef Mauritz Quartier. Al de Naemen der persoonen, die tot dit en dat Quartier behooren, werden geschreven op twee bysondere Tafelen: Dan aen de Besaens-Mast opgehangen; op dat elck daer uyt sien magh, waer heenen hy behoord; waer yeder te vinden is, en wanneer 't sijne beurt om te Waecken sal zijn.

's Princen Quartier heeft d'eerste Waeck-beurt; + en werd daerom oock wel d'eerste Waght geheeten. Welcke van de Provoost opgeroepen en uytgeset werd. De Waght van yeder Quartier duerd ruym vier uyren; en t'elckens met veranderingh van persoonen, soo dat die gewaeckt heeft, weer een wijl tijds vry is, en deese Last op een ander koomd.

Graef Mauritz Quartier heeft de tweede Waght. + Werd anders oock de Honde-waght geheeten. Op de Scheepen sijn klockjens, waer meë men luyden, en een Tijd-slagh maecken kan. D'eerstemael werd geluyd nae dat d'eerste Waght aengeset is: Wanneer de Provoost by de groote Mastboom deselve uytroept; en, by gestelde straf, verbied, droncken te verschijnen. Men heeft oock Sandlopers van een halve uyr. Soo wel hy, die uyt de Soldaten op de Waght staet, als die uyt de Scheepsgesellen aen 't Roer sit, kan deselve bequaemlijck sien. Als nu een Glas, of 't eerste halve uyr, uytgelopen is, so werd eene slagh op de Klock gedaen. + Met 't uytlopen van 't tweede Glas geeftmen twee slaegen, en soo geduerigh voort, tot dat d'acht Glasen uytgeloopen, of vier uyren tijds voorby zijn. Dan luydmen de Klock. Waer op terstond een ander Officier met sijn Quartier; desgelijcks Mastman en Stierman, aen welcke d'Orde gekoomen is, door de Quartier-meester werden opgeweckt. Hy gaet beneeden in 't Schip. Roept overluyd op de geene die waecken moeten, en lost de voorige Waght af.

Wat nu de Mast belanghd, + op welcke altijd oock een Man of twee moet waght houden; de Soldaten, welcke nae Indien gaen, sijn'er ten vollen vry van. Maer alsse uyt Indien weer nae 't Vaderland keeren, moetense, soo wel als de Scheepsgesellen, sigh tot deesen dienst laeten gebruycken. Doch die sigh niet ontsiet, een half vijf-en-twintigh Rijcksdalers hier aen te kost te leggen, kan'er sigh van vry koopen, al sou dan de rugg'-reys schoon Iaer en dagh dueren.

Als'er veele Siecken op een Schip sijn, + soo werd 't gesondste Quartier tot de Waghten weer verdeeld, ten besten dat mogelijck is. Wanneer een Storm ontstaet, en dat de Seylen moeten ingenoomen werden; of alsmen genoodsaeckt is te Laveeren, soo dat het Schip yeder twee uyren gewendet werd, dan moet elck hand aenslaen, om te helpen.

Wanneer yemand sijne Waght verwaerloosd, + of niet ter reghter tijd waerneemd, soo werden hem, ter Straf, eenige honderd slaegen op den Aers gegeven met een dick Touw. Die niet yeder morgen en avond tot 't Gebed koomd, moet, tot boete, aen andere sijne Wijn en Brandewijn laeten. Alle morgen werd het morgen, alle avond 't Avond-gebed gedaen: Waer by dan in de Hollandsche Spraeck eene der Psalmen Davids werd gesongen. Ten dien eynde werd elck op 't Schip, van wegen de Compagnie; een Psalm-boeck vereerd.

Insonderheyd werd oock yeder gewaerschouwd en verbooden, + by naght-tijd onder in 't Schip Taback te drincken: Vermits hier door ligtlijck een vonck sou konnen vallen in een Hangh-bed, (welke van schoone

Boomwol sijn bereyd) tot veroorsaeckingh van brand of andere ongelegenheyd. Anders is 't Taback-roocken toegelaten. + Boven op 't Schip staet altijd een vierkante Kist (Back), welcke in 't midden een Hout heeft, waerom geduerigh thien of twaelf vademen Lont sijn gewonden. Hier heeft men vyur, om sijne Pijp aen t'ontsteecken.

Als de derde Waght werd opgevoerd, moet eenen uyt deselve de Kock gaen opwecken; + die, wanneer 't dagh geworden, en 't Morgen-gebed verright is, de Spijsen gereed moet hebben. Yeder dagh werd driemael geschaft, te weeten, 'smorgens, 'smiddaghs, en 'savonds. 's Morgens, wanneermen nae 't Gebed gaet, werd altijd de Klock geluyd; + en aen elck 't thiende deel van een Maet (Kan) Brandewijn gegeven. De Hollanders noemen 't een Mutsje; en begrijpt soo veel ontrent, als in een kleyn Drinck-glaesje kan gaen.

Yeder Saterdagh werd oock aen elck Man uytgedeeld vijf ponden Biscuit, of Tweeback; een Mutsje Boom-oly; twee Mutsjens Edick, en een half pond Boter. + Hier meë moet hy sigh voor de volgende weeck behelpen. Voorts heeftmen yeder aght daegen driemael Vleesch en Speck t'eeten; als Saterdagh en Sondagh drie vierendeel pond; doch dickmael is 't sulck vleesch, 't welck vier of ses Iaeren langh in 't Sout heeft gelegen; en, als 't gekoockt is, nauwlijcks een half pond blijft.

Wat aengaet de Dranck, + by d'uytvaert geeftmen Bier, soo langh als 't duerd. Maer als de Tonnen leedigh sijn, soo bekoomd yeder, voor een geheelen dagh, niet meer als een Maet (Kan) Water; en dan gaet het noch rijcklijck toe. Maer wanneermen nu in Oost-Indien is gekoomen, en dan ergens elders heenen gecommandeert werd, soo is den dranck niet anders als Water, in een geringer veelheyd; waerom oock 't selve soo nauw te rade werd gehouden, dat het lijdlijcker waere, yemand honderd guldens t'ontsteelen, als hem sijn toegedeeld Water te beneemen.

Boven dien werd op de Scheepen een seer strenge Justitie geoeffend; + waer van de gunstige Leeser in 't vervolgh onser Reys-beschrijvingh hier en gintsch Voorbeelden sullen ontmoeten. Wanneer yemand eenen anderen met een Mes of ander Geweer heeft gequetst, soo moet hy de hand tegens de Mast houden. Dan koomd de Barbier, en slaet met een Mesje, of oock Mes, de hand aen de Mast vast; somtijds in 't vleesch even boven de vingeren, somtijds midden door de hand heenen, nae dat de misdaed grooter of minder is. Dan moet hy de hand selfs door 't Mes heenen trecken. Die een Officier, of den Schips-Hoofdman slaet, + moet , sonder eenige genaede, driemael door 't water onder 't Schip heenen getrocken werden. + Aen d'eene sijde desselven laetmen hem neer, aen d'andere haeldmen hem weer op. Indien men hem, in deese onder-door-heenen-treckingh, niet diep genoegh liet sincken, soo sou hy met 't Hoofd tegens de Kiel, of beneedenste des Schips stooten, en gewislijck een dood Man zijn. Dit noemdmen Kiel-halen. Maer boven allen heeft de Provoost een groot Voorreght. Die sigh te Land aen hem vergrijpt, heeft

de hand verlooren: Of ter Zee, die moet de Kielhalingh uytstaen. Dat is: Men hanghd hem eenige swaere Steenen aen de voeten. Daer nae bindmen hem een Spons, met Oly gevuld, op d'eene Arm, ten eynde hy eenige lught kon scheppen. Men weet, hoeveel voeten 't Schip onder water gaet; en soo diep laetmen hem neerdalen aen d'eene sijde des Schips. Dan haeldmen hem onder 't selve door, en aen d'andere sijde weer nae boven. Sulcks geschied tot twee of driemalen toe; gelijck ick selfs gesien heb.

Daerenboven werd op 't Speelen om geld seer nauw aght genoomen. + By dagh werd 't Berd-spel en 't Dammen wel gedooghd: Maer 't Kaertspel en Dobbelen om geld blijft hoogh-verbooden; en de Provoost loerd hier op geduerigh seer scharp. Oock werden de Soldaten op de heenen-reys nae Oost-Indien daeghlijcks op 't Schip geoeffend in de handelingh van 't Geweer, door eenige, die alreeds voor-heenen in Indien geweest, of die in de Krijghs-gebruycken wel ervaeren zijn.

'k Sal hier noch byvoegen, hoe diergelijcke Reysen nae Oost-Indien gevoeghlijck, en sonder groote onkosten verright konnen werden. + Die lust heeft, om sigh derwaerts te begeven, kan genoeghsaeme gelegenheyd vinden by de Hollandsche, Engelsche, Fransche en Portugeezsche Scheepen. Doch de Hollandsche sijn voor een Duytscher de bequaemste: En derhalven moet hy sigh nae Amsterdam maecken: Welcke Stad met volle waerheyd magh geheeten werden de reghte Hooge School van alle, insonderheyd der Oost-Indische, Reysen. Waer nae toe de Nederlanders Iaerlijcks op drie verscheydene tijden afvaeren; naementlijck, in Gras, Herfst en Wintermaend. Doch niet lightlijck sullense yemand, die niet in haeren dienst is, plaets op haere Scheepen vergunnen. Ten minsten moet hy haer onderworpen sijn in de heenen-reys. + Maer alsmen nu in Java Major (Groot-Java) by Batavia is aengekoomen, kanmen sigh wel van haeren Dienst ontslaen; en, wanneermen sulcks begeerd, in vryheyd stellen; doch deese Vryheyd verschild seer weynigh van de dienstbaerheyd; wijl sulck eenen sigh moet verbinden, thien Iaeren langh in Indien te sullen blijven. Magh oock niet handelen met soodaenige Waeren als hy wel sou willen; veel min ter Koopmanschap vaeren nae sulcke Gewesten als hem best behaegen: Maer enckelijck is hem vergund, te mogen trecken nae eenige geringe Oorden; als, de Moluckische Eylanden, &c.; waer by hy noch seer nauw bepaeld werd. Indien hy eenighsins daer buyten treed, soo verbeurd hy niet alleen al sijne Goederen, maer lijd noch daer-en-boven geen kleyn verlies aen Eer en Aensien.

Die nu voorneemens is, + sigh te begeven in dienst der Nederlandsche Oost-Indische Compagnie, moet sigh, boven den tijd der heenen en te rugge-vaert, voor vijf Iaeren verbinden; en sijn geluck verwaghten, of hy sal geraecken in een gesond of ongesond Gewest; daer wat voordeel te doen is, of niet. Selden gebeurd het, dat yemand van de Plaets, welcke hem van eersten af werd aengeweesen, binnen 't verloop des tijds, aen welcke hy verbonden staet, veranderd of verbeeterd werd. De

geene, welcke geduerende dien gantschen tijd sigh in 't Schip moeten behelpen, hebben 't wel veel beswaerlijcker, en sijn onaensienlijcker; maer 't is haer voorderlijcker. Op de heenen-reys nae Oost-Indien kan niemand een Bedieningh van Aensien bekoomen, ten sy dan dat hy seer wel ervaeren is in de Nederlandsche spraeck en stijl van Koophandel: Daerenboven goede Vrienden heeft, die hem bevoorderen konnen. Want als de Hollanders Volck aenneemen, bieden sigh tot allerley diensten en Officien wel driemael soo veel persoonen aen, alsmen tot elck van noden heeft: Uyt welcke dan verkiesen de bequaemste, en die de meeste recommandatie hebben. + Derhalven is'er voor een Vreemdelingh, die begeerte gevoeld, om onder de Nederlanders Indien te gaen besoecken, 't sy met wat goede hoedaenigheden en verstand hy oock begaeft sijn moght, geen ander middel voorhanden, als dat hy sigh voor Soldaet in dienst begeve, op vier Rijcksdaelers ter Maend, en vrye kost. Doch 't Tractament, of de spijs en dranck, soo in 't Schip, als in 't Guarnisoen te Land, is soo sleght, dat het voor een persoon van voornaeme of welhebbende Ouders gebooren, seer beswaerlijck valt, sigh daer meë te vergenoegen. D'oorsaecken hier van sijn de volgende: + De helft van syn Loon geld bekoomd hy yeder Iaer op twee tijden; doch niet in gereede penningen, maer aen kleederen en andere dingen, hem hoogh genoegh aengereeckend. D'andere helft loopt op; en werd hem gegeven, als hy weer in Nederland aenkoomd. Tot onderhoud sijns levens ontfanghd hy, boven de gedaghte Besoldingh, ter maend niet meer als veertigh ponden rauwe Rijs, in plaets van Ammunitie-brood; en dan noch drie Oorden van een Rijcksdaeler in geld.

Daerenboven sijn al de Gewesten, daer de Compagnie Besettingen houd, + behalven Cormandel, Batavia, en weynig andere, ongesonde Plaetsen, niet waerdigh te besightigen; seer qualijck voorsien van alle dingen, welcke soo tot noodwendigh onderhoud als tot verlustigingh des menschlijcken levens strecken.

De Soldaten, welcke op de Scheepen moeten dienen, hebben een noch veel sleghter Tractament, als die te Land. + Sijn oock een veel swaerder lught; dienvolgens de sieckten meer onderworpen. Hier by koomd noch, dat de Krijgstught en de Justitie in Indien veel scharper werd geoeffend, als in Europa. Om een geringe misdaeds wil kan yemand hier seer licht tot een openbaere schande geraecken.

't Is wel waer, dat verscheydene persoonen, soo Vreemdelingen als Nederlanders, van een geringe Bedieningh, onder den bystand en voorsienigheyd des Alderhooghsten, door haere sonderlinge vlijt en goede bequaemheyd, van tijd tot tijd, en alsoo nae verloop van thien of meer Iaeren, seer aensienlijcke Ampten hebben bereyckt. + Doch hier tegens sijn veel' andere, dien 't oock niet ontbrack aen goed verstand, en 't reghte gebruyck desselven, noyt tot sulck een geluck geraeckt; maer hebben altijd moeten blijven in haere geringe Diensten, sonder oyt op te klimmen. Waer over sommige uyt ongeduld en wanhoop, tot haer selfs schaede en schande, sijn vervallen tot veelerley onordentlijckheden, en boose bedrijven.

Wanneer nu al 't boven-gemelde in behoorlijcke aenmerckingh werd genomen, soo sal niemand uyt eygene vrywilligheyd sigh lichtlijck, maer veel meer uyt gebreck van nodigh onderhoud, of om onbetaemlijcke oorsaecken, onderstaen, voor Soldaet by de Hollanders Krijghs-dienst te neemen. + In tegendeel, indien hy een behoorlijcke lust heeft tot de besightigingh van vreemde Landen, traghten, sigh nae Indien te begeven op eene der Engelsche Scheepen, sonder eenige Dienstbaerheyd. Op sulck een wijs sal 't hem, met de hulp Gods, en by behoudingh van gesondheyd, niet ontbreecken aen gewenschte gelegenheyd, tot de besoeckingh van aenmercklijcke Koninghrijcken en vreemde Volckeren, met kleyne onkosten, en minder tijd-verlies; tot sijne sonderlinge vergenoegingh en roem. + Dit beright heb ick uyt eygener ervaerenheyd opgesteld ten versoeck van eenige goede vrienden; en andere mijner Reysbegeerige Landsgenoten konnen sigh daer van dienen.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen


Over dit hoofdstuk/artikel

datums