Logo DBNL
Natuurlyke historie van Holland. Deel 7 (1808)

Natuurlyke historie van Holland. Deel 7

(1808)–J. le Francq van Berkhey–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige

Vierde Afdeeling.
Tiende Hoofdstuk.
Handelende over de te vroege of ontijdige geboorten der Kalven, of zoo als het genaamd wordt, het verleggen der Kalveren.

+Na al het geen wij wegens het verlossen der Koeijen, en derzelver gevolgen gemeld hebben, moeten wij ook nog zeggen dat dezelve ook wel onderhevig zijn aan het te vroegtijdig of ontijdig ter wereld brengen +der Kalven: het welk bekend is bij de benaming van het verleggen der Kalveren, en door de Landlieden ook wel het vergooijen van het Kalf genaamd wordt. Het is hetzelfde als een miskraam of kwade kraam bij eene vrouw. Wanneer het bij eene Koe plaats heeft, geschiedt het meestal in de drie eerste maanden der dragt, ook wel in de vierde maand, maar minder boven de vijf maanden, ten zij het Kalf, reeds

+geleefd hebbende, gestorven is, na dat de Koe over de helft harer dragt gekomen is.

Voor oorzaken, van het verleggen der Kalveren, houdt men: van buiten, aan de zwangere Koe, aangebragt en door dezelve +geleden geweld; het onbesuisd loopen en springen van dezelve; het eten van berijpt gras; het laat in het jaar, bij nacht blijven in de weide; als mede aan het gebruik van al te warme dranken en van ondienstige en ten ontijde ingegeven geneesmiddelen, en in sommige landen aan de gewoonte om de Koeijen door arbeid af te matten; waarbij ook nog sommige lieden denken, dat het voeren met boekwijte stroo, al mede oorzaak van het verleggen der Kalveren is.

+Als teekenen, dat de Koe het Kalf verleggen zal, kan men aanmerken: het dun en slap worden van den uijer, waarbij komt, dat de Koe den adem inhoudt en zich in de houding steld, even als bij de verlossing door ons hier voren is beschreven en afgebeeld(*), waarop men spoedig eenig bloed uit de schede gewaar wordt en eindelijk de vrucht volgt.

+De Koeijen lijden veel meer door het verleggen der Kalveren, dan door de gewone verlossing van een voldragen Kalf. Zij geven ook, na het kalfverleggen, minder melk, dan na het kalven op den gewonen tijd, en

+hoe vroegtijdiger dit verleggen van het Kalf heeft plaats gehad, hoe veel minder melk zij daarna geeft: zelfs blijft deze somtijds dan wel geheel weg: en waarbij nog komt dat deze Koeijen nimmer weer regt aan den gang komen, als na dat zij, bij eene volgende dragt, van een voldragen Kalf verlost zijn; ook gebeurt het wel, dat Koeijen, welke eenmaal het Kalf verlegd hebben, daaraan, in het vervolg, bij de minste omstandigheid of aanleidende oorzaak, eerder onderhevig zijn, dan andere Koeijen, waarom men ook meerder zorgen en oplettendheid voor hun behoort te hebben.

+Als middel, om het verleggen voor te komen, wordt, onder andere, ook door den Heer eberhard het volgende opgegeven, namelijk: dat men de Koe, zoo dra men vermoedt, dat dezelve het Kalf zal verleggen, en dat men dit ongemak toeschrijft aan van buiten aangebragt geweld, aan verhitting of aan gevatte koude, aan den hals aderlaet, en haar alle uren een poeder, het welk in een meeldrank is opgelost, ingeeft; bestaande die poeders, volgens zijn voorschrift, in:

Nitri depur. unc. j.
Sal. Mir. Glaub.  
Conch. ppt. ana. unc. β.

M.F. Pulv. D.S. de dosis of gift is 1 a 2 drachma.

+en haar vervolgens, op stal, alle mogelijke rust te bezorgen, tot dat men geene blijken van het Kalf te willen verleggen, meer bespeurt(*).

Ingeval er geen hevige omloop der vochten plaats heeft, en de aderen niet sterk slaan, dan oordeelt die Schrijver, dat het dikwijls beter is, de aderlating meermalen te herbalen, maar telkens slechts weinig bloed af te tappen, als van een half tot drie vierde pond, en dit liever te doen, als op een keer eene groote aftapping van bloed in het werk te stellen; terwijl hij verder aanraadt, om de Koe eenige malen daags een zalf in het ligchaam te wrijven, bestaande, volgens zijn voorschrift, in:

Unguent. Nervin off. unc. ij.
Ol. Destill. Chamom. vulg.  
Ol. destill. Menth. pip.  
Ol. destill. Cajaput, ana. gtt. xv.  
Liq. Anod. Min. Hoffm. Dr. iβ.

M.F. Linimentum, in pyxide vesica suilla munita conservandum.

D.S. eene verzachtende en versterkende zalf, waarvan dagelijks eenige malen, ter grootte van een kastanje, zachtjes in het ligchaam moet gewreven worden(†).

+Wanneer de oorzaak van het Kalfverleggen, integendeel, aan zwakte, vermoeidheid en krachteloosheid, welke door ziekte, of door de Koe te laten arbeiden, of door andere verzwakkende oorzaken +ontstaan is, is toe te kennen, dan, zegt eberhard, moet men zeer voorzigtig omtrent het aderlaten zijn, en niet het minste bloed aftappen, dan na alvorens alle omstandig heden rijpelijk te hebben overwogen; maar veeleer aan de Koe rust, voedzame en zoodanige versterkende middelen bezorgen, wel ke hare werking doen, zonder het bloed te veel te verhitten; en te dien einde prijst hij de zoo even vermelde versterkende en verzachtende zalf aan(*), als mede de droppels, bestaande, volgens zijn voorschrift, in:

Tinct. Rad. Valer. unc. iβ
Tinct. Cort. Cinnamom. acut. unc. β
Liq. anod. min. Hoffm.  
Laud. liquid. Sydenh. ana. dr. i

M.D. in vitro S. om, naar bevinding van omstandigheden, alle uren, of, in minder dringende gevallen, alle twee tot vier uren, 150 droppels, in vocht, aan de Koe in te gieten, tot dat de verlangde werking volgt(†).

+Wanneer men bevindt, dat op het behoorlijk en aanhoudend gebruik der bovengemelde middelen, de blijken van het Kalfverleggen niet verminderen, maar integendeel vermeerderen, dan vindt men hier in +een bewijs, dat het verleggen van het Kalf voortgang zal hebben, en derhalve moet men dan (volgens het oordeel van eberhard) niet verder met het gebruik van die middelen aanhouden, maar integendeel het Kalf spoedig doch zeer voorzigtig zien te krijgen. Voorts vereischt de bezorging van zoodanige Koeijen niet alleen eene gelijke, maar zelfs meerdere oplettendheid, dan die bij de gewone verlossing behoort plaats te hebben.

+Onder het verleggen der Kalveren, tot dus verre beschreven, moet men niet begrijpen eene andere wijze van hetzelve, waarvan een Kalf, het welk reeds in de baarmoeder der Koe, sedert eenigen tijd gestorven is, het voorwerp is; want in zoo een geval moet men het verleggen niet verhinderen, maar bevorderen, dewijl de lang gedragen en bedorven vrucht, (zoo als wel te begrijpen is) door verrotting, die aan de sappen der Koe wordt medegedeeld, zeer nadeelig voor dezelve worden kan. Van het sterven van het Kalf, in de baarmoeder der Koe, kan men geene zekere teekenen hebben, dan na de helft der dragt, wanneer men zulks aan de leegwordende uijer, en aan het missen van de beweging van het Kalf gewaar wordt, welke beweging men

+te voren konde waarnemen, ter bevordering der afzetting van zoodanig, in de baarmoeder der Koe, gestorven Kalf, kan men, (volgens het oordeel van de Heer eberhard) derhalve alle zoodanige middelen, na elkander, aanwenden als ter bevordering der ontlasting, van de nageboorte, en der zuivering, bij derzelver te rug blijven, door de trage werking of werkeloosheid der deelen, zijn aanbevolen: en ook de kracht van het terzelver plaatse aangeprezen boomveil, in dit geval, worden beproefd(*); blijven deze middelen zonder uitwerking, zoo behoort de tijd der geboorte te worden afgewacht, en is dezelve gekomen, als dan naar de regelen worden gehandeld, zoo als de omstandigheden zulks vereischen en reeds in de onderscheiden manieren, ter verlossing, is opgegeven(†).

Tot dus verre nu ook alles zijnde afgehandeld, wat tot de verlossing der Koeijen en derzelver gevolgen behoort, en waaronder ook die ziekten behooren, waardoor zij, na het kalven, somtijds getroffen worden, zoo besluiten wij hiermede deze vierde Afdeeling, en gaan in de volgende Afdeeling over tot het beschrijven der verdere ziekten, aan welke het Rundvee onderhevig is.


Vorige