Spinoza

(1964)–Dimitri Frenkel Frank– rechtenstatus



[pagina 81]
Achtste scène Twee fauteuils. De magistraat in Chinese huisjas en Morteira, beiden met een kop thee in de hand. Ze roeren zwijgend. Morteira drinkt. rabbi Hm. HmHm. Een lekker kopje thee. Tilt de kop op. En mooi porselein, als ik 't zeggen mag, u hebt een fijne smaak. magistraat Ik heb 't servies in China laten maken, ik zal u een paar kopjes sturen als u wilt. rabbi zet het kopje neer. U bent zo vriendelijk dat ik voorzichtig moet worden. Gebaar van magistraat. Nee, nee, ik maak maar grapjes, ik ben altijd voorzichtig. Drinkt, zucht behaaglijk. Er is niets plezieriger dan op een regenachtige middag in Amsterdam thee te drinken. Is die mooie jas van u ook uit China? magistraat Ja. U weet het: buitenshuis zijn we calvinistisch sober, maar binnenskamers zondigen we graag een beetje. Zoals iedereen. rabbi Bij ons is het andersom: we zijn erg bont naar buiten maar streng van binnen. magistraat glimlacht Spinoza heeft z'n hoogmoed niet van vreemden. rabbi En we zijn er weer. Zet zijn kop weg, het is even stil. magistraat kijkt naar buiten. Ze noemen ons wel
[pagina 82]
de Chinezen van Europa, maar eigenlijk zijn we de vissen van Europa. Water in de zee, water in de grachten, water in de kanalen, water met bakken tegelijk uit de lucht. Wat we nodig hebben zijn schoongewassen gedachten. rabbi Het is vandaag de negenentwintigste dag. magistraat Nietwaar? Ons kopje thee komt op 't juiste moment. De zaak heeft lang genoeg getrokken. rabbi Het is jammer dat God geen Hollander is, wat zou het leven dan behaaglijk zijn. Niemand zou iets anders willen dan een beetje regen buiten, lekker warm binnen en gezelligheid. magistraat U zegt dat zonder spot? rabbi Dat is m'n leeftijd, denk ik. In het zuiden was alles heet, gevaarlijk, waanzin, brandstapels, angst. Ik heb er te veel van gezien, ik gun iedereen een beetje rust. Glimlacht Daarom vind ik het zo... goddelijk in Amsterdam. Ernstig Maar niet altijd. We zullen Spinoza overmorgen in de ban moeten doen. Dat weet ik. Het kan niet anders. magistraat Kijk eens aan. Dat is wat ik wilde horen, 'k Had trouwens niet anders verwacht: ondanks onze kerksheid zijn we tenslotte allebei in de eerste plaats realisten. Staat op. Daarom is het misschien ook nuttig, waarde rabbi, als we vaststellen, voor nu en voor altijd, dat 't uw
[pagina 83]
eigen beslissing was. We hebben u er niet toe gedwongen. rabbi Ah. magistraat Nietwaar? rabbi Men komt nooit tevergeefs bij u op de thee. magistraat We zijn en blijven liberaal. Moet ik u eraan herinneren dat wij de joden toegestaan hebben zich te vestigen in Nieuw Amsterdam, op het gebied van de Westindische Compagnie? Hoewel meneer Stuyvesant er tegen was? rabbi zacht U weet de motivering. We hebben erg veel aandelen in de Compagnie, ons geld drijft uw schepen. En we hebben in Brazilië voor u gevochten. magistraat Dat is juist het mooie. We hebben een zakelijke verhouding. Dat is de meest morele verhouding tussen mensen: geen emoties, geen geloof, geen haat, geen liefde - maar alles nuchter op profijt gewaardeerd. Zakenlieden slachten elkaar niet, ze bedriegen elkaar hoogstens, en dat alleen nog in guldens. Ze azen op elkaars geld, niet op elkaars zielen. We laten u dan ook vrij in uw interne aangelegenheden: Spinoza moet weg, natuurlijk, maar u hóéft hem niet te vervloeken. Waarom biedt u hem geen geld? rabbi haalt z'n schouders op. Hij weigert. magistraat U bent een beter Hollander dan ik dacht.
[pagina 84]
rabbi Maar we kunnen niet blijven sjacheren. Als hij niets terugneemt, moeten we hem verstoten, dat is de wet. Het is onze verantwoordelijkheid, dat weet ik. Maar als u hem uit de stàd verbant, dan is dat de uwe. magistraat Natuurlijk. Nog wat thee, rabbi? In de achtergrond komt Rembrandt op, log, als versuft, hij blijft daar staan. rembrandt Is het waar? magistraat gestoord Wie heeft je binnengelaten? rembrandt Is het waar? magistraat scherp Je hebt 't papier gezien. Met het zegel. Rembrandt komt naar voren. rabbi Wat is er met hem gebeurd? rembrandt ziet hem. Rabbi! Heft zijn arm, wijst op de magistraat, nog altijd versuft. Deze kikker heeft me failliet laten verklaren. Alles weg. Weg! Schreeuwt Weg! Leunt over rabbi heen, zacht Is dat rechtvaardigheid? Doet men dat? Trekt men alles, alles weg onder een man? De grond, de stenen, de balken, het rood, het goud, wat je pakt, wat je ruikt, wat je hebt? magistraat scherp Je vriendje Spinoza wordt vervloekt en uitgestoten, dat is nog heel iets anders. rembrandt houdt zijn handen op de leuning bij de rabbi, draait het hoofd naar de magistraat. Nou en? Ik
[pagina 85]
wil m'n poten op m'n spullen hebben, ik doe niet in hersenschimmen, als je me afneemt wat ik kan zien en voelen, waar ik met m'n kont op kan zitten dan... Gaat rechtop staan, smekend Doe het niet, Jezus, doe het niet. Je was toch goed met me vroeger, doe het niet. magistraat Je had hier niet eens binnen mogen komen. Vriendelijker Je moet je niet vergissen, Rembrandt. Weet tegen wie je spreekt vandaag. Hier zitten niet twee heertjes thee te drinken. Hier zit de stad Amsterdam met de kerk Israël. rembrandt staart hem aan. En ik stuur Hendrickje elk jaar naar de Kerkeraad. magistraat Er is niets aan te doen, Rembrandt. rembrandt Laat me toch niet lachen! Wat zit er dan onder die jurk van jou? Baksteen? Ik kan je vertellen wat er zit, ik kan je uittekenen, dat beetje pap en smurrie. Tegen rabbi Zeg tegen hem dat-ie tegen me praten moet als met een mens, goddome! rabbi Hij heeft gelijk. Als je mijn jurk optilt zie je ook alleen maar wetsrollen en perkament vandaag. rembrandt staart hen aan. O God, O God. Dan zijn we wel overgeleverd. Hij schudt het hoofd, draait zich om en loopt naar achteren, een oude man. magistraat niet onvriendelijk We zijn bestuurders Rembrandt. We bewaren het evenwicht. Als ie-
[pagina 86]
mand er tegenaan trapt, komt de tijd dat we zelf moeten trappen. rembrandt draait zich niet om, gaat verder. rabbi zacht Rembrandt, je kunt nog altijd schilderen wat je niet meer hebt. rembrandt draait zich om, kijkt de rabbi uitdrukkingloos aan, gaat dan af. Het is even stil. magistraat Ik zal u wat porselein sturen. Mooie dingen helpen om behaaglijk te blijven als men regeert. rabbi kijkt naar buiten Het regent nog altijd. Wat jammer dat het niet zo kon blijven. Op een regenachtige middag in Amsterdam gezellig bij de thee, dat is het paradijs. Maar ik ben bang dat het alleen een paradijs voor oude mannen is.

Vorige Volgende

Achtste scène