Heksen huilen niet of De oranje pyjama

[p. 137]

XV
De wil van de heks, St. Serenus

‘Ik denk nu aan de geschiedenis van de jongeling, die nadat hij zijn geliefde in de steek had gelaten, niet alleen zijn mannelijke kracht verloor maar zijn gehele orgaan. Een oude vrouw gaf hem de raad degene die hij verdacht te vragen of zonodig met geweld te dwingen hem zijn gezondheid terug te geven. Toen hij zijn vroegere geliefde smeekte hem te helpen, zei zij dat ze onschuldig was en van niets wist. Hij wierp zich op haar en kneep haar de keel dicht tot haar gezicht opzwol en blauw werd en zij fluisterde: “laat me los, dan zal ik je genezen”. De jongeling liet haar uit zijn greep en zij raakte hem met haar hand aan tussen zijn benen en ze zei: “nu heb je wat je wenst”. Later vertelde hij dat hij, voordat hij zich door kijken en bevoelen op de hoogte had gesteld, duidelijk had gevoeld hoe hij door de enkele aanraking van de heks zijn orgaan had teruggekregen.

Wel wil ik hierbij opmerken dat de ontmanning niet in werkelijkheid geschied kan zijn maar berust moet hebben op een betovering van de gezichtszin en de tastzin van het slachtoffer en de waarnemers. Zelfs is dit zo als men soms ontdekt dat zekere heksen twintig tot dertig mannelijke organen verborgen houden in een vogelnest, waar zij bewegen alsof zij levend waren en zaadkorrels en ander voer tot zich nemen. Iemand die zonder was gekomen kreeg eens van een heks verlof om in een boom te klimmen en er een te kiezen uit zo'n nest. Toen hij een grote wilde nemen riep ze: “nee, neem die niet, die is van een geestelijke”. Ook hier was er zinsbegoocheling in het spel.

Maar laat ik terugkeren tot ons onderwerp: het verbre-

[p. 138]

ken van betoveringen. Ook het vernietigen van het tovermiddel kan hiertoe dienen; een voorbeeld hiervan kwam mij onlangs ter ore.

Zekere graaf huwde een jonkvrouw maar kon haar tot in het derde jaar na de bruiloft niet bekennen. Op een keer ontmoette hij een vroegere geliefde die hem vroeg hoe hij het maakte. “Mij gaat het goed,” antwoordde de graaf, “en ook mijn vrouw en mijn drie kinderen”. Verbluft zweeg de vrouw. “Liefste, zou je me niet gelukwensen met mijn voorspoed?” vroeg toen de graaf. En zij: “ja, ik wens u geluk, maar vervloekt zij het oude wijf dat beloofde uw lichaam te beheksen zodat u de bijslaap met uw vrouw nooit zou kunnen uitoefenen en die daartoe in de waterput bij uw huis een pot met tovermiddelen gezet heeft”. De put werd leeggeschept, de pot gevonden en nadat die met zijn inhoud was verbrand kreeg de graaf zijn verloren gegane kracht terug. De gravin nodigde alle adellijke vrouwen uit tot een nieuw bruiloftsfeest en zei: “nu eerst ben ik waarlijk slotvrouwe”.

Een wel zeer toepasselijk voorbeeld, maar toch: ontelbaar vele zijn de middelen die de heksen ter beschikking staan bij de uitoefening van hun weerzinwekkend bedrijf en ontelbaar de plaatsen waar zij die kunnen verbergen; op een gelukkig toeval als in het beschreven geval zal men zelden mogen hopen.

Wijwater kan soms de tovermiddelen onschadelijk maken, maar als men in het wilde weg moet gaan sprenkelen verwacht ik er weinig baat van.

Zelden ook worden beheksingen genezen door het inroepen van goddelijke hulp en de bijstand der heiligen. Slechts de demonen en hun heksen kan men soms met goed gevolg vragen de werken van hun soortgenoten te niet te doen. Maar volgens vele theologen is dit niet geoorloofd, wat niet betekent dat in de praktijk niet zeer veel mensen op deze wijze genezing zoeken. Een heks in Reichshofen, die

[p. 139]

beheksten hun gezondheid kon teruggeven, had zo'n toeloop dat de graaf van het slot Thelon er winst uithaalde door elke behekste aan de poort een 10 Pfennigstuk te laten betalen, wat hem, gelijk hij berichtte, grote inkomsten verschafte. En het is niet alleen het gemene volk dat de duivel met Beëlzebub zoekt uit te drijven, zoals blijkt uit het volgende:

Zekere bisschop raakte tijdens zijn verblijf in Rome verliefd op een jonge vrouw. Hij verordeneerde dat zij vooruit zou worden gezonden naar zijn diocees, tesamen met een deel van zijn bezit en zijn kleinodiën. Door hebzucht verblind zocht zij tijdens de reis middelen om de bisschop te doden. Spoedig werd hij getroffen door hete koortsen, slechts door voortdurend gorgelen met koud water kon de hitte in zijn borst iets getemperd worden. De doktoren stonden machteloos en dachten aan vergiftiging, maar een oude heks, die haar jonge collega benijdde, wist zich toegang te verschaffen en verklaarde dat de bisschop behekst was en dat zij in staat was de ziekte over te planten op degene die haar had verwekt. De bisschop aarzelde deze hulp te aanvaarden, de paus echter, die hem teder beminde, stond de heks toe haar kunsten te beproeven, aldus van twee kwaden het minste kiezend. De bisschop genas terstond en hij vernam dat op datzelfde ogenblik de jonge vrouw ziek was geworden. Toen hij haar terwille van de liefde bezocht begroette zij hem met vreselijke verwensingen: “gij en degene die u dit geleerd heeft en die u heeft bevrijd zullen tot in eeuwigheid vervloekt zijn”. Hij probeerde haar tot boetedoening te bewegen door te zeggen dat hij haar alles had vergeven. Maar zij riep: “eruit, vervloekte, hier is geen hoop op vergeving, ik beveel mij aan aan alle duivels”. Zo stierf zij ellendig; de bisschop keerde verheugd naar huis terug.

Het zou overigens wel zeer voorbarig zijn uit dit ene geval op te maken dat de hoogste kerkelijke macht het

[p. 140]

goedkeurt dat men zijn toevlucht neemt tot het bijgeloof en ik wil je dit zeker niet aanraden.

Waarschijnlijk, mijn beste Janus, heb je gedacht dat door mij, die jij je leermeester noemt in de heilige witte magie, nieuwe bezweringen zouden worden aangeraden en werkzamere exorcismen dan de door jou toegepaste. Als ik je nu zeg dat ik dit niet zal doen (de reden hiervoor zal ik je geven aan het slot van mijn brief), zul je wel verbitterd denken: tevergeefs heb ik mij gewend tot hem die eens mij zijn vriend noemde. Maar wacht nog even met je verwijten, ik was zo uitvoerig over wat niet of zeer waarschijnlijk niet tot je genezing zal kunnen strekken om des te overtuigender te kunnen stellen dat je slechts op één wijze geholpen kunt worden en dat is door de vrouw die je behekst de vuurdood te doen sterven. Alleen de wil van de heks doet de demonen dit soort betovering in stand houden.

Ik begrijp dat je van deze oplossing voor je probleem niet zonder bedenken kennis neemt. Terwijl in de Duitse landen de heksen bij duizenden verbrand worden gebeurt dit in onze streken nauwelijks bij tientallen. Teveel hooggeplaatste personen beschermen hier deze verdoemde wijven en zelfs zijn er die beweren dat juist hun berechting duivelswerk is.

Ik weet nog hoe je in de tijd dat ik het genoegen mocht smaken je elke dag te ontmoeten vaak klaagde over je vader, die schip na schip van zijn vloot verloren zag gaan zonder dat hij als burgemeester van Havene iets wilde ondernemen tegen het goddeloze vrouwvolk dat met zijn gemene kunsten hiervan de oorzaak moest zijn.

Je taak zal zwaar zijn, verlies niet teveel tijd met het zoeken van juist die vrouw die jou behekst heeft (al zul je misschien met degene die je, zoals je destijds vertelde, jarenlang lastig heeft gevallen om geld, dadelijk de schuldige te pakken hebben). De ervaring heeft namelijk geleerd, dat in plaatsen, waar de heksen medogenloos op de

[p. 141]

brandstapel worden gebracht, diegenen die eraan ontsnappen uit angst hun verderfelijke praktijken staken. Zelfs de berechting van een vrouw die geen pakt met de duivel sloot (maar die wegens haar zondige natuur of haar grote begeerten dit vroeg of laat toch had kunnen doen; geprezen zij de hoogste, die het mannelijk geslacht grotendeels voor deze schande bewaarde; daar hijzelf als man voor ons geboren werd en voor ons wilde lijden, heeft hij ons ook hierin bevoordeeld) kan heilzame gevolgen hebben.

Verzamel alle berichten over misgeboorten, ziekten onder mens en vee, hagelbuien die de oogst vernielen enz., probeer erachter te komen wie het gewone volk van hekserij verdenkt, maar vooral, maak de stedelijke overheid rijp voor de strijd. Doe dit, althans in het begin met grote omzichtigheid, zeg terloops, als je staat aan het ziekbed van een burgemeestersvrouw: daar en daar is weer een heks verbrand, het schijnt dat ze uit nijd verscheidene hooggeplaatste vrouwen door aanraking in het gedrang bij het uitgaan van de kerk ziek heeft gemaakt. Doe alsof je het zelf nauwelijks gelooft en zeg dan nog over de kwaal die je behandelt dat die een heel eigenaardig karakter heeft. Vertel bij een volgend bezoek over een proces waarbij vijftig heksen verbrand zijn (vrouwen uit de heffe des volks, het is natuurlijk in het door mij gestelde geval van belang dit erbij te voegen, al vindt men juist in de laatste tijd heksen tot in de hoogste kringen); laat doorschemeren dat je ervan overtuigd raakt dat het kwaad van de hekserij zich steeds meer verbreidt maar dat het lang niet overal krachtig genoeg wordt bestreden enz. Je begrijpt de opzet. Ik zal mijn vriend pastoor Claessens vragen in die richting te preken, hij zal het thema van de heksenjacht met vrucht kunnen verbinden met dat van de ketterjacht dat hem zo na aan het hart ligt.

Ik raad je wel aan je voorlopig te onthouden van oefeningen in de natuurlijke magie. Het volk is te dom om

[p. 142]

deze van de zwarte kunst te onderscheiden en je zult nog niet vergeten zijn dat dezelfde mensen die nu de heksen onder hen ongemoeid laten jou toen ervan beschuldigden een verbond met de duivel te hebben gesloten, terwijl je juist door een van God gegeven macht over de geesten in staat was je vrienden, die hand in hand stonden, een door hen niet te verbreken keten te laten vormen!

Staat eenmaal een vrouw onder verdenking van hekserij maar ontbreekt nog een duidelijk bewijs, dan kan het zeer bevorderlijk voor een goede gang van zaken zijn als in haar woning een wassen beeldje wordt gevonden, liefst van een vooraanstaand burger, die aan een ernstige ziekte lijdt. Het is dan duidelijk dat zij het hiermee in haar macht heeft gekregen zijn gezondheid te schaden.

Is de heks ten slotte gevangen genomen, dan kan, als dit nog niet door middel van de pijnbank is gelukt (sommige heksen weten zich gevoelloosheid te verschaffen, zelfs bij de ergste pijnigingen storten zij geen tranen; overigens het beste bewijs voor hun schuld!) vaak een bekentenis verkregen worden door haar het behoud van haar leven in het vooruitzicht te stellen. Nu zijn er lieden die stellen dat, zo de heks nu bekent, zij hoogstens tot levenslange gevangenisstraf veroordeeld mag worden; anderen menen dat men haar leven slechts tijdelijk hoeft te sparen, maar veel rechtsgeleerden geven deze meer bevredigende oplossing: het doodvonnis wordt wel uitgesproken, maar door een andere rechter dan die de bekentenis verkreeg.

Ongetwijfeld zal het vuur dat de heksen tot as zal doen vergaan jou je mannelijke kracht teruggeven. Maar niet alleen zul je genezen worden, heel de gemeenschap zal verlost zijn van een gruwelijke godslasterlijke pest.

En nu, mijn beste Janus, voordat ik mijn brief beëindig, wil ik je dan nog duidelijk maken waarom in jouw geval de witte magie moet falen, ja zelfs voor iemand als jij gevolgen zou hebben erger dan de kwaal.

[p. 143]

Algemeen wordt erkend dat God juist bij de geslachtsdaad vele en sterke duivelse invloeden toelaat. Volgens de theologen is dit niet alleen om het afschuwelijke van de daad maar ook omdat hierbij de verdorvenheid van de eerste vader door de erfzonde over het gehele menselijke geslacht wordt verbreid, zo is ook de slang, die het eerste werktuig van de duivel was, meer gevoelig voor bezweringen dan andere dieren.

Maar je doet verkeerd te menen dat je alleen nu onder deze duivelse invloed staat, ook in Brussel was dit het geval, want heeft niet onze wederzijdse vriend Antonius mij verteld hoe Helena tegenover hem klaagde dat de grote geschenken die je haar gaf niet opwogen tegen de lichamelijke schade die je haar bij jullie omgang toebracht?

Ik ben dan ook van mening dat wij niet moeten zeggen dat God de duivel veel invloed heeft gelaten bij de vleselijke omgang tussen man en vrouw, nee, veeleer dat hij hierbij de satan alle macht heeft gegeven.

Nu zul je begrijpen waarom ik je niet de middelen aangeef die de demonen tot een smadelijke aftocht zouden dwingen, met die demonen zou je je mannelijke kracht voor altijd verdrijven. En evenmin zal ik je leren hoe een goede engel op te roepen, want als zoéén hulp verleent op het gebied van de vleselijke lusten, dan is het als in het geval van de abt St. Serenus, waarvan Cassianus bericht. Deze, zegt hij, bevorderde bij dag en bij nacht de innerlijke kuisheid van hart en van ziel met bidden, vasten en waken en bereikte eindelijk dat hij door goddelijke genade de vlammen van de vleselijke lust in zich had uitgeblust. Met nog grotere ijver bad hij nu dat de innerlijke kuisheid door een godsgeschenk aan zijn lichaam getoond zou worden. Toen kwam een engel Gods tot hem in een nachtelijk visioen en opende als het ware zijn lichaam en haalde uit zijn ingewanden een vurig stuk vlees en zei, terwijl hij alle inwendige delen weer op hun plaats bracht: “zie hier is de

[p. 144]

doorn uit je vlees gesneden, weet dat je van nu af aan de duurzame kuisheid hebt verkregen waar je om bad; je wilde nu eenmaal niet eens door die natuurlijke beweging, die ook bij kleine kinderen en zuigelingen wordt opgewekt, gekweld zijn.”

Te goed ken ik je, mijn beste Janus, dat ik een ogenblik zou kunnen vermoeden dat je het voorbeeld van Serenus zou willen volgen...

Schrijf mij spoedig, mocht je in bepaalde kwesties nog raad behoeven, ik zal je deze geven voor zover mijn beperkte vermogens mij dit mogelijk zullen maken. Begin zonder uitstel aan de uitvoering van het Gode welgevallig werk, dat jou en je medemensen tot heil zal strekken. Put sterkte uit het bijbelwoord Ex. 22: 18: “De heks zult gij niet laten leven.” Gegroet.’