Mijn Rosalia

[p. 93]

XI

De nederlaag was voor Rosalia moeilijk te verwerken. Haar trots verbood haar, mij voor mijn reddend ingrijpen te bedanken; zij kwam met geen woord op het incident terug. Ook tegenover de meisjes verkoos zij de zaak met een volledig stilzwijgen af te doen, in haar houding het zó voorstellend alsof zij, door zich niet te laten intimideren, de overwinning had behaald. Een feit was, dat de drie belhamels: Aurora, Maria Christina en Conceição, daar nog altijd zaten, na hun boeltje te hebben ingepakt, als wilden ze de deur uitlopen. Zeker, Anninhas zat er ook nog, hoewel door haar meesteres ontslagen. Deze meesteres liet haar echter duidelijk voelen dat zij slechts uit medelijden niet meer op dit ontslag terugkwam.

In de plaats van Anninhas, wekte nu Aurora voortdurend het misnoegen van Rosalia op. Ik kreeg te horen dat zij een slechte meid was, die nog eens in de goot zou eindigen: twee keer had een jongen haar al laten zitten na er achter te zijn gekomen dat zij geen man met rust het. Als ze ooit nog eens trouwde, zou zij haar arme echtgenoot horens als telegraafpalen opzetten. Ze was in staat zelfs de heilige Antonius te verleiden, alleen maar om te tonen wat ze kon. En als ze wist dat er iets te halen viel, zou ze er niet voor terugschrikken om met een vieze oude kerel in bed te kruipen.

Dit waren krasse beschuldigingen. Ik dacht aan de verleidelijke gloed in Aurora's driftige ogen en vroeg mij af hoe Rosalia míj eigenlijk zag. Als een heilige Antonius, of als...? Ik voelde me met m'n vijftig jaren nog geen vieze oude kerel, maar wèl nam ik mij voor, niet de dwaasheid te

[p. 94]

begaan, verliefd te worden op een zeventienjarig volksmeisje, dat, als ze toevallig in het geheel niets beters bij de hand had, haar verleidingskunsten op een bedaagde estrangeiro zou kunnen beproeven, al was het slechts omdat ze haar patroa daarmee wist te zullen ergeren.

Bekoorlijk was zij wel, deze Morgenstond; ik vond dat Rosalia haar wat al te zwart uitschilderde. En als een echte màn, die nooit zal leren wanneer hij beter doet z'n mond te houden, meende ik een lans voor de beschuldigde te moeten breken. ‘Toch was het moedig van haar, voor Anninhas op te komen, wees eerlijk.’

Rosalia wierp mij een vernietigende blik toe, het gezicht van pijn vertrokken over wat zij als verraad van mijn kant aanvoelde.

Pijn wilde ik haar niet doen; integendeel, ik had medelijden met haar, zo goed als met Anninhas, haar vroeger slachtoffer. Om het weer goed te maken, ontvouwde ik een plan voor haar dat in de afgelopen nacht, terwijl ik over alles zo eens lag na te denken, plotseling bij me was opgekomen: met gebruikmaking van mijn kennis van het Duits, haar clientèle tot het buitenland uit te breiden. Dit opende een geheel nieuw verschiet, en de zakenvrouw in haar, die door geen enkel leed geheel verdrongen kon worden, dwong haar naar mij te luisteren. Tot dusverre had zij haar geborduurde bloesjes en sjaals uitsluitend aan Lissabonse modewinkels verkocht en aan een paar adressen in de provincie. De gedachte, zaken met de wereld buiten Portugal te doen, was te gedurfd dan dat deze ooit uit zichzelf bij haar zou zijn opgekomen. Ik sprak haar over de grote stad Berlijn, waarin stellig afnemers voor borduurwerk in Madeirastijl (zoals dit in haar atelier vervaardigd werd) zouden zijn

[p. 95]

te vinden. Mocht echter als gevolg van de koortsige herbewapening van het Derde Rijk de Duitse grens voor alle luxe-import gesloten zijn - nu, dan waren Zwitserland, Engeland, Amerika er ook nog!

Het magische woord Amerika wekte haar uit haar mijmering; ze keek me aan, half verwijtend nog. ‘Jazeker, Amerika,’ ging ik door. ‘Inplaats van uitsluitend bloemen en vruchten op de blouses te laten borduren, zouden we dan typisch Portugese motieven moeten kiezen: gitaren bijvoorbeeld, windmolentjes, Vasco da Gama-scheepjes met het Cruz de Christo op de zeilen...’

Nu begon zij het te zien. ‘We’ had ik gezegd. ‘We zouden dan typisch Portugese motieven moeten kiezen...’

Ik kan een beetje tekenen en kopieerde de bewuste Portugese motieven van sigarettenplaatjes en gekleurde briefkaarten. De meisjes prikten mijn zo simpel mogelijk gehouden ontwerpjes (een toireiro met kleurige bandarilhas in de hooggeheven handen; een bailarina, die met wervelende rokken en knippende vingers de chula danste) weer in de zijde door. De nieuwe opgave, waarvoor zij zich geplaatst zagen, veroorzaakte grote opwinding daar in het atelier. Allen deden hun best, maar natuurlijk droeg Aurora weer de erepalm weg. Toen Rosalia haar opzettelijk haar verdiende lof onthield, kon ik het niet laten, het wakkere meisje een goedkeurend knikje te geven, dat zij niet zonder humor incasseerde: ik kreeg een - nauw merkbaar - knipoogje van haar terug.

Intussen was ik alvast eens begonnen, informaties omtrent het verkrijgen van een export-vergunning in te winnen, handelsregisters na te pluizen, namen van buitenlandse mode-importfirma's te noteren. De achteraf bij mij opge-

[p. 96]

komen vrees, dat Duitsland het te druk zou hebben met het gieten van kanonnen om van onze Madeira-bloesjes te willen weten, werd bewaarheid, maar ik kan niet eens zeggen dat ik er rouwig om was; eerder nog opgelucht verliet ik Hitlers Lissabonse kanselarij, waar ik - omdat ik mij daartoe tegenover Rosalia nu eenmaal verplicht achtte - mijn licht was gaan opsteken. Goed, dan deden wij géén zaken met het Duizendjarige Rijk. Uncle Sam zou niet zo kleingeestig zijn om zijn vrouwelijke onderdanen wat modesnufjes van de Taag te misgunnen. Ik moest nu alleen mijn Engels gauw weer wat oppoetsen. Sir schreef men boven een brief. En onderaan: Yours faithfully. ‘Sir, we take pleasure in offering you our world famous Madeira embroideries.’ Dat klonk al niet slecht; verder kon ik me in de Rua do Carmo een studieboekje ‘Engelse Handelscorrespondentie’ aanschaffen.

Ik ontwierp een brief aan een New Yorkse importeur. Rosalia, die het epistel voor me op de bus gooide, kwam diep onder de indruk, al kon zij dan ook slechts het adres lezen. Blouses naar Amerika exporteren! Zuid-Amerika was er ook nog, bracht ze mij in herinnering. Alsof ik dat zelf niet reeds bedacht had! Maar alles op z'n tijd! Dollars waren mij voorlopig goed genoeg; pesos en milreis kwamen vanzelf nog wel aan de beurt. Allereerst moest ik monsters hebben om mee te werken, redelijke levertijden in uitzicht kunnen stellen.

Het klonk als een sprookje - en het zou later ook een sprookje blijken te zijn geweest, want de wereldgebeurtenissen staken een spaak in het wiel. Maar dat konden we toen nog niet weten. En mijn geestdrift overwon Rosalia's aanvankelijke aarzebng en sleepte haar mee. Ze zag al een bord boven de deur: Madeirablouses en sjaals. Export over de ganse

[p. 97]

wereld. Als het zo ver was, zou zij er nieuwe werkkrachten bij moeten nemen. Hoe die onder te brengen op het atelier? Geen nood, zij kon het werk immers uitbesteden? Haar hoofd liep om, maar zij wilde het niet waar hebben; haar groeiend zelfbewustzijn vond uitdrukking in een ietwat stijve gewichtigheid. In haar ogen las ik vastbeslotenheid, geen vreugde.

Misschien stelde zij wel met iets als spijt vast dat onze gezamenlijke inspanning, dit gedeelde avontuur, ons menselijk niet nader tot elkaar bracht. Dat zij dit aan zichzelf te danken zou kunnen hebben, kwam niet bij haar op. Doordat zij zich, zakelijk gesproken, in waarde zag stijgen, meende zij zich te kunnen veroorloven, zich moeilijker toegankelijk voor mij te maken. Haar zakelijk instinct schreef haar zulk een houding als de juiste voor. Zij hield toen reeds met haar ganse hart van mij, maar kon een eventuele verbintenis tussen ons nu eenmaal niet anders dan als een door het verstand gedicteerde overeenkomst zien; noch mij (met mijn kale schedel), noch zichzelf (met haar veertig jaren) meende zij nog romantische gevoelens te mogen toeschrijven. Hoe slecht kende zij zichzelf! Hoezeer onderschatte zij de verlangens van haar bloed, dat, na lange onderdrukking eenmaal de vrije teugel gelaten, nog zo jeugdig zou blijken te zijn! En in mij zag ze slechts de potentiële bestuurder van haar bedrijf en haar leven. De soliede echtelijke compagnon - niet de prins die het Doornroosje in haar zou wekken.

Laat ik hier dadelijk aan toe voegen dat ik mij ook in háár vergiste. Ik mocht haar graag, en ze vermaakte me met haar koddige gedragingen en nogal doorzichtige berekeningen - maar dat ze mij als vrouw nog eens zo in beslag zou nemen en mij zoveel te stellen zou kunnen geven, neen, dat vermoedde ik toen werkelijk niet.