Mijn Rosalia

[p. 217]

XIX

Toch, ondanks het behaalde succes, bleef er in mij een gevoel van teleurstelling. Omdat Rosalia geen vreugde in haar taak scheen te kunnen vinden en omdat onze verhouding nog niet verinnigd was door deze paar dagen van gezamenlijk rondtrekken en de kost verdienen. Zij vond zich nu eenmaal te goed voor de markt...

Ik besloot er haar dus verder maar van te ontslaan en zei haar dit tijdens onze terugrit naar Lissabon. Voorlopig ging ze er niet op in. Ze was de hele tijd al stil; haar gedachten hielden zich waarschijnlijk ook bezig met de vraag hoe het thuis tijdens haar afwezigheid zou zijn gegaan.

Aan de begroeting van de meisjes voelden we al dadelijk dat er iets mis was. Er bleek minder gewerkt te zijn dan anders; de voorraad afgewerkte blouses en jakken viel tegen. Anninhas, bleek van opwinding, gaf Emilia daarvan de schuld: die zou tegen haar gestookt hebben, ja, de anderen tot sabotage hebben opgewekt. ‘Nou ja, omdat Anninhas doet alsof zij a patroa zelf is!’ viel Emilia harerzijds aan. ‘Wij doen heus wel ons best! Zij hoeft hier niet te commanderen en standjes uit te delen! Zij en die aap van een Miguel!’

‘Miguel heeft hier niets te vertellen. Maar Anninhas heb ik de leiding gegeven zo lang ik weg was,’ zei Rosalia.

‘Hóór jullie het nu?’ riep Anninhas met intense voldoening uit. Ik herkende in haar stem de tirannie van de zwakke, die tot de macht verheven werd. Gezien het geringe gezag dat zij nog steeds onder de meisjes genoot (al mocht haar werk dan ook nóg zo zijn vooruitgegaan), had het mij dadelijk verkeerd toegeschenen, haar de leiding over hen te ge-

[p. 218]

ven. Misschien zag Rosalia dit nu zelf ook wel in. Maar haar trots verdroeg het niet dat haar bevel gedwarsboomd zou worden.

‘Iemand moet hier de leiding hebben terwijl ik er niet ben, en ik heb beslist dat het Anninhas zou zijn. Jullie doen dus wat Anninhas zegt, en als ik over een paar dagen weer terugkom en zij heeft klachten over een van jullie, dan vliegt die de deur uit. Goed begrepen?’

‘Gaat u dan wéér weg, dona Rosalia?’ jammerde Olinda.

(Ik vernam dit met niet minder verrassing.)

Op dat ogenblik kwam juist Miguel binnen; hij moest de auto hebben zien staan en kon dus verwachten ons in het atelier te zullen vinden. Blijkbaar had hij ook verwacht dat er een storm zou waaien: ik las hem de bezorgdheid van het gelaat. Maar een snelle blik op de triomferende Anninhas schonk hem zijn rust terug. ‘Hebben ze zich durven beklagen?’ vroeg hij Rosalia, er niet zo gauw aan denkend ons eerst eens behoorlijk te begroeten.

‘Ja, over jou,’ zei Rosalia. ‘Waar bemoei jij je mee? Ik had Anninhas hier zo lang in mijn plaats aangesteld, niet jou.’

‘Maar als ze met hun allen tegen Anninhas beginnen, senhora, mag ik haar dan niet verdedigen?’

‘Dat zal ík wel doen, als het nodig is. Jij komt hier niet meer binnen terwijl ik weg ben, verstaan? Vooruit, hoepel op.’

Nu was het de beurt van Emilia en de andere meisjes om te zegevieren. Anninhas keek met betraande ogen naar haar namorado om, die bleek terugdeinsde.

En daarmee keerde de vrede op het atelier dan weer terug... zo lang wij er waren. Straks stond Anninhas, alleen, tegenover een taak die ik haar niet benijdde. Maar ik moet

[p. 219]

zeggen, bang was zij niet. Zíj had hier van haar patroa het gezag toegewezen gekregen. In dat tengere lichaam (misschien wel aangetast door een slopende ziekte - maar welke instantie bekommerde zich dan om zoiets, in dit zonnig en zorgeloos Lusitania?) heerste een ontembare wil, een leeuwenmoed.

Aan het voor onze ogen tot uitbarsting gekomen conflict had ik het - daar ben ik zeker van - te danken dat Rosalia weer met mij in de auto stapte. Zij duldde nu eenmaal niet dat zij weerstreefd werd, en vond het nodig een voorbeeld te stellen. En zij won het, als steeds: toen wij een week later om nieuwe voorraad terugkeerden, bleek de achterstand van de laatste keer volledig te zijn ingehaald. Er was langer gewerkt, en op het atelier heerste, althans voor het oog, weer rust. Maar geneuried en gekwebbeld zoals vroeger werd er niet.

Het was te mooi om waar te zijn, en het bleef dan ook niet zo. Bij onze volgende thuiskomst troffen wij nog slechts Emilia en haar bondgenoten aan, die schuldbewust van hun werk opkeken en ons een verward verhaal ophingen dat hierop neerkwam: Anninhas had twee dagen tevoren een soort zenuwtoeval gekregen en was zo maar de deur uitgehold. ‘Kijk, senhora...’ en als bewijsstuk hielden de meisjes een half afgenaaid mannenjak op, dat ze eenvoudig maar had neergesmeten. Miguel was later nog Anninhas' schort komen halen en wat haar verder toebehoorde; hij had op zijn beurt opgespeeld als een gek, dreigend de hele boel hier kort en klein te zullen slaan!

Rosalia nam van dit alles zonder commentaar kennis. Alvorens een oordeel uit te spreken, kondigde zij op koude toon

[p. 220]

haar voornemen aan, nu eens te gaan horen wat Anninhas zelf te zeggen had. De meisjes bedrukt achterlatend, reden we daarop naar de woning die Anninhas met haar oude moeder deelde - een mansarde in een huurkazerne.

Het bleek dat wij ons de moeite konden besparen de vele trappen van het sombere, vervuilde gebouw op te klimmen: de spelende kinderen beneden vertelden ons dat wij Anninhas met haar namorado op de markt zouden kunnen vinden; daar waren ze die morgen samen heengetrokken met hun handkar. Wij dus naar de markt, waar we een idyllisch tafereeltje te aanschouwen kregen: Miguel stond luidkeels onze jakken en sjaals aan te prijzen, en achter hem, in een tegen zon en wind beschutte hoek, zat Anninhas aan een nieuwe blouse te naaien. Zij rees bleek overeind toen ze ons zag aankomen; Miguel stokte midden in zijn woordenvloed.

Om onnodig opzien te vermijden, besloot Rosalia de zaak rustig aan te pakken. ‘Kom, Anninhas, geef die dwaasheid op en ga terug naar waar je nu behoort te zijn.’ Anninhas knikte en begon haar boeltje al in te pakken toen Miguel ingreep.

‘Ze blijft hier.’

Rosalia wist niet of ze wel goed gehoord had. Mijn verbazing over zoveel nimmer gedroomde kordaatheid bij de jongen was trouwens niet minder groot.

‘Je hebt me verstaan, Anninhas?’ vroeg Rosalia.

Anninhas keek van haar naar Miguel, die rood in het gezicht was geworden en herhaalde: ‘Ze blijft hier bij mij. Ik wil niet dat ze dáár nog weer teruggaat.’

‘Maar ik blijf nu zelf ook weer thuis,’ zei Rosalia, vertrouwend dat de zaak daarmee afgedaan was. Maar Miguel hield bokkig vol:

[p. 221]

‘Neen, ik hou haar van nu af aan bij me.’

‘Wil je alsjeblieft bedenken dat jullie allebei in mijn dienst bent?’

Hij slikte eerst; toen bestond hij het te antwoorden: ‘Neen, dona Rosalia, niet meer.’ En met een nieuwe aanloop, na een snelle, schuwe blik in mijn richting: ‘We hebben besloten voor ons zelf te beginnen.’

Rosalia verstarde, en ik voelde me verplicht, haar bij te staan: ‘Vind je zelf wel behoorlijk watje doet, Miguel?’

In zijn gêne beet hij fel van zich af. ‘Wij gaan trouwen. En dona RosaUa zal niets te kort komen: ik reken alles af wat ik nog verkoop!’

‘Maar wie zegt dan dat jij en Anninhas niet mogen trouwen, als jullie dat graag wiben?’ vroeg ik, tegelijkertijd reeds voelend dat het pleit voor ons verloren was. En in mijn hart moest ik hem nog gelijk geven ook: als ze met hun beidjes op eigen wieken sneller vooruit dachten te komen...? Men zou hun slechts wat meer verbeeldingskracht toewensen: moesten zij dan met precies dezelfde artikelen op de markt gaan staan als wij? De wollen blouses, jakken en sjaals die Anninhas onder Rosalia's leiding had leren vervaardigen?

Vreemd genoeg viel de jongen over een woord waarmee ik verder niets bedoeld had: ‘Mogen trouwen! Mógen! Anninhas krijgt een kind!’

Er waren nieuwsgierigen om ons heen komen staan, die van Miguels onthulling niet zonder belangstelling kennis namen. Hij had zich in zijn opwinding te ver vergeten om dit zelfs nog maar te merken. Of was zijn trots op zijn toekomstig vaderschap sterker dan elk schaamtegevoel?

Als híj zich echter al niet geneerde tegenover al deze

[p. 222]

wildvreemde mensen, dan toch Rosalia. Ze greep me bij de arm.

‘Kom.’

‘Senhora...! Patroa...!’ riep Anninhas haar nog na. Maar Rosalia had voor dit late berouw slechts een driftig schouderophalen over.

Toen wij ons een weg uit de menigte gebaand hadden, zag ik pas goed hoe zij van streek was. Tot mijn verrassing keerde zij zich in haar eerste uitbarsting van toorn niet tegen Miguel, maar tegen Anninhas, die toch geen onvertogen woord tegen haar gezegd had en zich slechts bukte voor het gezag van haar toekomstige echtgenoot. ‘De schaamteloze meid! De hele markt moet het horen, dat ze een kind krijgt!’ mompelde zij voor zich heen. Dit had echter Miguel gezegd en niet Anninhas. Nu was zij toch wat onredelijk, vond ik. Maar ik kende haar bijzondere genegenheid voor Anninhas en kon haar ontgoocheling dus ook wel meevoelen. ‘En zo'n puta geef ik de sleutels van m'n huis in handen! Als 't een beetje wil, heeft ze met hem in míjn bed gelegen!’

Ik zei maar niets. Het werd mij nu wel duidelijk dat ik het op m'n reizen daar in de provincie voortaan zonder het gezelschap van minha filha zou moeten stellen.

Voorziende dat Miguel zich die dag nog wel bij mij zou melden om af te rekenen (en misschien ook nog om zijn verontschuldigingen aan te bieden voor zijn toch wel wat onbeheerste toon tegen ons?), wachtte ik nog de avond af, alvorens weer in mijn met nieuwe voorraad volgeladen auto te stappen. Na het sluiten van de markt kwam hij inderdaad opdagen, beschaamd over zijn uitbarsting van die morgen; hij was nu onder een hoedje te vangen. Hij betaalde mij met bezwete, beverige vingers uit, zonder mij aan te durven

[p. 223]

zien; droeg daarna gedienstig het onverkocht gebleven restant van de nog aan ons behorende goederen het atelier binnen, zichtbaar opgelucht toen ik hem zei dat hij geen gevaar liep daar iemand tegen te komen: de meisjes waren al naar huis en Rosalia had zich boven teruggetrokken.

Toen ik, zonder meer aannemend dat zijn afrekening wel zou kloppen, het geld wegborg en, een streep door het verleden trekkend, hem en zijn Anninhas het beste voor de toekomst toewenste, begonnen zijn lippen te trillen. Hoeveel kracht had het wel van hem moeten vergen, de resolute en harde zakenman te spelen! Onder de vermomming stak nog dezelfde zwakke, gevoelige jongen van altijd.

‘Senhor Carlos,’ zei hij met tranen in zijn ogen, ‘ze hebben haar geplaagd, de andere meisjes, en ik was bang dat er nog iets verkeerd met haar zou kunnen gaan, in de toestand waarin ze zich nu bevindt. 't Is om het kind, dat wij gauw vooruit willen komen in de wereld. Volgende vrijdag gaan we trouwen; we zijn al bij meneer pastoor geweest...’

Ik feliciteerde hem alvast als bruidegom en nam mij in stilte voor, bloemen te sturen.

Maar dat hoefde Rosalia niet te weten.