Logo DBNL
Natuurlyke historie van Holland. Deel 9 (1811)

Natuurlyke historie van Holland. Deel 9

(1811)–J. le Francq van Berkhey–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Zesde afdeeling.
Tweede hoofdstuk.
Behelzende eene beschrijving van het Hooi, Gras, derzelver Bijsoorten, en het Onkruid.

+Het gras verzamelen, hetzelve tot hooi te droogen en te bereiden tot voedsel voor het Rundvee en andere herkaauwende en grasetende dieren, is zoo oud en bekend, als de kennis van den aard en het gebruik van die dieren zelve: alzoo het veldgras, mitsgaders meest alle kruiden, welke langs en op effene velden en beemden groeijen, het voornaamste voedsel is, het welk door de herkaauwende dieren gezocht wordt, nademaal hun gestel, ligchaamsgestalte, beweging en aard niet geschikt is, om in de bosschadien van boomvruchten of heestergewas, of van het vleesch van andere dieren te leven.

Het is dus het voedzaam gras, klaver en biesgewas, het welk de Natuur tot hun voed-

sel +geschikt heeft, en het welk ook in alle gewesten der wereld, daar zij zich bevinden, of waarheen zij met de menschen verhuizen, naar den aard des lands, waar zij zijn of komen, gevonden wordt. Zoo is in het veerijk Egypte het kemelsch gras, in Arabië de Arabische klavers, voorts het manga gras, in Indië het vette wilde koorn en heigewassen, of andere soorten: overal toch heeft de Voorzienigheid aan het aardrijk dat soort van voedsel voor mensch en vee gegeven, het welk hem in het klimaat of luchtgestel, waar hij woont, tot zijn nooddruft te stade komt.

Zoo is dan ook ons lieve Vaderland, bij uitnemendheid, gezegend in het voortbrengen van gras en voedsel voor het herkaauwend en grazend vee van allerleien aard. Dewijl dan in deze onze gewesten zoo overvloedig gras en klaver op de beemden en weilanden groeit, en het verschil daarvan, zoo in soorten als in grondaard, door onze Landlieden met oplettendheid wordt in acht genomen, zoo eischt ook dit onderwerp wel degelijk onze aandacht, ten einde dezelve, zoo veel als de vatbaarheid des Landmans in het kruidkundige toelaat, te beschrijven.

Onze oude Nederlandsche vermaardste Kruidkundigen, en daaronder onze cluit of clutius, en dodyns of dodonaeus, hebben de soorten van gras, behalve in het Grieksch, Latijn en andere Europische talen, bijzonder ook in het Nederduitsch be-

schreven; +terwijl ook, in later tijd, ons Vaderland nog eenen david de gorter in haren schoot gekoesterd heeft, van wiens werk wij mede een nuttig gebruik zullen maken.

Om nu, zoo na mogelijk, de oude benamingen der grassoorten te doen kennen, zullen wij uit dodonaeus en de bijvoegsels op dezelve van cluit of clutius, volgens lobel, dezelve overnemen, te meer, daar er niemand onder de ouden naauwkeuriger de grasaartige soorten beschreven heeft. Dus volgt hier vooreerst eene

+Naamlijst der grassoorten, uit het werk van Dodonaeus en de Bijvoegselen op dezelve door Cluit, volgens Lobel.

Als het eerste geslacht der grassen vindt men bij dodonaeus vermeld:

Het Lidgras, Peijengras, Hondsgras, Kweek of Kweeke. Gramen Canarium, Gramen Medicatum.
Liggende Peijengras. Gramen Caninum supinum.
Klein geaiert duinen Lidgras. Gramen Dunense spicatum.
Ander klein duinen Lidgras. Gramen Caninum maritimum.
Knobbelachtig of klisterachtig Gras. Gramen Bulbosum, Gramen Nodosum.

+De volgende grassoorten, bijzonder de twee eerste soorten, worden door dodonaeus beschreven als zeer goed en nuttig zijnde om door groote en andere beesten, het zij groen als voedsel genuttigd, het zij droog als hooi aan hun tot dat einde gegeven te worden; wordende alle die soorten ook door hem onder den naam van Beemdgras begrepen, en de eerste tot het zevende geslacht er van genaamd, namelijk:

Gemeen Beemdgras. Gramen.
Klein gemeen Beemdgras. Gramen minus.
Acker Winthalme. {Gramen agrorum latiore arundinacea comosa panicula.
{Agrorum spica venti.
Hirsgras of Zaatgras. Gramen Miliaceum.
Pipgras of Zorgzaatgras. Gramen sorgi effigie.
Amourettes of Lieflijk Gras. Gramen Paniculosum Phalaroides.
Ander soort van dit gewas. Gramen Paniculatum Odoratum.
Nog ander soort van hetzelve. Gramen Tremulum maximum.
Nog ander zeer klein soort van hetzelve. Gramen Tremulum minimum.

De beide laatstgenoemde soorten zijn ook bekend onder den naam van Amourettes Tremblantes en Vliddergras, en ook onder dien van trillend Gras.

Lisch Doddegras. Gramen Tyhinum.

+Dit laatstgenoemde is niet geschikt om door de Koeijen gegeten te worden.

Het volgende soort of achtste gedacht der Beemdgrassen van dodoneus, is volgens het bijvoegsel op dezelve uit lobel, te houden als een middelgras tusschen het Gras en de Biezen, kunnende de witte vlokken van verre gezien worden, versierende de velden en wassende veel in vochtige beemden en heiden, namelijk:

Het Wollegras of Mattenvlas, zijde Biezen, Vlokkenbiezen, Kwispelbiezen, Katoenbiezen. Gramen Eriophorum, volgens dodoneus.
Juncus Bombycinus Tomentum, volgens lobel.

Onder de volgende soorten of het negende geslacht van dodoneus zijn alle soorten van Biesgras begrepen, zoo wel inlandsche als vreemde, zijnde, volgens hem, meest alle onnut voor het vee en onliefelijk van smaak; bestaande deze soorten, volgens het bijvoegsel op dodoneus uit lobel, in de volgende, als:

Allerkleinst Gras van de bergen van Languedok.  
Veldgras of Korengras, met schoone zeer uitgespreide airen. Gramen Segetum, panicula speciosa, latiore.
Groot Watergras met breede hirsharen.  

Wit gestreept Gras, Spaans-Gras Gramen Sulcatum vel striatum album.
Rietgras.  
Pluimrietgras, Pluimgras of Vedergras.  
Ander zeer aardig Pluimgras.  
Gerstgras. Gramen hordeaceum.
Klein hardachtig Gras.  
Kanariegras of ander grasgelijkend kruid van Spaansch zaad of kanariezaad. Gramen Phalaroides alterum.
Vossenstaarten Gras. Gramen Alopecuroides.
Klein Vossenstaarten Gras. Gramen Alopecuroides minus.
Ander Vossenstaarten Gras. Gramen Alopecuroides tertium.
Beemd gearet hard Grasken. Gramen Cyperoides.
Rabis Gras. Gramen Rabinum.

Volgens lobel is dit soort zonderling goed voor de Melkkoeijen, maar het groeit hier te lande niet.

Wilde Galigaan geaiert Gras. Gramen Cyperoides.
Zegge of Water Rietgras. Gramen Palustre majus.
Ander Water Rietgras, of Biesgras, ook Waterbiesgras genaamd. Gramen Palustre sive aquaticum alterum.
Vlotgras of gemeen Vlotgras. Gramen aquis innatus.

Wit Vlotgras. Gramen aquaticum spicatum.

Volgens lobel eten de Koeijen de twee laatstgenoemde soorten gaarne, echter is het niet goed dan in het voorjaar.

Panikgras of Panik-korengras met enkelde aren. Gramen Panici effigie.
Gebaard Panikgras, Kamgras.  
Derde Panikgras.  
Watergras met stekende aren. Gramen echinatum.
Klein haarachtig of rouw wilden Galigaangras. Gramen Cyperoides hirsutum.
Harig of rouw Boschgras. Gramen hirsutum nemorosum.
Rosgras of Paardengras. Gramen Equinum, Gramen Hippogrostis.
Zee geaiert Gras. Gramen marinum spicatum.
Ander Zee geaiert Gras.  
Ander Zeeus dik Grasken.  
Zee biezegras. Gramen junceum marinum.
Paddegras. Holosteum.
Water wilde Galigaangras met stekende aren. Gramen Cyperoides echinato semine.
Klein water wilde Galigaangras met bieze aren. Gramen Cyperoides parvum aquaticum.

Groot water wild Galigaangras. Gramen Cyperoides aquaticum vulgare.
Gras met twee aren. Gramen dystachyophoron.
Berggras met aren. Gramen Montanum spicatum.
Berggras, van gedaante als Haver. Gramen Montanum avenae facie.
Stekelig Italiaansch Gras. Gramen aculeatum.
Berggras met stekelingen. Gramen Montanum echinatum tribuloides capitum.

Na het mededeelen van deze lijst, uit het werk van dodoneus, oordeelen wij niet ongepast, ook eene lijst der grassoorten uit de Flora Belgica van de gorter hier op te laten volgen: tot welk einde wij gebruik gemaakt hebben van die druk, welke in het jaar 1781 te Haarlem bij c.h. bohn en zoon is uitgegeven, en dus volgt hier eene

+Naamlijst der grassoorten, volgens D. de Gorter, getrokken uit deszelfs werk, genaamd: Flora Belgica, met bijvoeging der Latijnsche namen volgens Linnaeus, en eenige Nederduitsche namen volgens Houttuin, door hem, in zijne Natuurlijke Historie, volgens het zamenstel van Linnaeus, aan sommige van die grassoorten gegeven.

+NB. De Nommers vooraan zijn die, waaronder de daarbij genoemde grassoorten in het werk van de gorter voorkomen.

De letter G. achter de Nederduitsche namen beteekent, dat deze namen zijn volgens de gorter.

De letter H. achter de Nederduitsche namen beteekent, dat deze namen voorkomen in het werk van houttuin, waaronder er zijn, waarvoor bij de oorter geen Nederduitsche namen gevonden worden.

De letters Lin. achter de Latijnsche namen beteekenen, dat deze namen zijn volgens linnaeus.

De letters Gor. achter eenige der Latijnsche namen beteekenen, dat deze namen zijn volgens de gorter, zonder dat er voor die soorten namen bij linnaeus, in deszelfs Species & Systema Plantarum, voorkomen.

28 Welriekende Geelbloem H. Anthoxanthum odoratum. Lin.
34 {Wilde Galigaan zonder reuk. G.
{Scherp bladig Biesgras. H.		 Schoenos mariscus. Lin.
35 Zwart Biesgras. H. Schoenus nigricans. Lin.
38 {Klein Rietgras. G.
{Geelachtige Cyperbies. H.		 Cyperus flavescens. Lin.
49 Water Cyperus van Nederland. G. Scirpus maritimus. Lin.

50 Grasachtig Galigaan. G. Scirpus sylvaticus. Lin.
51 Scheedig Katoengras. H. Eriophorum vaginatum. Lin.
52 Wollegras, Wollevlas, Mattevlas, Dottergras; bij de Boeren bekend onder den naam van Veenhamels, Veenpluis, Katoenbloem, in Drenthe onder dien van de Moeren. G. Eriophorum polystachion Lin.
54 {Rietgras. G.
{Rietachtig Kanariegras. H.		 Phalaris arundinacea. Lin.
57 γ. Sorgh-Zaadgras G. Gramen sorghi panicula erectum. Gor.
59 Weidig Doddegras. H. Phleum pratense. Lin.
60 Knopig Doddegras. H. Phleum nodosum. Lin.
62 Weidig Vossestaart. H. Alopecurus pratenfis. Lin.
63 Veld Vossestaart. H. Alopecurus agrestis. Lin.
66 Hirsgras, Zaadgras. G. Millium effusum. Lin.
67 Breedharig Struisgras. Agrostis spica venti. Lin.
68 Klein kruipend Hondsgras. G. Agrostis stolonifera. Lin.
69 Harig Struisgras. H. Agrostis capillaris. Lin.
73 Waterachtig Rietgras. H. Aira aquatica. Lin.
81 Water Beemdgras. H. Poa aquatica. Lin.
82 Algemeen Beemdgras. H. Poa trivialis. Lin.
83 Smalbladig Beemdgras. H. Poa angustifolia. Lin.

84 {Eerst of gemeen Beemdgras. G.
{Groot Beemdgras. H.		 Poa pratensis. Lin.
85 Eenjarig Beemdgras. H. Poa annua. Lin.
92 Trillend gras. G. Briza media. Lin.
94 Gekamd Vingerpluim. H. Cynosurus Cristatus. Lin.
95 {Amelands Gras. G.
{Schapen Dravik H.		 Festuca ovina. Lin.
100 Vlotgras. G. Festuca fluitans. Lin.
101 {Dravik. G.
{Roggeminnend Swenkgras. H.		 Bromus secalinus. Lin.
108 Gevind Swenkgras. H. Bromus pinnatus. Lin.
115 Groote Hazenstaart. H. Lagurus ovatus. Lin.
120 {Muizenkoorn. G.
{Overblijvende Dolijk. H.		 Lolium perenne. Lin.
127 Hondsgras, Leedgras, Lidtgras, Puingras, Peengras, Kruipkoorn, Kweek. G. Triticum repens. Lin.
314 Paddegras. G. Juncus bufonius. Lin.
315 {Harig of ruig Boschgras. G.
{Harige Bloembies. H.		 Juncus pilosus. Lin.
317 Klein harig Gras. G.
{Veldige Bloembies. H.		 Juncus campestris. Lin.

761 {Klein wild water Galigaan. G.
{Hazenstaartige Cijperbies. H.		 Carex leporina. Lin.
763 {Wild water Galigaangras. G.
{Vossenstaartige Cijperbies H.		 Carex vulpina. Lin.
768 {Watergras met stekende aren. G.
{Geelarige Cyperbies. H.		 Carex flava. Lin.
782 {Zegge of Waterrietgras. G.
{Blazige Cijperbies. H.		 Carex vesicaria. Lin.
1068 Panikgras met zwarte aren. Gramen paniceum, spicis nigris. Gor.
1069 Groot vossenstaartig Gras met lange aren. Gramen alopecuros majus, spica longiore. Gor.
1070 Biesachtig Laaggras. Gramen loliaceum supinum. Gor.
1071 Klein Vlielands Lidof Hondsgras. Gramen loliaceum minus Vlielandicum. Gor.
1072 Ander klein Duinlidgras van lobel. G. of Hondsgras aan den zeekant groeijende. Gramen Caninum maritimum. Gor.

Nog komen de volgende soorten, bij de gorter, onder de benaming van gras,

+voor; echter kunnen dezelve niet onder de grassen gesteld worden, vermits het alle bloemdragende plantjes zijn, welker bloemen en bladen geene gelijkenis naar gras hebben, zijnde:

282 Gras van Parnas. G. Parnassia palustris. Lin.
283 Bloeijend Zeegras. G. Statice armeria. Lin.
378 Oogentroost-gras. G. Stellaria holostea. Lin.
379 Klein Oogentroostgras. G. Stellaria graminea. Lin.
399 Ruig Oogentroostgras, kleine witte Ginoffelen, scheele oogen. G. Cerastium arvense. Lin.
463 {Kleine Egelkolen, bij de Boeren bekend onder den naam van Egelgras. G.
{Kleine Ranonkel. H.		 Ranunculus flammula. Lin.
587 Koegras, Duivekervel, Aardrook. G. Gemeene Duivekervel. H. Fumaria officinalis. Lin.

Op deze beide lijsten hebben wij nu die soorten van planten gesteld, welke bij dodoneus en lobel, als mede bij de gorter, onder den naam van Gras voorkomen of onder de grassoorten geteld worden; dan omtrent welke men wel moet opmerken, dat die genoemde soorten niet alle tot het eigenlijk hooigras of gras voor het

+Rundvee behooren, zoo als men dit ten aanzien van eenige op de lijsten vindt aangeteekend, en ook dat dezelve, althans hier te lande, er niet alle voor bekend staan, wordende er slechts weinige soorten van onder het gras gerekend, het geen tot voedsel voor het vee dient en voor hooi gemaaid wordt.

+Van alle deze soorten zijn er sommigen aan onze Landlieden zeer wel bekend, dewijl er zijn, die, alhoewel zij somtijds op zich zelven een gedeelte van een veld beslaan, ook onder het eigenlijk hooigras vermengd, te zamen groeijen, waaronder te tellen zijn de Winthalm, zijnde het derde geslacht der beemdgrassen bij dodoneus en bij de gorter No. 67; het Hirsgras of Zaadgras, zijnde het vierde geslacht der beemdgrassen bij dodoneus en Ne 66 bij de gorter, benevens meer anderen: als mede onderscheiden soorten van klaveren, als de Welriekende Klaver, de Veld- of Beemdklaver, Kleine Klaver enz., alle welke soorten meer of min, of wel hier en daar, naar den aard der gronden, gezellinnen van het te maaijen en te hooijen gras zijn, terwijl er ook veel onder groeit de Leontodon of Paardebloem, de Bellis of Maagdelieven of Meizoetjes, en meer andere planten, waaronder zalvende kruiden zijn: terwijl er integendeel ook schadelijke planten, als de Hanekam, de Paardestaart en meer dergelijken, op sommige plaatsen onder het gras en de klaveren groeijen, alle

+welke nader in dit Hoofdstuk zullen voorkomen.

Van alle soorten, op de hier voren geplaatste lijsten, volgens dodoneus, lobel en de gorter, vermeld, zullen wij nu de voornaamste beschrijven of melding van dezelve maken, bij welke en bij andere soorten of planten, waarvan wij melding moeten maken, wij weder de Latijnsche namen, volgens linneus, zullen voegen.

+In de eerste plaats komt dan in aanmerking het Beemdgras (Poa pratensis), het welk deszelfs naam bekomt van het overvloedig groeijen in beemden en weiden, dat zijn effene vlakke velden, grasbeemden of grasweiden, en is bij uitnemendheid eigen aan de weiden en beemden in Holland en Vriesland: het is niet alleen het beste voedsel voor het Rundvee, maar het wordt ook bijzonder tot hooigras gemaaid: bij dodoneus wordt het als het eerste en tweede geslacht der beemdgrassen genoemd, en bij de gorter onder No. 82, 83 en 84. Dan hoezeer door het eigenlijk beemdgras en ook hooigras de beemden in overvloed bedekt worden, zoo is het niet te min door vele andere bijsoorten vergezeld, welke naar den aard der landen onder hetzelve groeijen en er te gelijk mede gemaaid en gehooid worden.

De voornaamste van deze soorten zijn de volgende:

+Het Zaadgras of Hirsgras (Millium effusum) Dit gras levert fijn hooi op, het

+groeit overvloedig en algemeen genoeg op sommige hooilanden, het heeft fijne blaadjes en dunne steeltjes: bij dodoneus vindt men het als het vierde geslacht der beemdgrassen en bij de gorter onder No. 66.

+Het Lidtgras (Triticum repens), het welk ook Leed- of Leedjesgras, Hondsgras, Kweek en Kweeke genaamd wordt: het heeft knobbelige leedjes en wortels, het groeit bij bossen, stoelt breed uit, en kruipt met de wortelen overal door, waarom de Landlieden het niet gaarne op hun hooiland of korenland zien: ook haten het de Hoveniers, om dat het zich overal verspreidt, spoedig opgroeit en voortkweekt. Het behoort echter niet onder de schadelijke grassoorten. De wortelen er van worden voor zeer zacht en openende gehouden. Het wordt ook op die plaatsen, waar het onder het hooigras groeit, onder hetzelve gemaaid. De honden zoeken het als zij ongesteld zijn, waarvan het den naam van hondsgras bekomen heeft; sommigen noemen het ook Puingras; men vindt het bij dodoneus beschreven als het eerste geslacht der grassoorten, en bij de gorter onder No. 127.

+Het trillend Gras (Brisa media), dit wordt zoo genaamd om dat de zaadpluimpjes, aan dunne steeltjes afhangende, gestadig als beven, trillen en zachtjes bewegen. Dit gras is een der sierlijkste soorten, de landjeugd bindt het wel in bloemruikertjes. De Franschen noemen het Amourettes

+Tremblante, ook wordt het Vliddergras genaamd. Het groeit in Holland en elders vrij overvloedig op zandige plaatsen, doch zelden of nooit in onze vlakke weiden; dan, daar het op zandige plaatsen zeer welig en digt groeit, zoo wordt het ook aldaar beweid en tot hooi gemaaid, doch het is schraal hooi. Bij dodoneus en in de bijvoegsels uit lobel vindt men er vier soorten van beschreven onder het zesde geslacht der beemdgrassen, en bij de gorter vindt men het onder No. 92.

+Meer andere soorten groeijen er in en omtrent onze duinen, waaronder ook het soort te tellen is, het welk Amelands Gras (Festuca ovina) genaamd wordt. Dit groeit veel in de dorre zandgronden op het eiland Ameland en op andere eilanden langs de Zuiderzee, op de zeekusten van Vriesland, op dorre heiden in Gelderland, op zandige plaatsen in Holland enz. Men vindt het bij de gorter beschreven onder No. 95.

+Onder de grassoorten, welke veeltijds, vooral in waterachtige lage polders, onder het hooigras groeijen, zijn ook te tellen sommige soorten, welke tot het watergras behooren, en dan komt in aanmerking:

+Het Watergras met stekende aren (Carex flava), het welk in lage waterachtige velden groeit. Men vindt het bij dodoneus, volgens lobel, als het 24ste soort van het negende geslacht der beemdgrassen, en bij de gorter onder No. 768.

+Het Water-Beemdgras (Poa aquatica), groeijende aan de kanten van vaarten, grachten en slooten, en in natte landen op vele plaatsen. Bij de gorter vindt men het onder No. 81.

+Het Waterachtig Rietgras of gras met breede bladen (Aira aquatica), groeijende +in vochtige bouw- en weilanden. Zie bij de gorter No. 73.

Vele andere soorten, welke den naam van watergras enz. voeren, zijn er bekend; de voornaamste zijn:

+Wilde Galigaan zonder reuk (Schoenus mariscus), groeijende op verscheiden plaatsen aan de kanten der rivieren en staande wateren. Zie het bij de gorter onder No. 34.

+Grasachtig Galigaan (Scirpus sylvaticus), groeijende in vochtige lage weilanden. Men vindt het bij de gorter vermeld onder No. 50.

+Klein wild Water Galigaan (Carex leporina): dit groeit op vele plaatsen, in vochtige weiden aan de slooten. Het is bij de gorter vermeld onder No. 761.

+Wild Water Galigaangras (Carex vulpina), groeijende mede aldaar. Bij de gorter vindt men het onder No. 763.

Onze Landlieden kennen en onderscheiden het galigaangras in groot en klein galigaan. Dat soort, het welk zij het kleine noemen, is het meest onder of bij het hooigras, dat op zoodanige plaatsen groeit,

+welker aard ook het galigaan voortbrengt, en is ook, volgens hun oordeel, het beste; het heeft enkelde aren of pluimen. Dat soort, welk zij het groote noemen, groeit meer afzonderlijk en meest aan de kanten der slooten, het heeft verscheiden nederhangende bruine aren of pluimen, de stelen zijn hoekig en scherp en de aren stekelig, waarom het zoo veel mogelijk verworpen wordt; niettemin eten het de Koeijen nog al, vooral als het nog jong en eerst uitspruitende is.

+Het Paddegras (Juncus busonius), het groeit op vochtige plaatsen in Gelderland, Utrecht en Overijssel, ook in Holland in en omtrent de broeklanden, in de duinvaleijen en in holle waterpoelen, welke in sommige bosschadien gevonden worden, en bijzonder in zoodanige poelen, waar veel kikvorschen en padden zijn: men rekent het onder die soorten, welke schadelijk voor het vee zijn. Men vindt het bij de gorter onder No. 314.

+Vervolgens komt in aanmerking het zoogenaamd Biesgras. Er zijn onderscheiden soorten, welke allen tot hetzelve behooren of er toe betrokken worden: het is niet geheel te verwerpen, dewijl er soorten zijn, welke in vochtige en weldoorwaterde weilanden welig groeijen, en daaronder die aan het vee, vooral in drooge zomers, tot voedsel strekken: er is eene soort, het welk +men onscherpe of zachte Biezen (Juncus effusus) noemt; dit is goed voor het vee,

+het groeit veel op vochtige koude gronden. Zie bij de gorter onder No. 309. Men noemt dit zachte biezen om de zachtheid der bladeren, in tegenstelling van het scherp biesgras, het welk IJzerbiezen (Juncus +inflexus) genaamd wordt: dit groeit mede in koude vochtige weilanden, maar is taai, hard en droog, en schadelijk aan het vee. Men vindt het bij de gorter onder No. 310.

+Voorts behoort er nog onder, de Welriekende Waterbiezen (Oenanthe fistulosa), groeijende in stilstaande wateren en vochtige weilanden: zie bij de gorter +No 261; de kleine Waterbiezen (Scirpus palustris), groeijende aan de oevers der Maas, in de weilanden bij Velzen, in ondiepe slooten in Overijssel, op verscheiden plaatsen in Vriesland enz.: zie bij de gorter No. 40; de Mattebiezen, Stoelenbiezen (Scirpus lacustris), het welk veel groeit aan de rivieren, meren, vaarten, grachten, slooten en in lage moerassige landen, ook aan de beeken bij Harderwijk, op het biesbosch bij Dordrecht, in Vriesland enz.: de Koeijen eten dit wel wanneer zij zich in het water bekoelen, op plaatsen, waar het groeit. Men vindt het bij de gorter vermeld onder No. 44.

+Eindelijk komt in aanmerking het Rietgras of eigenlijk het Riet, dat veeltijds geheele poelen beslaat, het welk dan Rietakkers worden; het is niet overal bekend, doch strekt niet tot nut of gebruik voor

+het vee: hetzelve is echter niet minder onontbeerlijk voor den Landman, als het hooi en gras voor het vee is, vooral in ons koud en vochtig land - en luchtgestel, waar het rietgewas als geschapen schijnt om onze woningen, veestallen en veldhutten met hetzelve te kunnen dekken, en de wanden van schuren en stulpen er mede te kunnen digt maken; en daar het riet dus aan onze Landlieden zoo onontbeerlijk is, zoo vergunne men mij, dat ik van hetzelve eenige melding make.

+Er is meer dan ééne soort van riet; dan het riet dat wij bedoelen, wordt gemeen Riet of Dekriet (Arundo phragmites) genaamd: zie bij de gorter No. 116; het wast overvloedig aan de oevers der rivieren, meren, vaarten, slooten en in vele lage landen en in poelen; deszelfs wasdom is zeer spoedig: het wordt inzonderheid gebruikt tot het dekken der daken van boerenwoningen en voor dekmatten, als mede tot het maken van omtuiningen: het welk alles genoeg bekend zijnde, zoo zullen wij er geene verdere melding van maken.

+Wat de verdere bijgewassen der grassoorten betreft, derzelver getal is zeer groot: wanneer wij dezelve alle wilden opnoemen en naspeuren, zoo zouden wij, in plaats van bij onze gras- en hooilanden te blijven, veeleer in een kruidkundig zamenstel gaan omdolen; dit ons oogmerk niet zijnde, zoo zullen wij verdere kruidkundige aanmerkingen, welke wij zouden kunnen maken, na-

laten, +en alleen nog eenige kruiden opnoeimen, welke voornamelijk onder het hooigras groeijen, daarmede somtijds gemaaid en gehooid worden, al of niet schadelijk zijn, en niet onder de reeds opgenoemde behooren.

Wij zullen die voornaamste, onder het gras groeijende, kruiden of planten, verdeelen in volstrekt schadelijke, in minder schadelijke en in onschadelijke en nuttige kruiden, en zullen zoo veel mogelijk de namen, waaronder dezelve bij de Landlieden bekend zijn, er bijvoegen. Men moet echter in het oog houden, dat een en hetzelfde kruid of eene en dezelfde plant in het eene gewest of gedeelte van ons land geheel anders genaamd wordt, dan in een ander gewest of gedeelte van hetzelve, en welke bijzondere benamingen wij er van allen niet hebben kunnen bijvoegen. Ook zullen wij gezegde kruiden en planten opnoemen, zonder eenige rangschikking te volgen, welke anders in kruidkundige zamenstellen plaats heeft, maar echter de Nommers volgens de gorter, en de Latijnsche namen volgens linnaeus er bijvoegen.

+De volstrekt schadelijke planten, welke als onkruid zijn aan te merken, zijn de volgende:

1o. Het Heermoes of Paardestaart, waarvan verscheiden soorten zijn, en wel volgens +de gorter, in zijn meermaals door ons aangehaald werk, in de volgende bestaande, als:

No. 841.+Heermoes, Paardestaart (Equisetum arvense), wordende bij de Boeren ook genaamd Roebol en Unjer, en in Vriesland Kwadernaad of Malgoed: het groeit in lage weilanden en ook in de duinen.
No. 842.Klein Water-Paardestaart (Equisetum palustre), in het gewest Groningen ook bekend onder den naam van Houtpijpen: her groeit in vochtige zandige gronden en aan de duinbeekjes, ook veelvuldig in de slooten van 't Gorecht buiten Groningen.
No. 843.Groot Paardestaart, Heermoes (Equisetum fluviatile), in het gewest Utrecht ook bekend bij den naam van Breekebeen: het groeit in vochtige weilanden en aan de kanten der slooten.
No. 844.Groot Paardestaart, Schaafstroo (Equisetum hyemale), het groeit in bosschen op de Veluwe en aan de landstraat in het Landschap Zutphen, als ook in stilstaande slooten en grachten bij de Vecht, omtrent den Berg en op meer plaatsen.

Deze planten groeijen op die landen en plaatsen, waaraan dit onkruid eigen is, in zulk eene menigte, dat zij niet alleen het gras verdrukken, maar ook allerschadelijkst aan alle soorten van vee, inzonderheid aan de Paarden en Koeijen, zijn, doordien de binnenrok der maag van die dieren, door de scherpe en taaije vezelen dier planten,

+zoo sterk wordt geprikkeld, dat zulks veeltijds oorzaak van het bloedwateren en de loop is. Onze Landlieden kennen dit onkruid zeer wel, en bevlijtigen zich om het uit te roeijen, het welk echter zeer moeijelijk is, waarom zulk land ook voor het slechtste van allen gehouden wordt.

Verder komen onder de schadelijke planten in aanmerking:

+2o. De Ratelen of Hanekammen, waarvan bij de gorter twee soorten vermeld worden, als:

No. 513.Gele Ratelen of Hanekammen (Rhinanthus Crista galli), wordende bij de Boeren ook genaamd Horde: het groeit overvloedig in de hooilanden.
No. 520.Roode Ratelen, Pijpkruid (Pedicularis sylvatica): dit groeit in vochtige zandige weilanden en heivelden, als ook in veenlanden.

Door dit onkruid worden somtijds geheele hooilanden bedekt en verstikt; het is, niettegenstaande de menigte, nog al gemakkelijk te overwinnen, doordien het niet breed stoelt, en door uittrekken ligt verdort: het komt meest in drooge zomers te voorschijn: het is onnut en aan het hooi schadelijk, waarom het door onze Boeren verworpen wordt, en zij hunne wei- en hooilanden er zuiver van trachten te houden.

+3o. De Distelen, waarvan verscheiden soorten zijn: als de Drie-distel of wilde Veld-saffraan, de Haver-distel, onze Vrouwe-distel of Melk-distel, witte Weg-distel, Veld-distel en vele andere soorten +meer, welke om hunne stekelige bladen er onder geteld worden; dan de distelen, hier bedoeld, zijn die, welke ook Kale jonker genaamd wordt, en de Beemd- of Veld-distel; beide vindt men in het werk van de gorter genoemd, als:

No. 656.Kale Jonker (Carduus palustris), bij de Landlieden ook genaamd Boeren-rottingen: dezelve groeit in slechte weilanden, in sommige duin-valeijen en op vele plaatsen langs de slooten.
No. 660.Beemd- of Veld-distel (Cnicus oleraceus), bij lobel Carduus Pratensis: dezelve groeit in vochtige weilanden en velden.

Beide deze soorten komen in aanmerking, daar zij op die velden overvloedig wassen: het zijn zeer schadelijke planten voor het hooi en grasgewas; er zijn er, welke beweren, dat het voor de Koeijen zoo schadelijk niet is en zij het wel afknagen als het eerst uitspruit en de bladen nog malsch zijn: de Schapen en Geiten eten het; dan als het onder het hooi gedroogd is, laten het de beesten, en vooral de Koeijen, liggen: het is ook te meer voor het

+hooi schadelijk, daar het zaad van dezelve veelal rijp is als het hooi gemaaid wordt, en dus het zaad in den grond valt en weder op nieuw in menigte uitspruit, om welke reden verstandige Landlieden zorgen, dat zij de planten, voor dat dezelve bloeijen, uitrukken of uitsteken.

+4o. De Kleine Egelkolen of Egelgras, men vindt dit bij de gorter onder

No. 463.Kleine Egelkolen (Ranunculus flammula), wordende bij de Boeren genaamd Egelgras, ook wel Vuur-Ranonkel: het groeit in vochtige weilanden en in moerassige plaatsen.

Het is schadelijk voor het hooi- en weiland en ook voor het vee.

+5o. De Patigh of Peerdick, als mede de Veld- en Schaaps-zuring of Zurkel, is al mede een geduchte plaag voor den Land man: men vindt de volgende soorten er van bij de gorter vermeld, als:

No. 323.Patigh of Peerdick (Rumex acutus), bij de Landlieden ook genaamd: Koesen, Koesjesbladen en Leeken; in de Dordsche en Krimpener Waarden ook bekend onder den naam van Suikerwortel, en in het Landschap Groningen onder dien van Ridders: het groeit veel op zandige gronden.
No. 325.Groot Water-Patigh (Rumex aquaticus), in Groningen ook genaamd
+Water-Ridders: het groeit aan de kanten van slooten en grachten op vele plaatsen.
No. 327.Veld-Zuring of Zurkel (Rumex acetosa), groeijende veel in de weilanden.
No. 328.Schaaps-Zuring of Zurkel (Rumex acetosella), dit groeit veel op hooge zandige velden en zaailanden.

Deze planten zijn zeer hinderlijk voor het hooi en grasgewas, en wel het allermeest voor klaverweiden, welke het natuurlijk bemint, maar ook de klaveren verdrukt; de Koeijen eten dezelven niet, maar laten die staan: de steelen zijn stokkig en worden, droog zijnde, zeer hard, zoo dat zij het hooi stroef maken; men scheidt het zoo veel mogelijk onder het hooijen af; het laat zich gemakkelijk uitroeijen, wanneer men den tijd waarneemt, dat het op het bloeijen staat, doch is het zaad gezet, dan teelt het op sommige plaatsen zoo sterk voort, dat er geheele weiden mede bedekt worden. Het water-patigh wordt veelal te gelijk met de biezen, het watergras enz. afgemaaid.

Voorts telt men nog onder de planten, welke aan het hooi- en grasgewas hinderlijk zijn:

+6o. De Hoefbladen, Dokkebladen en Poddebladen, men vindt dezelve bij de gorter vermeld onder:

No. 680.+Hoefblad, Paardenklaauw (Tussilago Farfara), groeijende op vele plaatsen, alwaar kleigrond is, in de bouwlanden en aan de dijken, als mede in vochtige akkers en velden, langs de rivieren, beeken en andere loopende wateren enz.
No. 681.Pestilentie-wortel, Dokkebladen, Poddebladen (Tussilago hybrida). Dit groeit, behalve op eenige bijzondere, bij de gorter genoemde, plaatsen, ook in vochtige plaatsen aan de oevers der rivieren, langs de dijken, in vochtige beemden enz.

In de droogmakerijen en op veengronden, waar hooi, haver en raapzaad gezaaid wordt en ook gras groeit, komen deze planten schielijk en bij menigte te voorschijn, zoo dra dezelve (onder water gestaan hebbende) uitgemalen en de bodem maar even winddroog is. Het is op zich zelve geen schadelijke plant voor het vee, maar des te meer voor de landen, welke het verstikt. Men overwint het veelal in de droogmakerijen, door het branden der steelen van het raapzaad, stoppels en andere ruigte. Het Hoefblad dient ook tot geneeskundig gebruik.

+Bij deze voornaamste planten, welke aan het vee, of aan de hooi- en weilanden schadelijk, of aan het hooi- en grasgewas hinderlijk zijn, kan men nog vele mindere soorten voegen, als de Doove Netelen de

+Klissen, de Wilde Wouwe en anderen, doch welke bij den Landman niet veel in aanmerking komen, om dat dezelve slechts hier en daar groeijen en niet veel schaden.

Zoo zijn er ook nog vele andere bijplanten, welke in het eene veld meer dan in het andere te gelijk met het gras- en hooigewas opgroeijen, en daaraan, of aan het vee minder schadelijk, of onschadelijk of nuttig zijn: wij zullen de voornaamste noemen, en weder bij dezelve de Nommers, volgens de gorter, en de Latijnsche namen, volgens linnaeus, stellen.

+Onder de minder schadelijke planten behooren onder anderen:

No. 466.Water-Hanevoet (Ranunculus sceleratus), bij de Boeren genaamd Jeukkruid: het groeit overvloedig in vochtige weilanden, in slooten en in stilstaande wateren.
No. 575.Ooijevaarsbek, Kraanhals (Geranium cicutarium), het welk overvloedig groeit in de duinen van Holland en op vele plaatsen in de bouwlanden, ook aan de kanten der beemden enz.

+Onder de onschadelijke of onder de nuttige planten behooren onder anderen:

No. 139.Walstroo (Galium verum), groeijende op ruwe zandige en steenachtige gronden, op duinen, op stads wallen
+en muren, ook aan de kanten van velden en bouwlanden op goede gronden.
No. 142.Weegbree (Plantago Major): het groeit bij de wegen, aan de wallen, in de weilanden enz.
No. 143.Ruige Weegbree (Plantago media), groeit mede aldaar.
No. 1066.Hondsribbe, Smalle of Kleine Weegbree (Plantago lanceolata), groeit mede aldaar.
No. 394.Koekkoeks-bloem, Kraaije-bloem (Lychnis flos cuculi), in het Landschap Groningen ook bekend onder den naam van Pinksterbloemen: dit groeit veel in de wei- en hooilanden.
No. 550.Koekkoeksbloem, Waterviolen, Klein Waterkers (Cardamine pratensis), in het Utrechtsche bekend onder den naam van Kievitsbloem, en in Vriesland onder dien van Pinksterbloem: het groeit veel in vochtige wei- en hooilanden, en langs de slooten.
No. 427.Geitebaard, Reinette (Spiraea ulmaria): dit groeit veel op vochtige schaduwachtige plaatsen, ook in waterachtige en vochtige weiden, en aan de kanten van rivieren.
No. 435.Zilverschoon, Zilverkruid, Blik, Ganserik (Potentilla anserina), groeijende overvloedig aan de wegen en paden, en in de weilanden.
No. 465.Speenkruid, Kleine Gouwe (Ranunculus ficaria), wordende te Arnhem en daaromtrent Haneklootjes ge-
naamd: +het groeit overvloedig op vochtige schaduwachtige plaatsen, in de bosschen, hoven en onder de heggen, ook in de weiden op vochtige en waterachtige plaatsen.
No. 478.Zenegroen, Ingroen (Ajugareptans), groeijende veel in de weilanden, in de pannen en laagtens der duinen, en ook bij de wegen.
No. 511.Bruinelle (Prunella vulgaris), groeijende in de velden en weilanden.
No. 624.St. Jans-kruid (Hypericum perforatum), het welk ook door sommige Landlieden genaamd wordt Jaagt den duivel: het groeit op vele plaatsen aan de kanten der akkers, aan de wegen en in de duinvaleijen, ook aan de kanten der beemden en in grasachtige plaatsen, als mede in vochtige landen.
No. 686.St. Jacobs-kruid (Senecio Jacobaea), in het gewest Groningen bekend onder den naam van Grondheel: het groeit overvloedig in de weilanden.
No. 28.Welriekende Geelbhem (Anthoxanthum odoratum): dit groeit in het voorjaar veel in de weilanden en aan de kanten der bosschen en wegen, ook aan den duinkant buiten Haarlem.
No. 174.Smeerwortel, Heelwortel, Waalwortel (Symphytum officinale), dit wordt omtrent Zutphen ook genaamd Scheurwortel en Felje: het groeit
+overvloedig aan de dijken, wegen, kanten der slooten en in de weilanden.
No. 470.Veld Hanevoet of Hanepoot, Boterbloem (Ranunculus acris), groeijende overvloedig in de weilanden.
No. 636.Paardenbloem, Hondsbloem, Papenkruid, Kankerbloem, Molsalade, Pis in 't bed (Leontodon taraxacum), wordende omtrent Maastricht ook genaamd Papenstoelen: dezelve groeijen veel in de weilanden en bij de wegen.
No. 696.Maagdelieven, Meizoetjes, Margarieten (Bellis perennis), omtrent Haarlem worden dezelve ook wel genaamd Kransjes, en in Vriesland Fennebloemen: dezelve groeijen overvloedig in de weiden.
No. 700.Kamille (Matricaria Chamomilla), groeijende overvloedig in de zaai- en andere landen, op vele plaatssen.
No. 707.Hazegerwe, Geruwe, Duizendblad (Achillea Millefolium): dit groeit langs de wegen, aan de kanten der akkers en in de weiden, op vele plaatsen.

Meerdere soorten zouden wij kunnen opnoemen, maar besluiten hiermede de opgaaf, welke wij dachten noodig te zijn tot eene beknopte schets ter kennisse van het hooigras en deszelfs bijsoorten, mitsgaders der planten, welke meest bij en onder her-

zelve +groeijen. Er zijn ook vele planten, welke in de akkers en bouwlanden onder het graangewas groeijen, en daaraan somtijds hinderlijk zijn: wanneer deze niet tevens in de weilanden groeijen, zoo hebben wij er geene opzettelijke melding van gemaakt, als niet tot ons onderwerp behoorende, en wijzen onze lezers te dezen aanzien en wegens de verdere, door ons niet genoemde, onder het gras groeijende planten, naar de kruidkundige werken, waarin zij dezelve zullen vermeld vinden.

+Nu dienen wij nog te spreken van de Klaver, van welke verscheiden soorten zijn: wij zullen eene lijst van dezelve mededeelen, zoo volgens de gorter als volgens dodoneus, en de bijvoegselen op dezelve.

Soorten der Klaveren, volgens de gorter. Dezelve volgens dodoneus.
No 610. Welriekende Klaveren, Melote, Mallote (Trifolium M. Officinalis) groeijende op verscheiden plaatsen in Gelderland en Vriesland, ook aan den Maasdijk, Muiderdijk, Ijsseldijk enz. Welriekende Klaveren of Melilote (Trifolium odoratum S. Melilotus), groeijende aan de kanten van velden en beemden, omtrent grachten en loopende wateren, en soms langs de wegen op ruwe en steenachtige plaatsen.

Volgens de gorter. Volgens dodoneus.
No. 611. Witte Veldklaver (Trifolium repens), groeijende overvloedig in de weilanden, en aan de wallen en wegen.}
No. 612. Roode Klaver, Beemdklaver (Trifolium pratense), bij de Boeren ook genaamd Varkensklaver: dezelve groeit bij de vorige.}		 Gemeene of Beemdklaveren (Trifolium pratense), groeijende in broekige weiden of beemden, bijzonder in die gene, welke door loopende wateren besproeid of overgoten worden of dikwijls nat zijn.
No. 615 Klaver met Beziën, Aardbezie-Klaver (Trifolium fragiferum), groeijende in weilanden, langs het Maasstrand op 't Nieuwe Land, in Vriesland zoo in de wouden als op de klei, enz. Trifolium fragiferum frisicum, groeijende in weiden of polders, welke, 's winters, onder water liggen, inzonderheid in het gewest Groningen.
No. 616. Steen-Klaveren (Trifolium a grarium), groeijende op ruwe steenachtige en zandige gronden enz. Kleine Steen-Klaveren (Trifolium agrarium) maar eigenlijker Veld-Klaveren genaamd, groeijende langs de wegen, aan de kanten der bouwlanden en dikwijls in korenvelden.

Volgens de gorter. Volgens dodoneus.
No. 618. Kleine gehorende Klaveren, Juffers-schoenen (Lotus Corniculatus), groeit veel in drooge dorre plaatsen in Gelderland enz., in de duinen van Holland, in sommige weilanden, ook aan de wegen in Vriesland. Eerste gehorende Klaveren (Trifolium Corniculatum I.), hier te lande meest Steen-Klaveren genaamd, groeijende bij de wegen en aan de kanten van velden en bouwlanden.
No. 619. Gehorende Klaveren (Trigonella Corniculata), groeijende in vochtige weilanden en aan de kanten van vochtige wegen Tweede gehorende Klaveren (Trifolium Corniculatum II.) groeijende te zelfder plaatsen.
No. 621. Gele Veldklaver met kleine hoofdjes (Medicago lupulina), ook wel genaamd gele Rupsklaver, groeijende veel op de korenvelden, als mede in wei- en moeslanden, op vele plaatsen in Vriesland.  

+Voorts zullen wij nu onderzoeken, wat, naar het gevoelen der Landlieden, voor best hooi en best hooiland gehouden wordt, en moeten omtrent het hooi aanmerken, dat de Landlieden en Kruidkundigen daarin overeenstemmen, +dat zij beiden het best hooi kennen als een grasgewas, het welk uit leedachtige en verspreidende wortelen uitspruitende, sijne grasbladeren doet te voorschijn komen, welke gezamenlijk opwassen, zoo dat de eene plant de andere onderschraagt, en dezelve alzoo geheele velden of beemden beslaan; er komen eindelijk bloesems aan, welke als kleine aren uitbotten, aan welke bloempjes of halmen, als vezelachtige vlossigheden, zijn: ook kennen zij het best hooi, als lang hooi, het welk luchtig door den wind gedreven wordt, en oordeelen, dat dit het fijnste is, noemende dit fijn lang hooi met lange zaadpluimen, of best hooi.

Er is ook een soort, het welk zij Riethooi of stram hooi noemen, dan dit wordt weinig bij hun geteld, hoezeer het wel in de veenen en op moergronden gemaaid wordt.

Nog een ander soort wordt Pluimvederhooi genaamd, waarvan de bloemen als een pluim of veder, en de stelen taksgewijze groeijen, dit wordt al mede weinig geacht, doch dikwijls in de broeklanden met het biesgras gehooid.

+Wat nu het hooiland betreft: het onderscheid tusschen hetzelve is zoo groot, dat

+het eene bij het andere wel de helft en meer verschilt in kracht, vruchtbaarheid en duurzaamheid, en het is inderdaad van het grootste gewigt, te weten, op welk een grond het hooigras groeit, en of zulks op +een klei-, zand-, geest- of veengrond, dan of het op hooge drooge landen, of wel in broekige en waterachtige landen, of ook op uiterwaarden groeit, en eindelijk, of het welbemeste en van bent, distelen, paardestaart of heermoes, hanekam en ander onkruid gehuiverde, dan of het verwaarloosde, landen zijn: alle welke verschillendheden een verbazend ooderscheid in de deugdzaamheid van het gras- en hooigewas kan veroorzaken; dit is ook aan onze Landlieden bekend, en om deze reden vindt men, bij verkooping van goede landen of van eenigen boerenbruiker, meest altijd in de aangeslagen koopbrieven zulks vermeld, en daarin veeltijds de uitdrukkingen: best puik Hooiland, best hoog Hooiland, best Polder-Hooiland enz., dit heeft ook ten aanzien van de zaai-, gerst-, haver- en koornlanden, en wel voornamelijk ten aanzien van de weilanden plaats. Onze Boeren weten wel op onderscheiden gronden goed hooi te winnen: nogtans houden zij over het algemeen (wat het land betreft) voor het beste hooigras, dat, het welk op middelbare en welbemeste landen groeit; +zoo dat zij dat van hooge kleilanden liefst niet verkiezen, om dat het dikwijls aan te

+sterke droogte, in drooge zomers of voorjaren, of wel aan eene al te geile en weelderige overwas, in natte voorjaren, onderworpen is, gelijk dit ook gedeeltelijk in de veengronden plaats heeft; en wat de geest- en zandgronden betreft, doorgaans leveren dezelve schraal hooi op. Het beste hooi dan, is datgene, het welk men Polderhooi +noemt, te weten, dat op zulke, het zij dan klei-, zand- of veenachtige, of op vermengde gronden groeit, welke door het inlaten van water bij groote droogte vochtig, en door het uitmalen van hetzelve bij overvloed van water, buiten dras liggen gehouden wordt. De overige wasdom hangt af van den vruchtbaren regen en koesterenden zonneschijn, en in dit land ook van de winden, welke in de voorjaarsen zomermaanden waaijen; want eene schroeijende Noorden wind of scherpen Noordoosten wind, gevoegd bij de in dit land gemeene zeedampen, welke veeltijds in het eerste gedeelte van de lente, als het hooigras begint te groeijen en op te schieten, lang aanhouden, kunnen den geheelen hooibouw vernietigen, waardoor het gebeurt, dat er jaren zijn, waarin weinig hooi gewonnen wordt, en er dan gebrek aan is.

+Voor het overige heeft er nog veel onderscheid in het hooi plaats, zoo ten aanzien van dat, het welk aan en op de uiterwaarden en de grienten der groote ri-

vieren +gehooid wordt, en dat, het welk uit andere Provintien (buiten de eigenlijke Provintie Holland gelegen) komt. Het eerste, namelijk dat op de uiterwaarden (het welk eigenlijk voorlanden zijn, welke door den tijd zijn aangeslibt) gemaaid wordt, wordt voor zeer fijn gehouden, om dat het veeltijds het minst met bijsoorten en onkruid vermengd is en dan zuiver alleen opwast: dit soort komt veel van den Maasen IJsselkant: ook wordt het zoogenaamd +Langestraats Hooi en verder dat uit de Overmaassche landen voor goed gehouden, om dat in die streken weinig geest-, zand- +of oergronden zijn. Het Vriesche Hooi verdient ook genoemd te worden, als zijnde zeer goed voor Paardenhooi en ook voor Koehooi, en men moet zonder bewimpeling bekennen, dat het eene groote vervulling voor Holland is.

+Daar wij nu van de onderscheiden verkiezingen omtrent de hooisoorten gesproken hebben, dienen wij ook iets te melden van het klaverhooi: dit wordt hier en daar gewonnen, doch veeltijds ook met eigenlijk hooi vermengd. Hier voren zijn de onderscheiden soorten van klaver opgenoemd, hier komt te pas om er iets naders van te melden. De beste klaver is volstrekt die, welke in de vlakke weiden groeit: men onderscheidt dezelve in witte en roode klaver, naar de kleur der bloemen: de witte is het gemeenste, ook de beste en fijnste;

+de roode is iets grover; beide soorten ontaarden naar mate zij van grond veranderen. De steenklaveren worden weinig geacht.

De Hollandsche klaverweiden zijn doorgaans zeer schoon en frisch, en meest altoos zijn de veld- of beemdklaveren door Maagdelieven, Paardebloem en fijn gras vergezeld; doch veeltijds ook wordt het klaver afzonderlijk gezaaid, vooral in nieuw omgeploegd land; ook wordt het klaverzaad wel met hooizaad vermengd, dat velen voor zeer goed houden om best hooi te winnen. Er wordt zelfs handel in hooien klaverzaad gedreven, en de Hollandsche klaver wordt wel buiten 's lands gezonden. De Hollandsche klaver is inderdaad eene bijzondere landeigen plant van dit gewest; in andere landen heeft men geheel andere soorten, als, bij voorbeeld: de groote klaveren, die op en aan den voet der bergen in Duitschland en Zwitserland groeijen; de opregte Medica der Ouden, welke mede onder de klavers behoort, en onder anderen in Frankrijk, in het landschap Bourgondiën, overvloedig wast, waarom het in Frankrijk Foin de Bourgoigne, en in het +Nederduitsch Bourgoens hooi genaamd wordt; de welriekende klaveren of Melilote, die bijzonder in Griekenland wassen en aldaar onder het kemelshooi vermengd worden; de Zwitsers bezigen ze ook vrij gemeen tot voeder, om welriekende boter en kaas te bekomen: zoo dat ieder land zijne soor-

ten +heeft. In Braband, het welk zoo na bij ons land ligt, schijnt de klaver van de onze te verschillen: waaruit ik dan, met goeden grond, meen te mogen afleiden, dat wij een gewest bewonen, waar best beemd- en hooigras groeit, en wij hetzelve dus ook wel het klaverrijk Holland mogen noemen, en het volgende versje, hierop toepasselijk, mededeelen.

 
Hooijert met zijn klaverzoet,
 
Met een hooipluim op den hoed,
 
Gaat spanseren langs de heiden,
 
In de Klaverrijke weiden,
 
Waar de nijvre Maaijer maait,
 
Schuur en Tas met voorraad paait;
 
Huis en Berg met Eglantieren,
 
Boterbloem en Violieren,
 
Overal met Loof omkranst,
 
Daar men op het bouwfeest danst,
 
Grasjes knoopen, halmpjes binden,
 
Hooitje strooijen langs de linde,
 
Vlade en hooikoek op het noen,
 
Al niet zonder klavergroen.

+Wij moeten nu nog iets zeggen van het bijhooi, sprokkelhooi, bies- of riethooi en basterdhooi: deswegens kunnen wij kortelijk melden, dat sommige en al vrij veel minvermogenden, welke buiten staat zijn om hooiland te huren, veel min te bezitten, hier en daar, langs de gemeene wegen, vooral langs slooten en vaarten, bij-

zonder +tegens de schouwtijden, het gras met allerlei bijplanten langs de kanten afmaaijen en hetzelve droogen, zoo dat zij dit tot hooi als bij een sprokkelen, zoo als zij best kunnen, waaronder dus ook de breede en smalle biezen, het vlot- en rietgras, en ook de calamusbiezen door hun afgemaaid worden; welk een en ander, onder elkander vermengd, Basterd-hooi genaamd wordt, waarmede die lieden zich behelpen. Ook wordt het bieshooi, het welk in lage moerassige landen gehooid wordt, +door onze landzaten Marshooi genaamd.

Na dus verre het een en ander wegens de meest en best bekende hooi- en grassoorten te hebben voorgedragen, zoo zullen wij in de volgende Hoofdstukken onze aandacht vestigen op de wijze van het aanleggen en bezorgen der hooi- en weilanden in ons Vaderland, waaraan toch veel gelegen ligt.


Vorige Volgende