Drie seer aenmercklijcke reysen nae en door veelerley gewesten in Oost-Indien; gedaen van Christophorus Frikius, chirurgijn: Elias Hesse, bergh-schrijver: Christophorus Schweitzer, boekhouder; yeder bysonder, van 't jaer 1675, tot 1686

[fol. *3r]

Aen de bescheydene leesers.

Waerde Vrienden:

WY geven U hier weer, volgens onse gewoonte, een Vrught onser beesigheyd in een gedeelte der voorleedene Wintersche Avonden; te weeten, de Vertaelingh deeser drie seer Aenmercklijcke REYSEN nae en door verscheydene Gewesten van Oost-Indien. Wy vertrouwen gantschlijck, datse U aengenaem sullen sijn; niet alleen, om datse soo onlanghs geleeden sijn verright, maer insonderheyd, om dat daer in op 't eygentlijckste werd vertoond dat seer gewightige werck der Beleegeringh en inneemingh van de Stad BANTAM, altijd soo gevaerlijck, en veelsins oock schaedlijck geweest voor den Hollandschen Staet in Indiën; nevens de daer op gevolghde Veroveringh van 't geheele Eyland GROOT-JAVA: Welcke de Schrijver der eerste Voyagie, Christophorus Frikius, in eygener persoon van 't begin af tot 't eynde toe heeft bygewoond, als Chirurgijn in den dienst der E. E. Compagnie; alles nauwkeurigh waergenomen, en vlijtigh opgeteeckend: Desgelijcks voorgesteld de Staet van 't Berghwerck, of de Sillidaische Goud-Mijn Tambang op Sumatras West-kust, behoorende deselve E. E. Compagnie, aengeweesen van Elias Hesse, als aengenomene Bergh-Schrijver. Dan noch, om dat in alle drie deese Reysbeschrijvingen sijn begrepen een groot getal sonderlingh-leesenswaerdige Saecken, Berighten, Ondervindingen, welcke in die van andere of gantsch niet, of niet met sulcke omstandigheden en curieuse uytvorsschingen voorkomen. Behalven noch veelerley daghelijcksche seldsaeme Voorvallen, beyde, in de Scheepen op Zee, en op 't Land.

Alle drie deese Schrijvers, en onder deselve voornaementlijck

[fol. *3v]

den eersten, hebben sigh benaerstighd, om in weynige Bladeren Pappier veele dingen voor te dragen. 't Geen dickmael en wijdlopigh genoegh van andere is beschreven, gaense of geheel voorby, of stellen 't maer alleenlijck als met een woord voor. In d'andere, of niet of minder bekende saecken, gebruyckense sulck een beleyd, datse door veel onnoodige omhaelingen, en breede uyt-reckingh van woorden niet verdrietlijck, oock door al te korte indringingh niet duyster of gebrecklijck zijn.

Haere hooge Betuygingen (van Hesse gedaen in sijn Werck, hier te leesen pag. 333. en 334.; van d'andere in haere Voor-reedens, met aenbiedingh en verbindingh; van alles met geloofwaerdige Getuygen te willen bevestigen), datse niet anders, als 't geen ten vollen waeraghtigh is, hebben opgesteld, beweegen ons, te vertrouwen, datmen haer geen Historisch Geloof behoord te weygeren; immers niet in de verhaelde saecken selfs; alhoewel men daerom niet altijd verbonden is haer oordeel daer ontrent toe te stemmen.

Ter oorsaeck van 't nu geseyde sijn haere Reys-beschrijvingen in de Duytsche Tael soo aengenaem geweest, datse in Duytschland binnen een korte tijd meer als eens onder de Druck-pars sijn gebraght. Vermitsse oock persoonen van eenige Studie, immers in de Latijnsche Tael ervaeren sijn, soo hebbense op sommige voorkomende dingen nauwer aenmerckingen konnen neemen, als wel andere. Meer sal ick van haer Werck niet seggen, wijl 't de Nederlandsche Leesers nu selfs in haere Spraeck sien konnen, en, soo wy ons inbeelden, niet sonder vermaeck leesen sullen.

Evenwel aght ick niet ongeraedsaem te zijn, deselve hier van drie of vier dingen kortlijck te waerschouwen.

I. Datse gelieven onderscheyd te maecken, tusschen 't geen onse Schrijvers voordraegen in haeren eygenen naem, als uyt eygene ondervindingh en aenschouwingh, en 't geense verhaelen uyt den mond, of op 't geloof van andere; welck laetste echter seer weynigh is; en 't eerste van haer ons verseeckerd werd gantsch gewis te zijn.

II. Datse aenmerckingh neemen op 't geboorte- en opvoedinghs-land onser Schrijvers, 't welck Duytschland is. En vermits de Duyt-

[fol. *4r]

schers d'ongemacken der Zee-reysen nae sulcke verre Gewesten vry wat ongemacklijcker vallen als andere Natien, soo is 't niet vreemd, datse wat meer daer over klagen als andere: Insonderheyd over de Scheeps-kost, en Dorstlijdingh; want een Duytscher kan alles, behalven de dorst, verdragen; sie pag. 178. Alhoewelse oock dickmael hier toe waerlijck groote reden hadden; wijl 't'er vrij seer moest op aenkomen, als selfs Hollanders voor een dronckje Water een Hoed vol geld booden.

III. Dat in deese Reys-beschrijvingen eenige dingen invloeyen, welcke wy oordeelen, dat d'E. E. Nederlandsche Oost-Indische Compagnie dienstigh konnen sijn te weeten; om daer uyt te sien, wat andere Natien, in Indien in haeren dienst geweest sijnde, van deese en geene haerer saecken, beleyd, onderhoorige, en soo voorts, gevoelen, en in andere Landen verbreyden.

IV. Dat de meergedaghte Schrijvers, als Duytschers, d'eygene Naemen van Landen, Steeden, Persoonen, &c. seer dickmael niet voorstellen nae haer eygene aert en geluyd, maer de woorden buygen nae haere uytspraeck, jae als radbraecken, voor een D een T, weer voor een T een D; voor een B een P, &c. stellende. Dus hebbense voor Texel, gespeld Dexel en Dechsel: Voor Toppers-hoedje, een Eyland in de Straet van Sunda, Dopperschuytgen: Voor Tarnate, Darnate: Voor Bengala, Pangala: voor Lootsman, Botsman: Voor Van Helsdingen, Verhulszdongh: Voor Wester-Amstel, Wester-Amsel: Voor Rijcklof van Goens, Reitglof van Gons: Voor 't Land Schouwen, een Schip, Landschauw. Sommige Oversten in den Bantamschen Oorlogh werden van den eenen dus, van den anderen soo genoemd; by voorbeeld; d'eene steld Dack, d'andere Tack; d'eene Schamartin, d'andere Sant Martin.

Vermits nu alle kleyne Landjens, Steeden, Dorpen, oock Persoonen in Indien ons niet bekend sijn, soo souden wy den Leeser niet derven verseeckeren, dat wy in onse vertalingh niet met haer hier of daer een misslagh in een eygene Naem souden mogen begaen hebben, buyten onse schuld; en van weynigh belangh.

Wy hebben geoordeeld, dat tot dusdanige Wercken, welcke in

[fol. *4v]

aller handen komen, een gemeene duydlijcke Stijl de gevoeghlijckste was; en derhalven een sulcke verkooren.

Voor ditmael niet meer, Waerde Vrienden, als dat ick de verbeeteringh der Druckfeylen uw bescheydenheyd; en U alle, gelijck meermael voordeesen, nu wederom, in Gods genaedige hoede beveele; terwijl ick blijve

V E. dienstbereyde

SIMON de VRIES.

Utrecht deesen

20/30 Juny 1694.